,,One są wśród nas” Dziecko z cukrzycą w placówce oświatowej

1. ,,One są wśród nas”Dziecko z cukrzycą w placówce oświatowej KIELCE, 14.05.2014r.

2. Dzieci przewlekle chore realizują obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązek szkolny i obowiązek nauki na podstawie przepisów prawa oświatowego. • Należy zaznaczyć, że przedszkole lub szkoła, w którym dziecko realizuje ww. obowiązek, winna zapewnić dziecku, w zależności od potrzeb, dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych dziecka, a także możliwość korzystania z pomocy psychologiczno- pedagogicznej.

3. Aspekt prawny • Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską z poszanowaniem godności osobistej ucznia. • Przepis ten wskazuje na obowiązek nauczyciela udzielenia pomocy każdemu dziecku, również przewlekle choremu.

4. Aspekt prawny c.d. • Podkreślenia wymaga fakt, iż zapewnienie dzieciom, w tym przewlekle chorym, odpowiednich warunków podczas pobytu w przedszkolu/szkole/placówce, zgodnie z regulacjami art. 39 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy, należy do obowiązków dyrektora. • Dyrektor przedszkola/szkoły/placówki m.in. sprawuje opiekę nad uczniami oraz stwarza warunki do ich harmonijnego rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działania prozdrowotne.

5. Aspekt prawny c.d. Ustawa o systemie oświaty (art.39 ust.1 pkt 3)zobowiązuje dyrektora szkoły m.in. do sprawowania opieki nad uczniami oraz stwarzania warunków do ich rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działania prozdrowotne. Dyrektor szkoły lub placówki publicznej opracowuje na każdy rok szkolny plan nadzoru pedagogicznego, uwzględniając w nim tematykę szkoleń i narad dla nauczycieli, która powinna odpowiadać potrzebom danej szkoły/placówki. W tym celu powinien zorganizować szkolenie kadry pedagogicznej i pozostałych pracowników przedszkola, szkoły i placówki w zakresie postępowania z chorym dzieckiem oraz opracować procedury postępowania w stosunku do każdego chorego ucznia w porozumieniu z pielęgniarką szkolną lub lekarzem, wspólnie z pracownikami przedszkola, szkoły i placówki, zarówno w codziennej pracy, jaki w przypadku zaostrzenia objawów czy ataku choroby. Procedury te mogą uwzględniać m.in. przypominanie lub pomoc w przyjmowaniu leków, wykonywaniu pomiarów poziomu cukru, regularnym przyjmowaniu posiłków, sposób reagowania itp. Powinny też określać formy stałej współpracy z rodzicami (opiekunami) tego dziecka oraz zobowiązanie wszystkich pracowników przedszkola/szkoły/placówki do bezwzględnego ich stosowania.

6. Aspekt prawny • Przepisy art. 2091 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.) zobowiązują dyrektora przedszkola/szkoły/placówki, jako pracodawcę, do zapewnienia środków niezbędnych do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach. Działania te powinny być dostosowane do rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, liczby zatrudnionych pracowników i innych osób przebywających na terenie zakładu pracy oraz rodzaju i poziomu występujących zagrożeń. Liczba pracowników, wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy, ich szkolenie oraz wyposażenie powinny uwzględniać rodzaj i poziom występujących zagrożeń.

7. Obowiązki dyrektora • Przedszkole, szkoła i placówka, powinny być przygotowane do zapewnienia potrzeb dziecka przewlekle chorego we wszystkich ww. sytuacjach. Do obowiązków dyrektora należy zatem taka organizacja pracy, która uwzględnia udzielanie pomocy dziecku przewlekle choremu w niezbędnym z punktu widzenia potrzeb dziecka zakresie • zatrudnienie odpowiednio przygotowanego personelu, • określenie zakresu czynności pracowników szkoły oraz przeszkolenie pracowników, • pozyskanie, w kontakcie z właściwym oddziałem NFZ, pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania.

8. Stan prawny • W istniejącym stanie prawnym jednostki systemu oświaty (m.in. przedszkola, szkoły) nie posiadają stosownych uprawnień do realizacji zadań z zakresu opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą. Odpowiedzialność za prawidłowe leczenie dziecka spoczywa przede wszystkim na rodzicach i zespole leczącym dziecko. Wyjątek stanowią świadczenia profilaktycznej opieki zdrowotnej realizowane przez pielęgniarkę środowiska nauczania i wychowania lub higienistkę szkolną. Podstawę realizacji świadczeń zdrowotnych stanowią przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, z późn. zm.) oraz aktów wykonawczych do ustawy:

9. Stan prawny c.d. • rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 28 sierpnia 2009 r. w sprawie organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą (Dz. U. Nr 139, poz. 1133); • rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia z dnia 24 września 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej (Dz. U. poz. 1248).

10. Świadczenia opieki zdrowotnej realizowane są: • przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej na podstawie deklaracji wyboru złożonej przez rodziców/ prawych opiekunów; • pielęgniarkę podstawowej opieki zdrowotnej – w odniesieniu do dzieci do lat 6 – na podstawie deklaracji wyboru złożonej przez rodziców/ prawych opiekunów; • przez pielęgniarkę środowiska nauczania i wychowania lub higienistkę szkolną – w odniesieniu do dzieci uczęszczających do szkół.

11. Lekarz oraz pielęgniarka podstawowej opieki zdrowotnej sprawują profilaktyczną opiekę zdrowotną w miejscu określonym w umowie z Narodowym Funduszem Zdrowia o udzielaniu świadczeń zdrowotnych (w zakładzie podstawowej opieki zdrowotnej lub innym miejscu praktyki zawodowej). • Pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania czy higienistka szkolna realizuje świadczenia profilaktycznej opieki zdrowotnej w znajdującym się na terenie szkoły gabinecie profilaktyki i pomocy przedlekarskiej. • Należy jednak mieć na względzie, że pielęgniarka nie jest pracownikiem szkoły, a jedynie na terenie szkoły realizuje świadczenia profilaktycznej opieki zdrowotnej na podstawie kontraktu z Narodowym Funduszem Zdrowia.

12. Zadania pielęgniarki szkolnej w odniesieniu do uczniów chorych na cukrzycę obejmują: • pomoc uczniom w oznaczaniu glikemii za pomocą glukometrui wstrzyknięciach insuliny, • obsłudze pompy insulinowej, • postępowanie w czasie hipoglikemii (łącznie z podaniem glukagonu), • udostępnianie uczniom gabinetu w celu dokonywania wstrzyknięć insuliny oraz edukacji w zakresie samoopieki. W opiece nad dzieckiem z cukrzycą w szkole pielęgniarka pełni wiodącą rolę, jednak warunkiem powodzenia podejmowanych działań jest ścisła współpraca pielęgniarki z rodzicami, lekarzem sprawującym opiekę zdrowotną nad dzieckiem, dyrektorem szkoły oraz nauczycielami.

13. Kto jeszcze ?... • Oprócz pielęgniarki specjalistyczne zabiegi (bieżąca kontrola poziomu cukru we krwi za pomocą glukometru oraz podawanie insuliny w formie wstrzyknięć podskórnych lub wlewów przy użyciu pompy insulinowej) może wykonywać również inna osoba - samo dziecko, rodzic, nauczyciel, pomoc nauczyciela - która odbyła specjalistyczne przeszkolenie w tym zakresie Posiadanie wykształcenia medycznego nie jest wymogiem koniecznym.

14. Nauczyciel i pracownicy niepedagogiczni (np. pomoc nauczyciela) wykonują obowiązki opiekuńcze podczas pobytu dziecka w przedszkolu/szkole/placówce, pełniąc jedynie rolę wspierającą proces leczenia. • Ponadto, nauczyciel, tak jak każdy obywatel, jest obowiązany do udzielania pierwszej pomocy, co wynika z przepisu art. 162 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.).

15. Osoby przyjmujące zadanie muszą wyrazić zgodę. Delegowanie przez rodziców uprawnień do wykonywania czynności związanych z opieką nad dzieckiem oraz zgoda pracownika szkoły i zobowiązanie do sprawowania opieki winny mieć formę umowy (ustnej lub pisemnej) pomiędzy rodzicem dziecka przewlekle chorego, a pracownikiem szkoły. Nauczyciel pełni jedynie rolę wspierającą i może służyć pomocą w nagłych sytuacjach. Odpowiedzialność za prawidłowe leczenie spoczywa głównie na rodzicach i zespole leczącym dziecko.

16. Aspekt prawny • W art. 20 ustawy z dnia 6 grudnia 2013 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz. U z 2014 r., poz. 7), wskazano, iż w celu zapewnienia dziecku podczas pobytu w przedszkolu/szkole/placówce, odpowiedniej opieki, odżywiania oraz metod opiekuńczo-wychowawczych rodzic dziecka przekazuje dyrektorowi przedszkola, szkoły lub placówki uznane przez niego za istotne dane o stanie zdrowia, stosowanej diecie i rozwoju psychofizycznym dziecka. Powyższe informacje są niezbędne do zapewnienia dzieciom właściwej opieki podczas pobytu w przedszkolu/szkole/placówce.

17. Zadania rodzicaZgodnie z wyjaśnieniami nadesłanymi w odpowiedzi na list z MZ, z MEN oraz informacjami zawartymi w broszurze dla nauczycieli „One są wśród nas” rodzic powinien przedłożyć szkole następujące informacje i dokumenty: • Zlecenie lekarskie na podanie leków. Samo podanie leków zleconych przez lekarza należy traktować jako czynność techniczną polegającą na realizacji zlecenia lekarskiego, która wiąże się ze sprawowaniem funkcji opiekuńczej nad dzieckiem wymagającym systematycznego podawania leków. • (...) „Przyjęcie odmiennej interpretacji, zgodnie z którą wychowawcy w przedszkolu nie mogliby podawać leków zleconych przez lekarza narażałoby dziecko na utratę zdrowia lub życia, a opiekuna (wychowawcę) na zarzut niewłaściwie sprawowanej opieki.” – to cytaty z odpowiedzi z Ministerstwa Zdrowia na list rodziców dzieci chorych na cukrzycę.

18. 2. Zaświadczenie lekarskie. Muszą być zawarte następujące informacje: • rozpoznanie choroby przewlekłej, • opinia na temat możliwości uczęszczania dziecka do przedszkola czy szkoły ogólnodostępnej, • informacje dla wychowawcy dotyczące postępowania z dzieckiem i konieczności realizacji wskazanych stałych zleceń w czasie pobytu dziecka w placówce, • informacje dotyczące rodzaju koniecznych działań w razie wystąpienia nasilenia objawów choroby, • ewentualne ograniczenia i zalecenia dotyczące udziału dziecka w zajęciach. – źródło pismo MZ.

19. 3. Upoważnienie(pisemne lub ustne) rodziców/opiekunów dziecka dla dyrektora placówki do podejmowania wymienionych wyżej działań. oraz: • Udzielenie pisemnej informacji na temat rodzaju stosowanej insulinoterapii, używanych preparatów insulinowych oraz stosowanych dodatkowych węglowodanów szybkowchłanialnych w przypadku hipoglikemii (niedocukrzenia). • Udzielenie pisemnej informacji dotyczącej posiłków w szkole.

20. Dostarczenie informacji na temat postępowania w przypadku podjęcia wysiłku fizycznego. • Dostarczenie pisemnej informacji na temat zalecanych wartości glikemii przed posiłkiem, przed i w trakcie wysiłku fizycznego.

21. Udzielenie informacji na temat ewentualnie występujących współistniejących chorób. • Zapewnienie szkole wyposażenia niezbędnego do prawidłowej opieki (glukometr, pen, glukagon, odpowiednie napoje, jeśli możliwe, to telefon komórkowy dla dziecka, odpowiednie środki stosowane w przypadku niskich cukrów itp.). • Dostarczenie numerów telefonów rodziców, Poradni Diabetologicznej oraz numeru lekarza prowadzącego.

22. Zadania szkoły i nauczyciela: • Zrozumienie potrzeb dziecka wynikających z choroby oraz pomoc w ich zaspokajaniu. • Udział nauczycieli w szkoleniach na temat cukrzycy. • Zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa, akceptacji oraz tolerancji, przeciwdziałanie wszelkim formom dyskryminacji. • Natychmiastowe udzielenie pomocy w przypadku ciężkiej hipoglikemii. • Pozwolenie dziecku na spożycie cukrów prostych. • Zapewnienie dziecku możliwości natychmiastowego zbadania poziomu cukru w sytuacji, gdy zgłasza ono złe samopoczucie.

23. Zapewnienie (w miarę możliwości) odpowiednich i dyskretnych warunków do badania poziomu cukru i podania insuliny penem. • Zapewnienie dziecku odpowiedniego miejsca do przechowywania wszelkich środków i akcesoriów niezbędnych do prowadzenia cukrzycy. • Umożliwienie dziecku korzystania z toalety w każdym czasie i w każdej sytuacji. • Nawiązanie ścisłej współpracy z rodzicami/opiekunami dziecka. Konieczne jest informowanie rodziców z wyprzedzeniem o wszelkich zmianach w planie pracy szkoły wpływających na zmianę czasu spożywania posiłków, planowanych wyjściach poza szkołę, wycieczkach oraz o zajęciach wymagających zwiększonego wysiłku fizycznego.

24. Umożliwienie kontaktu z personelem medycznym na życzenie dziecka oraz natychmiastowego kontaktu z rodzicem, gdy zachodzi taka potrzeba. • Umożliwienie dziecku nadrobienia zaległości programowych spowodowanych wizytą w Poradni Diabetologicznej, złym samopoczuciem oraz przesunięcie terminu pisania wszelkich sprawdzianów, gdy poziom cukru dziecka jest zbyt niski lub zbyt wysoki. • Zapewnienie dziecku przynajmniej jednej kompetentnej osoby (zadanie dyrektora szkoły) wspierającej dziecko w sytuacjach związanych ze spożyciem posiłku, na wycieczkach, zajęciach ruchowych, pozalekcyjnych oraz w sytuacjach, gdy poziom cukru odbiega od normy. • Umożliwienie dziecku lub jego rodzicom/opiekunom przekazania informacji o chorobie, jej zarządzaniu, konieczności dokonywania pomiaru cukru, objawów hipoglikemii i hiperglikemii, sposobach udzielania pomocy oraz innych istotnych informacji o cukrzycy w trakcie godziny do dyspozycji wychowawcy lub w czasie innych zajęć edukacyjnych.

25. Egzamin, sprawdzian –jak dobrze zorganizować Za dostosowanie warunków i form przeprowadzania sprawdzianu lub egzaminu gimnazjalnego do potrzeb uczniów odpowiada przewodniczący szkolnego zespołu egzaminacyjnego (dyrektor szkoły). Uczniowie (słuchacze) z przewlekłymi chorobami (na podstawie zaświadczenia o stanie zdrowia wydanego przez lekarza) • Korzystanie z zaleconego przez lekarza sprzętu medycznego i leków koniecznych ze względu na chorobę. • Dostosowanie warunków zdawania sprawdzianu lub egzaminu gimnazjalnego do specyfiki choroby. • Przedłużenie czasu. • Korzystanie z pomocy nauczyciela wspomagającego w pisaniu i/lub czytaniu, jeżeli choroba uniemożliwia pisanie i/lub czytanie.

26. Zakres w jakim można przedłużyć czas pisania sprawdzianu/egzaminu • Sprawdzian - nie więcej niż o 30 minut. • Egzamin gimnazjalny: • z historii i wiedzy o społeczeństwie, z przedmiotów przyrodniczych oraz z języka obcego nowożytnego na poziomie podstawowym - nie więcej niż o 20 minut każdy, • z języka polskiego, z matematyki - nie więcej niż o 45 minut każdy, • z języka obcego nowożytnego na poziomie rozszerzonym - nie więcej niż o 30 minut.

27. Bibliografia • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r (z późniejszymi zmianami) w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych  • Komunikat Dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z 30 sierpnia 2013 r. w sprawie sposobu dostosowania warunków i form przeprowadzania w roku szkolnym 2013/2014 sprawdzianu i egzaminu gimnazjalnego do potrzeb uczniów (słuchaczy) ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym • Procedury organizowania i przeprowadzania egzaminu, sprawdzianu.

28. Główne sposoby pomocy przewlekle choremu dziecku możliwe do zrealizowania na terenie szkoły (cyt. „One są wśród nas” Dziecko przewlekle chore s.38)-refleksje na koniec • Zapewnienie poczucia bezpieczeństwa psychicznego i fizycznego oraz zaufania do grupy i nauczyciela. • Pomoc w pokonywaniu trudności, uczenie samodzielności oraz nowych umiejętności. • Budowanie dobrego klimatu i przyjaznych relacji w zespole klasowym, zapobieganie konfliktom. • Przygotowanie dzieci zdrowych na spotkanie chorego kolegi, pomoc w akceptacji ewentualnych odmienności. Poinstruowanie uczniów, jak należy chronić chorego kolegę i w jaki sposób można mu pomagać. Zawarcie na ten temat umowy z klasą.

29. Refleksje na koniec • Traktowanie chorego dziecka jako pełnoprawnego członka zespołu klasowego, na równi z innymi dziećmi, z takimi samymi prawami i obowiązkami. • Uwrażliwienie dzieci zdrowych na potrzeby i przeżycia dziecka chorego. • Uwrażliwienie dziecka chorego na potrzeby i przeżycia innych dzieci. • Motywowanie do kontaktów i współdziałania z innymi dziećmi. Wzmacnianie poczucia własnej wartości. • Przydzielanie dziecku choremu odpowiednich do jego możliwości zadań i ról społecznych w zabawach i organizowanych zajęciach. • Rozwijanie zainteresowań, talentów i samodzielności dziecka.

30. Refleksje na koniec • Uczenie relaksu i odprężenia. • Zapewnienie dziecku wsparcia i pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a w razie potrzeby pomocy socjalnej. • Stała współpraca z rodzicami, pielęgniarką, lekarzem, nauczycielami oraz innymi osobami opiekującymi się dzieckiem.

31. PRAWNE I ORGANIZACYJNE ASPEKTY OPIEKI NAD DZIECKIEM Z CUKRZYCĄ W PRZEDSZKOLACH I SZKOŁACH Na zlecenie i ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz Ministerstwa Zdrowia opracowane zostały we współpracy z Ośrodkiem Rozwoju Edukacji serie publikacji ˝One są wśród nas˝poświęcone tematyce dzieci przewlekle chorych. Są to: • „Dziecko przewlekle chore. Psychologiczne aspekty funkcjonowania dziecka w szkole i przedszkolu˝ - E. Góralczyk; • „Dziecko z hemofilią w szkole i przedszkolu˝ - A. Klukowska; • ˝Dziecko z astmą w szkole i przedszkolu˝ - M. Kulus; • ˝Dziecko z padaczką w szkole i przedszkolu˝ - S. Jóźwiak; • ˝Dziecko z cukrzycą w szkole i przedszkolu˝ - D. Witkowski, J. Pietrusińska, A. Szewczyk, R. Wójcik; Wersja elektroniczna dostępna na stronach: • Ministerstwa Edukacji Narodowej • Kuratorium Oświaty w Kielcach

32. Dziękuję za uwagę