Badania zwłok kluczem do wyjaśnienia przyczyny śmierci

1. Badania zwłok kluczem do wyjaśnienia przyczyny śmierci

2. Zwłoki – martwe ciało ludzkie lub zwierzęce. Po zniszczeniu wierzchnich tkanek pozostają kości, które są trudno rozkładalne. Dopiero po czasie kilkuset lat zwłoki zostają całkowicie rozłożone przez biodegradację.

3. Badania zwłok: - Sekcja zwłok- Entomologia stosowana- Trupie farmy

4. Sekcja zwłok Sekcja sądowo-lekarska jest głównym i najważniejszym aspektem pracy medyka sądowego. Należy podkreślić, iż sekcja sądowo-lekarska różni się dość znacznie od sekcji anatomopatologicznej, w trakcie której lekarz koncentruje się na ocenie zmian chorobowych samoistnych i na tej podstawie określa przyczynę zgonu. Stopień złożoności sekcji sądowo-lekarskiej jest dużo większy.

5. Cele sekcji zwłok to:-Określenie czasu śmierci.-Określenie przyczyny śmierci.-Określenie współistniejących przewlekłych procesów chorobowych.-Bliższe określenie skutków urazów, co łączy się z próbą ustalenia narzędzia, które spowodowało obrażenia.-Ustalenie ewentualnego związku przyczynowo-skutkowego między urazem (lub sumą urazów) a śmiercią. Dotyczyć to może roli zespołu czynników które doprowadziły do śmierci.-Zebranie faktów, które przy analizie całego zajścia zdarzenia ułatwić mogą zrekonstruowanie poszczególnych faz zajścia (np. w przypadku pobicia lub potrącenia).-Zabezpieczenie śladów na odzieży i na zwłokach.-Zabezpieczenie materiału do ewentualnych dalszych badań (histopatoloigcznych, toksykologicznych, hemogenetycznych). Powyższa kolejność jest raczej przypadkowa, wszystkie elementy są bardzo ważne i pominięcie któregoś z nich może być bardzo brzemienne w skutki.

6. Do Zakładu Medycyny Sądowej zwłoki są kierowane przez prokuraturę, sądy (ekshumacje), pogotowia, szpitale, przychodnie itp. Dyżurny prokurator, każdego dnia, zapoznaje się ze skierowaniami i po ewentualnej rozmowie z rodziną, podejmuje decyzję. Może odstąpić od wszelkich dalszych czynności, zarządzić oględziny zewnętrzne (rzadko) lub w końcu sekcję sądowo-lekarską, którą zarządza się w chwili gdy są niejasne okoliczności zgonu, podejrzenie udziału osób trzecich, podejrzenie urazowej przyczyny zgonu, podejrzenie błędu lekarskiego, itp.

7. Sekcja sądowo-lekarska składa się z dwóch części:Oględziny zewnętrzne:- zabezpieczenie śladów - w zależności od przypadku - prochu, krwi, włosów, lakieru itp.,- opis odzieży, - opis zmian urazowych,- opis zmian chorobowych,- opis znaków szczególnych - ważne zwłaszcza u osób niezidentyfikowanych,- jeżeli jest to konieczne wykonanie dokumentacji fotograficznej.Oględziny wewnętrzne:- otwarcie trzech jam ciała - czaszki, klatki piersiowej, jamy brzusznej,- opis narządów wewnętrznych - zmiany urazowe i chorobowe,- jeżeli jest to konieczne wykonanie dokumentacji fotograficznej.

8. Określenie momentu śmierciTo pytanie często jest zadawane medykowi sądowemu przy różnych okazjach. Ustalenie czasu śmierci jest czynnością, która bazuje na obserwacjach zmian jakie zachodzą w ciele człowieka po śmierci. Podstawowymi zmianami są:plamy opadowe (livores mortis) stężenie pośmiertne (rigor mortis) oziębienie pośmiertne (frigor mortis)wysychanie pośmiertnezmiany pośmiertne związane z rozkładem zwłok autolizagnicieprzeobrażenie zwłok strupieszczenie (mumificatio)przeobrażenie tłuszczowo-woskowe (saponificatio)przemiana w torfowiskachzeszkieletowanie

9. Plamy opadowe - powstają w momencie gdy ustaje krążenie, a krew pod wpływem siły grawitacji przemieszcza się do naczyń żylnych i włosowatych w najniżej położonych częściach ciała, - typowe plamy mają zabarwienie fioletowo-sinawe, aczkolwiek opis jest wysoce subiektywny i zależy od tego jak biegły postrzega kolory, - charakterystyczny jest fakt, iż w miejscach gdzie zwłoki przyległy bezpośrednio do podłoża (w pozycji na wznak są to np. pośladki, okolica łopatek, okolica potyliczna) a także w miejscach gdzie ściśle przylegała odzież (np. biustonosz) występuje brak plam pośmiertnych, jest spowodowane tym iż zostają uciśnięte naczynia krwionośne co uniemożliwia gromadzenie się w nich krwi,

10. - proces przemieszczania się krwi jest powolny, dlatego pierwsze zwiastuny plam opadowych możemy zaobserwować po około 30 minutach, przede wszystkim na karku i na małżowinach usznych. W przypadku powolnego zamierania krążenia plamy opadowe mogą już pojawić się wcześniej. Proces przebiega dalej stopniowo i po około 2-4 godzinach plamy są w pełni wykształcone. Jeżeli jednak zmienimy pozycję zwłok to krew ponownie zacznie się przemieszczać do okolic najniżej położonych - proces ten nazywa się wędrówką plam, aczkolwiek nowe plamy będą nieco bledsze. W praktyce to czy plamy się już utrwaliły bada się po przez silny ucisk na okolice w której obserwujemy plamy, jeżeli plamy mają jeszcze zdolność przemieszczania się to dochodzi do zblednięcia w miejscu ucisku. Po około 10-12 godzinach przy zmianie pozycji zwłok plamy nie przemieszczają się, stają się utrwalone.

12. Niejednokrotnie pojawia się problem czy obserwowana zmiana jest częścią plam pośmiertnych czy też podbiegnięciem krwawym. Można to zweryfikować po przez nacięcie tej okolicy. W przypadku plam pośmiertnych krew będzie widoczna jedynie w obrębie naczyń, natomiast w przypadku podbiegnięcia krwawego zaobserwujemy rozległy wylew krwawy. Kolejną istotną cechą plam jest ich kolor, o ile typowo są to odcienie fioletowo-sino-czerwone, to zdarzają sie przypadki w których już na podstawie ich zabarwienia można wysnuwać wstępne wnioski. Różowawe lub żywoczerwone plamy wskazują na zatrucie tlenkiem węgla, aczkolwiek mogą również powstawać gdy zwłoki przebywały w niskiej temperaturze lub czasem gdy doszło do zatrucia cyjankami. Kolor czekoladowobrunatny jest spotykany w zatruciach związkami silnie utleniającymi (np. azotany, azotyny).

13. Stężenie pośmiertne - w pierwszym momencie po śmierci zwiotczeniu ulegają wszystkie mięśnie, zarówno gładkie jak prążkowane. Dopiero po pewnym czasie dochodzi do ich stopniowego skrócenia, usztywnienia co nazywamy stężeniem pośmiertnym. Jest to wynikiem zmian biochemicznych jakie zachodzą w mięśniach po śmierci. - głównym czynnikiem odpowiedzialnym za to zjawisko jest ATP, za życia jest to najważniejsze źródło energii niezbędne aby mięśnie mogły się kurczyć i rozkurczać. Po śmierci dochodzi do jego dalszego zużycia ale nie jest już produkowany dlatego mięśnie pozostają w skurczu aż do momentu gdy zmiany gnilne nie doprowadzą do ponownego rozluźnienia mięśni.- po około 1-3 godzinach po śmierci stężeniem pośmiertnym zostają objęte mięśnie mimiczne twarzy oraz mięśnie palców i rąk. W pozostałych partiach mięśni stężenie rozwija się w ciągu 6-12 godzin i do tego czasu po przełamaniu (siłowym zgięciu kończyny w której wytworzyło sie już stężenie pośmiertne) ponownie się rozwija aczkolwiek nie jest już tak wyraźne.- stężenie pośmiertne ustępuje wraz z rozwijającymi się procesami gnilnymi i ma to miejsce zwykle w około 48-72 godzin po śmierci.- zarówno powstawanie jak i zanikanie stężenia pośmiertnego w znacznym stopniu zależy od warunków zewnętrznych, w tym najbardziej od temperatury i może się wahać w szerokich granicach.

14. Oziębienie pośmiertne Po śmierci następuje stopniowe wychłodzenie całego ciała, przebiega ono oczywiście na odsłoniętych częściach ciała, jak ręce , twarz gdzie już po 1-2 godzin można wyczuć wyraźnie ochłodzenie. Sam pomiar temperatury dokonywany jest zwykle w odbytnicy i oczywiście jest to metoda obarczona dużym błędem. Generalnie można powiedzieć, iż w pierwszych kilku godzinach po śmierci temperatura w odbytnicy spada około 1C na godzinę. 

15. Wysychanie W sprzyjających warunkach, w skutek parowania, dochodzi do wysychania niektórych części ciała. Najszybciej wysycha rogówka, która przy niezamkniętych powiekach mętnieje już po 2-4 godzinach. Spojówki wysychając przebarwiają się żółtobrunatnawo. Podatne na wysychanie są też czerwień wargowa (przybiera brunatne zabarwienie), skrzydełka nosa i opuszki palców (stają się cieńsze i sinobrunatnawe). Miejsca, w których doszło do otarcia naskórka lub jego maceracji szybciej i wyraźniej wysychają, sprawiając że nawet drobne urazy stają się wyraźnie widoczne.

16. Autoliza To proces rozpadu komórek i narządów wewnętrznych spowodowany przez enzymy wewnątrzkomórkowe. Szybkość zachodzenia procesu w dużym stopniu zależy od temperatury. Najszybciej autolizie, bo już kilka minut po zgonie ulegają komórki mózgu, później wątroby, nerek itd. Po upływie 24-48 godzin jest już niemożliwe oznaczenie grupy krwi metodami bezpośrednimi. Jednocześnie zwiększa się przepuszczalność naczyń, wskutek czego barwnik krwi przenika przez nie i powoduje brudnobrunatnawe zabarwienie błony wewnętrznej naczyń tętniczych. Zmiany autolityczne szczególnie wyraźnie manifestują się w narządach bogatych w enzymy - trzustka, żołądek, jelita. Najpóźniej autolizie ulegają mięsień sercowy i macicy, gruczoł krokowy, tarczyca, węzły chłonne, ścięgna, chrząstki kości.

17. Gnicie W odróżnieniu od autolizy, to proces spowodowany działalnością bakterii gnilnych, które za życia bytują w przewodzie pokarmowym, na skórze i w drogach oddechowych. O prędkości zachodzenia tego procesu decyduje przede wszystkim temperatura i wilgotność. Przedstawione poniżej wartości czasowe należy odnosić do typowych warunków klimatu umiarkowanego. Gnicie cechuję się dużą zmiennością i ciężko wyodrębnić powtarzające się elementy. Do takich można zaliczyć zielonkawe zabarwienie w okolicy prawego dołu biodrowego, które pojawia się około 12-36 godzin po śmierci i następnie zabarwienie obejmuje całą skórę brzucha i resztę ciała. W momencie przedostania się bakterii do układu krwionośnego następuje jego znaczne przyspieszenie, w tym czasie na skórze ujawnia się siatka naczyń żylnych w postaci pasm przeważnie barwy brudnobrunatnawej - tzw. smugi dyfuzyjne. Kolejnym etapem jest tworzenie się w dużych ilościach gazów gnilnych - około 60-72 godziny , powoduje to rozdęciem zwłok.

19. Przeobrażenie tłuszczowo-woskowe Do tej przemiany dochodzi w środowisku wilgotnym, przy małym dostępie tlenu i na ogół niskiej temperaturze - głęboka woda, wilgotne piwnice itp. Warunkiem jest iż osoba powinna być dobrze odżywiona z dobrze rozwiniętą tkanką tłuszczową. Tłuszczo-wosk manifestuje się jako białoszarawe plastyczne masy, które na powierzchni ciała łatwo wysychają i staja się kruche, co nadaje zwłokom wygląd jakby pokropionych gipsem lub wapniem. Proces przemiany tłuszczowo-woskowej można zaobserwować po upływie 2-3 miesięcy. Do pełnej przemiany dochodzi zazwyczaj po kilku latach przebywania zwłok w odpowiednim środowisku.

20. Entomologia stosowana Słowo "entomologia" pochodzi od greckiego: entomon (insekt, owad) + logos(wiedza).  W 1688 F. Redi udowodnił, że owady rodzą się z jaj, a nie z gnijących szczątków jak powszechnie uważano. Za pierwszy raport entomologiczny z prawdziwego zdarzenia możemy uznać dokument opublikowany przez francuskiego lekarza o nazwisku Julez Bergeret w roku 1855. Zawierał on pierwsze udokumentowane oszacowanie czasu śmierci na postawie obserwacji cyklu rozwojowego owadów. Rzecz dotyczyła zmumifikowanych zwłok, jaką odgrywają larwy owadów w procesie dekompozycji ciała. 

21. Martwe ciało, niezależnie czy ludzkie, czy zwierzęce staje się miejscem zamieszkania, wylęgu i żerowania wielu gatunków zwierząt, a szczególnie stawonogów. Jeśli niemożliwe jest ustalenie czasu śmierci tylko na podstawie znamion śmierci, należy wykorzystać fakt, że istnieje mnóstwo owadów zainteresowanych zwłokami, których poszczególne stadia rozwoju ułatwiają określenie kiedy nastąpił zgon. Zwierzątka takie nazywamy nekrofagami. 

22. Badania na miejscu znalezienia zwłok: - opis zwłok i występujących na nim owadów łącznie z dokumentacją fotograficzną bądź filmową. Opis uwzględnia grupy stawonogów, ich liczbę, rozmieszczenie, występowanie innych stadiów niż imaginalne, opis położenia ciała i jego uszkodzeń, - zebranie przedstawicieli okolicznych stawonogów porównanie ich z okazami znajdującymi się na zwłokach, - sprawdzenie sytuacji meteorologicznej temperatura powietrza, przy gruncie, zwłok, wytworzona przez larwy, powierzchni, przestrzeni między ciałem a podłożem, operowanie światła, wilgotność, - zebranie larw, jaj, poczwarek i owadów w stadium imago ze zwłok i spod zwłok w próbkach gleby natrafić można na larwy migrujące ze zwłok, by się przepoczwarzyć, - ocena ekologicznej charakterystyki siedliska ocena ogólna, typu roślinności i podłoża. 

23. Zbieranie materiału podczas autopsji należy rozpocząć już w momencie wyjmowania zwłok z worka, gdyż larwy opuszczają ciało, należy też dokładnie zbadać ubranie, a szczególnie zagięcia materiału, kieszenie etc. oraz naturalne i nienaturalne otwory w ciele.

25. Trupie farmy To wyodrębniony teren, na którym prowadzone są badania rozkładu zwłok przez antropologów sądowych. Teren, na którym prowadzone są badania, jest zazwyczaj zróżnicowany. Ciała zostają zakopane w ziemi, pozostawione na powierzchni, zanurzone w wodzie, pozostawione we wrakach samochodów itd. To pozwala na zbadaniejak i w jakim czasie rozkłada się ludzkie ciało, biorąc pod uwagę wpływ wywierany na nie przez takie czynniki zewnętrzne jak temperatura, rodzaj gleby, wilgotność powietrza. Ustalenie momentu zgonu może ułatwić obserwacja rozwoju larw w ciele. Wszystkie te informacje są niezwykle przydatne w medycynie sądowej, powstanie takich farm przyczyniło się do ułatwienia pracy technikom kryminalistyki. Nazwę "Body Farm" spopularyzowała książka kryminalna Patricii Cornwell o tym właśnie tytule.

26. Miejsc, na których prowadzone są badania rozkładu, jest kilka w USA. Najsłynniejsza "trupia farma" znajduje się w Knoxville i jako University of Tennessee AnthropologicalResearchFacility jest częścią Uniwersytetu Tennessee. Powstanie jej wiąże się z nazwiskiem antropologa dr Williama M. Bassa, który będąc pracownikiem tego uniwersytetu, wielokrotnie udzielał konsultacji policji w sprawach dotyczących rozkładu zwłok. Zwrócił uwagę na to, że do tej pory nie prowadzono szczegółowych badań gnicia ciał w naturalnym środowisku, dlatego w 1971 r. założył jako pierwszy placówkę prowadzącą takie badania. Placówka University of Tennessee AnthropologicalResearchFacility jest zalesioną działką o powierzchni 1 ha, otoczoną ogrodzeniem z drutu kolczastego. Na jej terenie znajdują się ciała poddane różnym naturalnym czynnikom, w zależności od których proces rozkładu przebiega w różnoraki sposób i w różnym tempie. Od momentu powstania ponad 300 osób dobrowolnie przekazało zwłoki na użytek Trupiej Farmy w Knoxville, a około 120 ciał jest oddawanych dobrowolnie każdego roku. Istnieje także specjalna lista osób "oczekujących" na złożenie swoich szczątków na terenie placówki - są to przeważnie osoby zainteresowane medycyną sądową, czy też takie, które chcą się przysłużyć po swojej śmierci nauce

27. Inne trupie farmy: • Western Carolina University • Texas State University • Sam Houston State University • California University of Pennsylvania

30. Dziękuję za uwagę 