İş Yaşamında Etik

1. İş Yaşamında Etik DERS I Yrd. Doç. Dr. Meral ELÇİ GEBZE YÜKSEK TEKNOLOJİ ENSTİTÜSÜ

2. Dersin amacı • Bu ders kendinizde ve başkalarında etik davranışları nasıl uyandırabileceğiniz konusunda sizlere fikir verecektir. • Bu dersin hedefi, sizin kendiniz ve şirketiniz için etik değerlerin geçerli olduğu bir çalışma ortamının yaratılmasında, yönetici olarak ne kadar büyük bir sorumluluk taşıdığınızı göstermektir.

3. Dersin amacı • Etik anlayışı bilincinin oluşturulması ve geliştirilmesini sağlamak. • Öğrencilerin iş hayatında alacakları iş kararlarını "Etik Gözlüğü" ile değerlendirme becerilerini geliştirmek. • İş hayatında lider olacak gençlerin, mesleklerini, iş ahlakı ve etik değerlere uygun olarak ve toplumun yararına, icra etmelerine yardımcı olmak. • Etik değerlerin geçerli olduğu bir çalışma ortamının önemini kavramak. • Etik değerlere aykırı davranışların bedelini anlamak.

4. Etiği Anlamak • Yozlaşlma ve etik dışı davranışlar, bütün toplumları ve kurumları tehdit eden evrensel sorunlar hâline gelmiştir. Yozlaşma kavramı; yolsuzluklar, yasalara ve hizmet standartlarına uymamayı içermesinin ötesinde, etik değerlere uymamayı da kapsayan bir kavramdır. Etik, yalnızca yozlaşma ve yolsuzluklar ortaya çıktığında hatırlanan ve önemsenen bir değerler ve ilkeler manzumesi değildir ve olmamalıdır. Etik; yozlaşmaya giden yolları engelleyen, toplum, siyaset, yargı ve yönetim sisteminin düzgün işlemesini sağlayan, onların kalitesini artıran, bireylerlekurumlararasındagüvenunsurunugüçlendiren ve dolayısıyla pozitif dışsallığı yüksek olan değerler ve davranışlar bütünüdür. Kaynak: Bilal ERYILMAZ, 2009

5. Bu dersimizde şu konulara değinilecektir: • İş etiğiyle ilgili kavramlar • İş etiğinin konuları • İş etiğinin tarihsel gelişimi • İş etiğine duyulan ihtiyacın artmasına neden olan faktörler • İş etiği öğretilebilir mi? • Etik ikilem • Etik davranış hangi faktörlerden etkilenir? • Neden etik davranmalıyız?

6. FELSEFE VE ETİK • FELSEFE (Philosopyh): insanın bilme arzusunun bir yansımasıdır. İnsanın evrene, varoluşa, bilgiye ve değerlereilişkin sorulara yanıt arama çabasıdır. • "love of wisdom” • Felsefe bu soruların içeriğine göre alt dallara ayrılır. • Epistemoloji (bilgi bilim) • Ontoloji (varlık bilim) • Estetik • Etik

7. İş etiğiyle ilgili kavramlar • Ahlak (Morals):eylemlerimizde bize rehberlik eden ilke ve kurallar setidir. • Etik=Ahlak felsefesi (Ethics):ahlak üzerine düşünebilme etkinliğidir. Ahlak alanında geçen kavramları analiz eder, iyinin, doğrunun anlamını açıklayıp, bir eylemi iyi ya da kötü kılan ölçütler üzerinde yoğunlaşır. İyi ve kötü hakkındaki inancımızı epistemolojik olarak temellendirme çabası, etiğin en önemli sorunsalıdır.

8. İş etiğiyle ilgili kavramlar • Meslek ahlakı (Professional ethics):belirli bir meslekte uyulması gereken davranış kurallarını konu edinir. • İş Etiği (Business ethics):iş dünyasında hüküm süren doğru ve yanlış davranışları ele alır. Uygulamalı etik olup, karar verme durumundaki yöneticilerin ve çalışanların ahlaki sorumluluklarının incelenip netleştirilmesini içerir.

9. İŞ ETİĞİNİN KONULARI

10. İŞ ETİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ Altmışlı yıllar öncesi ; • Dini açıdan ele alınmış, • Ahilik (12. yy), protestan çalışma ahlakı (16.yy) • haksız fiyat artışları, sıkı çalışma, tutumlu olma gibi konulara ağırlık verilmiştir. Altmışlı yıllar ; • 1962 de J.F. Kennedy tarafından yayınlanan tüketici hakları bildirisi önemli köşe taşı olmuş, güvenlik hakkı, seçme, haber alma hakkı gibi temel tüketici hakları tanımlanmıştır. • özellikle otomobil endüstrisine yönelik güvenliğin arttırılmasına ilişkin girişimler dikkat çekicidir.

11. İŞ ETİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ Yetmişler; • İş etiği ayrı bir çalışma alanı olarak oluşmaya başlamış, rüşvet, yanıltıcı reklamlar, çevre güvenliği gibi konular gündeme gelmeye başlamıştır. Seksenler; • Konuya ilgi iyice artmış, şirketler tarafından etik komiteleri kurulurken, bu konularda sosyal örgütler de oluşmaya başlamıştır. ABD’de konuyla ilgili konferanslar düzenlenmiş, etik konusunda felsefeciler tarafından yazılan kitaplarda artış olmuş, fakültelerde iş etiği dersi okutulmaya başlamıştır.

12. İŞ ETİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ Doksanlar; • Kurumlarda etik kodlar geliştirilmeye başlanmıştır. • Türkiye’de etik konusu “yükselen değerler” temasıyla gazete ve dergilerde yer almaya başlamış, iş etiği dersleri işletme bölümü müfredatlarına girmiştir. İkibinler; • İş etiği konuları gittikçe çeşitlenirken tüm kuruluşlarda iş etiğinin hayata geçmesi temel standart olma yolundadır. Türkiye’de etik STK’nın ilgi alanına girmeye başlamıştır.

13. Endüstri devrimi sonrasının karmaşıklaşan dünyasında iş etiğinin varlığı çok daha kaçınılmaz hale gelmiştir • İş hayatında başarılı olmak ve firmalarının başarı grafiklerini yükseltmek, yöneticiler ve firma sahipleri için eskiden daha kolaydı. • Etik değerler ve değer yargılarının sınırlarının daha kesin çizildiği bu dönemin geride kalması ve rekabete dayalı bir piyasanın günümüz iş hayatına egemen olmasıyla, yönetici olmak ve iş etiğine bağlı kalmak gün geçtikçe daha da zorlaşmaktadır.

14. Endüstri devrimi sonrasının karmaşıklaşan dünyasında iş etiğinin varlığı çok daha kaçınılmaz hale gelmiştir • "Özellikle son 40 yılda tüketicilerin farkındalık ve duyarlılık düzeyleri yükselmiş, tüketici örgütleri daha bilinçli ve güçlü duruma gelmiş, çevreci kuruluşlar işletmecileri zorlamaya başlamış, sivil toplum kuruluşları ve medya, işletmelerin topluma ne katkıda bulunduklarını sorgular hale gelmiş, çalışanların eğitim düzeyi ve beklentileri yükselmiş, devletin çeşitli konularda denetleme-düzenleme girişimleri artmıştır. İşletmeler de tüketiciyi, toplumu, çevreyi ve çalışanını gözeten sorumlu ve etik firma imajını yaratmanın gerekliliğini fark etmişlerdir. Bir bakıma mali sermaye kadar itibar sermayesi de önem kazanmıştır." Kaynak: Ü. Berkman, 2009

15. Siyahilebeyazınarasındakigri rengingiderek iş hayatındaki etik değerlere hâkim olması birçok firmanın piyasa payını kaybetmesine bir kısmının ise daha da büyümesine yol açmaktadır.

16. GRİ ALAN • Herhangi bir düzenleyici yasa, düzenleme, politika ve prosedürün olmaması nedeniyle doğru davranışın hangisi olduğuna açıkça ve kolaylıkla ulaşamama durumu.

17. İş etiğine duyulan ihtiyacın artmasına neden olan faktörler İşletme dışı faktörler İşletme içi faktörler

18. İş etiği anlayışının gerilemesine ve dolayısıyla kendisine duyulan ihtiyacın artmasına neden olan bazı faktörler • İşletme dışı faktörler: 1. Hayat tarzının değişimi ve buna bağlı olarak tüketimdeki aşırı artış 2. Kitle iletişim araçlarının etkisiyle kültürlerin hızlı değişimi 3. Adalet mekanizmasının etkin olmayışı 4. Haksız kazanç yollarının artışı 5. Genel olarak toplum ahlakının zedelenmesi 6. Ekonomik yapının işletmeleri ahlaksızlığa teşvik etmesi

19. İş etiği anlayışının gerilemesine ve dolayısıyla kendisine duyulan ihtiyacın artmasına neden olan bazı faktörler B. İşletme içi faktörler: • Karın maksimizasyonu amacının sosyal sorumluluk amaçlarının önüne geçmesi • İşletme sahipleri, ortakları ve yöneticilerinin kişisel ahlaki algılamaları, hırsları • Yöneticilerin çalışanlara ulaşılması zor hedefler koyması • Çalışanların iş hedeflerine yetişme kaygısı • Kriz zamanlarında batmamak için her yolun denenmesi

20. İŞ ETİĞİ ÖĞRETİLEBİLİR Mİ?

21. Etik konusunda 2 önemli yanılgı… • İş etiği öğretilemez • Yetişkinler etik forma sokulamaz

22. İŞ ETİĞİ ÖĞRETİLEBİLİR Mİ? Önyargı: • Kişi eğer ailesinden, okuldan ve öğretmenlerinden etiği öğrenmemişse, ne yazık ki, artık çok az şey yapılabilir. • Etik problemler “çürük elmalar” dan kaynaklanır. İşletmelerde etik olmayan davranışlardan kurtulmanın yolu bu “çürük elmaları” işletmeden uzaklaştırmakla mümkündür.

23. One bad apple spoils the whole bunch OYSA… • Çürük elmaları işletmeden uzaklaştırmak işletmenin etik olmayan davranışlar sergilemesini illakiönlemez. • Kaldı ki, “iyi insanlar” da etik olmayan kararlar alabilir.

24. Sonuç olarak… • Günümüzün karmaşık iş dünyasında etik kararlar almak kolay bir iş değildir. • İyi niyet ve iyi terbiye yeterli değildir. • Spesifik bilgi ve beceri etik kararlar almayı kolaylaştırır. Bu bilgi ve beceriler öğretilmeli ve geliştirilmelidir.

25. Sonuç olarak… • Etik problemlere tamamen “çürük elmalar” sebep olmaz. • Çalışma ortamı, liderler, yöneticiler, kültürel şartlar ve çevre etik davranmayı etkileyen önemli kaynaklar arasındadır. • Eğitim kurumları ve organizasyonlar bireyleri etik konularda bilgilendirmeli, onlara rehberlik etmelidir.

26. Yaşanmış bir olay… İmalat aşamasında kimyasallar kullanan orta ölçekli bir firmanın genel müdürüsünüz. Firmanız, imalat aşamasında şu an içinEPA tarafından yasaklanmış maddelerden biri kullanılmakta. Söz konusu maddenin zararlarının anlaşılabilmesi için EPA tarafından yeniden test edilmekte olduğunu biliyorsunuz. Bu testlerin sonuçlarının açıklanması için 3 aylık bir süreye ihtiyaç var. Ancak, bu maddenin onaylanmasını beklemek, üretimin durması, fabrikanın kapatılması ve yüzlerce işçinin işten çıkarılması anlamına gelmektedir. BÖYLE BİR DURUMDA SİZ OLSAYDINIZ NE YAPARDINIZ?

27. ETİK İKİLEM • Birbiri ile yarışan değerler arasında hangisini tercih edeceğimiz sorunudur.

28. ETİK İKİLEM Kanuna harfiyen uymak

29. Etik Eğitim • Etik problemleri tahmin etmede ve etik ikilemleri tanımada donanımsağlar. • Her işletmenin birbirinden farklı olduğu iş dünyasında “en doğruya” ulaşmamız konusunda bize destek olur.

30. Etik davranış şu faktörden etkilenir Sosyal çevre Kişisel Ahlak İş etiğine uygun ya da uygun olmayan davranış İşletme özellikleri TÜGİYAD,1992, S.8

31. NEDEN ETİK DAVRANMALIYIZ? Kurum açısındanÇalışanlar açısındanToplum açısından

32. NEDEN ETİK DAVRANMALIYIZ? (Kurum açısından) • Güçlü bir kamu imajıve halkla ilişkilersağlar. Kurumun kamuoyu nezdindeki saygınlığını arttırır. • Müşteriler, tedarikçiler ve işortakları ile daha adil, dürüst, güvene dayalı ve uzun soluklubir ilişki kurulmasını sağlar.

33. NEDEN ETİK DAVRANMALIYIZ? (Kurum açısından) • Çalışanlar, etik açıdan çelişkili durumlarda kendilerinden beklenenlerin bilincinde olurlar. • Ekip çalışmasını ve verimliliğiarttırırlar. Çalışanlar birbirlerinin değerlerine ve kuruma bağlılıkhissederler.

34. NEDEN ETİK DAVRANMALIYIZ? (Kurum açısından devam) • Etik program bir nevi sigortadır. Etik davranan organizasyonlar; • yasal kovuşturmalardan, • haksız rekabet suçlamalarından, • iş kazaları ve meslek hastalıklarıgibi sorunlardan, • ayırımcılık, taciz gibi dava konularından, • devletin, sendikaların ve çevre örgütlerinin baskılarındankendilerini daha kolay koruyabilirler.

35. NEDEN ETİK DAVRANMALIYIZ? (Kurum açısından devam) • Özellikle sosyal çalkantı dönemlerde ahlaki çöküşü azaltır, kurum ve toplum açısından kötü niyetli girişimlere karşı önleyici rol oynar. • Etik ilke ve kuralların işletmelerde uygulama alanı bulması belirsizliği azaltarak, geleceğin tahminedilmesine olanak sağlar.

36. NEDEN ETİK DAVRANMALIYIZ? (Kurum açısından devam) • Gelişen iletişim ve bilgi teknolojilerinin yarattığı sürat ve yeni haber açlığı nedeniyle, • Tokyo’daki etik açıdan yanlış bir karar verildiğinde, bunu Londra’dan duyabiliyoruz. Dolayısıyla pragmatik bir bakış açısıyla şunu söyleyebiliriz: şirketiniz etik değerlere uygun olmayan bir karar aldığında bir gün mutlaka haberlerde yer alırsınız.

37. NEDEN ETİK DAVRANMALIYIZ? (Çalışanlar açısından) • Çalışanların gereksinimlerini ve amaçlarını destekler. • Stresi azaltırlar.

38. NEDEN ETİK DAVRANMALIYIZ? (toplum açısından) • Etik programlar kurumlarınsosyal sorumluluklarınıdüzenli bir şekilde yerine getirmesini sağlar. • Etik, haksız rekabetin engellenmesinde de rol oynar. • Kurumların iş etiği konusundaki adımları, daha yaşanabilir bir toplumadoğru atılmış birer adımdır.

39. NEDEN ETİK DAVRANMALIYIZ?(toplum açısından) • Artan çevre kirliliği çevreye duyarlı bir iş dünyasını zorunlu kılmaktadır. • Tüm dünyada daha fazla demokrasi ve insan haklarına talep vardır ve iş hayatında da bu ilkeler önemli hale gelmektedir. • Küresel beklentilere uyum sağlamak ve geri kalmamak açısından

40. TEŞEKKÜRLER…