EKONOMICZNE ASPEKTY KATASTROFY DEMOGRAFICZNEJ Prof. Dariusz Gątarek Dr Cezary Mech

1. EKONOMICZNE ASPEKTYKATASTROFY DEMOGRAFICZNEJ Prof. Dariusz GątarekDr Cezary Mech 25 Maj 2010 Gliwice

2. Za czasów Chrystusa, na początku naszej ery w okresie Imperium Rzymskiego populacja ludności wynosiła ok. 200 mln • Liczba ludności w roku 1000 nie przekraczała 270 mln • W roku 1700 osiągnęła poziom 600 mln, a ok. roku 1820 przekroczyła miliard. • Potem zajęło zaledwie dwa wieki do podwojenia, a zaledwie 40 lat do osiągnięcia 3 mld • Obecnie przyrost zwolnił i całkowita liczba ludności wynosi ok. 6,5 mld • W roku 2030 ludzi będzie 8,2 mld • A w 2050 roku niewiele ponad 9 mld

3. Dodatkowe 2,5 mld ludzi którzy przybędą do 2050 roku urodzi się w krajach rozwijających się, a zwłaszcza w Afryce i na Bliskim Wschodzie. • Największy spadek wystąpi w Japonii, która rozpoczęła już tę drogę, krajach wschodniej Europy w tym niestety w Polsce która ma najniższy wskaźnik rozrodczości kobiet w UE na równi z Litwą i Słowacją, a także w Rosji, Niemczech i Włoszech.

4. Uwarunkowania demograficzne

5. Uwarunkowania demograficzne Urodzenia i zgony w latach 1989-2002 oraz prognoza do 2030 r.

6. W XXI w. Polska wkroczyła z ujemnym przyrostem naturalnym i dalszym spadkiem dzietności Najniższy wskaźnik dzietności został osiągnięty w 2004 r. i wyniósł 1,22, co oznacza, że pokolenie dzieci narodzonych w tym czasie jest o 42% mniej liczne od pokolenia swoich rodziców Starzenie się społeczeństwa pociąga za sobą znaczący wzrost wydatków państwa na świadczenia emerytalnych i opiekę zdrowotną. Nadmierne obciążenie młodych pokoleń na rzecz starszych zwiększa ryzyko „wtórnego regresu demograficznego” oraz utrudnia szansę wyrwania się ze spirali coraz mniej licznych młodych pokoleń. Dalsza kontynuacja braku zastępowalności pokoleń zagraża fizycznej egzystęncji narodu Regres demograficzny zagrożeniem dla długookresowej kondycji finansów publicznych

7. Główną przyczyną starzenia się społeczeństw jest spadek dzietności • Z przeciętnie 4,3 dzieci na jedną kobietę w 1970 r. do 2 w roku 2050. • W Polsce wskaźnik ten jest już obecnie dramatycznie niski i wynosi ok. 1,3.

8. Źródło: GUS

9. Źródło: GUS

10. Źródło: GUS

11. Źródło: GUS

12. Źródło: GUS

13. Źródło: GUS

14. Źródło: GUS

15. Za czasów Chrystusa średnia wieku wynosiła ok. 25 lat • Do początków XX wieku w krajach wysoko rozwiniętych uległa podwojeniu • Do roku 2050 wzrośnie z obecnych 68 lat do 76 lat • W krajach wysoko rozwiniętych z 77 do 83 lat

16. Źródło: GUS

17. Źródło: GUS

18. Źródło: GUS

19. Alternatywą dla kraju w którym wskaźnik urodzeń wynosi 1,3 dziecka, zgodnie z Mikko Myrskyla z Uniwersytetu Pensylwanii opublikowanym w Nature • Jest coroczna imigracja równa 1,5% populacji, • A więc w przypadku Polski ok. 600 tyś. rocznie.

20. W efekcie zapotrzebowanie na imigrantów tylko w celu utrzymania poziomu zatrudnienia w Europie Zachodniej zwiększy się • W krajach najmłodszych dwukrotnie • W krajach o najstarszych trzykrotnie • Będzie się utrzymywało w tej skali przez dziesięciolecia.

21. W numerze The Economist z 25 lipca 2009 r. specjalny raport wylicza: • W ciągu najbliższych dwóch dekad w przeciwieństwie do Polski i Europy populacja krajów arabskich wzrośnie o 40% • Dzieci w wieku do 19 lat jest tam dwa razy więcej w społeczeństwie niż w Europie • W efekcie dodatkowo 150 mln obywateli tych państw będzie szukała zatrudnienia w swych krajach i w ościennej Europie. • „Młodzieńcze społeczeństwo muzułmańskie na południu i wschodzie Morza Śródziemnego skolonizuje starzejącą się Europę. Na to nakłada się dechrystianizacja państw zachodnich.”[1][1]New York Times, 4.04.2004.

22. Uwarunkowania demograficzne(załącznik 2)

23. Połowa z 2,5 mld przyrostu ludności w ciągu najbliższych 40 lat będzie w wieku powyżej 60 lat • W 2050 r. będą oni stanowili 2 mld ludzi • Trzykrotnie więcej niż obecnie. • Jako proporcja światowej populacji ich ilość zwiększy się dwukrotnie z 10% obecnie do 22% w 2050 r. • podczas gdy jeszcze w 1950 r. stanowili oni 8%

24. Jeszcze szybciej będzie następował przyrost osób najstarszych powyżej 80 lat. • Osób powyżej 80 roku życia będzie 10%. • O ile obecnie żyje ich ok. 90 mln na świecie to w roku 2050 będzie ich powyżej 400 mln. • W USA najszybciej rosnącą grupą wiekową są stulatkowie, których ilość wzrosła z poziomu 3.700 w roku 1940 do ponad 100 tyś. obecnie.

25. Liczba Japończyków w wieku produkcyjnym spadnie już w najbliższym czasie z 84 mln w 2007 r. do 69 mln w roku 2030. • W Niemczech ilość pracujących będzie spadać od przyszłego roku.

26. ZMIANY SYTUACJI DEMOGRAFICZNEJ W POLSCE Populacja w podziale na ekonomiczne grupy wieku źródło: do 2035 r. - Prognoza demograficzna Główny Urząd Statystyczny, 2008 r., od 2036 r. - prognoza sporządzona w Departamencie Statystyki ZUS w oparciu o prognozę GUS do 2035 r. Źródło: ZUS

27. Zmiany sytuacji demograficznej w Polsce Udziały poszczególnych ekonomicznych grup wieku w całej populacji źródło: do 2035 r. - Prognoza demograficzna Główny Urząd Statystyczny, 2008 r., od 2036 r. - prognoza sporządzona w Departamencie Statystyki ZUS w oparciu o prognozę GUS do 2035 r. Źródło: ZUS 27

28. Źródło: ZUS

29. Źródło: ZUS

30. Zmiany sytuacji demograficznej w Polsce Przeciętne dalsze trwanie życia Dla kobiety w wieku 60 lat: Dla mężczyzny w wieku 65 lat: źródło: Prognoza demograficzna na lata 2008 – 2035, Główny Urząd Statystyczny, 2008 Źródło: ZUS 30

31. W krajach OECD w 1980 r. na jednego emeryta przypadało pięciu pracujących • W 2050 r. pracujących będzie zaledwie dwóch • W Japonii ilość osób w wieku produkcyjnym (od 20 do 64 roku życia) na jedną osobę w wieku emerytalnym malała systematycznie • Z dziesięciu w 1950 r. do 7,7 w 1975 r. i do 3,6 w 2000 r. • Trend ten się nasili do 1,9 osób w 2025 r. i zaledwie niewiele ponad 1 osobę, a więc 1,2 osoby w 2050 r.

32. Prognoza funduszu emerytalnego - wariant nr 1 (model FUS08) Liczba ubezpieczonych i liczba emerytów Stan na koniec danego roku Źródło: ZUS 32

33. W USA gdy w 1935 roku zostały wprowadzone świadczenia emerytalne pracownicy nabywali uprawnień do nich w wieku 65 lat, w sytuacji gdy przeciętny okres życia wynosił 62 lata. • Obecnie w krajach wysoko rozwiniętych długość życia wzrosła do 78 lat, a okres korzystania z emerytury wydłużył się dla mężczyzn do przeciętnie 18 lat, a kobiet 22 lat, podczas gdy we Francji nawet do 28 lat.

34. Prognoza funduszu emerytalnego - wariant nr 1 (model FUS08) Przeciętny wiek osób pobierających emeryturę Źródło: ZUS 34

35. Prognoza funduszu emerytalnego - wariant nr 1 (model FUS08) Struktura wieku osób pobierających emeryturę - KOBIETY Źródło: ZUS 35

36. Wyliczenia poczynione dla Stanów Zjednoczonych przez R.D. Lee, a więc kraju, w który następuje wolniejszy proces starzenia się niż w Polsce. • Od początku lat 90 występuje tam prosta zastępowalność pokoleń. • Zgodnie z tymi wyliczeniami po to, aby zrównoważyć system emerytalno-zdrowotny, powinny być podniesiony podatki o 38 proc., albo zmniejszone świadczenia emerytalne o 30 proc.

37. Podobnie wyliczenia Alana Greenspana[1]: • Po to aby zrównoważyć system emerytalny już obecnie powinien być podniesiony podatek od wynagrodzeń o 2 pkt. proc. albo zmniejszone świadczenie emerytalne o 20%. • Równocześnie składka na opiekę zdrowotną powinna wzrosnąć o 3,5 pkt. proc. albo powinno się zredukować świadczenia aż o 50%. • Jeśli te świadczenie nie zostaną zbilansowane obecnie to już za 13 lat 25 proc. wpływów podatkowych, a więc trzykrotnie więcej niż w r. 2005 będzie potrzebne do likwidacji deficytu związanego z tymi świadczeniami. • Jeśli tych działań nie podejmie się, to wg Alana Greenspana od 2032 r. aż 40 proc. wpływów podatkowych (ilość nierealna do zgromadzenia na ten cel), byłaby potrzebna na finansowanie jedynie tych świadczeń. [1] „Era zawirowań” MUZA SA, Warszawa 2008, rozdział 22 „Świat idzie na emeryturę. Ale czy stać go na to?”

38. Zmniejszenie się dzietności rodzin ma olbrzymi aspekt finansowy • Utrzymywanie dzieci jest tańsze niż osób starszych • Wg wyliczeń prof. Lee kosztuje państwo trzykrotnie mniej • Brak młodego pokolenia oznacza spadek ilości osób pracujących oraz proces starzenia się społeczeństwa

39. W Unii Europejskiej aż 30 – 40 proc. całości wydatków na świadczenia zdrowotne przeznacza się na świadczenia dla osób starszych • Proces starzenie się społeczeństwa oznacza przyspieszoną akcelerację kosztów opieki zdrowotnej • Wydatki na świadczenia zdrowotne ludzi młodych są przeciętnie czterokrotnie niższe

40. Wydatki na osoby starsze są 4 razy większe od wydatków na młodych: • 2,5 razy większe na usługi ze strony lekarzy, • 3 razy większe na lekarstwa, • 4 razy większe na świadczenia szpitalne, • 10 razy większe na opiekę nad chorym w domu, • 30 razy większe na opiekę pielęgniarską.

41. Time Value of Money • $100 Today • Consume • Invest @ 3.00 % Return • After One Year • FV=$ 100 X (1 +.03) • =$103.00 • After Two Years • FV=$100 X (1+.03) X (1+.03) • =$106.09

42. Present Value • Discounting is the processof finding the Present Value (PV) of a future cash flow or a series of cash flows: discounting is the reciprocal of compounding. • FVn • (1+i)n PV=

43. Źródło: ZUS

44. Prognoza funduszu emerytalnego - wariant nr 1 (model FUS08) Deficyt roczny funduszu emerytalnego i stan środków FRD*) *) stan środków FRD (w kwotach zdyskontowanych na 2008 r.) przy założeniu stopy zwrotu netto 5% i przy założeniu, że środki FRD nie zostaną wcześniej uwolnione **) w kwotach zdyskontowanych na 2008 r. Źródło: ZUS 44

45. Prognoza funduszu emerytalnego - wariant nr 1 (model FUS08) Deficyt roczny funduszu emerytalnego i stan środków FRD Źródło: ZUS 45

46. Całkowity deficyt związany z narastaniem zobowiązań emerytalno-zdrowotnych zgodnie z wyliczeniami Kontrolera Generalnego USA D.M. Walker’a zawarty w Rządowym Raporcie Finansowym z 2006 r.: • $4.351,8 mld, • Całość tych zobowiązań wynosi $53,1 bn • Czyli 420% PKB, • „ok. $440.000 na amerykańską rodzinę”[1][1] Jerome R. Corsi „Real US shortfall $4.6 tryllion in red” WorldNetDaily.com 2009

47. Całkowity deficyt związany z narastaniem zobowiązań emerytalno-zdrowotnych wg norm GAAP zgodnie z listopadowym raportem Departamentu Skarbu wzrósł w 2006 r. do: • $5,1 bn • A całość tych zobowiązań do $66 bn • Czyli 460% PKB

48. Shadowstats, niezależne biuro statystyczne, szacuje deficyt GAAP w 2009 r. na • 9 bln USD, czyli 63 proc. amerykańskiego PKB, • a więc o 50 pkt. proc. więcej od i tak rekordowego deficytu oficjalnego

49. 389 mld zł – od 1999 r. zostało wpłacone na konta emerytalne ZUS-u; • 495 mld suma wpłat obecnie po waloryzacji; • 1 bln 270 mld zł - kapitał początkowy 7 mln osób z uprawnionych 11 mln; • Całość tych zobowiązań wynosi 1 bln 765 mld PLN; • Czyli 138% PKB

50. Ponadto zobowiązania względem: • Obecnych emerytów i rencistów; • Osób pracujących w starym systemie emerytalnym; • Osób posiadających przywileje emerytalne: służby mundurowe, sędziowie i prokuratorzy, górnicy; • 4 mln osób uprawnionych, a nie mających wyliczonego kapitału początkowego