Kreatywność poznawcza

1. Kreatywność poznawcza THOMAS B. WARD, STEVEN M. SMITH, AND RONALD A. FINKE Robert J. Sternberg Handbook of Creativity, Cambridge Press (1999)

3. Wcześniejsze modele myślenia kreatywnego • FAZY PROCESU TWÓRCZEGO MYŚLENIA: • − przygotowanie selektywnie wybranej informacji – baza danych i baza wiedzy, • − inkubacja rozwiązania problemu, świadoma lub nieświadoma, często długa, • − iluminacja i znalezienie rozwiązania problemu (tzw. przeżycie -AHA!), • − weryfikacja i sprawdzenie użyteczności rozwiązania.

4. GenPlore: model myślenia kreatywnego(Finke et aI., 1992) • Podstawową strukturą modelu GenPlore są struktury pre- inwencyjne budowane w fazie generacyjnej, początkowej, które potem podlegaja interpretacji w trakcie fazy eksploracyjnej. • Początkowe wglądy ( pre-inwencje) ogniskują się na konkretnych kwestiach czy problemach albo podlegają pojęciowemu rozszerzaniu. Ten cykl powtarza się. • Podczas trwania tych faz na bieżący produkt mogą zostać narzucone ograniczenia (Finke, Ward, and Smith (1992)).

5. Przykłady działania GenPlore • Myślenie kreatywne można opisać jako połączenie tych procesów generowania i eksploracji. • Pisarz może generować początek nowej linii fabuły kombinując znane i dotąd nieznane pojęcia, a potem badać możliwe rozgałęzienia tych kombinacji, nadając konkretność szczegółom opowieści (e.g., Donaldson, 1992; Tardet al., 1995). Podobnie, • uczony może generować w umyśle możliwe analogie, aby zrozumieć jedną dziedzinę w aparaturze pojęciowej drugiej i krytycznie rozpatrywać te analogie, aby ustalić ich wartość opisową, czy wyjaśniającą (e.g., Gentner et a!., 1997). • Wynalazca może syntetyzować w umyśle części różnych obiektów i badać, jak te struktury można interpretować, jako nowy wynalazek albo nowe pojęcie (Finke, 1990).

6. GenPlore: model myślenia kreatywnego (Finkei in., 1992) Generowanie pre-inwencji Eksploracja i interpretacja pre-inwencji Zawężanie albo rozszerzanie pojęcia

7. Przykłady pospolitych rodzajów procesów generacyjnych • Procesy generacyjne mogą zawierać: • Wyszukiwanie już istniejących struktur w pamięci (Perkins, 1981; Smith, 1995; Ward, 1994, 1995), • Kształtowanie się prostych asocjacji pośród tych struktur (Mednick, 1962) albo ich kombinacji (Baughman & Mumford, 1995; Hampton, 1987; Murphy, 1988), • Synteza umysłowa nowych struktur (Thompson & Klatzky, 1978), • Transformacja istniejących struktur w nowe formy (Shepard & Feng, 1972), • Transfer analogii z jednej dziedzina na inną (Gentner, 1989; Holyoak & Thagard, 1995; Novick, 1988), • Redukcja kategorii podczas której istniejące struktury są pojęciowo redukowane do ich pierwotnych składników (Finke et al., 1992).

8. Przykłady pospolitych rodzajów procesów eksploracyjnych • Procesy eksploracyjne mogą zawierać: • Poszukiwanie nowych lub pożądanych atrybutów struktur umysłowych (Finke & Slayton, 1988), • Poszukiwanie metaforycznych implikacji tych struktur (… 1979), • Poszukiwanie potencjalnych funkcji struktur (Finke, 1990), • Oszacowanie struktur z różnych perspektyw albo w różnych kontekstach (Barsalou, 1987; Smith, 1979), • Interpretacja różnych struktur reprezentacji możliwych rozwiązań problemu (Shepard, 1978), and • Poszukiwanie różnych praktycznych lub pojęciowych ograniczeń, które narzucają te struktury (Finke et a!., 1992).

9. Przykłady pre-inwencji • Rodzaj preinwencjizależy od natury problemu czy zadania. Przykłady preinwencji mogą stanowić: • Wzory wzrokowe i diagramy (Finke & Slayton, 1988), • Reprezentacje obiektów 3D i kształty (Finke, 1990), • Umysłowe mieszaniny podstawowych pojęć (Hampton, 1987; Murphy, 1988), • Przykłady nowych lub hipotetycznych kategorii (Ward, 1994, 1995), • Model umysłowe reprezentujące systemy fizyczne i pojęciowe (Johnson-Laird, 1983), • Kombinacje słów które dają początek nowym skojarzeniom i wglądom (Mednick, 1962).

10. Ograniczenia dotyczące produktu końcowego • The Geneplore model alsoassumesthatconstraints on the finalproductcan be imposed on either the generativeorexploratoryphasesatanytime. Thisallows the model to be applied to manydifferenttypes of situations and restrictions. • Constraintson resources, for example, mightlimit the types of structuresthatcould be generated, whereas • constraintson practicalitymight limit the types of interpretationsthatareallowable. • The idealtime for imposingtheseconstraintsisanempiricalquestionthatcan be addressed in creativecognitionresearch.

11. Wprowadzenie ograniczenia: geometryzacja byka

12. Kreatywność kierowana celem versus czysta eksploracja • Isitbetter to havecleargoalsorproblems in mindwhentrying to comeup with creativeideas, orisitbetter to generatecreativeideasfirst, and thenconsidertheirimplications? • thereisevidencethatcreativeinsightsnormallyarisewhenpeoplearefocused on particularproblems(e.g., Bowers et a!., 1990; Kaplan & Simon, 1990). • thereisevidencethatcreativityisenhancedwhen one adopts the moregeneral, "problem-Finding" attitude of trying to discoverinterestingissues and possibilities (e.g., Bransford & Stein, 1984; Getzels & Csikszentmihalyi, 1976).

13. Odkrycie grafenu • Istnienie węgla w postaci grafenu przewidywano już kilkadziesiąt lat temu (termin grafen wprowadzono w latach 80 ubiegłego wieku). Jednak trudno było wyizolować wystarczająco duże kawałki grafenu, aby móc je zidentyfikować i opisać ich podstawowe własności fizyczne. Po raz pierwszy w 2004 roku dokonali tego rosyjscy badacze AndreGeimi Konstantin Novoselov z uniwersytetu w Manchesterze, za co 5 października 2010 roku otrzymali Nagrodę Nobla z fizyki. • Czym jest grafen? To warstwa węgla o grubości pojedynczego atomu – trzy miliony grafenowych arkuszy ułożonych jeden na drugim dadzą warstwę o grubości tylko 1 mm. Strukturę grafenu możemy sobie wyobrazić jako siatkę o sześciokątnych oczkach – przypominającą dwuwymiarowy plaster miodu - które w każdym narożniku mają pojedynczy atom węgla

15. Odkrycie grafenu to był łut szczęścia. dr Konstantin Novoselov • Po ukończeniu studiów w Moskiewskim Instytucie Fizyczno-Technicznym na staż naukowy wyjechał do Holandii, do Laboratorium Silnych Pól Magnetycznych na Uniwersytecie w Nijmegen. Pracownią tą kierował prof. Geim, który w roku 2001 przeniósł się na brytyjski Uniwersytet w Manchesterze. • Novoselovpodążył za swoim mentorem, pod którego kierunkiem pracuje do dziś. – W laboratorium Geima 10 proc. czasu poświęcamy na tzw. eksperymenty „Fridayevening” – powiedział dr Novoselov agencji Reuters. – To szalone doświadczenia, które mają niewielkie szanse powodzenia, ale jeśli wyjdą, dają zaskakujące efekty. Historia grafenu zaczęła się właśnie od takiego eksperymentu. • Novoselov twierdzi, że do odkrycia tego najcieńszego i najtwardszego materiału doprowadziła seria niewiarygodnych zbiegów okoliczności. – Grafen, który ma grubość jednego atomu, można dostrzec wyłącznie na specjalnym podłożu – twierdzi dr Novoselov. – Wtedy tego nie wiedzieliśmy, ale przypadkowo użyliśmy właściwego podłoża. To był łut szczęścia.

16. Podobieństwo rodzinne operacji myślowychw poznaniu kreatywnym • Poszerzenie pojedynczych pojęć • Poszerzenie pojęć a aktualna aktywacja egzemplarzy • Pojęciowe łączenie dwóch • Kreatywna wyobraźnia

17. POSZERZANIE POJĘĆ(CONCEPTUAL EXPANSION)(Ward i in., 1997)

18. Rozszerzenie pojęć (Ward i in., 1994) • Zadanie: • a/ Narysuj zwierzę żyjące na innej planecie. • B/ Narysuj zwierzę żyjące na niezwykle innejplanecie • Wyniki: • Większość nowych stworów ujawniała cechy wspólne z zwierzętami ziemskim: dwustronną symetrię, podobne zmysły…dwoje oczu, dwoje uszu… • Wniosek: • Wiedza ludzi o typowych cechach znanych kategorii narzuca strukturę na tworzone „nowe” czy „niezwykłe” kategorie

20. Rozszerzanie pojęć z… i bez przykładu (Ward i in., 1994) • Zadanie: • Wyobraź sobie i narysuj zwierzę z innej planety, całkowicie inne od ziemskiego, ale posiadające pióra/ łuski/ futro. • Wyniki: • Grupa rysująca zwierzę z innej planety: • posiadające pióra - częściej dorysowywała skrzydła i dzioby • posiadające łuski – częściej dorysowywała płetwy i skrzela • Wnioski: • Różne instrukcje prowadziły do wyszukania różnych egzemplarzy z skorelowanymi cechami , projektowanych na „całkowicie inne od ziemskich zwierzęta”.

22. Ogólne formułowanie warunków zadania a rozszerzanie pojęć (Ward i in., 1994)a • Zadanie: • Rozpatrz cechy środowiska innej planecie • Rozpatrz jakie cechy może mieć zwierzę, aby mogło przeżyć na innej planecie. • Narysuj zwierzę żyjące na innej planecie. • Wyniki: • Badani podawali więcej egzemplarzy kreatywnych zwierząt tj. bez dwustronnej symetrii, bez typowych ziemskich organów zmysłów, itd.. • Interpretacja: • Bardziej ogólne sformułowanie zadania sprzyja kreatywności egzemplarzy.

23. the‑desert‑rose‑a denium‑obesium‑f

24. Prezentacja przykładów a rozszerzanie pojęć (Smith i in., 1993) • Zadanie: • Opracuj projekt nowej zabawki dla dzieci • Grupa I: podany przykład z podstawowymi cechami ( piłka, elektryczny …, aktywność fizyczna dziecka). Opracuj model całkowicie odmienny od przykładu. • Grupa II: brak przykładu • Wyniki: • Obie grupy generowały średnio tę samą ilość nowych zabawek, grupa z przykładem generowała zabawki posiadające podstawowe cechy przykładu. • Interpretacja: przykłady raczej ograniczają kreatywność. Kiedy przykłady ograniczają kreatywność, kiedy nie ograniczają?

27. Zaprojektuj zabawkę dla dzieci:Sformułowanie ogólne

28. Rozszerzanie pojęć a instrukcja unikanie negatywnych cech przykładu (Jansson, Smith , 1991) • Wyniki: • Badani inżynierowie mimo to wprowadzali negatywne cechy w swoje projekty • Interpretacja: • Kiedy blokady umysłowa są do uniknięcia? • Jak rozpoznać i jak pokonać blokady umysłowe w kreatywności.

29. Ujawniające się cechy pojęć(emergentproperties) Połączenie pojęć generuje czasami cechy, które nie ujawniały się przed ich połączeniem. Na przykład, smak słony jest własnością soli, ale to nie znaczy, że jest własnością sodu czy chloru, których połączenie tworzy sól. Zatem słoność jest „ujawniająca się” własnością soli Twierdzenie, że chlor musi być słony, bo sól jest słona jest przykładem fałszu klasyfikacji.

31. Emergingproperties model (Hampton, 1997) • Hampton (1997) hasprovidedananalysis of the circumstancesunderwhichemergentpropertiesare most likely to be observed in a combination, and he hashighlighteddifferentprocessesthatmightproduceemergence. • He notes thatemergentattributesarerelativelyuncommon for reasonablyfamiliarconjunctions, such as "birdsthatarealsopets," and thatthosethatarefoundtend to result from retrievingknowledgeaboutspecificknowninstances of the conjunction. • For example, "talking" is not generallytrue of mostpetsor most birds, but may be regarded as animportantattribute of theirconjunction, pet birds. Presumably "talking" emerges from the combinationbecausepeopleretrievefamiliarinstances of pet birdsthat do talk (e.g., parrots). • Hamptonthusconcludesthatthereislittleevidence for cre­ativeemergence for thesetypes of familiarcombinations. • In contrast, emergentattributesoccur much morecommonly for combinationsthatresult in imaginaryobjects, and thosethat do occurtend to be based on elaborate problem solvingor on scenarioconstruction. • For example, whenfaced with the task of imaginingfruitthat was alsofurniture, subjectsintroducedpropertiessuch as "regeneratesitself." Presumably the propertyemerged as a solution to the basicincompatibilitybetween the durability of fur­niture and the pelishablenature of fruit.

32. Hampton's (1987) attributeinheritance model • providesa way of conceptualizing the need for suchelaborateprocessing. • The model statesthat • anyattributethatisnecessaryfor eitherconstituent of a conjunctionwill be inherited by the conjunction and that • anyattributethatisimpossible for eitherconstituentwill not be inherited.

33. Discrepantwillresult in morecreativeout­comes(Wilkenfeld, 1995) • (Wilkenfeld, 1995) providedevidence from laboratorystudies of conceptualcom­binationthatcanenhanceourunderstanding of creativefunctioning. • Task • Sheattempted to test the propositionthatconceptswhicharemorediscrepantwillresult in morecreativeout­comesthanthosethataremorecompatible (see, e.g., Rothenberg, 1979, 1995). • Wilkenfeldaskedsubjects to providetwodifferentdefinitions for • combinationsof similar (e.g., guitarharp) and • combination of dissimilarconcepts (e.g., motorcyclecarpet) and to list attributes of the separate and combinedconcepts. • Results: • Shefoundthatdissimilarpairsresulted in moreemergence, but only on the firstdefinition.

34. cd. (Wilkenfeld, 1995) • Wilkenfeldinterpreted the resultusingMarkman and Gentner's (1993) model of struc­turalalignment. • Similarpairshavecompatiblestructuresthatallow the comprehender to mergethemeasily, and consequentlytheyevokelittleemergence from informationoutside the parentconcepts. • Dissimilarpairsare less readilyaligned and foster a searchbeyond the parentconcepts to resolve the conflicts in theirstructures. • Oncethe easyinitialalignment for similarpairsisexhausted in the service of producing the firstdefinition, theybehavemorelikedissimilarpairs, requiring a searchoutside the ordinarybounds of the component concepts to conceive a newdefinition. • As in the case of Hampton'sanalysisthen, Wilken­feld'sworkrevealshowlaboratoryystudiesbased on theoriesaboutfundamentalcognitiveprocessescanshedlight on issues of long-standing interest in the world of creativity.

35. Łączenie pojęć Deska + woda Deska + powietrze Deska + śnieg Deska + śnieg + góry Deska + woda +latawiec Deska + śnieg + latawiec

48. Łączenie pojęć

49. Trzy strategie łączenia pojęćWisniewski(1996, 1997) • Wisniewski(1996, 1997) rozpoznał trzy strategie, które stosują ludzie, by zinterpretować kombinacje pojęć: • 1/ Wyszukanie jakiejś relacji łączącej pojęcia • 2/ Przeniesienie jednej z cech pojęcia w inne pojęcie • 3/ Tworzenie hybrydy czy mieszaniny dwojga pojęć • Na przykład, połączenie „ skunks + ptak” może przyjąć postać: • 1/ Ptaka, który zjada skunksa • 2/ Ptaka, który cuchnie jak skunks • 3/ Jakiegoś nowego tworu, który mógłby powstać, gdyby skunks i ptak mogli coś wyhodować • Wisniewski także wykazał, że ludzie łącząc parę pojęć niepodobnych częściej generują jakaś relacja, kiedy łączą parę pojęć podobnych generują trasfer właściwości albo hybrydę.

50. Trzy strategie łączenia pojęćWisniewski (1996, 1997) • 1/ Wyszukanie jakiejś relacji łączącej pojęcia • 2/ Przeniesienie jednej z cech pojęcia w inne pojęcie • 3/ Tworzenie hybrydy czy mieszaniny dwojga pojęć