4. Proba

1. 4. Proba Oria ibaia

2. ibaiadarrak Araxes Zelai

3. Hirukide DBH2D Hemen ageri da gure klasea Oria ibaia aztertzen. 4. Proba

4. 1. IBAIAREN DESKRIBAPENA 4. Proba Oria ibaiaren arroa, duen 882,50km karratuko azaleraz, Gipuzkoako arrorik handiena da. Arroaren zati handiena Gipuzkoako lurraldean kokaturik dago, nahiz eta dituen ibaiadarretako batzuk Nafarroatik etorri. Oria ibaiaren luzetarako malda %1,2koa da. Gure lurraldean, ur emaririk handiena daukan ibaia da, 33,60m3 /s-koa, batez beste. Oria ibaiaren bailara dugu, Debakoarekin batera, gure lurraldean gizatiartuen dauden haranetako bat. Ibaiaren burualdea, hala ere, oso egoera onean dago, eta arrain hazkuntzako fauna eta flora ale ezin hobeak aurki daitezke bertan. Beasainera iritsi aurretik, Segura eta Idiazabalgo hiri hondakinak Oria ibaira isurtzen direnez, uren kalitatean degradazio handia sortu da. Egoera hori okertu egiten da biztanle aso dituzten eta oso industrializatuta dauden herrietan, hala nola, Beasain, Ordizia edo Lazkaon, isurtzen diren ur hondakinak direla- eta. Horren ondorioz, ibaiaren erdiko ibilgua oso kutsatuta dago, eta ez dauka ia bizitza zantzurik. Iraganean, egoera are kezkagarriagoa izan zen; baina, kutsatzaile handiak ziren enpresa asko itxi eta gero (paper lantegiak), eta herrihorietako hondakinnak pixkanaka tratatzen hasi ondoren( Legorretako araztegia), Oria ibaiaren urak leheneratzen ari dira. Azken zatian, uraren kalitatea zertxobait hobea da, dituen ibaiadarren aurrerapenei esker. Bokalean ere, iraun dute paduretako landarediaren arrasto batzuek, Orioren inguruetan, herri horretako hiri garapena horietarako mehatsu handia bada ere.

5. 4. Proba Ibaiadar garrantzitsuenak: Agauntza, Amezketa, Araxes, Zelai, Urtsuaran, Asteasu eta Leitzaran Kutsadura handia jasan duen ibaia da, bere inguruan dagoen industria ugariaren erruz, bereziki papergintzako industria. Azken urteetan berreskuratzen ari da, pixkanaka bada ere. Tolosan orain dela urte batzuk Oria ibaiaren desbiderazioa egin zen herriaren erditik ez pasatzeko eta ondorioz ibaia desbideratutako zati horretan ura oso mantso joaten da. Gainera euri asko egiten duenean, ura beti errealitatean joan behar zuen lekutik ateratzen da. Tolosan, beste moldaketa txar bat egin zen. Ibaia inguratzen duten paretak bertikalean jarri zituzten eta horrela ibaiak ezin du ekosistema egoki bat izan paretak harri naturalak izan behar dutelako, forma desberdinetakoak. Horrela, ibaian dauden haziak harri horietan geratzen dira eta landare berriak osatzen dira. Tolosak, orain dela urte batzuk, energia hidraulikoa eta irina sortzeko errota bat zuen ibaiaren ondoan. Jarraian sortutako aurrerapenengatik ez zenez erabiltzen, errota berritu eta bertan herriko liburutegia jarri zuten.

6. Hemengo mapan Oria ibaian eraikita dauden elementuak agertzen dira. 4. Proba

7. 4. Proba Tolosan zehar eta Oria ibaian, hodiak hari dira jartzen eta horregatik orain ibaia nahiko zikina dago, baina obra horiek guztiak ibaiaren onerako dira.Orain dela urte batzuk, zikinkeri guztia ibaira joaten zen zuzenean eta ibaia gero eta zikinago jartzen ari zen. Hodi horiek jartzerakoan, zikinkeria hodietatik igaroko da eta ez da ibaira joango Adunan eraikiko duten urtegi batera baizik. Han ura garbitu egingo da. Hori Oria ibaia igarotzen den leku guztietan egingo dute.Ura izeneko Euskal Herriko uraren agentziak antolatzen du hau guztia.

8. 4. Proba Tolosako presa puzgarria Tolosan, Oria ibaiaren erabilera nagusiak aisialdia eta industria dira. Tolosan estropada ugari ospatzen dira eta Tolosan badago arraun talde bat. Arraun hobeto egiteko uraren maila igo egin beharko litzateke eta horretarako aurten Oria ibaian presa puzgarri bat eraikiko dute. Presa errota zaharraren ondoan jarriko da. Horren ondorioz, aisialdiko gauzak burutzeko ibaiaren 600m egongo dira erabilgarri.

9. 4. Proba 2. KOKATU ZUEN IBAIA Oria ibairen sorburua Aizkorri mendilerroaren inguruetan dago (Otzarte, Latsean), malda maldatsuak eta haren meharrak dauden tokietan, eta errekatxo batzuk elkartzearen ondorioz sortzen da. Pixkanaka, ur emaria handituz doa, Zegama eta Segura zeharkatu baino lehen. Beasainera iritsi baino zertxobait lehenago, hainbat ibaiadarren urak hartzen ditu (urtsua; Mutiloa, eta Estanda). Beasainetik aurrera, harana gero eta irekiago eta zabalagoa da, eta ibai txiki bat ezartzen du, hiru eta industria eraikinez beteta dagoena. Ibaien behera, Aralar mendilerroaren inguruetan sortuak diren hainbat errekatxoren lur ekarpenak hartzen ditu (Agauntza, Amundarain, Ibiur,Amezketa), baita Murumendi eta Ernio mendiguneetan sorburua duten beste batzuenak ere ( Berastegi, Albiztur); era berean, ibai bazterrak ia osorik hartu dituzten hainbat herri txiki zeharkatzen ditu( Itsasondo, Legorreta, e.a.).

10. 4. Proba Tolosa erdi ibilguneko herri nagusira iritsita, Nafarroen sortutako bi errekatxoren ur ekarpen garrantzitsuak hartzen ditu, Araxes errekarenak eta Zelai edo Berastegirenak. Billabonan, berriz, Asteasuk isurtzen ditu bere urak Oriara, eta Andoainen, eskuinetik ur emari handienetakoa duen ibai adar bat elkartzen zaio: Leitzaran, era berean Nafrroan duena sorburu. Lasarten hasten da ibaiaren behe ibilgua, eta bertan ere bat- bateko orientazio aldaketak ageri du mendebalderantz, hain zuzen ere. Zati horretan, halaber, ibar zabal bat eratu du Oria ibaiak, itsasoranzko irteera bila doazen meandro zabalak nahiz ibai irlatsoak ere sortuz . Azkenik, 82,70 km ibili ondoren, Orioko herrian itsasoratzen da Gipuzkoako ibairik luzeena dugun hau. Tolosa Oria ibaiaren erdi-ibilguan dago

11. 4. Proba Araxes Araxes Azpirotz mendatean jaiotzen da, eta, handik gutxira, Betelu eta Araitz udalerrietatik igarotzen da, ondoren Gipuzkoaranzko norantza hartzeko, lehenengo izartzatik igaroz, eta, bere ibilbidea,Tolosan amaituz, behinola Gipuzkoako hiriburu izan zen herri honetan, bere urak Oria ibaian isurtzen dituelarik. Araxes ibaiak, bere gipuzkoar ibilbidean, malda handiko magalen artean haran bat eratu du. Bertan, orotariko zuhaitzak aurkitzen diren basoen artean, pagoak nabarmentzen dira. Bertako ekonomia, belaunaldiz belaunaldi, ibaian oinarritu da. Industriei indarra ematen zien eta komunikabide bat suposatzen zuen Nafarroa eta Euskadiren artean. Bere ibilbidean, pagoak barra-barra egoteaz gain, Martin arrantzalea, Bisoi europarra eta uretako zozoa bezalako animaliak ere aurki daitezke. Bigarrena, desagertze arriskuan dagoen espeziea da. Arrantza Araxes, oso ibai garrantzitsua da arrantzarako, bertan, izokina, barra-barra aurkitzen bait da. Baina bere arrantza, debekatua dago ibaiaren iturritik Betelura heldu arte.

12. 3. IKUSIZKO AZTERKETA Oria ibaia nahiko garbi dago, nahiz eta bertan obra asko dagoen. Ibaian froga asko egin ditugu. Lehenengo, uraren kalitatea aztertu dugu eta horretarako laminatxo batzuk erabili ditugu uraren hainbat substantzia neurtzeko. Pha 7,6 atera da eta 6,5 eta 8,5-en tartean egon behar denez, pha ondo dago. Nitratoak eta nitritoak 0m/l atera dira. Nitratoak landarentzako elikagaiak dira eta nitritoak uretan dauden arrainentzako substantzia baliotsuak. Gogortasuna ere aztertu dugu (gha). >10ºd atera da, beraz, mugan dago. Ondoren karbonatu Gogortasuna aztertu dugu, hau da, ph-a erregulatzen duen substantzia eta 10ºd atera da. Uraren tenperatura 9,5 ºC atera da. Hori termometro batekin neurtu dugu. Uraren abiadura aztertzeko, uretan kortxo bat ipini dugu eta 10m egiteko zenbat denbora irauten duen kronometratu dugu. 2,5m/min behar ditu. Horren abiadura oso motela da, baina hori Tolosan egin dugun desbiderazioarengatik gertatu da, beren norabidea aldatuegin dugulako. 4. Proba

13. 4. Proba Azkenik, ibaiaren oxigenoaren testa egin dugu, eta 10mg/l-ko atera da. Oria ibaiaren urak ez du kiratsik, aparrarrik ezta olio edo koiperik, beraz, nahiko ondo dago. Animalia hilik ere ez dugu aurkitu. Ibaiaren ondoan hartxintxarrak, harri-koxkorrak eta lohia dago; obrak daudelako. Uretan hondakin batzuk aurkitu ditugu: etxeko zaborra, eroskiko karroa, latak, egurrak eta bizikleta bat ere! Uraren ertzetan aldiz, hondakin ugari aurkitu ditugu: hondarrak, altzariak, etxeko zaborra, latak, neumatikoak, kristalezko hondakinak, plastikozko ontziak, tetrabrikak, ehun hondakinak, etab. Ibaiaren ertzeko sakonera neurtzeko arraun egiteko makil bat uretan sartu dugu eta ateratzerakoan metro batekin bustita zegoen lekuraino neurtu dugu. 0.85m neurtzen ditu. Ibaiaren erdiko sakonera ezin dugunez neurtu, Oria ibaia ezagutzen duen arrantzale bati galdetu diogu eta 40m neurtzen dituela esan digu. Ibaiaren zabalera jakiteko, Tolosako Dama Berdeko zubia alde batetik bestera neurtu dugu. Azkenik gure ikastetxeko laborategian, ura mikroskopio batekin aztertu dugu uretan dauden bakterioak ikusteko.

14. 4. Proba Landaredia asko ez dago, hormak horizontalak direlako eta ez diagonalean, baina landare batzuk aurkitu ditugu: ibai ertzeko berezko landaredia (altzak, sahatsak, lizarrak,..), sasitzak eta algak. Animaliak aldiz, ugariak ziren. Ibaian animali hauek daude: amuarrainak, zarboa, karramarro, arratoia, basahatea, kaioa etab. 4. BIZITZARIK?

15. 5. HAUSNARKETA Azterketa ugari egin ondoren gure ibaia nahiko osasuntsu dagoela ikusi dugu, baina baditu gauza asko hobetzeko.Lehenik hormen forma aldatu egin behar da bertikalean daudelako eta horrela ibaia zuzen doalako.Hormak forma naturalean jarri beharko lirateke, horrela ibaiak haziak harrien artean utziko lituzke eta orduan landare berriak sortuko lirateke. Orain ibaian hodi batzuk lur azpian ari dira jartzen eta horregatik ibaia nahiko zikin dago baino hemendik urte batzuetara oso garbi egongo da zikinkeri guztia Adunan egingo duten urtegi batera joango delako eta han garbitu egingo delako. Nahiz eta hori egin zaborrak ibaira botatzen jarraitzen baldin badugu ibaia zikin jarraituko du beraz, zakarrak ez ditugu ibaiara bota behar. 4. Proba