Poznaj Kosmos

1. Poznaj Kosmos Układ Słoneczny Autor: Janusz Jeneralczuk

2. Spis treści. 1. Wstęp (instrukcja obsługi programu). 2. Jak powstał Układ Słoneczny? 3. Ogólne dane o Układzie Słonecznym. 4. Słońce. 5. Merkury. 6. Wenus. 7. Ziemia. 8. Mars. 9. Jowisz. 10. Saturn. 11. Uran. 12. Neptun. 13. Pluton. 14. Inne ciała Układu Słonecznego. 15. Test. 16. Słowniczek.

3. Uczyłeś się już biologii, chemii i geografii, znasz swoją miejscowość, okolice. Brałeś udział w wycieczkach krajoznawczych. Oglądasz telewizję, czytasz gazety i czasopisma - znasz kontynenty i państwa. Proponuję Ci teraz odbycie jeszcze dalszej wycieczki, poznanie najbliższego otoczenia Ziemi - planety na której żyjesz. W skali całego Wszechświata będzie to mini wycieczka, ale od czegoś trzeba zacząć - zapraszam Cię do zwiedzenia Układu Słonecznego. Kolejne slajdy przybliżą Ci świat planet, księżyców, komet. Aby ułatwić wycieczkę przedstawiam Ci zasady poruszania się po programie. Poza stroną tytułową, na każdej stronie u dołu znajdują się przyciski nawigacji - klikając na nie możesz poruszać się do przodu, cofać, wrócić do początku, czy wreszcie zakończyć pokaz. Gdy wejdziesz na strony słownika, pojawi się dodatkowy przycisk - „powrót”. Umożliwia on powrót na stronę, z której wyszedłeś do słownika. Na niektórych slajdach znajdziesz zwroty pisane bardziej żółtymi literami, podkreślone i gdy na nie najedziesz kursor zmieni się w „łapkę”. Po kliknięciu znajdziesz się na stronie słownika, gdzie termin ten jest wyjaśniony.

4. Na trzech stronach zawierających tabele i wykresy znajduje się mały obrazek przedstawiający kalkulator. Gdy klikniesz na niego otworzy się prawdziwy kalkulator i będziesz mógł wykonać obliczenia. Jakie? Na przykład: - Ile razy masa największej planety jest większa od masy najmniejszej planety? - Ile razy promień największej planety jest większy od promienia najmniejszej planety? - Jaka jest objętość Ziemi ( w km3)? Itd. Liczę na Twoją inwencję! Zobaczysz też przepiękne zdjęcia Kosmosu wykonane dzięki możliwościom współczesnej techniki i potęgi rozumu człowieka. Tłem wszystkich stron tego pokazu jest zdjęcie mgławicy „Końska Głowa” z gwiazdozbioru Oriona. Gdybyś miał ochotę na jeszcze piękniejsze zdjęcia, mocniejsze przeżycia i dalsze wyprawy polecam Ci źródła, skąd pochodzą fotografie zamieszczone w tej pracy: album „Magnificent Universe” Kena Croswella i adres internetowy: http://antwrp.gsfc.nasa.gov/apod/archivepix.html

5. Na koniec wycieczki po Układzie Słonecznym proponuję Ci test. Na każde pytanie podane są trzy odpowiedzi. Wybierz poprawną i kliknij na niej. Gdy usłyszysz brawa - gratuluję! Odgłos rykoszetu oznacza złą odpowiedź. Po programie nie musisz poruszać się w sposób liniowy (od slajdu do slajdu). Taką możliwość daje Ci strona Spis treści. Klikając na wybrany rozdział przejdziesz od razu do slajdów właśnie tej części programu.

6. Powstanie Układu Słonecznego

7. Przed miliardami lat byliśmy częścią składową ogromnego obłoku materii międzygwiezdnej, w którym została zachwiana równowaga podczas przechodzenia przez ramię spiralne Galaktyki. Na skutek wybuchu supernowej obłok został wzbogacony materią odrzuconą z tej gwiazdy. W tym momencie obłok zaczął się zapadać grawitacyjnie - kurczyć się. W następnej fazie powstał z niego wirujący dysk, w którego środku uformowało się Słońce. Obiegające je cząstki pyłu „sklejały” się ze sobą, tworząc większe twory, z których część stała się zarodkami planetarnymi. Na skutek oddziaływań grawitacyjnych zarodki łączyły się ze sobą, tworząc planety. Mniejsze twory przyjęły postać planetoid, komet i meteoroidów. Działo się to 4,5 miliarda lat temu.

8. Wiadomości ogólne o Układzie Słonecznym

9. Układ Słoneczny to Słońce i wszystkie ciała kosmiczne, które poruszają się w jego polu grawitacyjnym. Słońce skupia 99,86% masy całego Układu, planety 0,133%, komety księżyce a reszta to planetoidy, 0,0003%, 0,00004%, i pył międzyplanetarny. meteoroidy Ruchami wszystkich ciał Układu rządzi prawo powszechnego ciążenia i III prawa Keplera. Pod względem ruchu system planetarny charakteryzują następujące cechy: 1. Wszystkie planety obiegają Słońce w jednym kierunku. 2. Większość planet (oprócz Wenus, Urana i Plutona) obracają się wokół swych osi w tym samym kierunku, w którym obiegają Słońce. 3. Orbity większości planet (oprócz Merkurego i Plutona) niewiele różnią się od okręgów i leżą prawie w jednej płaszczyźnie (prawie płaszczyzna równika słonecznego). 4. Słońce obraca się wokół swej osi w tym samym kierunku, w którym poruszają się obiegające je planety.

10. 5. Większość księżyców porusza się po orbitach zbliżonych do okręgów i obiega macierzyste planety w tym samym kierunku, w którym one obiegają Słońce. 6. Orbity księżyców są przeważnie nieznacznie nachylone względem płaszczyzn równików macierzystych planet. Układ Słoneczny wchodzi w skład wielkiego spiralnego ramienia (Oriona) Drogi Mlecznej - jednej z wielu miliardów galaktyk wypełniających Kosmos. Słońce i planety Układu znajdują się w odległości 2/3 długości tego ramienia od środka galaktyki (czyli leżą na peryferiach). Układ Słoneczny potrzebuje aż 230 milionów lat by jeden raz okrążyć środek naszej galaktyki.

11. Ramię Oriona Jądro galaktyki Układ Słoneczny x Tak mniej więcej wygląda Droga Mleczna

12. Merkury Planety wewnętrzne

13. Planety zewnętrzne

17. SŁońce Plamy na Słońcu Protuberancja

18. SŁońce Korona słoneczna Rozbłyski Zaćmienie Słońca 1999

19. Słońce - najbliższa nam, zupełnie przeciętna gwiazda, centralne ciało Układu Słonecznego, potężne źródło energii. Ogromna kula gazowa, a właściwie plazmowa. Główny jej składnik to wodór. Zbudowana z czterech warstw: korony słonecznej, atmosfery, fotosfery (to co widzimy) i jądra. Wewnątrz zachodzą reakcje termojądrowe. Energia pochodzi ze „spalania” wodoru (w wyniku powstaje hel). Przez to Słońce traci swoją masę, ale nie ma obawy, od chwili narodzin do dziś straciło zaledwie 2% pierwotnej masy. Energię wypromieniowuje w postaci fal elektromagnetycznych i wysyłając w Kosmos cząstki (wiatr słoneczny). Temperatura na powierzchni gwiazdy wynosi ponad 6000 oC, temperatura wewnątrz około 16 mln oC. W atmosferze występuje wiele zjawisk okresowych (okres około 11,4 roku) i przez to możemy obserwować: plamy słoneczne, pochodnie, rozbłyski, protuberancje. Słońce wytwarza własne pole magnetyczne. Gwiazda ta oświetla i ogrzewa Ziemię, wpływa na pogodę, na wielkość plonów. Bez Słońca nie mogłoby istnieć życie na Ziemi.

20. Merkury

21. Merkury jest najbliższą planetą od Słońca. Bardzo szybko krąży wokół gwiazdy, ale bardzo wolno obraca się wokół własnej osi (jeden obrót trwa 59 dni). Wschód Słońca na Merkurym następuje co 176 dni ziemskich. Ciało stałe, bardzo podobne do Księżyca. Temperatura strony słonecznej to 380 oC, nocnej - 173 oC. Powierzchnia skalista, naga, pokryta licznymi kraterami (skutek upadku meteorytów). Gęstość Merkurego - 5,44 g/cm3 sugeruje żelazne jądro. Planeta ta ma bardzo rzadką atmosferę z helu, argonu i neonu. Posiada pole magnetyczne. Merkury nie ma satelity. 14 razy w każdym stuleciu można go zobaczyć jako malusieńką plamkę przesuwającą się przez tarczę słoneczną ze wschodu na zachód.

22. Wenus Tak wygląda powierzchnia Wenus, gdy w komputerowej obróbce danych z satelitów pominięto jej gęstą atmosferę A tak wygląda Wenus z atmosferą

23. Wenus - najbardziej zagadkowa planeta, o orbicie prawie kołowej. Jeden obrót wokół własnej osi trwa aż 243 dni ziemskich, a Słońce wschodzi na Wenus co 117 dni i porusza się z zachodu na wschód. Nie posiada pola magnetycznego. Atmosfera Wenus jest 100 razy bardziej gęsta od ziemskiej i składa się z dwutlenku węgla (97%), azotu, gazów szlachetnych i odrobiny pary wodnej. Jest planetą bardzo suchą i gorącą - temperatura na powierzchni dochodzi do 500 oC. Panuje ciśnienie 100 atmosfer. Najwyższą warstwę atmosfery stanowią obłoki z kropelek kwasu siarkowego przesuwające się z prędkością 350 km/h. Na powierzchni nie ma wiatrów i panuje półmrok. Planeta trochę podobna do Ziemi, gro powierzchni stanowią równiny, brak wody, 24% powierzchni to wyżyny, są też masywy górskie, wyższe nawet niż ziemskie. Występują też kratery wulkaniczne i meteorytowe. Wenus ma gęstość 5,25 g/cm3 i nie posiada satelity.

24. Ziemia

25. Księżyc Ludzie już stąpali po powierzchni Księżyca

26. Ziemia - trzecia planeta od Słońca. Oś Ziemi nachylona do płaszczyzny orbity, dzięki czemu występują tu pory roku. Atmosfera złożona z azotu i tlenu. Bardzo ważna jest warstwa ozonowa atmosfery chroniąca Ziemię przed promieniowaniem ultrafioletowym. 3/4 powierzchni Ziemi zajmują oceany magazynujące ciepło, dzięki czemu panuje umiarkowana temperatura - około 14 oC (średnio). Wewnątrz znajduje się dwufazowe jądro - stałe i płynne. Ziemia posiada własne pole magnetyczne. Można na niej znaleźć ślady uderzeń meteorytów. Ma jednego satelitę: Księżyc. Rozwinęły się na niej różnorodne formy życia.

27. Mars Zdjęcie powierzchni Marsa zrobione z automatycznego lądownika Burza na Marsie

28. Mars Wielki Kanion na Marsie Phobos - jeden z dwóch księżyców Marsa Poranek na Marsie

29. Mars jest nieco podobny do Księżyca, choć ma powierzchnię bardziej urozmaiconą. Ma skalną skorupę o dużej zawartości żelaza, bardzo rozrzedzoną atmosferę. Jej głównym składnikiem jest dwutlenek węgla. Jeden obrót wokół własnej osi trwa 24 h i 37 minut. Na powierzchni jest zimno . W gorące dni temperatura może dojść do 0 oC, ale przeważnie jest minusowa. Oprócz kraterów można tam spotkać kaniony (ogromne rozpadliny), kręte doliny niewiadomego pochodzenia. Wokół Marsa krążą dwa małe księżyce: Phobos i Deimos. Prawdopodobnie są to fragmenty planetoid, pokryte licznymi kraterami. Powierzchnia Marsa jest pokryta czerwonym pyłem (ze względu na związki żelaza). Czerwonawe zabarwienie ma niebo marsjańskie wywołane przez zawiesinę bardzo drobnego pyłu. Gęstość Marsa to 3,94 g/cm3.

30. Jowisz Księżyce na tle Jowisza Wielka Czerwona Plama

31. Jowisz Polarna zorza na Jowiszu Czynny wulkan na Io -księżycu Jowisza Atmosfera Jowisza

32. Jowisz to gazowy gigant o jądrze z płynnych (stałych?) skał. Od Marsa oddziela go pas planetoid. Obrót Jowisza wokół osi trwa 9,9 godziny. Posiada własne pole magnetyczne. Zbudowany jest głównie z wodoru i helu. Ma atmosferę. Wypromieniowuje dwa razy więcej ciepła niż otrzymuje od Słońca. Wielka Czerwona Plama widoczna na powierzchni Jowisza to gigantyczny sztorm szalejący w atmosferze. Jowisz ma 16 księżyców. Na jednym z nich, Io, odkryto erupcję wulkaniczną. Cztery największe to Io, Europa, Ganimedes, Callisto. Gęstość planety to 1,34 g/cm3.

33. Saturn

34. Saturn Pierścienie Saturna są cienkie

35. Saturn to druga co do wielkości planeta, gazowy gigant. Cienka atmosfera składa się z wodoru, helu, metanu i pary wodnej. Niżej wodór staje się półpłynny, a w końcu przyjmuje postać metaliczną. W samym środku jest kamienno - żelazne jądro. Średnia gęstość Saturna to 0,70 g/cm3. Wokół osi Saturn obraca się bardzo szybko, bo 1 obrót trwa 20,7 godziny. Temperatura „dziennej” strony Saturna wynosi - 167 oC. W atmosferze, w strefie równikowej planety wieją wiatry z prędkością 1800 km/h. Saturn posiada pierścienie. Są ich setki. Utworzone są z brył „lodu” o różnej średnicy. Pierścienie są bardzo cienkie ( zaledwie 10 metrów ). Saturn ma 18 księżyców, głównie lodowych. W atmosferze Saturna można, tak jak w atmosferze Jowisza, zauważyć jasne strefy i ciemne pasy. Posiada pole magnetyczne, nieco słabsze niż Ziemia.

36. Uran Księżyce Urana

37. Na Uranie jest ciemno i zimno. Temperatura atmosfery wynosi - 270 oC. Oś obrotu planety jest nachylona pod kątem 98o. Uran obraca się wokół własnej osi raz na 10 godzin i 50 minut. Gazowy gigant, ale bez stałego jądra. Górne warstwy atmosfery składają się z wodoru i helu, w dolnej tworzą się metanowe chmury. Wieją wiatry, widoczne są pasma chmur. Planeta ma 15 księżyców, ma też 10 pierścieni. Zbudowane są one z zestalonego metanu. Gęstość Urana wynosi 1,35 g/cm3.

38. Neptun „Chmury” w atmosferze Neptuna

39. Neptun Południowy biegun Neptuna Tryton - księżyc Neptuna

40. Neptun jest bardzo podobny do Urana, choć jest najmniejszym z gazowych gigantów. Dzień na tej planecie trwa 16,1 godziny. Planeta ta posiada rozległą atmosferę składającą się głównie z wodoru. Otaczają ją pierścienie. W atmosferze występują burze np. Wielka Ciemna Plama. Neptun posiada trzy księżyce.

41. Pluton To nie jest zdjęcie, ale komputerowy obraz Plutona stworzony na podstawie syntezy danych, otrzymanych z satelitów. Charon - księżyc Plutona Pluton

42. Pluton to ciemna, zimna, lodowa kula, mniejsza od Księżyca. Został odkryty, bo odkształcał orbity Urana i Neptuna. Planeta ta składa się z metanu, lodu i skał. Posiada rzadką atmosferę. Porusza się po bardzo wydłużonej orbicie. Obrót Plutona dookoła osi trwa 6,42 ziemskiego dnia. Charon to jedyny księżyc Plutona.

43. Inne ciała Układu Słonecznego

44. Między Marsem i Jowiszem krąży setki tysięcy drobnych ciał zwanych planetoidami. Największa z nich - Ceres ma zaledwie 1003 km średnicy. Są to nieregularne bryły, przypominające kształtem i zewnętrznym wyglądem księżyce Marsa. Orbity ich są mocno zróżnicowane, czasami kształtem mocno odbiegają od okręgu. Planetoidy to tworzywo, z którego miała się narodzić planeta, ale przeszkodził temu Jowisz.

45. Komety świecą odbitym światłem słonecznym. Niemal całkowita ich masa skupiona jest w jądrze. Składa się ono z brył meteoroidowych i pyłu kosmicznego, spojonych ze sobą lodem wodnym oraz zamarzniętym metanem i amoniakiem w jedną bryłę o średnicy do kilkudziesięciu kilometrów. Gdy kometa zbliża się do Słońca, lód zaczyna się topić i zamieniać w gaz. Tak powstaje głowa komety o bardzo dużych rozmiarach. W pobliżu Słońca komety tracą swoją masę, gdyż promieniowanie słoneczne wymiata z nich gazy i pyły, z których powstają warkocze o długości nawet do 150 mln km. Najbardziej znaną kometą jest kometa Halleya o okresie obiegu 76 lat. Komety obiegają Słońce po orbitach mocno eliptycznych. Ponieważ za każdym powrotem do Słońca kometa traci część swojej materii - komety umierają i mogą z nich powstawać planetoidy.

46. Kometa Soho 98 Kometa Hyakutake

47. I to już koniec właściwej prezentacji. Jeśli masz już dosyć astronomii kliknij na „Koniec”. Gdybyś chciał jednak sprawdzić swoje wiadomości za pomocą testu lub jeszcze raz odwiedzić strony Słowniczka kliknij „Następny slajd”.

48. Test

49. 1. Układ Słoneczny powstał: A) w wyniku wybuchu supernowej B) z obłoku materii międzygwiezdnej C) istniał zawsze

50. 2. Gro masy Układu Słonecznego skupiona jest w: A) Słońcu B) planetach C) pozostałych ciałach Układu