Podstawowe elementy komputera i ich funkcje c.d.

1. Podstawowe elementy komputera i ich funkcje c.d. 1. Spis treści Podstawowe elementy komputera i ich funkcje c.d. 2 Podstawowe podzespoły mikroprocesora (MP) IBM PC 3Elementy w procesorze 4 Procesory w IBM PC 5 Jednostka centralna6 Cykl rozkazowy, operacje, program komputerowy, języki 7 Rozkazy procesora 8 Podstawowe elementy budowy komputera i ich funkcje 9 Najważniejsze układy komputera na płycie głównej 10 Pamięci zewnętrzne i napędy wewnątrz komputera 11 Najważniejsze urządzenia zewnętrzne 12 OBUDOWA 13 Elementy na płycie czołowej obudowy jednostki centralnej 14 Elementy na tylnej ściance jednostki centralnej 15 JEDNOSTKA CENTRALNA16 Uproszczony schemat JC 17 Sterownik DMA 18 Układ/sterownik przerwań 19 Przerwania od urządzeń: 20 JC – elementy na płycie głównej c.d. 21 JC. C.d. 22 Magistrala adresowa i przestrzeń adresowa 23 Adresy domyślnie przypisane do standardowych urządzeń 24 Generator zegarowy 25 Magistrale komputera 26 Magistrale, gniazda rozszerzeń 27 Magistrale c.d. 28 Charakterystyka portu AGP 29 Lokalizacja AGP 30 Pamięć stała ROM i pamięć operacyjna RAM, 31 Pamięć operacyjna RAM (Random Access Memory) 32Opis pinów w złączu RS-232C 33 Porty szeregowe34 Opis pinów w złączu RS-232C , 35 Port równoległy 36 Kontroler napędów dyskowych i kontroler dysku twardego 37 KARTY GRAFICZNE I MONITORY38 Standardy kart graficznych 39 Programy obsługi (drivers) 40 Współpracą karty graficznej z monitorem, 41 Standardy częstotliwości rysowania 42Monitory 43Podstawowe parametry monitora 44 Monitory c.d. 45Karta sieciowa 46 Karta dźwiękowa, Wentylator procesora , Zasilacz, stacja dyskietek FD

2. Podstawowe podzespoły mikroprocesora (MP) IBM PC: • Jednostka arytmetyczno logiczna JAL (ALU - Arithmetic & Logic Unit). Wykonuje podstawowe działania na słowach: działania arytmetyczne (dodawanie, odejmowanie, porównanie 2 liczb, zmiana znaku...), logiczne (suma logiczna, iloczyn logiczny, różnica symetryczna, negacja słowa), przesunięcia w lewo/prawo, działania na bitach • Układ sterowania CU (Control Unit). Dekoduje zawartość rejestru rozkazów i generuje sygnały sterujące (wewnętrzne i zewn.) zapewniające właściwy przebieg operacji zdefiniowanej kodem rozkazu. Kieruje pracą pozostałych bloków wewnętrznych i zewnętrznych. Przez generację sygnałów sterujących: określa rodzaj operacji wykonywanych przez ALU, steruje pracą wszystkich rejestrów MP, steruje przesyłaniem informacji po wewnętrznej magistrali danych. Wysyła również sygnały sterujące do elementów zewnętrznych (pamięć, we/wy), określając rodzaj operacji jaką mają wykonać. Mikroprocesory są układami sekwencyjnymi synchronicznymi, dlatego też z układem sterowania musi współpracować generator impulsów zegarowych. Impulsy są generowane często poza mikroprocesorem. Można powiedzieć, że wyznaczają one początek i koniec wszystkich elementarnych działań wykonywanych przez mikroprocesor • Akumulator A (rejestry AX, BX, CX, DX) - do przechowywania jednego z argumentów (słowa) w czasie realizacji operacji 2-argumentowej, a po jej wykonaniu do przechowywania wyniku • Licznik rozkazów PC (LR, IP). Służy do adresowania pamięci programu, tzn. przechowuje adres pamięci, z której należy pobrać kod następnego rozkazu. • Zestaw rejestrów roboczych Ri - do przechowywania danych i adresowania • Rejestr rozkazów IR (Instruction Register, RR). Służy do do przechowywania pobranych z pamięci słów, kodów rozkazów. Liczba bitów w rejestrze rozkazów odpowiada długości słowa danych • Wskaźnik stosu SP (Stack Pointer). Liczba bitów SP odpowiada liczbie linii adresowych MP. Wskaźnik stosu służy do adresowania wydzielonego obszaru pamięci, w którym adresy lub dane są zapisywane i odczytywane zgodnie z regułą LIFO (Last In First Out)

3. Elementy w procesorze • Ogólnie w procesorze można wyróżnić m.in..: • EU (Execution Unit) - układ wykonawczy - dekoduje i wykonuje rozkazy: arytmometrALU; rejestry robocze AX, BX, CX, DX; wskaźnik stosu SP; wskaźnik bazy BP; rejestry indeksowe DI, SI; rejestr znaczników/flagSF (Status Flag, Flag Register) (znaczniki stanu: C, P, A, S, O oraz znaczniki sterujące: D, I, T); rejestr instrukcji IR; układ sterowania • BIU - Bus Interface Unit - układ sterowania magistralą - odpowiada za przesyłanie danych między CPU a PaO lub układami we/wy: rejestry segmentowe: CS, DS, SS, ES; licznik rozkazów IP; kolejka rozkazów; układ sterowania magistralą BIU • Magistrala danych wewnętrzna i jej bufor • Magistrala adresowa wewnętrzna, i bufor magistrali adresowej, magistrala adresowa • Magistrala sterująca Mikroprocesory 8, 16, 32, 64-bitowe - w jednej chwili może wykonywać działanie odpowiednio na 8, 16, 32, 64-bitach.

4. Procesory w IBM PC • Intel 8086 (XT - eXtended Technology) - 16-bitowy, 20 linii szyny adresowej. Współpracować z nim może koprocesor matematyczny 8087. • 8088 (XT) - 16 bitowy, 8 bitowa zewn. szyna danych, 16 bit wewnętrzna, 20 linii szyny adresowej (adres. pamięci do 1MB -> 2^20). Częstotliwość zegara 4.77MHz, może obsłużyć 640KB pamięci. Współpracować z nim może koprocesor matematyczny 8087. • 80286 (AT- Advanced Technology) - 16 bitowy (długość słowa danych 16 bitów), 24 bit. szyna adresowa  2^24 = 16MB pamięci. Częstotliwość 12MHz lub 16MHz. Współpracować z nim może koprocesor matematyczny 80287. • 80386 (Super AT) - 32 bitowy, częstotliwość 25MHz, 33MHz, 40MHz Współpracować z nim może koprocesor matematyczny 80387. • 80386DX - 32 bit. szyna danych, 32 bit. szyna adres.(adresuje 4GB pamięci) • 80386SX - 32 bit. komórki (szyna wewnętrzna), 16 bit. szyna zewn., 24 bit. szyna adres. • 80486 - 32 bit. Częstotliwość 25MHz, 33MHz, 40MHz, 50MHz, 100MHz • 80486DX - z wbudowanym koprocesorem matematycznym • 80486SX - bez wbudowanego koprocesora • Intel Pentium (z wbudowanym koprocesorem): • Pentium (I80586) -ponad 3 mln tranzystorów, szybki, ok. 100 MIPS - megaoperacji/sek) - z FPU (jednostka zmiennoprzecinkowa, operacje na danych 64bit. Częstotliwość 60MHz, 75MHz, 100MHz, 133MHz • Pentium PRO (P6, I80686). Częstotliwość 200MHz. • Pentium MMX, Pentium II, Pentium III, Celeron, Pentium 4, Intel Dual Core, Core 2 Duo, Core 2 Quad • Core I5 – 2560GHz, Technologia wykonania 0,045 mikrona, Magistrala FSB 2,4 MHz, *Cache L3 2- 8 Mb, Intel Core I7 - Taktowanie Procesora 2.66-3.33 GHz, Magistrala FSB 2,4MHz-3,2 GHz, Cache L3 8MB • Procesory innych producentów jak: AMD, Cyrix …

5. Jednostka centralna • Procesor bywa też nazywany jednostką centralną(CPU, Central Processing Unit). • Część użytkowników jednostkę centralnąkojarzy z handlowym terminem określającym jednostką systemową komputera złożoną z elementów takich jak procesor, płyta główna, karta rozszerzenia, pamięć operacyjna, dysk twardyzamkniętych we wspólnej obudowie, nie obejmującą takich urządzeń peryferyjnych jak monitor, klawiatura czy drukarka.

6. Cykl rozkazowy, operacje, program komputerowy, języki • Cykl rozkazowy: • RR <= Pao[LR] • LR <= [LR]+1 • RR = OR + AR - część operacyjna (operacja)i część adresowa (argument). Argument do JAL i wykonana operacja. • Operacje: arytmetyczno logiczne (arytmetyczne, logiczne, specjalne), organizacyjne - we/wy, przesłań, sterujące (np. przerwania). • Program komputerowy musi składać się z rozkazów z listy rozkazów procesora. • Języki: język wewnętrzny asembler autokody języki algorytmiczne

7. Rozkazy procesora Do typowych rozkazów wykonywanych przez procesor należą: • kopiowanie danych • z pamięci do rejestru • z rejestru do pamięci • z pamięci do pamięci (niektóre procesory) • (podział ze względu na sposób adresowania danych) • działania arytmetyczne • dodawanie • odejmowanie • porównywanie dwóch liczb • dodawanie i odejmowanie jedności • zmiana znaku liczby • działania na bitach • iloczyn logiczny – AND • suma logiczna – OR • suma modulo 2 (różnica symetryczna) – XOR • negacja – NOT • przesunięcie bitów w lewo lub prawo • skoki • bezwarunkowe • warunkowe

8. Podstawowe elementy budowy komputera i ich funkcje Podstawowe 3 elementy budowy mikrokomputera: • Jednostka centralna (JC) - CPU - steruje pracą całego systemu i przetwarza informacje • Klawiatura - urządzenie we/wy - do wprowadzania poleceń i informacji do komputera • Monitor - urządzenie wyjścia - do wyprowadzania komunikatów i informacji przetworzonych • Do jednostki centralnej można podłączyć dodatkowo m. in.: - drukarkę,- "mysz" (mouse), joystick (drążek sterowniczy),- pióro świetlne, ploter, digitizer, skaner, modem…

9. Najważniejsze układy komputera na płycie głównej • Procesor, który wykonując obliczenia i przetwarzając dane organizuje pracę całego zestawu komputerowego. Podstawowym parametrem procesora jest jego typ oraz częstotliwość taktowania, która określa ile operacji zostanie wykonanych w ciągu sekundy. Np. procesor z zegarem 400 MHz wykonuje ok. 400 mln operacji na sekundę. • Pamięć operacyjna RAM, o dostępie swobodnym - przechowuje program i dane do programu. Jest pamięcią ulotna, tzn. że po wyłączeniu zasilania ginie cała jej zawartość. Rozmiar pamięci ma decydujący wpływ na szybkość pracy komputera. • Karta graficzna VGA, którą wkładamy do tzw. gniazda rozszerzającego. Jest odpowiedzialna za tworzenie obrazu na monitorze. Podstawowymi parametrami kart graficznych są: rozdzielczość informująca z ilu punktów zbudowany jest obraz (np. 640x480, 800x600, 1024x768 i więcej) i liczba dostępnych kolorów (np. 256, 65536 i więcej). Parametry te są zależne od wielkości pamięci własnej umieszczonej na karcie graficznej.

10. Pamięci zewnętrzne i napędy wewnątrz komputera • Dysk twardy, który na stałe zintegrowany jest z mechanizmem napędowym. Składa się z kilku aluminiowych krążków, pokrytych substancją magnetyczną, umieszczonych na jednej osi i zamkniętych w hermetycznej obudowie. Między krążkami znajdują się głowice zapisująco-odczytujące. Informacje na dysku zapisane są na ścieżkach (okręgach współśrodkowych), które z kolei dzielą się na sektory. Podstawowym parametrem charakteryzującym twardy dysk jest jego pojemność (np. 8GB czy więcej). • Napęd dysków elastycznych, który służy do zapisywania-odczytywania dyskietek. Obecnie w komputerach IBM PC stosowane są dyskietki 3.5" p pojemności 1.44MB. • Napęd CD-ROM/DVD, służący do odczytywania dysków optycznych, charakteryzujących się jednokrotnym, trwałym zapisem. Podstawowym parametrem charakteryzującym CD-ROM jest szybkość transferu informacji wyrażona jako wielokrotność 150 KB/s, która określa standard odczytu płyt muzycznych. Np. CD-ROM "32x" odczytuje informacje z prędkością max 32x150 KB/s = 4800 KB/s.

11. Najważniejsze urządzenia zewnętrzne • Klawiatura, która służy do wprowadzania informacji do pamieci komputera. Klawisze można podzielić na kilka podstawowych bloków: moduł centralny, moduł pomocniczy (cyfry i operatory matematyczne), moduł sterujący ruchem kursora, moduł klawiszy funkcyjnych. Najpopularniejszy w Polsce układ klawiatury to system amerykański QWERTY • Mysz, którą można: wskazywać, przeciągać i opuszczać, klikać, 2x klikać • Monitor - najważniejsze urządzenie do wyprowadzania informacji z komputera. Podstawowym parametrem jest przekątna ekranu, np. 15" • Drukarka. Obecnie najpopularniejsze są drukarki atramentowe, o jakości druku porównywalnej z laserową

12. OBUDOWA • Dominowało 6 typów obudowy: • Super slim (wys. 8cm * szer. 32 cm * gleb. 33 cm) • slim (43 * 11 *40) • compact (baby, mini baby, desktop, mini case) (18 * 34 * 41) • Mini tower (34*18*41) • Midi tower (18*46*44) • Big tower (18*58*47) • Obecnie główny podział to komputery i związane z nimi obudowy typu ATX oraz tradycyjne (starsze), które zanikają. • Obudowy dzieli się generalnie na: Tower ATX, Desktop, Mini Tower. • Przy wyborze obudowy ważna jest moc zasilacza.

13. Elementy na płycie czołowej obudowy jednostki centralnej Na płycie czołowej obudowy jednostki centralnej są m.in. następujące elementy: • wyłącznik zasilania i dioda zasilania komputera • przyciskRESET • dioda wskaźnikowa pracy dysku stałego • napęd dysków elastycznych • napęd/y CD/DVD • ewentualnie wejścia USB, słuchawkowe, mikrofonu

14. Elementy na tylnej ściance jednostki centralnej Na tylnej ściance obudowy jednostki są m.in. elementy: • gniazdo zasilania komputera • gniazdo zasilania monitora • gniazdo klawiatury PS/2 • gniazdo myszki PS/2 • złącza USB • złącza szeregowe COM1 i COM2 (np. dla modemu) • złącze równoległe LPT1 dla drukarki • wyjście video (gniazdo sygnałowe monitora) • gameport

15. JEDNOSTKA CENTRALNA • Budowa jednostki centralnej oparta jest o płytę główną (motherboard), zawierająca gniazda złącz krawędziowych do płyt dodatkowych. Płyta główna jest podstawowym elementem komputera. Na niej znajduje się • procesor (CPU), • pamięć RAM, • BIOS, • gniazda rozszerzeń i inne elementy. • Oprócz płyty głównej w skład jednostki centralnej wchodzą elementy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania komputera jak np.: • procesor, • pamięć operacyjna, • układy we/wy. • Funkcje JC: - sterowaniepracą wszystkich elementów komputera, - sterowanie przesyłem informacji między urządzeniami, - przechowywanie programów i informacji (danych), - przetwarzanie informacji

17. Płyta główna - Sterownik DMA • Sterownik DMA - Direct Memory Access (odświeża RAM, umożliwia prace układu dysków i prowadzenie szybkich transmisji danych bez obciążania procesora). Transmisje DMA realizują 2 układy 8237 połączone kaskadowo. Jeden z układów realizuje 16-bitowe transmisje w kanałach DRQ5..DRQ7, drugi zaś transmisje 8-bitowe w kanałach DRQ0...DRQ3. Układ DMA ma za zadanie umożliwić transmisję danych na linii UZ - pamięć komputera bez udziału procesora. Kontroler DMA dysponuje 4 kanałami. W PC/AT zastosowano 2 kontrolery połączone kaskadowo, co powoduje utratę jednego kanału pierwszego kontrolera. PC AT udostępnia więc 7 kanałów DMA. Niektóre kanały DMA są przeznaczone do obsługi standardowych urządzeń: • 0 - odświeżanie pamięci • 2 - kontroler stacji dysków • 4 - kaskada • 1, 3 - wolne • 5, 6, 7 - wolne 16-bitowe

18. Układ/sterownik przerwań • Układ/sterownik przerwań (obsługujący przerwania sprzętowe i programowe). W XT sterownik pozwala na 8 przerwań, w AT na 15). System przerwań zrealizowano za pomocą 2 układów 8259. • Przerwanie (interrupt) - przerywa pracę procesora. Przerwania dzielą się na sprzętowe i programowe. System z przerwaniami zorganizowany jest tak, że urządzenie, które chce coś przekazać procesorowi, wysyła specjalny sygnał IRQ (Interrupt Request). Sygnały od wszystkich urządzeń zbierają się w specjalnym układzie, zwanym sterownikiem przerwań. Decyduje on o kolejności obsługiwania zgłoszonych przerwań, wstrzymuje pracę procesora i podsuwa mu do wykonania specjalne programy obsługi przerwań - ISR. Przerwania sprzętowe mogą zgłaszać różne urządzenia: klawiatura, myszka, drukarka, karta dźwiękowa itd. Sterownik przerwań w PC ma 8 kanałów, każdy może obsługiwać jedno urządzenie. Niektóre kanały są standardowo przypisane do pewnych urządzeń:

19. Przerwania od urządzeń: • 0 - zegar systemowy • 1 - klawiatura • 2 - kaskada (do komunikacji z drugim kontrolerem) • 3 - port szeregowy COM2 • 4 - port szeregowy COM1 • 5 - port równoległy LPT2 • 6 - napęd dyskietek • 7 - port równoległy LPT1 • 8 - zegar czasu rzeczywistego (w AT) - drugi kontroler • 9, 10, 12, 15- wolne • 11 - kontroler SCSI • 13 koprocesor arytmetyczny • 14 - dysk twardy IDE

20. Płyta główna c.d.: liczniki 8254, cache, gniazda RAM, EPROM, CMOS • Programowalny zespół czasowy 8254 (zespół liczników programowalnych 8254) dostarcza sygnałów do generacji przerwań systemowych (IRQ0), do sterowania procesem odświeżania oraz do sterowania głośnikiem. Jednoukładowy procesor 8042 steruje klawiaturą. W pamięci stałej tego procesora zawarty jest program autonomicznie obsługujący interfejs klawiatury. Klawiatura łączona jest z systemem przy pomocy 5-stykowego złącza typu DIN. • Pamięć cache instalowana na płycie głównej (dotyczy 386 i wyżej) jest to szybka pamięć podręczna, podłączona bezpośrednio do procesora, pozwalająca na przyspieszenie operacji zapisu i odczytu pamięci głównej. • Gniazda do rozszerzenia pamięci RAM: złącza typu SIMM (Single In-line Memory Modules) - 30 stykowe i 72-stykowe - PS/2, EDO-RAM, DIMM. • Pamięć stała EPROM przechowuje testy diagnostyczne mikrokomputera oraz oprogramowanie obsługujące urządzenia wejścia/wyjścia, dołączone do komputera (tzw. BIOS). Umieszczona jest na podstawce, dzięki czemu można zmienić jej pojemność (np. z układu 27256 - 32KB na układ 27512 - 64KB). • Pamięć CMOS przechowuje informację o konfiguracji systemu (np. typ dysków elastycznych i twardych, typ karty graficznej, itd.). Informację tę wpisuje użytkownik za pomocą programu SETUP

21. JC. C.d. • Płyty zasilane są przez 12-stykowe złącze (Power Supply Connector) za pomocą którego doprowadza się z zasilacza napięcia: +5V, -5V, +12V, -12V. • Poza płytą główną w jednostce centralnej zainstalowano m.in.: • zasilacz impulsowy (o mocy min. 130-150W) z wentylatorem • głośnik • 1 lub 2 napędy dysków stałych (Hard Disk - HD) • 1 lub 2 napędy dyskietek (floppy disk lub diskette - FD) • W obudowie komputera znajdują się także: dysk twardy /dyski twarde, stacja/stacje dyskietek, zasilacz, głośnik, układy sterujące urządzeniami zewnętrznymi, układ sterujący wyświetlaniem informacji (karta graficzna). Może być też CD-ROM, karta dźwiękowa, karta sieciowa, modem itd. • Gniazda złącz krawędziowych - gniazda rozszerzające (sloty) do płyt krawędziowych (kart), obsługujących urządzenia zewnętrzne.

22. Magistrala adresowa i przestrzeń adresowa • Magistrala jest to połączenie miedzy urządzeniami, najczęściej równoległe, czyli wiązka przewodów. Parametrem magistrali jest jej szerokość, czyli liczba przewodów w wiązce. Np. magistrala 16-bitowa - jednocześnie można przesłać 16 bitów. Wszystkie urządzenia podłączone do komputera (np. sterowniki dysków twardych, portów szeregowych i równoległych, napędy CD-ROM) komunikują się z "inteligencją" płyty głównej, korzystając z tzw. przestrzeni adresowej we/wy (I/O addres area). Ponieważ w systemie fizycznie istnieje tylko jedna magistrala danych, z której korzystają wszystkie urządzenia, trzeba określić, miedzy którym z tych urządzeń i procesorem odbywa się w danej chwili transmisja danych. Realizuje się to za pomocą magistrali adresowej, do której są podłączone wszystkie urządzenia. Każde urządzenie w systemie ma przydzielony numer, zwany adresem I/O, który jednoznacznie identyfikuje to urządzenie. Nie można dopuścić, by 2 urządzenia miały ten sam adres. Urządzenia w postaci kart rozszerzeń umożliwiają wybranie adresu I/O, przez ustawienie zworek na karcie. Pewne adresy są domyślnie przypisane do standardowych urządzeń

23. Adresy domyślnie przypisane do standardowych urządzeń Adres Urządzenie • 000-01F kontroler DMA (master) • 020-03F kontroler przerwań (master) • 040-05F rejestry kontrolne zegara • 060-06F rejestry kontrolne klawiatury (układ 8042) • 070-007F porty zegara czasu rzeczywistego i pamięci CMOS • 080-009F rejestr DMA • 0A0-0BF kontroler przerwań (slave) • 0C0-0DF kontroler DMA (slave) • 0F0-0FF koprocesor arytmetyczny • 1F0-1F8 sterownik twardego dysku IDE • 200-207 port joysticka (GAME) • 278-27F LPT2 • 2B0-2DF sterownik grafiki • 2F8-2FF COM2 • 360-36F karta sieciowa • 378-37F LPT1 • 3B0-3bF monochromatyczna karta grafiki (lub tryby VESA mono) • 3C0-3CF karta graficzna EGA lub VESA • 3D0-3DF karta graf. CGA lub tryby VESA kolor • 3F0-3F7 sterownik dysków elastycznych • 3F8-3FF COM1

24. Generator zegarowy • W komputerach bardzo ważne jest dokładne odmierzanie okresów czasowych, niektóre programy wymagają synchronizacji czasowej. Np. gra musi się jednakowo szybko toczyć niezależnie od częstotliwości procesora. Generowaniem impulsów zegarowych zajmuje się specjalizowany układ (generator), pracujący ze stałą, dobrze stabilizowaną częstotliwością.

25. Magistrale komputera • Wszystkie połączenia, które są w środku komputera nazywa się magistralą komputera. •  Magistrala komputera to bardzo dużo różnych połączeń ale większość z nich można „przydzielić” do jednej z trzech grup. • Poszczególne grupy przewodów o takich samych zadaniach to: • magistrala danych – służy do przekazywania danych binarnych czyli takich, w których liczba składa się tylko z zer i jedynek(a te z kolei tak naprawdę są po prostu jednym z dwóch napięć – 0Volt lub +5V). Pocieszające jest to, że każdą z liczb, jakimi my się posługujemy, można przedstawić w tej tajemniczej postaci zero-jedynkowej i „robi to za nas sam komputer (czyli procesor). • magistrala adresowa – procesor wykorzystuje ją do adresowania czyli określenia z kim (lub z czym) chce współpracować przy wykonywaniu konkretnego, kolejnego rozkazu.. • magistrala sterująca – jak sama nazwa wskazuje, jej poszczególne linie służą procesorowi do sterowania całym komputerem. Niektóre z linii „informują” komputer „czego my od niego chcemy.

26. Magistrale, gniazda rozszerzeń • Komputery klasy PC są tak skonstruowane, by była możliwa ich rozbudowa. Urządzenia peryferyjne, których podstawowe sterowniki nie są wbudowane w płytę główną, wymagają oddzielnych kart, które można osadzić w gniazdach rozszerzeń umieszczonych na płycie głównej. • Najbardziej popularne standardy gniazd rozszerzeń to: • ISA • MCA • EISA • PC • Łącza wg standardu ISA (Industry Standard Architekture) mogą być 62 stykowe (dłuższe - do kart 32 bit) i 36 stykowe (krótsze do kart 8-bit). Posiadają 16-bitową szynę danych (od 1984 r.). Taktowane są zegarem 8MHz - maks. prędkość transmisji 4MB/sek. I

27. Magistrala PS/2 MCA (16 bit lub 32 bit) - komputery oryginalne IBM PS/2 (1987 r.) Magistrala EISA Innym standardem gniazd rozszerzeń jest 32-bitowa magistrala EISA (Extended Industry Standard Architekture), stosowana do serwerów i profesjonalnych komputerów, 8MHz, max 30MB/sek. Procesory 80386 i nowsze. VESA Gniazda standardu VESA Local-Bus posiadają 32-bitową szynę danych pozwalającą na transmisję z szybkością danych procesora. Obecnie już nie stosowane. Magistrala PCI (Peripherial Component Interconnect) - standard szyny lokalnej opracowany przez firmę Intel. Współpraca z 32 lub 64-bitową magistralą danych. Zapewnia urządzeniom peryferyjnym bezpośredni dostęp do procesora (CPU). Niezależna od procesora oddzielna magistrala we/wy. Częstotliwość taktowania magistrali wynosi 33MHz. Transmisja nie wstrzymuje pracy procesora, większa ilość podłączeń. Technologia plug and play - automatyczna konfiguracja przerwań, kanałów DMA, adresów pamięci. Rozwiązanie IRQ - sharing - kilka kart korzysta z jednego przerwania. Sercem magistrali jest chipset PCI składający się z 3 części: kontoler PaO i cache, bufor danych i pomost ISA-PCI. Standardy: 2.- - 32 bity max 132 MB/s, 2.1 - 64 bit - 264 MB/s. Złącze PCI - białe, mniejsze od ISA. Karty w tym standardzie: grafiki, kontrolery HD, karty sieciowe. Architektura PCI jest zaprojektowana do współpracy z istniejącymi magistralami (np. ISA lub EISA). PCI umożliwia równoczesną obsługę grafiki, układowe we/wy, sieci lokalnej LAN, SCSI, itp.

28. Charakterystyka portu AGP • Rozwiązanie magistrala PCI okazało się "wąskim gardłem" w przypadku kart graficznych, które wyposażane były w coraz to szybsze procesory graficzne, wykonujące dużo operacji i wymagające większej przepustowości danych (obrazy 3D, efektowne gry komputerowe). • Standard AGP to nowoczesne rozwiązanie zwielokratniające możliwości transferu danych. • Accelerated Graphics Port (AGP, czasem nazywany Advanced Graphics Port) to rodzaj zmodyfikowanej magistraliPCI opracowanej przez firmę Intel. Jest to 32-bitowa magistrala PCI zoptymalizowana do szybkiego przesyłania dużych ilości danych pomiędzy pamięcią operacyjną, a kartą graficzną. • Data wprowadzenia: 1997 • Stworzony przez: Intel • Następca: PCI Express(2004) • Szerokość magistrali: 32 bity • Maksymalna ilość urządzeń: 1 urządzenie/slot • Maksymalna przepustowość: 2133 MB/s • Maksymalna moc jaką może pobierać karta poprzez slot AGP to 35 - 40W. W wypadku, kiedy zapotrzebowanie jest większe, należy doprowadzić dodatkową energię - zazwyczaj za pomocą złącza typu Molex.

29. Lokalizacja złącza AGP na płycie głównej

30. Pamięć stała ROM i pamięć operacyjna RAM • Pamięć stała ROM (Read Only Memory) - tylko do odczytu: • PROM - programmable read only - jednokrotnie programowalna • EPROM - erasable programmable read only - kasowalna i programowalna • EEPROM - electrically erasable programmable read only - elektrycznie kasowalna i programowalna • Pamięć EPROM przechowuje podstawowe testy diagnostyczne mikrokomputera - POST (Power on Self Test) oraz oprogramowanie obsługujące urządzenia we/wy (BIOS). Umieszczona jest na podstawce, dzięki czemu może być zmieniana, np. z układu 27256 - 32KB na układ 27572 - 64KB. Trzeba powiadomić system przez zmianę położenia odpowiednich zworków na płycie. • Pamięć operacyjna RAM (Random Access Memory) - o dostępie swobodnym: Służy do przechowywania danych aktualnie przetwarzanych oraz ciągu rozkazów programu. Jest pamięcią ulotną. Procesor o 32 bit. szynie adresowej może zaadresować 2^32=4GB pamięci.

31. Pamięć operacyjna RAM (Random Access Memory) - o dostępie swobodnym • SRAM - Static Random Access Memory - pamięć statyczna - nie wymaga odświeżania, używana jako operacyjna lub podręczna (cache) - 5..15ns • DRAM - Dynamic Random Access Memory - odnawialna - wymaga stałego odświeżania m.in. ładunków elektrycznych odpowiedzialnych za przechowywanie. Pamięci wolniejsze i tańsze od SRAM. Odczytanie zawartości powoduje odświeżanie. • Typy RAM: • DIP - w AT/286, w kartach grafiki i dźwiękowej (Dual in Line Pack) • SIP - w AT/286 (Single) - szpilki • SIMM (Single in Line Memory Module) - zamiast szpilek złącza kontaktowe, po bokach zatrzaski. Starsze o organizacji 8 lub 9 bit (do 4 MB - 30 stykowe, z kontrolą parzystości) oraz nowe PS/2 o organizacji 32 bit lub 36 bit i 72 stykowe • EDO DRAM - dostęp szybszy o 20% • DIMM Pamięć Cache - szybka pamięć podręczna - bufor między DRAM a procesorem. Procesory (486, Pentium) mają zwykle pamięć wewnętrzną cache L1, a na płytach głównych jest cache L2 (SRAM). Kontroler (Cache Controler) sprawdza czy dane są w cache. Zapis do DRAM - Write Trough (równoczesny) i Write Back (opóźniony).

32. Zespół portów WE/WY • Komputery obecnie posiadają na ogół zintegrowany z płytą podsystem We/Wy (I/O), w którym znajdują się porty: we/wy - szeregowy i równoległy oraz kontrolery napędów dysków elastycznych i dysków twardych. • Porty I/O - przyłącza do komunikacji z zewnętrznymi urządzeniami dodatkowymi. Rozróżniamy 2 typy portów: szeregowe i równoległe. • Karty multi I/Karta multi I/O jest rozszerzeniem komputera PC o kilka wejść i wyjść. Te wejścia i wyjścia to porty szeregowe i równoległe. Typowa karta multi I/O jest wyposażona w 2 porty szeregowe i jeden równoległy, czasami także w port joysticka. Wszystkimi portami sterują dedykowane układy, które mają swoje adresy w przestrzeni adresowej komputera. • Gniazda • W komputerach PC występują 3 rodzaje gniazd interfejsów: 9, 15 i 25 - stykowe, w odmianach męskiej i żeńskiej. Gniazdo żeńskie posiada otwory, a męskie bolce. Obydwa typy mają postać trapezu, a numeracja końcówek (pinów) zaczyna się od lewej strony w dolnym rzędzie.

33. Porty szeregowe • Stosowany w PC interfejs szeregowy jest zgodny ze standardem RS-232C, określonym przez normę V.24. Służy on do asynchronicznej, szeregowej transmisji danych - dane są przekazywane szeregowo, tzn. kolejno bit po bicie za pomocą pojedynczej linii transmisyjnej. Interfejs ten umożliwia przesyłanie znaków w obie strony jednocześnie i dlatego wszystkie linie są zdublowane. Dane można wysyłać jak i odbierać. Standardowe napięcia stanów logicznych wynoszą odpowiednio: +12V dla logicznego "0" i -12V dla logicznej "1". Maksymalny zakres napięć wynosi -15V..+15V, z wyłączeniem zakresu -3V...+3V. Dzięki dużym różnicom napięć interfejs jest odporny na zakłócenia przy transmisji danych nawet przy użyciu nieekranowanych przewodów. Maks. długość linii łączącej wynosi 15m. Portów szeregowych używają urządzenia, które przesyłają dane z powrotem do komputera (myszy, modemy, niektóre plotery). Port szeregowy jest oznaczany skrótem COM. Standardowo są 2 porty szeregowe: COM1 i COM2. • Szeregowa transmisja danych zaczyna się od bitu startu o wartości "0" (+12V). Następnie są przekazywane bity informacyjne wraz z bitem kontrolnym. Na zakończenie transmisji generowane są 2 bity stopu. Sercem portu szeregowego jest układ UART, odpowiedzialny za przetworzenie informacji z postaci równoległej na szeregową i odwrotnie. Typ zastosowanego w karcie multi I/O układu UART decyduje o maks. prędkości transmisji, mierzonej w bitach na sekundę (bps). Standardowo zostały przyjęte prędkości: 110, 150, 300, 600, 1200, 2400, 4800, 9600, 19200, 38400, 57600 i 115000 bps. Prędkości do 57600 bps realizują układy UART 8250 lub ich odpowiedniki: 82450 i 16450. Aby osiągnąć 115000 bps, karta musi być wyposażona w układy UART 16550. • Porty szeregowe występują w 2 wersjach: 9 i 25 końcówkowej. Oba są równoważne w realizacji interfejsu na komputerach IBM PC, bo do transmisji wykorzystywane jest tylko 9 linii.

34. Opis pinów w złączu RS-232C Numer Oznaczenie Rozwinięcie Opis 1 DCD Data carrier detect wykrycie nośnej 2 RD lub RXD Receive data odbiór danych 3 TR lub TXD Transmit data transmisja danych 4 DTR Data terminal ready gotowość urządzenia (komputera) 5 GND Signal ground masa 6 DSR Data set ready ustawienie gotowości danych 7 RTS Request to send data zgłoszenie zamiaru transmisji 8 CTS Clear to send data gotowość do odbioru danych 9 RING Ring indicator sygnał dzwonka Komputer IBM PC jest standardowo przygotowany do obsługi 4 portów szeregowych (COM1, COM2, COM3, COM4), ale tylko dwóm portom przypisano standardowe przerwania. Do obsługi portów szeregowych został przystosowany BIOS komputera, który udostępnia 4 funkcje (o numerach 00h, 01h, 02h i 03h) przerwania 14h. Jednak sterowanie portami za pomocą tych funkcji jest niewygodne, a poza tym BIOS obsługuje prędkości do 9600 bps, tak więc lepiej zrobić to na poziomie portów, bezpośrednio programując układ UART. Drugą metodą jest wykorzystanie przerwań. Programowanie portów jest zadaniem dość niewdzięcznym.

35. Port równoległy • Złącze równoległe w PC jest realizowane w oparciu o interfejs Centronics. Został on wprowadzony przez firmę Centronics jako moduł sprzęgający komputer z drukarką. Interfejs ten pracuje na poziomach TTL - stan logiczny "0" zawiera się w zakresie 0,4V - 2,4V, a stan logiczny "1" w zakresie 2,7V - 5,25C. Z uwagi na małe różnice napięć pomiędzy stanami logicznymi, linia łącząca może mieć maksymalnie długość 2 m. Przy większych odległościach należy stosować skręcanie linii sygnałowych z liniami masy. • Przekazywanie informacji odbywa się 8-liniami równolegle, tzn. paczkami po 8 bitów, dzięki temu szybkość transmisji jest wyższa.. Linie te są oznaczone symbolem DATA z numerem 0 do 7. Przez linię DATA0 przesyłany jest najmniej znaczący bit słowa, a przez DATA7 najbardziej znaczący bit. Ósmy bit słowa jest często ignorowany (w ASCII wystarczy 7 bitów) i jeśli nie wykorzystujemy go, to powinniśmy zewrzeć linię DATA7 do masy. Ważnymi liniami są linie sygnałów STROBE i BUSY. Podczas opadającego zbocza sygnału STROBE informacje dostarczane liniami DATA są przejmowane przez urządzenie wyjściowe (przeważnie drukarkę). Stan wysoki sygnału BUSY informuje komputer o zajętości urządzenia wyjściowego i niemożności przyjęcia dalszych danych. • Od strony komputera złącze Centronics ma 25 szpilek, od strony drukarki połączenia są zrealizowane za pomocą 36 płaskich styków kontaktowych. • System BIOS komputera PC jest przystosowany do obsługi 4 portów równoległych, oznaczonych w DOS od LPT1 do LPT4. Urządzeniu LPT1 odpowiada PRN, czyli domyślna drukarka w systemie. Ponieważ system DOS nie rozróżnia urządzeń od plików, wydrukowanie pliku można zrealizować poleceniem copy plik lpt1. System BIOS udostępnia funkcję 40h przerwania 21h, która realizuje drukowanie znaków, a funkcje 00h, 01h i 02h przerwania 17h umożliwiają sterowanie bezpośrednio łączem równoległym. • Uwaga! Przez podłączenie załączonej drukarki do portu Centronics w komputerze, nierzadko także włączonym można doprowadzić do zwarcia we wtyku i uszkodzić sterownik portu równoległego w komputerze. Zazwyczaj wystarczającym zabezpieczeniem przed zwarciem jest wyłączenie drukarki.

36. Kontroler napędów dyskowych i kontroler dysku twardego • Kontroler napędów dyskowych Zintegrowany jest na ogół z płytą główną. Przez kontroler sterowane są napędy dyskietek 3.5" i ewentualnie 5.25". Kontroler może sterować napędem typu DD (double density) i HD (high density). Są one połączone z kontrolerem za pomocą 34-żyłowego kabla. • Kontroler dysku twardego W wersji standardowej komputer jest wyposażony w 1 dysk twardy, który jest na stale albo zamocowany w kieszeni wymiennej. Sterowaniem dysku zajmuje sie kontroler dysku twardego. Z biegiem czasu opracowano kilka rożnych standardów sterowników dysków twardych. Najbardziej rozpowszechniony jest standard AT-BUS (IDE).Umożliwia on podłączenie 2 dysków twardych do kontrolera. Gdy są wbudowane 2 kontrolery to istnieje możliwość podłączenia 4 dysków twardych. Unowocześniony standard AT-BUS nazywa się EIDE (Enhanced Integrated Drive Electronics), który umożliwia podłączenie innych urządzeń, np. CD-ROM.

37. KARTY GRAFICZNE I MONITORY • Komputer przekazuje nam informacje poprzez monitor. • Aby monitor mógł wyświetlać informacje w sposób czytelny dla użytkownika, musi być sterowany przez sterownik graficzny (karta graficzna, karta wideo), który przetwarza informacje zapisane w pamięci na sygnały wizyjne przesyłane do monitora. Sterownik graficzny występuje w postaci oddzielnej karty, dołączonej do złącza szyny systemowej mikrokomputera lub jako układ na stale zintegrowany z płytą główną. Posiada 2 podstawowe tryby pracy: tekstowy i graficzny. • O jakości tego przekazu decyduje karta graficzna i monitor. • Przez kilkanaście lat panowania standardu IBM PC powstało wiele typów kart i monitorów.

38. Standardy kart graficznych • MDA - Monochrome Display Array. Pozwalał na prace tylko w trybie tekstowym (25 wierszy po 80 znaków) • HGC - Hercules Graphics Card - popularny Herkules, zaprojektowany przez firmę Hercules Computer Technology. Zachował on możliwości karty MDA i został wzbogacony o możliwość pracy w trybie graficznym mono, o rozdzielczości 720x348 punktów (pikseli). Karta ta współpracuje tylko z monitorem monochromatycznym i umożliwia pracę w 2 trybach: tekstowym - obraz 80x25 znaków, o matrycy znaku 9x14 i jednej dostępnej stronie oraz graficznym: 720x348 przy 2 dostępnych stronach. Kolor luminoforu był bursztynowy, później zielony lub biały. W karcie Hercules jest umieszczone gniazdo Centronics, umożliwiające podłączenie drukarki. • CGA - Color Graphics Adapter. Dwukolorowy obraz z rozdz. 640x200 pikseli lub 4-kolorowy 320x200 pikseli. W trybie tekstowym 80x25. Współpracowała z monitorem cyfrowym. Obecnie nie jest stosowana. • EGA - Enhanced Graphics Adapter. Opracowania w 1984 r przez firmę IBM. 16 kolorów przy rozdz. 640x350 pikseli. Współpracowała z monitorem cyfrowym. • VGA - Video Graphics Adapter. Jest pierwszą kartą IBM-a współpracującą z monitorem analogowym. Pojawiła sie z komputerami PS/2. Wysokiej klasy tryb tekstowy - ostry i bez poświaty oraz tryby graficzne: 640x480 - 16 kolorów. Częstotliwość odświeżania ekranu 60Hz. Karty i monitory VGA są popularne do dziś. Mogą symulować wszystkie wcześniejsze karty. Karty VGA nie mogą współpracować z monitorami MDA, CGA, EGA, które posiadały złącza 9-bolcowe, gdyż złącze VGA ma ich 15. Karty VGA są najczęściej wykonywane w technice 8-bitowej (256 kolorów), ale wyprodukowano również kart 16-bitowe, pozwalające na uzyskanie palety 65535 odcieni. Karta może być też przystosowana do współpracy z monitorem monochromatycznym - wykorzystuje się analogowe wyjście G (składowa zielona) • SVGA - Super VGA o rozdz. min. 800 x 600 pikseli. Zachowuje wszystkie możliwości karty VGA, przy jednoczesnym wprowadzeniu możliwości wyświetlania obrazu o rozdz. 1024x768 pikseli i więcej. Produkowane obecnie monitory SVGA maja plamkę o średnicy. 0.28mm. Monitory maja przekątne ekranu od 14" do 21". Karty SVGA mają nowe cechy funkcjonalne jak: tryby znakowe i graficzne o większej ilości kolorów; większa pamięć RAM, co najmniej 8-bitowe przetworniki C/A do wyświetlania podstawowych barw; większa ilość rejestrów programujących; sprzętowa realizacja niektórych operacji.

39. Programy obsługi (drivers) • Karta grafiki musi być wyposażona w odpowiednie programy obsługi, zwane sterownikami, które pozwalają uzyskać maksymalną rozdzielczość i liczbę kolorów w popularnych programach jak np. Windows, AutoCAD itp. W przypadku akceleratorów sterowniki pełnią bardzo ważną rolę, ponieważ bez nich akcelerator pracowałby jako zwyczajna karta. • Współpraca karty graficznej z monitorem Monitor należy dobrać do karty graficznej. Do karty Hercules - monitor Hercules, VGA - monitor VGA. Przy wyborze monitora należy zwrócić uwagę na stabilność i jakość obrazu, możliwość regulacji (jasność, kontrast, położenie i wielkość obrazu, korekcja beczkowatości, itp.). Karty i monitory SVGA przysparzają więcej problemów, bo nie ma ściśle określonego standardu. Każdy producent daje nieco inne możliwości. Dlatego kupując monitor należy sprawdzić w instrukcji obsługi karty i monitora, czy monitor może wyświetlić obrazy o rozdz. oferowanych przez kartę, i czy dla poszczególnych rozdzielczości pokrywają sie częstotliwości odchylania pionowego i poziomego.

40. Współpracą karty graficznej z monitorem c.d. • Aby współpraca karty i monitora przebiegała poprawnie, oba te urządzenia muszą być ze sobą kompatybilne. Można rozróżnić 3 podstawowe parametry z tym związane: • częstotliwość sygnału odchylania pionowego Fvs • częstotliwość sygnału odchylania poziomegoFhs • pasmo przepustowe toru wizji monitora • Częstotliwośćodchylania pionowego (odświeżania obrazu) określa liczbę linii rysowanych w ciągu sekundy (szybkość wyświetlania ekranów), dlatego ma wpływ na zjawisko migotania obrazu. Im większa tym słabszy efekt migotania. • Częstotliwośćodchylania poziomego to częstotliwość z jaką strumień elektronów przebiega przez ekran, a wpływa ona na ostrość i stabilność ekranu. Na ostrość obrazu wpływa także pasmo przepustowe toru wizji.

41. Standardy częstotliwości rysowania obrazu w zależności od typu i rozdzielczości karty Sterownik Rozdzielczość [piksele] Odchylanie poziome [kHz] Odchyl. pionowe [Hz] Pasmo przepustowe [MHz] • MDA 18.52 50 16 • HGC 720x350 18.52 50 18 • CGA 640x350 15.75 60 14 • EGA 640x350 21.85 60 30 • VGA 640x480 31.50 70 30 • SVGA 800x600 48/60 72 40 • Przykłady kart graficznych (IX.2000): S3 Trio 3D MB, SAVAGE 4 16MB, RIVA TNT2, GE FORCE, VODOO, ATI RAGE, Diamond Viper, Winfast, Geoforce

42. Monitory • Monitor ma znaczący wpływ na komfort obsługi oraz zadowolenie i zadrowie użytkownika, ponieważ często sie z niego korzysta. Pomimo, że monitorem steruje karta graficzna, odpowiada on za wizualną prezentację danych komputera. Systemy operacyjne Windows oraz programy graficzne i multimedialne stawiają przed monitorami coraz to większe wymagania.

43. Podstawowe parametry monitora • 1) Rozdzielczość wyświetlania obrazu - ściśle związana z maks. częstotliwością odchylania poziomego i pionowego monitora. Częstotliwość odchylania poziomego określa prędkość, z jaką strumień elektronów wyświetla jedną linię poziomą na ekranie (odwrotność czasu na narysowanie punktu). Częstotliwość odchylania pionowego(odświeżania obrazu) określa liczbę kompletnych ekranów, które monitor jest w stanie wyświetlić w czasie 1 s. (odwrotność czasu na narysowanie 1 linii poziomej). Im obie częstotliwości wyższe, tym rozdzielczość może ulec zwiększeniu. Jeśli częstotliwość odświeżania obrazu jest niska, można zauważyć zjawisko migotania obrazu, które jest bardzo męczące i szkodliwe dla oczu. W nowoczesnych monitorach częstotliwość odświeżania nie powinna być mniejsza niż 75 Hz. W monitorach, w których częstotliwość odświeżania i pasmo przepustowe były małe, stosowano tzw. wyświetlanie z przeplotem (tryb interlaced) - najpierw rysowane linie o numerach parzystych a potem nieparzystych. Normalnie (tryb non-interlaced) monitor tworzy obraz rysując linię po linii. • 2) Pasmo przenoszenia. Jest drugim bardzo ważnym parametrem mającym wpływ na wierność obrazów. Pasma przenoszenia dostępnych na rynku monitorów wahają się od 65MHz (dla monitorów 14") do 135MHz (dla 17"). Znaczne zwiększenie pasma można uzyskać stosując kabel koncentryczny ze złączami BNC, niż tradycyjny kabel ze złączem 15-stykowym. • 3) Wielkość plamki świetlnej - najmniejsza odległość między dwoma pojedynczymi punktami obrazu. Im jest mniejsza, tym rozdzielczość większa. Dla większości monitorów wielkość plamki wynosi 029..026 mm. • 4) Wielkość przekątnej ekranu: …10”, 12”, 14", 15", 17", 19", 21…

44. Monitory c.d. • Na komfort wpływa istnienie regulatorów zmieniających nie tylko kontrast, nasycenie, wysokość, szerokość, położenie obrazu ale także umożliwiających obrót obrazu, korekcję zniekształceń (poduszka, trapez), zbieżność pionową i poziomą, przycisk rozmagnesowujący. Regulacja cyfrowa umożliwia zapamiętanie kilku konfiguracji ustawień monitora. Stosuje się często zintegrowany wyświetlacz ciekłokrystaliczny LCD lub system OSD (On Screen Display). • Duży wpływ na jakość i wartość monitora ma spełnianie wymogów norm, określających dopuszczalne natężenia szkodliwych dla człowieka pól magnetycznych i elektrostatycznych, jak również pobór energii.Dopuszczalne wartości natężenia szkodliwych pól definiuje szereg norm międzynarodowych, z których najbardziej znane to szwedzkie normy MPR i TCO. • Przykłady monitorów (IX.2000): Marvin, Phipips, Sony, Samtron, Belinea, LG, MAG, OPTVIEW, Samsung, Panasonic, Proview, CTX, Sampo, Daewoo

45. Karta sieciowa • Służy do przekształcania pakietów danych w sygnały, które są przesyłane w sieci komputerowej. • Każda karta posiada własny, unikatowy w skali światowej adres fizyczny, znany jako adres MAC(Media Access Control), przyporządkowany w momencie jej produkcji przez producenta, zazwyczaj umieszczony na stałe w jej pamięci ROM. We współczesnych kartach adres ten można jednak zmieniać.

46. Karta dźwiękowa • Karta dźwiękowa to urządzenie umożliwiające rejestrację, przetwarzania i odtwarzanie dźwięku na komputerze. • Karta dźwiękowa (sound card, audio card) jest to komputerowa karta rozszerzeń, umożliwiająca rejestrację, przetwarzanie i odtwarzanie dźwięku. Poprawnym jest też równie często stosowany termin karta muzyczna. • Najbardziej znaną grupą kart dźwiękowych jest seria Sound Blaster firmy Creative Labs. • Obecnie układy dźwiękowe wystarczające do zastosowań amatorskich są zazwyczaj wbudowywane w płytę główną komputera, a nie stanowią karty rozszerzenia. Pojawiły się również zewnętrzne karty dźwiękowe podłączane do komputera przez port USB.

47. Wentylator procesora • Wentylator procesora jest elementem chłodzącym procesor komputera. • Jest to wentylator umieszczony na radiatorze. Wymusza on ruch powietrza w pobliżu powierzchni radiatora zwiększając odprowadzanie ciepła z radiatora. • Współczesne procesory emitują duże ilości ciepła i dlatego wymagają tego elementu. Zatrzymanie pracy wentylatora (lub jego brak) może spowodować uszkodzenie układu na skutek przegrzania.

48. Zasilacz, stacja dyskietek FD Zasilacz znajduje się we wnętrzu komputera, dostosowuje on prądpłynący z sieci energetycznej do wymagań komputera. • Stacja dyskietek (FD) jest innym sposobem przenoszenia informacji.Informacje tam zapisane można przenosić i odczytywać na innym komputerze. Na dyskietce można zapisać od 360 KB do 1.44 MB informacji.