Postępowanie w sprawach o wykroczenia

1. Postępowanie w sprawach o wykroczenia

2. Czynności wyjaśniające Czynności wyjaśniające są to obowiązkowe czynności podejmowane przez organy ścigania wykroczeń przed wszczęciem postępowania. Mogą polegać na prowadzeniu czynności operacyjnych i dowodowych (procesowych) w zakresie określonym przez kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia.

3. Czynności wyjaśniające pełnią zatem w sprawach o wykroczenia rolę podobną do postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa. Jednak nie można zaliczyć ich do określonego stadium postępowania.

4. Podkreślić należy, że podjęcie tych czynności nie jest poprzedzone formalnym postanowieniem o wszczęciu postępowania. Podobnie zakończenie czynności wyjaśniających nie wiąże się z potrzebą sporządzenia postanowienia o zakończeniu postępowania. Kończy je wystąpienie do sądu z wnioskiem o ukaranie albo uznanie, że brak jest do tego podstaw.

5. Cele czynności wyjaśniających • 1. ustalenie, czy istnieją podstawy do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie, czyli • 2. jeżeli ustalenia z punktu 1 są pozytywne, celem kolejnym jest zebranie danych niezbędnych do sporządzenia wniosku o ukaranie: • - informacje o obwinionym (imię, nazwisko, imiona rodziców, data i miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania, • - warunki materialne, rodzinne i osobiste, • - uprzednie kary za przestępstwa lub wykroczenia,.

6. Zakres czynności wyjaśniających: • a. Jeżeli okoliczności czynu nie budzą wątpliwości, (ocena należy do organu) utrwalenie czynności wyjaśniających można ograniczyć do sporządzenia notatki urzędowej, zawierającej ustalenia niezbędne do sporządzenia wniosku o ukaranie. Notatka powinna zawierać wskazanie rodzaju czynności, czasu i miejsca oraz osób uczestniczących, a także krótki opis przebiegu czynności i podpis osoby, która sporządziła notatkę.

7. Zakres czynności wyjaśniających: b. Jeżeli okoliczności czynu budzą wątpliwości, (ocena należy do organu) dla ustalenia, czy istnieją podstawy do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie oraz zebrania danych niezbędnych do sporządzenia wniosku o ukaranie można przeprowadzić odpowiedni dowód. Utrwalenie takiej czynności następuje w formie protokołu ograniczonego do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w czynności.

8. Notatka urzędowa jest sporządzana w sytuacji, gdy okoliczności nie budzą wątpliwości i powinna zawierać: a) wskazanie rodzaju czynności, np. przesłuchanie świadka X, oględziny przedmiotu Y; b) wskazanie jej czasu i miejsca; chodzi zarówno o czas rozpoczęcia, jak i zakończenia czynności; c) wskazanie osób uczestniczących, np. przy przesłuchaniu odnotowanie imienia i nazwiska zarówno przesłuchującego, jak i przesłuchiwanego; d) krótki opis przebiegu czynności, czyli w razie przesłuchania podanie wypowiedzi świadka, ale bez potrzeby pełnej, dokładnej ich relacji, oraz e) podpis osoby, która czynność przeprowadziła.

9. Jeżeli okoliczności czynu budzą wątpliwości, niezbędne jest protokolarne utrwalanie czynności dowodowych. Ocena należy do organu ścigania. Powinno jednak być oczywiste, że okoliczności czynu budzą wątpliwości, jeżeli świadkowie i domniemany sprawca różnie opisują zdarzenie i jego istotne elementy. Protokół z czynności wyjaśniających może jednak być ograniczony do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w czynności.

10. W razie przesłuchiwania, protokołów uproszczonych z tej czynności powinno być tyle, ile osób jest przesłuchiwanych, nie można jednym protokołem odnotowywać kilku przesłuchań różnych osób.

11. Osobę podejrzaną o popełnienie wykroczenia można bez jej zgody - ale jedynie gdy jest to niezbędne dla danej sprawy - poddać oględzinom ciała, pobrać od niej odciski palców, fotografować ją i okazać w celach rozpoznawczych oraz poddać innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała, jak również pobrać od niej krew, włosy, wymaz ze śluzówki policzków lub inne wydzieliny organizmu.

12. W granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem, można w wypadkach niecierpiących zwłoki, a więc gdy zwłoka groziłaby utratą dowodu lub jego zniekształceniem, przeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności, a zwłaszcza dokonać oględzin, w razie potrzeby z udziałem biegłego,

13. przeszukania lub czynności wymienionych w art. 74 § 2 pkt 1 kpk w stosunku do osoby podejrzanej, a także przedsięwziąć wobec niej inne niezbędne czynności, nie wyłączając pobrania krwi, włosów i wydzielin organizmu np. bezpośrednio po czynie poddać pobraniu krwi dla ustalenia, czy nie jest w stanie po użyciu alkoholu.

14. Ponieważ na osobie podejrzanej ciąży obowiązek prawny poddania się tym zabiegom, organ ścigania może także siłą fizyczną wymusić od niej poddanie się tym czynnościom; wolno jednak użyć tylko takiej siły, jaka jest niezbędna do realizacji danej czynności, np. przytrzymać rękę do pobrania odcisków palców czy przytrzymać siłą dla umożliwienia pobrania krwi.

15. Jeżeli przesłuchanie odnosi się do osoby co do której istnieje już uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie, przesłuchanie zawsze musi być utrwalone w formie protokołu, choćby przesłuchiwany skorzystał z prawa do odmowy składania wyjaśnień. Utrwalenie może nastąpić w formie protokołu uproszczonego (ograniczonego do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń), choć może to być protokół pełny.

16. Co prawda osoba przesłuchiwana nie staje się obwinionym w wyniku przesłuchania (tym będzie po wniesieniu przeciwko niej wniosku o ukaranie), jednak zyskuje pewne uprawnienia, w tym do znajomości zarzutów, odmowy złożenia wyjaśnień i zgłoszenia własnych dowodów.

17. Sam fakt przesłuchania w tym trybie nie musi oznaczać wystąpienia z wnioskiem o ukaranie. Nie można wykluczyć, że dowody wskazane przez przesłuchanego, a przeprowadzone przez organ ścigania, mogą wykazać, że to nie osoba przesłuchana powinna być obwinionym o dane wykroczenie, lecz inna osoba, albo nawet że wykroczenia nie było.

18. Jest to tryb określony w art. 54 § 6 kpw: Należy niezwłocznie przesłuchać osobę, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie. Osoba taka ma prawo odmówić złożenia wyjaśnień oraz zgłosić wnioski dowodowe, o czym należy ją pouczyć. Przesłuchanie tej osoby zaczyna się od powiadomienia jej o treści zarzutu wpisanego do protokołu przesłuchania; przepis § 4 zdanie drugie stosuje się. § 4.

19. Jeżeli okoliczności czynu budzą wątpliwości, dla realizacji celu określonego w § 1 można przeprowadzić odpowiedni dowód. Utrwalenie takiej czynności następuje w formie protokołu ograniczonego do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w czynności.

20. Przed przesłuchaniem należy wezwanemu wyjaśnić, o jakie wykroczenie może być obwiniony, a zarzut ten wpisuje się do protokołu. Należy też pouczyć go o prawie do odmowy składania wyjaśnień i do zgłoszenia własnych wniosków dowodowych.

21. Przesłuchujący zatem po odebraniu od wezwanego danych osobowych powinien poinformować go o treści zarzutu i o powyższych uprawnieniach, wpisując to do protokołu przesłuchania, a następnie umożliwić mu swobodne wypowiedzenie się odnośnie do tego zarzutu, odnotowując to oświadczenie w protokole, i dalej ewentualnie zadawać pytania i odnotowywać odpowiedzi na nie, chyba że przesłuchiwany oświadczy, że odmawia wyjaśnień albo że odmawia ich składania od pewnego momentu.

22. Protokół przesłuchania powinien być następnie odczytany i podpisany tak przez przesłuchującego, jak przesłuchiwanego, a gdy sporządzał go odrębnie wezwany protokolant, także przez tę osobę (art. 150 kpk w związku z art. 37 § 5 kpw).

23. Na wniosek przesłuchiwanego należy też umożliwić mu złożenie wyjaśnień na piśmie na zasadach określonych w art. 40 kpw.

24. Odstąpienie od przesłuchania może nastąpić, gdyby było ono połączone ze znacznymi trudnościami nie tylko dla organu ścigania, ale także gdy chodzi o trudności dla danej osoby (sprawcy).

25. Jeżeli zatem np. naruszający przepisy drogowe (popełniający wykroczenie), gdy naruszenie nie pozwala na nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego albo gdy sprawca odmówił jego przyjęcia - miałby być proszony o udanie się na komisariat Policji w celu przesłuchania, podczas gdy on ma za godzinę stawić się na ważnym spotkaniu, to można by uznać, że zastosowano tu procedurę zdecydowanie bardziej uciążliwą niż sam czyn, jakiego ona dotyczy.

26. Poza tym należy zauważyć, że sprawca mógłby natychmiast odmówić składania jakichkolwiek wyjaśnień. W tego typu sytuacji można zatem odstąpić od przesłuchania, pouczając osobę podejrzanąo możliwości, ale nie obowiązku nadesłania swych wyjaśnień na piśmie. Należy także wskazać jej wówczas adres organu ścigania, pod jaki powinna nadesłać owe wyjaśnienia. Organ ścigania powinien przy tym powstrzymać się od sporządzania wniosku o ukaranie, dopóki nie minie termin, z uwzględnieniem także czasu niezbędnego na przekazanie ewentualnych pisemnych wyjaśnień drogą pocztową. .

27. Czas trwania czynności wyjaśniających. Czynności uzupełniające i ich termin Czynności wyjaśniające powinny być zakończone w ciągu miesiąca od ich podjęcia

28. Czas trwania czynności wyjaśniających. Czynności uzupełniające i ich termin Jest to termin instrukcyjny, z tym że należy pamiętać, iż w razie podejmowania ich po uprzednim zawiadomieniu o wykroczeniu pokrzywdzony, który w ciągu miesiąca od złożenia zawiadomienia nie otrzyma informacji o wystąpieniu przez oskarżyciela publicznego z wnioskiem o ukaranie lub o braku - zdaniem tego podmiotu - podstaw do jego złożenia, może samodzielnie złożyć wniosek o ukaranie jako oskarżyciel posiłkowy.

29. Czas trwania czynności wyjaśniających. Czynności uzupełniające i ich termin W razie wniesienia takiego wniosku o ukaranie, prezes sądu przesyłając właściwemu oskarżycielowi publicznemu zawiadomienie o wniesieniu wniosku o ukaranie, wzywa go jednocześnie do nadesłania w terminie 7 dni materiału dowodowego w razie niewnoszenia przez niego wniosku o ukaranie, jeżeli w sprawie przeprowadzono czynności wyjaśniające lub dochodzenie, albo do nadesłania oświadczenia o braku takiego materiału.

30. Czas trwania czynności wyjaśniających. Czynności uzupełniające i ich termin Dopiero po przekazaniu tego materiału dowodowego lub oświadczeń prezes sądu rozstrzyga w przedmiocie wszczęcia postępowania. Tym samym prezes sądu ma wstępną orientację, czy istnieje materiał dowodowy uzasadniający oskarżenie posiłkowe, czy jest to tylko materiał wskazany we wniosku pokrzywdzonego, czy także inny i jaki, czy należy go uzupełnić lub sprawdzić, czy też nie, czy może zachodzi oczywisty brak podstaw faktycznych do oskarżenia.

31. Czas trwania czynności wyjaśniających. Czynności uzupełniające i ich termin W razie potrzeby dokonania czynności wyjaśniających dla sprawdzenia lub uzupełnienia wniosku oskarżyciela posiłkowego sprawę przekazuje się Policji bądź innym organom, tj. takim, które w sprawie o dane wykroczenie mogłyby być oskarżycielem publicznym.

32. Czas trwania czynności wyjaśniających. Czynności uzupełniające i ich termin Postanowienie sądu polecające przeprowadzenie czynności sprawdzających odnośnie do wniosku oskarżyciela posiłkowego powinno określać rodzaj zleconych czynności (kogo przesłuchać, oględziny czego przeprowadzić, gdzie dokonać przeszukania, czego poszukiwać itd.) oraz termin ich dokonania; w razie potrzeby sąd powinien wydać dodatkowe postanowienia wymagane dla dokonania określonych, zlecanych czynności, np. przeszukania, przymusowego odebrania rzeczy itp.).

33. Czas trwania czynności wyjaśniających. Czynności uzupełniające i ich termin Organ, któremu polecono przeprowadzenie tych czynności, dokonuje zasadniczo jedynie czynności wskazanych w postanowieniu sądu. Inne czynności może on dokonać jedynie wtedy, gdy ujawni się konieczność przeprowadzenia czynności niepowtarzalnej albo potrzeba znalezienia i zatrzymania przedmiotu.

34. Czas trwania czynności wyjaśniających. Czynności uzupełniające i ich termin Po przeprowadzeniu poleconych czynności organ przekazuje sądowi uzyskany i utrwalony w formach procesowych materiał dowodowy, przesyłając mu odpowiednie akta czynności wyjaśniających.

35. Czas trwania czynności wyjaśniających. Czynności uzupełniające i ich termin Jeżeli w sprawie, w której może być nałożona grzywna mandatem karnym, podjęto czynności wyjaśniające, po których można jeszcze stosować mandat karny, powinny one jednak trwać nie dłużej niż 14 dni, gdy sprawcę schwytano na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia i 30 dni, jeżeli wykroczenie stwierdzono naocznie pod nieobecność sprawcy albo za pomocą urządzenia pomiarowego albo kontrolnego, a nie zachodzi wątpliwość co do osoby sprawcy czynu

36. W postępowaniu mandatowym, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, funkcjonariusz uprawniony do nakładania grzywny w drodze mandatu karnego może ją nałożyć jedynie, gdy: 1) schwytano sprawcę wykroczenia na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia, 2) stwierdzi popełnienie wykroczenia naocznie pod nieobecność sprawcy albo za pomocą urządzenia pomiarowego lub kontrolnego, a nie zachodzi wątpliwość co do osoby sprawcy czynu - w tym także, w razie potrzeby, po przeprowadzeniu w niezbędnym zakresie czynności wyjaśniających, podjętych niezwłocznie po ujawnieniu wykroczenia

37. Nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego nie może nastąpić po upływie 14 dni od daty ujawnienia czynu w wypadku, o którym mowa w pkt 1, i 30 dni w wypadku, o którym mowa w pkt 2.

38. Podmioty i organy uprawnione do prowadzenia czynności wyjaśniających Do przeprowadzenia czynności wyjaśniających upoważniona jest co do zasady Policja. Czynności wyjaśniające, może także przeprowadzić prokurator lub zlecić je Policji. W sprawach należących do właściwości sądów wojskowych uprawnienia Policji ma Żandarmeria Wojskowa

39. Podmioty i organy uprawnione do prowadzenia czynności wyjaśniających W sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika określonych w Kodeksie pracy, w sprawach o wykroczenia określonych w art. 119-123 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a także w sprawach o inne wykroczenia związane z wykonywaniem pracy zarobkowej, jeżeli ustawa tak stanowi, oskarżycielem publicznym jest inspektor pracy.

40. Podmioty i organy uprawnione do prowadzenia czynności wyjaśniających Zgodnie natomiast z art. 17 § 3 kpw także i inne organy mogą prowadzić czynności wyjaśniające, ale organom administracji rządowej i samorządowej, organom kontroli państwowej i kontroli samorządu terytorialnego oraz strażom gminnym (miejskim) uprawnienia oskarżyciela publicznego przysługują tylko wówczas, gdy ujawniły wykroczenie w zakresie swego działania i wystąpiły z wnioskiem o ukaranie. Inne niż wskazane organy mogą prowadzić czynności wyjaśniające, jeżeli ustawa tak stanowi.

41. Podmioty i organy uprawnione do prowadzenia czynności wyjaśniających Na podstawie ustaw szczególnych uprawnione do prowadzenia czynności wyjaśniających są m.in. następujące podmioty i organy: - funkcjonariusz straży ochrony kolei (art. 60 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym, tekst jedn. Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 ze zm.); - Służba Celna (art. 30 ust. 3 pkt 9 ustawy z dnia 27.08.2009 r. o Służbie Celnej, Dz. U. Nr 168, poz. 1323).

42. Zażalenie Osobie która zawiadomiła o popełnieniu wykroczenia, ale nie jest pokrzywdzoną, przysługuje zażalenie do organu nadrzędnego na niewniesienie wniosku o ukaranie. Osoba pokrzywdzona może bowiem wnieść wniosek o ukaranie jako oskarżyciel posiłkowy, wobec tego zażalenie jej nie przysługuje.

43. Zażalenie Organem nadrzędnym, jako odwoławczym, jest organ wyższy nad tym organem, w którym funkcjonariusz jednostki organizacyjnie niższej zdecydował o rezygnacji z występowania z wnioskiem o ukaranie. Nie chodzi więc o organ przełożony nad danym funkcjonariuszem, ale o organ nadrzędny, czyli wyższy, nad danym organem.

44. Postępowanie zwyczajne.

45. Celem czynności wyjaśniających jest ustalenie czy zachodzą podstawy do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie i zebranie danych niezbędnych do sporządzenia takiego wniosku. Jeżeli czynności wyjaśniające dostarczyły organowi ścigania podstaw do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie, przygotowuje on taki wniosek.

46. Podstawą do wszczęcia postępowania w sprawie o wykroczenie przed sądem jest zatem wniosek o ukaranie, prawidłowo sporządzony i złożony przez uprawniony do tego podmiot. W postępowaniu w sprawach o wykroczenia nie znana jest instytucja aktu oskarżenia, który zarezerwowany jest dla spraw poważniejszych (przestępstwa, przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe).

47. . Wniosek o ukaranie jest tzw. skargą zasadniczą, podobnie jak akt oskarżenia lub pozew cywilny. Powoduje on uruchomienie postępowania sądowego, które bez wniosku o ukaranie nie może się toczyć (nemo iudex sine actore), a także jest swoistym podsumowaniem tego, co dotychczas dokonano na etapie czynności wyjaśniających.

48. Złożenie wniosku obliguje sąd do wszczęcia i prowadzenia postępowania, chyba że zachodzą okoliczności wyłączające w ogóle możliwość prowadzenia procesu lub wskazane w art. 61 § 1.

49. Podmioty uprawnione do złożenia wniosku o ukaranie Podmiot uprawniony do złożenia wniosku o ukaranie to organ uprawniony do występowania w charakterze oskarżyciela publicznego w danej sprawie oraz pokrzywdzony, przy czym w drugim przypadku chodzi o sytuacje określone w art. 27 § 1 i 2 kpw.

50. Podmioty uprawnione do złożenia wniosku o ukaranie Organami uprawnionymi do występowania w charakterze oskarżyciela publicznego są: 1) prokurator (art. 18 § 1 kpw), w każdej sprawie o wykroczenie; 2) Policja 3) inspektor pracy w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika określonych w kodeksie pracy, w sprawach o wykroczenia określonych w art. 119-123 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 ze zm.), a także w sprawach o inne wykroczenia związane z wykonywaniem pracy zarobkowej, jeżeli ustawa tak stanowi;