Przegląd wybranych doktryn politycznych

1. Przegląd wybranych doktryn politycznych autor : Katarzyna Jarkiewicz

2. Spis treści • ideologia • doktryna polityczna • program polityczny • agraryzm • anarchizm • chadecja • ekologizm • faszyzm

3. Spis treści • feminizm • komunizm • konserwatyzm • liberalizm • nacjonalizm • pacyfizm • rasizm • socjaldemokracja

4. IDEOLOGIA Powstała na bazie danej kultury wspólnota światopoglądów, u podstaw której tkwi świadome dążenie do realizacji określonego interesu klasowego lub grupowego. Wyrażając interesy dużych grup społecznych charakteryzuje się małą podatnością na innowacje i zazwyczaj porusza następujące tematy: rola jednostki w społeczeństwie, sposób funkcjonowania instytucji, kwestia zmian obowiązującego porządku, rozumienie wolności, odmienności, sprawiedliwości społecznej.

5. IDEOLOGIA Ma określoną strukturę, czyli wewnętrzny skład treściowy i wzajemne powiązania poglądów; należą do nich: uporządkowany obraz świata istniejącego i pożądanego w przyszłości; duży stopień ogólności celów i sposobów działania, w mniejszym lub większym stopniu upiększany zakładany cel, uzasadnienia całokształtu działań politycznych i cele, które mają zakończyć pewien etap działań, np. zdobycie władzy i jej rozwój.

6. IDEOLOGIA W ideologii występują ogólne sądy wartościujące, które określają wartości przyjmowane w ramach danej ideologii za punkt wyjścia oceny zjawisk społecznych.

7. DOKTRYNA POLITYCZNA Wynikający z ideologii uporządkowany zbiór poglądów na życie polityczne danego społeczeństwa na czele z zagadnieniami władzy i ustroju państwa; zawiera wskazania teoretyczne i praktyczne, jak zrealizować te poglądy w określonym czasie i przestrzeni; stanowi konkretyzację systemu ideologicznego.

8. DOKTRYNA POLITYCZNA Ze względu na stosunek danej doktryny do rzeczywistości społecznej doktryny dzieli się na: • rewolucyjne, • konserwatywne(zachowawcze), • reformistyczne, • reakcyjne.

9. PROGRAM POLITYCZNY Konkretyzacja doktryny politycznej, ideologii lub stylu politycznego myślenia; charakterystyczny dla partii politycznych, ale może być także wytworem ruchów społecznych, komitetów wyborczych, think tanków (centrów badawczych spraw publicznych) czy też prywatnych osób.

10. AGRARYZM Doktryna powstała w drugiej połowie XIX wieku w Niemczech, głosząca, że podstawą gospodarki jest rolnictwo (złożone z samodzielnych gospodarstw rolnych), któremu powinien być podporządkowany przemysł. Odrzucał kapitalizm i socjalizm, szukał „trzeciej drogi” lansując model „demokracji samorządnej” zgodnie z ideą „solidaryzmu społecznego”.

11. AGRARYZM W okresie międzywojennym dominujący w Czechosłowacji (Republikańska Partia Ludowa z Antonim Svehlą na czele)oraz w Stanach Zjednoczonych (ruraliści); po II wojnie światowej w Polsce (PSL Stanisława Mikołajczyka), na Węgrzech (Partia Drobnych Rolników) oraz w Skandynawii.

12. ANARCHIZM Ideologia i ruch polityczny postulujące zniesienie wszelkich form władzy i podległości człowieka wobec drugiego człowieka. Anarchistyczny model społeczeństwa opiera się na swobodnej współpracy wolnych jednostek oraz pomocy wzajemnej, zaś za główne zagrożenie dla tego modelu uznaje wszelkiego rodzaju autorytaryzm oraz hierarchię społeczną.

13. ANARCHIZM Za pierwszego nowożytnego myśliciela tego nurtu uważa się Williama Godwina, zaś za pierwszego anarchistę „z wyboru” uznaje się Pierre’a Josepha Proudhona. Wyróżniamy trzy gałęzie współczesnego anarchizmu: • anarchoindywidualizm(twórca:Pierre Joseph Proudhon), • anarchokolektywizm(twórca:Michał Bakunin), • anarchokomunizm(twórca:Piotr Kropotkin).

14. ANARCHIZM Odmianą anarchokolektywizmu jest anarchosyndykalizm (twórca: Georges Sorel)- głosi, że podstawą ładu społecznego winny być syndykaty, czyli zrzeszenia skupiające poszczególne kategorie wytwórców. Anarchoindywidualizm, czyli anarchizm indywidualistyczny głosi, że system społeczny opiera się na wzajemnej pomocy sąsiedzkiej oraz wolnej wymianie dóbr (postulat zniesienia pieniądza).

15. ANARCHIZM Zdaniem anarchistów ludzkość to luźny związek egoistów, a wszelka ingerencja w życie drugiego człowieka jest zbrodnią. Anarchizm sprzeciwia się własności kapitalistycznej, opartej na wyzysku słabszych poprzez silniejszych, którą uznaje za kradzież oraz przestępstwo; droga do anarchii społecznej prowadzi zdaniem anarchistów poprzez rewolucję, to jest natychmiastowe i całkowite zniesienie porządku kapitalistycznego.

16. ANARCHIZM Społeczeństwo zdaniem anarchokolektywistów należy zorganizować na zasadach sprawnego kolektywu - swego rodzaju wspólnoty, komuny produkcyjnej, gdzie jakakolwiek forma własności jest naganna, gdyż wszystkie dobra należą do grupy, a posiadanie jednej rzeczy przez któregokolwiek z członków ogranicza dostęp do niej innym. Piotr Kropotkin natomiast postulował wspólną własność zarówno środków produkcji, jak i jej wytworów.

17. CHADECJA Inaczej chrześcijańska demokracja, nurt w myśli politycznej i społecznej, który pojawił się pod koniec XIX wieku jako odpowiedź myśli katolickiej na rosnące wpływy socjalizmu, ateistycznego w swym charakterze, a skrytykowanego w papieskiej encyklice Leona XIII Rerum novarum; czerpał inspirację ze społecznej nauki Kościoła katolickiego oraz z personalizmu filozoficznego.

18. CHADECJA Najistotniejszymi zasadami, którymi kierują się obecnie chadecy są: • uznanie istnienia pierwiastka duchowego, • etyka w polityce, • godność osoby ludzkiej, • dbałość o dobro wspólne, • walka z konsumpcjonizmem, • zasada pomocniczości, • poparcie dla społecznej gospodarki rynkowej i idei samorządności,

19. CHADECJA • doskonalenie społeczeństwa, • postulaty ekologiczne. Do najsilniejszych ugrupowań chadeckich w Europie należą: • we Włoszech Chrześcijańska Demokracja, • w Niemczech - Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna (CDU) i Unia Chrześcijańsko-Społeczna (CSU),

20. CHADECJA • w Belgii - Partia Socjalno-Chrześcijańska (PSC) i Chrześcijańska Partia Ludowa (CVP), • w Austrii - Austriacka Partia Ludowa, • w Holandii - Chrześcijański Apel Demokratyczny (CDA).

21. EKOLOGIZM Inaczej zielona polityka, zestaw idei, wartości i poglądów, które pojawiły się w latach 70. XX wieku, będących podstawą budowania aktywnego i otwartego społeczeństwa obywatelskiego, rozwijającego się zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju i respektującego prawa człowieka.

22. EKOLOGIZM Zieloną politykę realizują partie Zielonych na całym świecie, opierając swoje działania na czterech filarach: • ekologia (także "mądrość ekologiczna" albo "trwałość ekologiczna"), • sprawiedliwość społeczna (także "społeczna równość i ekonomiczna sprawiedliwość"), • oddolna demokracja, • działania bez przemocy (non-violence).

23. FASZYZM Powstał w okresie międzywojennym we Włoszech, sprzeciwiając się demokracji parlamentarnej, głosił kult państwa i narodu, silne przywództwo oraz solidaryzm społeczny, podkreślał niechęć wobec liberalizmu i komunizmu. Stanowił inspirację dla wielu ruchów politycznych (niemiecki nazizm, hiszpański frankizm, portugalski salazaryzm, rumuński ruch Żelazna Gwardia, polski ruch ONR – Falanga Bolesława Piaseckiego).

24. FASZYZM Po II wojnie światowej odżył dzięki poglądom Juliusa Evoli; obecnie popierany przez włoski Sojusz Narodowy, francuski Front Narodowy, Austriacką Partię Wolnościową, Niemiecką Partię Ludową.

25. FEMINIZM Ideologia i ruch społeczny związany z ruchem równouprawnienia kobiet, który wykrystalizował się w II połowie XIX wieku, a apogeum osiągnął około 1968 roku. Bazuje na przekonaniu o dyskryminacji kobiet ze względu na ich płeć, prawie kobiet do emancypacji, sprzeciwie wobec seksizmu i patriarchatu; opiera się na założeniu o dualizmie płci i chęci zwyciężenia dotychczas występującej w historii dominacji mężczyzn.

26. FEMINIZM Dąży do przekształcenia tradycyjnych relacji między płciami, uważanych za zniewalające jednostkę (zarówno mężczyzn, jak i kobiety); podkreśla szczególną naturę kobiet, która jest równowarta z naturą mężczyzn; przeciwdziała dyskryminacji i gorszemu traktowaniu kobiet ze względu na ich cechy, sposób myślenia i osiągnięcia w różnych dziedzinach. W radykalnym nurcie mówi o oddzieleniu kobiet od mężczyzn poprzez doprowadzenie do panowania kobiet – matriarchatu.

27. KOMUNIZM System poglądów głoszący program całkowitego zniesienia ucisku i wyzysku społecznego, postulujący powszechność, równość i sprawiedliwość oraz zbudowanie społeczeństwa bezklasowego opartego na społecznej własności środków produkcji i sprawiedliwym podziale dóbr.

28. KOMUNIZM Twórcami koncepcji komunistycznych, którzy przekształcili komunizm z utopijnego ideału (socjalizm utopijny w wydaniu Henri de Saint-Simona i Charlesa Fouriera) w rewolucyjną teorię byli Karol Marks i Fryderyk Engels; w XX wieku komunizm został rozwinięty przez Włodzimierza Lenina i w zastosowaniu do warunków nowej epoki stał się ideologiczną podstawą partii bolszewickiej.

29. KOMUNIZM Ideologia komunistyczna doprowadziła do powstania w XX wieku wielu państw o charakterze mniej lub bardziej totalitarnym, począwszy od pierwszego państwa – Rosji Radzieckiej. Rządy partii komunistycznych doprowadziły do wprowadzenia trwałych lub przejściowych rządów terroru, a w niektórych przypadkach do ludobójstwa, szczególnie w odniesieniu do warstw wyższych społeczeństwa.

30. KONSERWATYZM Termin użyty przez filozofa angielskiego Edmunda Burke`a na określenie "skłonności do zachowania przy równoczesnej możliwości ulepszenia„; odwołuje się do takich wartości, jak: tradycja, religia, naród, rodzina, hierarchia, autorytet, odpowiedzialność, wolność osobista, własność, poszanowanie prawa; sprzeciwia się egalitaryzmowi, postępowi, poglądom rewolucyjnym, skrajnej demokracji.

31. KONSERWATYZM Partie konserwatywne dominują w krajach anglosaskich; najbardziej charakterystyczne nurty neokonserwatyzmu to brytyjski thatcheryzm i amerykański reaganizm.

32. LIBERALIZM Kierunek polityczny ograniczający rolę państwa do minimum, głoszący nieskrępowaną działalność poszczególnych obywateli na polu gospodarczym i politycznym.Klasyczne poglądy liberalne cechuje nastawienie, że ani rząd, ani żadna grupa czy jednostka społeczna, nie powinny w żaden sposób zakłócać wolności jednostki, a jedynym dopuszczalnym zniewoleniem jest sytuacja, gdy jednostka stanowi rzeczywiste zagrożenie dla czyjejś wolności lub mienia.

33. LIBERALIZM Państwo liberalne nie powinno "wtrącać się" w sprawy swoich obywateli; podstawą budowania praw powinny być prawa naturalne. Klasyczny liberalizm był za demokracją, jednak z zapewnieniem ochrony mniejszości przed „tyranią większości”.

34. LIBERALIZM We współczesnym liberalizmie można wyodrębnić dwa nurty – liberalizm odwołujący się do wzorów klasycznych (neoliberalizm Ludwiga von Mises, Friedricha Augusta von Hayek, Miltona Friedmana)oraz liberalizm socjalny usiłujący godzić tradycyjne umiłowanie wolności z dopuszczeniem interwencjonizmu państwowego (John Maynard Keynes, Gunnar Myrdal i John Kenneth Galbraith).

35. NACJONALIZM Postawa społeczno-polityczna uznająca interes własnego narodu za nadrzędny wobec interesu grup społecznych, społeczności regionalnych czy wyznań religijnych; występuje w formie skrajnej jako szowinizm; uznaje państwo narodowe za najwłaściwszą formę organizacji społeczności złączonej wspólnotą pochodzenia, języka, historii i kultury.

36. NACJONALIZM Ważnym aspektem nacjonalizmu jest zerwanie z wewnętrznymi podziałami społeczeństwa, odrzucenie przeżytków (takich jak klasy społeczne), modernizacja i rozwój, np. program Romana Dmowskiego w "Myślach nowoczesnego Polaka”.

37. NACJONALIZM Wyróżniamy następujące rodzaje nacjonalizmu: • syjonizm - nacjonalizm żydowski, • obronny - ideologia narodów uciskanych, • ekspansywny - narodów niepodległych dążących do poszerzenia strefy wpływów, • polityczny - dążenie do niezawisłości państwa,

38. NACJONALIZM • etniczny- supremacja jednego narodu, • religijny - oparcie narodu w jednej religii, • ekonomiczny - dążenie do niezależności gospodarczej poprzez protekcjonizm bądź autarkię gospodarczą.

39. PACYFIZM Ruch społeczno-polityczny dążący do pokoju, potępiający wszelkie wojny (a także przygotowania do nich) bez względu na ich przyczyny. W XX wieku na gruncie pacyfizmu powstał gandyzm z ideą cywilnego nieposłuszeństwa, koncepcją polityki przepojonej wymiarem moralnym i religijnym, z ideą państwa opartego na luźnej federacji samorządnych i samowystarczalnych małych wspólnot lokalnych.

40. RASIZM Ideologia oraz wypływające z niej zachowania przyjmujące założenie wyższości niektórych ras ludzi nad innymi; przetrwanie tych "wyższych" ras staje się wartością nadrzędną i z racji swej wyższości mają one prawo do dominowania nad rasami "niższymi„ - większość ideologów rasizmu opiera się na różnicach w wyglądzie ludzi (Joseph Arthur de Gobineau, Houston Stewart Chamberlain, Alfred Rosenberg).

41. RASIZM Rasizm jest często wskazywany, bądź jest już dziś ogólnie przyjęty, jako podpora ideologiczna wielu systemów kontroli, przemocy lub wyzysku, m.in. niewolnictwa w XIX wieku, apartheidu, systemu kast, nazizmu oraz bardziej ogólnie kolonializmu, imperializmu i fundamentalizmu.

42. SOCJALDEMOKRACJA Ruch społeczny zapoczątkowany przez robotników zmierzający początkowo do zastąpienia kapitalizmu socjalizmem, a następnie do uspołecznienia gospodarki rynkowej i zmniejszenia nierówności społecznych.Celem partii socjaldemokratycznych w XX wieku stało się reformowanie kapitalizmu w kierunku zapewnienia każdemu prawa do pracy, równości szans w dostępie do oświaty, kultury, ochrony zdrowia, większej równości dochodów; zrezygnowano z hasła upaństwowienia własności.

43. SOCJALDEMOKRACJA Partie socjaldemokratyczne przestały się uważać tylko lub głównie za partie klasowe klasy robotniczej, starając się reprezentować interesy większości społeczeństwa, np. w Skandynawii, gdzie doprowadziły do takich przeobrażeń w gospodarce i życiu społecznym, że często określa się ustrój tych krajów jako socjalistyczny.

44. SOCJALDEMOKRACJA W ciągu kilku dziesięcioleci utrzymywały one bezrobocie na minimalnym poziomie, zapewniały bezpłatne świadczenia zdrowotne i bezpłatną oświatę wszystkich szczebli oraz bardzo wysoki i powszechny poziom zabezpieczenia emerytalnego, zachowały przy tym mechanizm rynkowy i prywatną własność.

45. SOCJALDEMOKRACJA Do czołowych partii socjaldemokratycznych w Europie zaliczamy: • Partię Europejskich Socjalistów – PES (druga siła w Parlamencie Europejskim), • w Wielkiej Brytanii Partię Pracy (Tony Blair),

46. SOCJALDEMOKRACJA • Socjaldemokratyczną Partię Niemiec - SPD (Willy Brandt,Gerhard Schröder), • w Szwecji Socjaldemokratów (Olof Palme, Goran Persson), • Hiszpańską Socjalistyczną Partię Robotniczą – PSOE (José Luis Rodríguez Zapatero).

47. BIBLIOGRAFIA Prezentację przygotowano w oparciu o następujące prace: Historia doktryn politycznych i prawnych, red. K. Chojnicka, H. Olszewski, Wydawnictwo Ars Boni et Aequi, Poznań 2005, K. Sobolewska-Myślik, Partie i systemy partyjne na świecie, PWN, Warszawa 2004, A. Sylwestrzak, Historia doktryn politycznych i prawnych, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2005.