HASI

1. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA IRAKURGAIA ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA AURREKOA IRTEN IKERTU SAREAN

2. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA AURREKOA IRTEN Irakurgaia Mende askoan, giza gorputzaren ezagupena kanpo-behaketara soilik mugatzen zen. Horregatik, giza gorputzaren barnealdea leku misteriotsua zen. XVIII. mendean, Lazaro Spallanzani izeneko zientzialaria lehenetakoa izan zen giza gorputzaren barrualdearen funtzionamendua aztertzen. Izan ere, digestioan elikagaiak nola eraldatzen diren aztertu zuen. Horretarako, belaki zatiak eta elikagaiak irensten zituen, soka batean lotuta zeudela. Denbora pixka batera, atera egiten zituen, urdailean nola aldatu ziren aztertzeko. Baina eraldaketa horiek ezin izan ziren zuzenean ikusi urte batzuk igaro arte. 1822. urtean, William Beaumont doktoreak tiro batez zaurituta zegoen indiar bat sendatu behar izan zuen gudu-zelaian. Balak izugarrizko zuloa egin zion sabelaldean eta urdailean. Medikuak eginahalak egin zituen zauri hura sendatzeko; baina zauria ez zen erabat itxi, oso handia baitzen. Zulo hartatik, Beaumontek urdailaren barrualdea aztertu ahal izan zuen denbora batez, eta ikusi zuen urdailaren paretak mugitu egiten direla eta urin azidoa sortzen dutela, elikagaia urdailera sartzean. William Beaumont doktorea

3. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA HASI AURREKOA IRTEN Edukien eskema Zientzia zure esku Marrazki zientifikoa egitea Nutrizioa I Nutrizioan aritzen diren aparatuak Arnas aparatua Anatomia Digestio-aparatua Anatomia Digestio-funtzioak Sailkapena Ahoratzea eta digestioa Xurgapena Egestioa Arnas funtzioak Gas-trukea Birika-aireztapena Gaixotasunak Motak eta sorburuak Gaixotasunak Motak eta sorburuak

4. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA Nutrizioan aritzen diren aparatuak Digestio-aparatuaren anatomia Digestio-funtzioak Elikagaiak ahoratzea eta digeritzea Mantenugaiak xurgatzea Arnas aparatuaren anatomia Egestioa Digestio-aparatuaren gaixotasunak Gas-trukea Birika-aireztapena Arnas aparatuaren gaixotasunak Marrazki zientifikoa egitea Estekak HASI AURREKOA IRTEN Unitatearen azalpenerako baliabideak Digestio-aparatua eta digestioa Ikertu sarean Digestio-aparatuari buruzko jarduera

5. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA AURREKOA IRTEN Nutrizioan aritzen diren aparatuak Digestio-aparatua Arnas aparatua Zirkulazio-aparatua Aire-sarrera Elikagaiak eta ura Oxigenoa (O2) Aire-irteera Mantenugaiak Karbono dioxidoa (CO2) eta ura Gorotz-materia Mantenugaiak eta oxigenoa Iraitz-aparatua Zelulak Hondakinak eta ura CO2, ura eta beste hondakin batzuk Gernua

6. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA AURREKOA IRTEN Digestio-aparatuaren anatomia • Ahoa • Mihia • Hortzak • Listu-guruinak • Parotidak • Masailpekoak • Mihipekoak Digestio-hodia • Faringea • Epiglotisa Digestio-guruinak Hestegorria • Urdaila • Kardia (sarrera) • Piloroa (irteera) • Urin gastrikoa • Gibela • Behazuna • Behazun-xixkua • Heste meharra • Heste-biloa • Hiru zati ditu: duodenoa, jejunoa eta ileona • Pankrea • Pankrea-urina • Heste lodia • Uzkia eta apendize bermiformea • Hiru zati ditu: heste itsua, kolona eta ondestea

7. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA 2. ANIMAZIOA AURREKOA IRTEN Digestio-aparatua (1. animazioa) HASI

8. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA AURREKOA IRTEN Gizakiaren digestioa (2. animazioa) HASI

9. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA AURREKOA IRTEN Digestio-funtzioak Ahoratzea: elikagaiak digestio-hodira sartzen dira. Hestegorria10-15 segundo25 zentimetro • Digestioa: elikagaiak mantenugai bihurtzen dira. • Ekintza mekanikoa. • Ekintza kimikoa. Urdaila2-8 ordu(edukiera) 2,5 litro Heste meharra7-8 ordu7-8 metro Xurgapena: mantenugaiak odolera pasatzen dira. Egestioa: digeritu gabeko substantziak kanporatzen dira. Heste lodia15 ordu1,5 metro Elikagaiak irauten duen denboraeta zati bakoitzaren luzera

10. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA • Mastekatzea → hortzak • Listuztatzea → listua MANTENUGAIAK LORTZEA Ahoratzea • Ekintza kimikoa • Ekintza mekanikoa Digestioa IRUDIA HANDITZEKO IRUDIA HANDITZEKO AURREKOA IRTEN Elikagaiak ahoratzea eta digeritzea Listu-guruinak Elikadura-boloa Mihia Hortzak Laringea Hestegorria Epiglotisa Digestioa Gibela Urdaila Pankrea

11. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA • Mastekatzea → hortzak • Listuztatzea → listua Ahoratzea ATZERA AURREKOA IRTEN Elikagaiak ahoratzea eta digeritzea Hortzak Listu-guruin parotida Mihia Mihipeko listu-guruina Masailpeko listu-guruina Laringea Epiglotisa Elikadura-boloa Irensketa LUPAZ IRUDIA HANDITZEN DA

12. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA • Mastekatzea → hortzak • Listuztatzea → listua Ahoratzea ATZERA AURREKOA IRTEN Elikagaiak ahoratzea eta digeritzea Hortzak Ebakortzak Letagina Irensketa Aurreko haginak Atzeko haginak

13. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA • Mastekatzea → hortzak • Listuztatzea → listua Ahoratzea ATZERA AURREKOA IRTEN Elikagaiak ahoratzea eta digeritzea Hortzak Esmaltea Bolia Koroa Hortz-mamia Lepoa Hodiak eta nerbioak Sustraia Zementua Irensketa Oia Zulo apikala

14. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA • Mastekatzea → hortzak • Listuztatzea → listua Ahoratzea ATZERA AURREKOA IRTEN Elikagaiak ahoratzea eta digeritzea Mihia Organo gihartsua Dastamena Irensketa

15. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA • Ekintza kimikoa → urin gastrikoak • Ekintza mekanikoa → mugimendu peristaltikoak Digestio gastrikoa ATZERA AURREKOA IRTEN Elikagaiak ahoratzea eta digeritzea Mugimendu peristaltikoak Hestegorria Elikadura-boloa Gibela Urdaila Pankrea LUPAZ IRUDIA HANDITZEN DA

16. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA • Ekintza kimikoa → urin gastrikoak • Ekintza mekanikoa → mugimendu peristaltikoak Digestio gastrikoa ATZERA AURREKOA IRTEN Elikagaiak ahoratzea eta digeritzea Mugimendu peristaltikoak Mugimendu peristaltikoak Urdaila Hestegorria Kardia Elikadura-boloa Gibela Urin gastrikoak Urdaila Kimoa Pankrea LUPAZ IRUDIA HANDITZEN DA

17. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA • Ekintza kimikoa → urin gastrikoak • Ekintza mekanikoa → mugimendu peristaltikoak Digestio gastrikoa ATZERA AURREKOA IRTEN Elikagaiak ahoratzea eta digeritzea Mugimendu peristaltikoak Behazuna Hestegorria Pankrea-urina Pankrea Elikadura-boloa Gibela Behazun-xixkua Urdaila Heste-urina Kiloa LUPAZ IRUDIA HANDITZEN DA

18. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA Elikagaien osagaiak Digestioa Lortutako mantenugaiak Ahoa Urdaila Duodenoa Gluzido konplexuak Koipeak Proteinak ATZERA AURREKOA IRTEN Elikagaiak ahoratzea eta digeritzea Elikagaiak digeritzea eta mantenugaiak lortzea Digestioa Gluzido soilak Glizerola eta gantz-azidoak Aminoazidoak

19. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA AURREKOA IRTEN Mantenugaiak xurgatzea Heste-tolesak Heste meharra Heste-biloak Odol-hodiak Heste-tolesak Hodi kiliferoa

20. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA AURREKOA IRTEN Egestioa Zeharkako kolona Heste lodia Goranzko kolona Beheranzko kolona Heste-flora Gorotzak Apendize bermiformea Ondestea Uzkia Egestioa Escherichia coli

21. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA AURREA HARTZEA AURREKOA IRTEN Digestio-aparatuaren gaixotasunak Txantxarra Idorreria Gastroenteritisa Ur gehiegi xurgatuta Bakterioak Barrualdeko mintzaren hantura Gibel-zirrosia Ultzerak Ehuna hil egiten da Helicobacter pylori

22. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA Behin betiko hortzeria Esne-hortzeria Hortzak garbitzeko prozesua ATZERA AURREKOA IRTEN Digestio-aparatuaren gaixotasunak. Aurrea hartzea Kontsumoa murriztea Dentistarengana aldian behin joatea Gutxieneko denbora: 2 min Jan ondoren eta oheratu aurretik garbitzea

23. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA EPIGLOTISA AURREKOA IRTEN Arnas aparatuaren anatomia Sudur-hobiak Faringea Trakea • Laringea • Ahots-kordak • Birikak • Pleura • Pleura-likidoa • Bronkioak • Bronkioloak • Birika-albeoloak

24. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA ATZERA AURREKOA IRTEN Arnas aparatuaren anatomia Epiglotisaren funtzionamendua Elikagaia irenstea • Faringea • Epiglotisa Aire-sarrera

25. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA IRUDIA HANDITZEKO AURREKOA IRTEN Gas-trukea Sudur-hobiak Calor Humedad Limpieza Airea Albeoloak

26. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA ATZERA AURREKOA IRTEN Gas-trukea Gas-trukea albeoloetan eta ehunetan CO2 CO2 Karbono dioxido askoko odola Oxigeno askoko odola O2 Birika-albeoloa O2 Ehuna Odol-kapilarrak

27. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA AURREKOA IRTEN Birika-aireztapena Arnasa hartzea Diafragma uzkurtu, birikak zabaldu eta airea sartzen da. Airea Airea Diafragma Arnasa botatzea Diafragma erlaxatu, saihets-hezurrak estutu eta airea ateratzen da. Airea Airea Botoia sakatuz gero, birikek nola funtzionatzen duten ikusiko duzu Diafragma

28. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA ATZERA AURREKOA IRTEN Birika-aireztapena Arnasa hartzea Aire-sarrera Diafragma uzkurtu, birikak zabaldu eta airea sartzen da. Airea Airea Diafragma Arnasa botatzea Diafragma erlaxatu, saihets-hezurrak estutu eta airea ateratzen da. Airea Airea Diafragmaren uzkurdura Botoia sakatuz gero, birikek nola funtzionatzen duten ikusiko duzu Diafragma

29. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA ATZERA AURREKOA IRTEN Birika-aireztapena Arnasa hartzea Aire-irteera Diafragma uzkurtu, birikak zabaldu eta airea sartzen da. Airea Airea Diafragma Arnasa botatzea Diafragma erlaxatu, saihets-hezurrak estutu eta airea ateratzen da. Airea Airea Diafragma erlaxatuta Botoia sakatuz gero, birikek nola funtzionatzen duten ikusiko duzu Diafragma

30. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA TABAKOA AURREKOA IRTEN Arnas aparatuaren gaixotasunak Bronkitisa Asma Arnasa hartzeko zailtasunak Mukiak Eztula Txistu-hotsa Arnas falta Eztula Bakterio batek eragindako infekzioa Arnas hodien hertsadura Bronkioen hantura Faktore alergikoak Tuberkulosia Hotzeria eta gripea Txistu-hotsa Arnas falta Eztula Eztarria narritatzea Nekea Doministikuak Mukiak Ehuna hondatzen da Micobacteryum tuberculosis Bakterioak Birusak

31. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA ATZERA AURREKOA IRTEN Tabakoa 4.000 substantzia Nikotina Karbono monoxidoa Substantzia narritagarriak Brea

32. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA Ebakortza 1 2 Letagina 3 1 Plano sagitala marraztea 4 Aurreko haginak 5 6 Atzeko haginak Hortz-haginak adieraztea, ikusten diren bezala (isla ispiluan) 3 7 Zuhurragina 8 Hortz bakoitza adieraztea (azalera oklusala barne) 4 Azalera oklusala HASI Plano sinfisarioa edo sagitala AURREKOA IRTEN Marrazki zientifikoa egitea Bi arku egitea: goiko eta beheko masailezurretarako 2

33. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA Arnas aparatuaren arazoak Digestio-aparatua SARTU WEB ORRI HONETARA SARTU WEB ORRI HONETARA HASI AURREKOA IRTEN Esteka interesgarriak

34. HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA AURREKOA IRTEN HASI