Zamieszanie w polityce II RP.

1. Zamieszanie w polityce II RP. Partyjne pomieszanie z poplątaniem.

2. Po oddaleniu niebezpieczeństwa bolszewickiego, trwające między partiami „zawieszenie broni” zaczynało się kruszyć, a wraz z nim koalicyjny rząd Witosa. Najpierw odeszło PSL „Wyzwolenie” a następnie PPS. To z rządku koalicyjnego uczyniło rząd centrowy. W Sejmie natomiast rozpoczęły się prace nad konstytucją państwa, która z powodu układów politycznych coraz bardziej zmierzała w kierunku prawicy i centrum.

3. Konstytucja marcowa Projekt konstytucji zakładał ograniczenie kompetencji prezydenta na rzecz parlamentu, gdyż prawica obawiała się, że prezydentem zostanie Piłsudski. Takim ograniczeniom sprzeciwiała się lewica i ostatecznie w 1921 udało się przeforsować kilka postanowień. M.in. zwiększenie kompetencji prezydenta, likwidację Senatu i postanowienie, że prezydentem może być jedynie Polak i katolik.

5. Zasady konstytucji marcowej Konstytucja uchwalona 17 III 1921 roku składała się z 7 rozdziałów: I – Rzeczpospolita II – Władza ustawodawcza III – Władza wykonawcza IV – Sądownictwo V – Powszechne prawa i obowiązki VI – Postanowienia ogólne VII – Postanowienia przejściowe

6. Zasady konstytucji marcowej Organami ustawodawczymi miał być Sejm i Senat, wybierane co 5 lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych i proporcjonalnych przez obywateli, którzy ukończyli 21 rok życia (Sejm) i 30 (Senat). Prawo wybieralności mieli obywatele, którzy ukończyli 25 rok życia (Sejm) i 40 rok życia (Senat). Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadał również rząd.

7. Zasady konstytucji marcowej Władzę wykonawczą sprawował rząd i prezydent. Wyboru prezydenta miało dokonywać Zgromadzenie Narodowe składające się z członków Sejmu i Senatu, raz na 7 lat. Prezydent: • reprezentował kraj na zewnątrz; • miał prawo rozwiązywania Sejmu, ale za zgodą 3/5 posłów; Rząd: • był odpowiedzialny przed Sejmem; • wotum nieufności dla jednego ministra nie oznaczało wotum dla całego rządu;

8. Zasady konstytucji marcowej Sądownictwo zostało oparte na zasadzie niezawisłości i nieusuwalności sędziów. Do orzekania o zgodności aktów administracyjnych z konstytucją powołano Najwyższy Trybunał Administracyjny.

9. Zasady konstytucji marcowej Prawa i obowiązki obywateli: • wierność wobec państwa; • przestrzeganie prawa • służba wojskowa • ochrona życia, wolności, nietykalności i mienia • gwarancja wolności miejsca zamieszkania, słowa, publikacji, stowarzyszeń;

10. Konstytucja marcowa była jedną z konstytucji republikańskich w Europie wzorowaną na francuskiej ustawie zasadniczej. Charakteryzowała się przewagą władzy ustawodawczej nad wykonawczą.

11. Chwiejność rządów W momencie uchwalenia konstytucji marcowej Sejm Ustawodawczy spełnił swe zadanie, ale w maju 1921 roku przedłużono kadencję Sejmu i Naczelnika Państwa, do czasu ukonstytuowania się nowych władz. Tym bardziej, że koalicyjny rząd Witosa we wrześniu 1921 roku upadł. Nowy rząd utworzył Antoni Ponikowski, który jednak przetrwał tylko do czerwca 1922 roku.

13. Po kolejnym kryzysie gabinetowym Piłsudski mianował rząd Artura Śliwińskiego, ale i ten rząd nie porządził długo. Prawica wobec tego wysunęła wniosek o wotum nieufności dla Naczelnika Państwa, ale Piłsudski wyszedł z tej konfrontacji zwycięsko i efekcie powołał następny rząd pozaparlamentarny tolerowany przez lewice i centrum, na którego czele stanął Julian Nowak.

15. Wybory 1922 roku. Do wyborów 1922 stanęły następujące bloki polityczne: • Prawica – reprezentowana przez blok Chrześcijańskiej Jedności Narodowej z udziałem endecji (Związek Ludowo – Narodowy – ZLN) oraz Stronnictwo Chrześcijańsko – Narodowe; • Centrum – Chadecja (Chrześcijańska Demokracja), Narodowa Partia Robotnicza (NPR) i PSL „Piast” • Lewica – PSL „Wyzwolenie”, Stronnictwo Chłopskie i PPS; Marginalne znaczenie mieli komuniści, którzy dążyli do wywołania rewolucji korzystając z pomocy ZSRR.

17. Wybory 1922 r. Do wyborów przystąpiło 68 % uprawnionych. W rezultacie w Sejmie: • Prawica osiągnęła 27% mandatów; • Centrum – 27 % • Lewica – 26 % Największe zyski wyniosły mniejszości narodowe, które uzyskały 20 % mandatów. W Senacie: • Prawica – 36 % mandatów • Centrum – 25 % • Lewica 14 % • Mniejszości narodowe – 24% Takie wyniki nie dały możliwości utworzenia własnego rządu, toteż najbardziej prawdopodobne wydawało się utworzenie rządu centro-prawicowego.

18. Wybory prezydenta 9 XII 1922 roku zebrało się Zgromadzenie Narodowe, by wybrać prezydenta. Zgłoszono 5 kandydatur, z których po serii 4 głosowań pozostało 2 kandydatów: • hr. Maurycy Zamoyski (prawica) • Gabriel Narutowicz (część lewicy popierana przez mniejszości narodowe); O wyborze miały zadecydować głosy posłów PSL „Piast” i NPR. Ostatecznie stosunkiem 289 do 227 prezydentem wybrano Gabriela Narutowicza.

20. Zabójstwo Narutowicza Wybór Narutowicza rozpoczął lawinę akcji propagandowej endecji, która wysuwała hasła niedopuszczenia do władzy nowego prezydenta. Mimo to Narutowicz zdecydował się przyjąć urząd. 11 XII 1922 roku działacze i zwolennicy endecji próbowali nie dopuścić do zaprzysiężenia nowego prezydenta. Doszło do starć z policją. Jednak mimo przeciwności udało się Narutowiczowi złożyć przysięgę. Rozpoczęło to lawinę listów z pogróżkami. 16 XII 1922 roku Narutowicz otwierał wystawę w warszawskiej „Zachęcie”. Podczas oglądania ekspozycji prezydent został zamordowany strzałem z pistoletu przez Eligiusza Niewiadomskiego, który najprawdopodobniej ideowo związanego z endecją.

21. Próby stabilizacji politycznej Po kryzysie politycznym w państwie trzeźwym umysłem wykazał się Ignacy Daszyński, który próbował ratować sytuację. Powołano natychmiast marszałka Sejmu – Macieja Rataja na stanowisko prezydenta. Ten z kolei powołał nowy gabinet na czele z gen. Władysławem Sikorskim. 20 XII ponownie zwołano Zgromadzenie Narodowe by powołać nowego prezydenta. Tym razem wybrano kandydata centrum i lewicy – Stanisława Wojciechowskiego.

23. Pakt lanckoroński Rząd Sikorskiego był jednak niestabilny, podkopywany jeszcze propagandą endecji, która od lutego 1923 roku prowadziła tajne rozmowy z PSL „Piast”. Dnia 17 V podpisały one tzw. „pakt lanckoroński” – przewidywał on powołanie do życia rządu większości parlamentarnej, opartego na koalicji endecji.

24. W wyniku paktu lanckorońskiego rząd Sikorskiego podał się do dymisji, a pod koniec maja 1923 roku prezydent Wojciechowski misję tworzenia nowego rządu powierzył Wincentemu Witosowi. W skład rządu weszli przedstawiciele endecji, chadecji i PSL „Piasta”, koalicji zwanej „Chjeno- Piastem”. Wkrótce potem Piłsudski zrzekł się przewodzenia Ścisłej Rady Wojennej i odsunął się z życia politycznego do swej willi w Sulejówku.

26. Nowy rząd Grabskiego Rząd Witosa przetrwał do grudnia 1923 roku. Rozpadł się na skutek zamieszek i strajków powszechnych organizowanych w całym kraju. Dymisja rządu nastąpiła w chwili całkowitego załamania się gospodarki. Z dnia na dzień rosły ceny, inflacja bezrobocie. 19 XII 1923 roku prezydent Wojciechowski powołał gabinet pozaparlamentarny złożony z fachowców, a nie przedstawicieli poszczególnych ugrupowań w parlamencie. Głównym zadaniem rządu było ratowanie skarbu państwa. Na czele zaś stanął Władysław Grabski.

28. Problemy polityczne rządu Grabskiego Rząd Grabskiego dla ratowania kraju przeprowadził szereg reform, a że nie składał się z ugrupowań parlamentarnych nie miał wśród polityków zbyt wielkiego poparcia. Szczególnie w obliczu kryzysu na wschodnich kresach w 1924 roku ujawnił się brak poparcia i brak propozycji rozwiązań konfliktu mniejszości narodowych na terenie II RP (zamieszki i walki nadgraniczne z Ukraińcami i Białorusinami)

29. Konkordat Jednym z większych sukcesów rządu Grabskiego było podpisanie w 1925 roku konkordatu z Kościołem rzymskokatolickim. Umowa przewidywała nominację biskupów i arcybiskupów przez papieża po zasięgnięciu opinii polskiego rządu. Uznano i potwierdzono prawa majątkowe Kościoła w Polsce, z wyjątkiem tych majątków, które miały zostać parcelowane na zasadach ogólnych. Konkordat przewidywał tez nowy podział administracyjny Kościoła w Polsce.

30. Kryzys i upadek rządu Grabskiego. Rząd Skrzyńskiego. Reformy rządu Grabskiego nie poprawiły sytuacji gospodarczej kraju. Zła koniunktura 1924 roku obniżyła wpływy do budżetu, zmniejszyły się zdolności płatnicze przedsiębiorstw, na skutek nadprodukcji bilonu pojawiły się zwyżki cen i inflacja. Sytuacja budżetowa skomplikowała się. W tej sytuacji w połowie listopada 1925 roku rząd Grabskiego podał się do dymisji. Misję utworzenia nowego gabinetu powierzono Aleksandrowi Skrzyńskiemu.

32. Rząd Skrzyńskiego Upadek gabinetu Grabskiego zaktywizował zwolenników Piłsudskiego, którzy udali się do willi marszałka i oddali się do jego dyspozycji. Wobec napiętej sytuacji Sejm w 1925 roku wyłonił rząd szerokiej koalicji, od endecji po PPS ze Skrzyńskim na czele. Od początku istnienia rząd ten walczył z kryzysem ekonomicznym, ale od wiosny 1926 roku sytuacja zaczęła się poprawiać. Słabości polskich rządów lat 1919 -25 jednoczyły zwolenników wokół osoby Piłsudskiego, zwolenników rządów twardej ręki.