Ellen Van Stichel 29 maart 2012

1. Uitliefdevoorrechtvaardigheidde bijdrage van de christelijkeethiekaanhetdebat over ontwikkelingsamenwerking Ellen Van Stichel 29 maart 2012

3. Inleiding Krantenoogst …

4. Inleiding Metz: “Faith in History and Society”: “(…) the muchdiscussedidentity crisis of Christianity is notprimarily a crisis of itsmessage, butrather a crisis of itssubjects and institutions, which have pulled back all toofarfrom the inevitable practical meaningof its message and in sodoing have undercutitsintelligible power”

5. Overzicht • Ontwikkelingssamenwerking ~ vraag naar verplichtingen van welvarende landen ten aanzien van verre armen • Moraalfilosofisch debat: • liefdadigheid of rechtvaardigheid • wel of niet wereldwijde rechtvaardigheid? • Christelijke sociale ethiek: • naastenliefde als uitgangspunt • Verschillende visies op liefde/liefdadigheid en rechtvaardigheid

6. Verplichtingen tegenover de ‘verre armen’ • Moeten welvarende landen iets moeten doen ten aanzien van de ‘verre armen’? En zo ja, wat dan? superogatie morele verplichtingen liefdadigheidhumanitarismerechtvaardigheid

7. Tegenstanders van globalerechtvaardigheid => humanitarisme • Geengemeenschappelijkeidentiteit => verplichtingenzijn minder veeleisend • Mensenzijngesitueerde en contextuelewezens => belang van sociale context en moraliteitgaatindividuvooraf • Gevolgenvoorglobalerechtvaardigheid: • Rechtvaardigheid ~ “shared understandings” • Onderscheidleden en niet-leden • Geenwereldwijdeeconomische en politiekestructuren => geenwereldwijderechtvaardigheid • John Rawls • A Theory of Justice => 3 principes van rechtvaardigheid ~ gedeeldeeconomischebasisstructuur • Law of Peoples => internationaalgeldendezeprincipesniet

8. Kosmopolitisme Uitgangspunt: gelijke morele waardigheid van elke mens => niet louter bezorgd zijn om leden van de eigen gemeenschap Gemeenschappelijk kenmerk: geboorteplaats is toevallig en dus moreel arbitrair

9. Kosmopolitisme • 2 soorten: • Voorwaardelijk kosmopolitisme: • Specifieke kenmerken van globalisering vereisen rechtvaardigheid: het creëert armoede en ongelijkheid • Onvoorwaardelijk kosmopolitisme: menselijke waardigheid is voldoende reden voor globale rechtvaardigheid

10. Voorwaardelijkkosmopolitisme • Beitztegenover Rawls: er is weldegelijkeenglobaleeconomischebasisstructuur (cf. IMF, WTO, economische crisis, etc.) => plichten van rechtvaardigheid

11. Voorwaardelijk kosmopolitisme • Pogge: De globaleeconomischeordeveroorzaaktonrechtvaardigheid en ongelijkheden 1. Ongelijkeonderhandelingspositiearmelanden 2. Protectionisme en patenten 3. Privileges

12. Voorwaardelijk kosmopolitisme Global institutionele orde privileges Regeringenregeringen van arme van welvarende landen landen Burgers van welvarende landen protectionisme en patenten Burgers van arme en kwetsbare landen

13. Onvoorwaardelijkkosmopolitisme Iederemensheeft op basis van zijnof haarmenselijkewaardigheidrecht op eenaantalzaken, in termen van rechten (Shue) of capabilities (Nussbaum en Sen) Prepolitiekconcept van rechtvaardigheid Minimumeisen => universeel en open voorinterpretatie

14. Analyse Striktescheidingtussen liefdadigheid en rechtvaardigheid Rechtvaardigheid is meestalopgevatalsrelationeel en reciprociteits-gebaseerdUitzondering: focus op menselijkewaardigheid

15. Christelijke traditie Intrinsiek kosmopolitisch (cf. Imago Dei; universele boodschap van Jezus zoals blijkt uit parabel van Barmhartige Samaritaan) Twee kwesties • Relatie tussen rechtvaardigheid en liefdadigheid • Notie van rechtvaardigheid

16. Liefde en rechtvaardigheid in de Bijbel • God als Schepper en Bevrijder Verbond met een volk Rechtvaardig zijn en liefhebben zoals God Rechtvaardigheid ~ juiste relaties=> inclusie van de anawim

17. Liefde en rechtvaardigheid in de Bijbel • “The traditional contrast between obligations in charity and obligations in justice is foreign to the Bible.” • Band tussen liefde en rechtvaardigheid • Goddelijke liefde zet aan tot rechtvaardigheid • Bijbelse rechtvaardigheid is niet blind, niet onpartijdig

18. Samenvatting “There are ‘two women of justice’, one with a scale and her eyes blinded, and the other, who proclaims: “He has shown might with his arm, dispersed the arrogant of mind and heart. He has thrown down rulers from their thrones, but lifted up the lowly. The hunger he has filled with good things, the rich he has sent away empty.” (Lk 4)

19. Katholiek sociaal denken Inleiding • 1740: ‘encycliek’ als genre • Rerumnovarum(1891) • Mater et magistra (1961) • Cf. John XXIII: optimisme en openheid voor de wereld • Tekenen des tijds • Engagement om de wereld te veranderen

20. Katholiek sociaal denken: visie op liefdadigheid en rechtvaardigheid Uitgangspunt: gebod van naastenliefde (focus op gemarginaliseerden en universeel) twee interpretaties van dezenaastenliefde: 1) liefdealsliefdadigheid rechtvaardigheid 2) liefde en rechtvaardigheidalscomplementair

21. Katholiek sociaal denken: visie op liefdadigheid en rechtvaardigheid • (1) liefdealsliefdadigheid rechtvaardigheid: • Kenmerkendvoorrecenteresociale leer: Deus caritas est • Naastenliefde = globaal • geïnterpreteerdals “humanitairehulp” (§30) (voedsel; kleding; opvang– en huisvestingsmogelijkheden) • Antwoord op een concrete, onmiddellijkenood • Cf. caritatieveorganisaties => nietlouterindividueel • Typischeopdracht van “de kerk”  rechtvaardigheid: taak van de politiek

22. Katholiek sociaal denken: visie op liefdadigheid en rechtvaardigheid • (2) liefde en rechtvaardigheid: liefde als motivatie en drijfveer voor rechtvaardigheid • Liefde als motivatie voor maatschappelijke inzet die resulteert in structurele veranderingen • “Christelijke naastenliefde en rechtvaardigheid kunnen niet gescheiden worden. Want liefde impliceert een absolute eis tot rechtvaardigheid, namelijk de erkenning van de waardigheid en rechten van de naaste.” • Kenmerkend voor de ‘conciliaire’ periode en voor documenten van bisschoppenconferenties!

23. Katholiek sociaal denken: visie op rechtvaardigheid • Reeds van bij Rerumnovarum een speciale aandacht voor rechtvaardigheid • Context van globalisering? • Kort overzicht: • Dé encycliek over rechtvaardigheid: Populorumprogressio • Vooruitgangsgeloof (cf. ontwikkelingsdenken) • Rechtvaardigheid, solidariteit én naastenliefde • Erkenning van de structurele dimensie van wereldwijd onrecht en armoede • Relatieve ongelijkheid even problematisch als absolute armoede

24. Katholiek sociaal denken: visie op rechtvaardigheid • De bisschoppensynode: De iustitia in mundo • Context • Structurele dimensie van globale problemen: dominantie, misbruik, systematische barrières etc. • Globale afhankelijkheid • Rechtvaardigheid = bevrijding en participatie • Recentere ontwikkelingen: focus op liefde • Johannes Paulus II: solidariteit • Benedictus XVI: naastenliefde als individuele caritas

25. Ter illustratie… Justice in the world Deus caritas est • Context: Synode • Uitgangspunt: sociaal • Methodologie: inductief • Liefde & rechtvaardigheid • Rechtvaardigheid als participatie • Context: initiatief van de paus • Uitgangspunt: theologisch • Methodologie: deductief • Liefdadigheid  rechtv. • Geenduidelijkeinvulling van rechtvaardigheid

26. Besluit • Verband Deus caritas est en moraalfilosofie inzake liefdadigheid en rechtvaardigheid • Rechtvaardigheid & liefde • Rechtvaardigheid als participatie Concrete toepassing: ontwikkelingssamenwerking (en niet -hulp!) vanuit christelijk perspectief