Konstytucja Księstwa Warszawskiego- charakterystyka ogólna

1. Konstytucja Księstwa Warszawskiego- charakterystyka ogólna • Ustrój – ogólne tendencje ustawodawstwa napoleońskiego • Elementy tradycji narodowej – wpływ Komisji Rządzącej • Brak przepisów o zmianie – w praktyce uzupełniana dekretami królewskimi • Ścisłe określenie kompetencji prawodawczych sejmu, uchwalającego prawa (tj. ustawy) • Publikacja aktów normatywnych – Dziennik Praw

2. Recepcja prawa – charakterystyka ogólna • Art. 69 Konstytucji - wprowadzenie Kodeksu Napoleona jako prawa cywilnego Księstwa (od 1 maja 1808r., w departamentach galicyjskich od 15 sierpnia 1810 r.) • Rozporządzeniami Ministra Sprawiedliwości F. Łubieńskiego wprowadzono francuskie prawo procesowe cywilne, kodeks handlowy, francuską ustawę notarialną • W zakresie prawa karnego – utrzymano kodyfikacje pruskie i austriackie, posiłkowo dawne prawo polskie • Zmiany w organizacji sądownictwa w czasie istnienia Księstwa

3. Uprawnienia władcy wg konstytucji • Pełnia władzy administracyjno-wykonawczej z prawem mianowania i odwołania wszystkich urzędników (z wyj.dożywotnich senatorów i sędziów) • Uprawnienia w zakresie ustawodawstwa, realizowane obok sejmu (dekrety); wyłączność w sprawach zmiany lub uzupełnienia konstytucji, inicjatywa ustawodawcza • Wyroki sądowe wydawane w imieniu władcy

4. Władze centralne w Ks. Warszawskim • Ministrowie • Rada Ministrów • Rada Stanu • Sejm Księstwa Warszawskiego • Izba Poselska • Senat

5. Rada Ministrów w Ks. Warszawskim • Organ przewidziany na wypadek niepowołania wicekróla • Początkowo nie była organem rządowym (rządem krajowym), wzrost kompetencji nadał taki charakter (rządu) dopiero w 1812. • Pozbawiona funkcji kierowniczych, służyć miała porozumiewaniu się ministrów podczas nieobecności władcy • Stopniowy wzrost kompetencji, od 1812 upoważniona do sprawowania w zastępstwie króla władzy zwierzchniej (z wyjątkiem mianowania i odwoływania ministrów i zmian w sądownictwie)

6. Rada Stanu Księstwa Warszawskiego- skład • Prezes Rady Stanu • Ministrowie • Od 1808 r. nominowani radcowie stanu (6, od 1810 r. 12) • Członkowie Rady Stanu wchodzili w skład Izby Poselskiej ---------------------------- • Referendarze, tj. funkcjonariusze (urzędnicy) (4, później 6) nie byli członkami Rady Stanu

7. Kompetencje Rady Stanu • Funkcje pomocnicze wobec władzy królewskiej: • Przygotowywanie dekretów królewskich oraz ustaw sejmowych • Kontrola urzędników i pociąganie ich do odpowiedzialności • Wykonywanie funkcji sądowych • Stopniowy wzrost uprawnień – prawo kontrolowania ministrów- upodobniła się do RM, z którą zaczęła konkurować

8. Funkcje sądowe Rady Stanu Księstwa Warszawskiego • Sądownictwo kasacyjne • Rozpoznawanie skarg na ostateczne wyroki w sprawach karnych i cywilnych • Sądownictwo kompetencyjne • Rozpoznawanie sporów o właściwość między organami sądowymi a administracyjnymi • Sądownictwo administracyjne • Według modelu francuskiego, II instancja, (I – rady prefekturalne w departamentach)

9. Izba Poselska – skład: • Posłowie (60, od 1809 r. 100)– wybór: szlachta-posesjonaci na sejmikach powiatowych (kryterium stanowe) • Deputowani (40, od 1809 r. 66)– wybór na okręgowych zgromadzeniach gminnych (nieszlachta, kryterium cenzusowe) • Właściciele nieruchomości (także chłopi, w tym czynszownicy) • Właściciele przedsiębiorstw handlowych i rzemieślniczo-przemysłowych • Obywatele z cenzusem wykształcenia lub stanowiska (Proboszczowie, wikariusze, artyści i oficerowie, zasłużeni podoficerowie i żołnierze (cenzus zasług wojskowych) • Członkowie Rady Stanu

10. Kompetencje Izby Poselskiej • Stanowienie praw (ustaw) w dziedzinie: • Podatkowej • Systemu monetarnego • Prawa sądowego, cywilnego i karnego -------------------------------------------------- • Inne sprawy – zastrzeżone do kompetencji władcy (dekrety) • Brak prawa kontrolowania ministrów

11. Senat Księstwa Warszawskiego: • 18, po 1809 r. 30 senatorów mianowanych dożywotnio przez króla: • 6 (10) biskupów • 6 (10) wojewodów • 6 (10) kasztelanów • Przewodniczenie w Senacie- król lub powoływany przez niego przewodniczący Senatu • Prawo sankcji uchwał Izby Poselskiej (nie wiążące króla)

12. Francja - napoleońskie reformy sądownictwa • nowa sieć sądów, dostosowana do podziału terytorialnego: • s. pokoju • trybunał I instancji (w sprawach karnych z udziałem przysięgłych) • trybunał apelacyjny • Rada Stanu (sąd kasacyjny) • ograniczenie „ludowości” sądownictwa: • likwidacja Wielkiej Ławy przysięgłych • zniesienie wybieralności sędziów (z wyj. s. pokoju) • zasada nominacji sędziów • nowoczesne gwarancje nieusuwalności sędziów i niezawisłości sądów • wprowadzenie sądownictwa administracyjnego: • Rada Stanu • rady prefekturalne

13. Konstytucyjne zasady organizacji sądownictwa • Jawność i publiczność postępowania w sprawach karnych i cywilnych • Niezawisłość sądów i rozdział sądownictwa od innych władz • Dożywotniość mianowania sędziów (z wyj. s. pokoju) • Formalna równość wobec prawa- sądownictwo powszechne

14. Adwokatura- „obrońcy publiczni”: • Patroni (trybunały cywilne) • Adwokaci (sąd apelacyjny) • Mianowani przez ministra sprawiedliwości (adwokaci do 1810 r.) • Mecenasi (sąd kasacyjny – Rada Stanu) • Mianowani przez króla • Obrońca przy sądzie niższego szczebla nie mógł występować przed sądem wyższego szczebla

15. Notariat • Francuska ustawa notarialna z 1803 r. • Ustanawiani przy s. pokoju i trybunałach I instancji • Urzędnicy publiczni

16. Rozporządzenie Prezydenta RP z 1933 r.: Notariusz jest funkcjonariuszem publicznym, powołanym do sporządzania aktów i dokumentów, którym strony obowiązane są lub chcą nadać znamię wiary publicznej (a także do spełniania innych czynności zleconych przez prawo, art. 1) Prawo o notariacie 1991r.: Notariusz jest powołany do dokonywania czynności, którym strony są obowiązane lub pragną nadać formę notarialną (czynności notarialnych) (Art. 1.§ 1) Definicja notariusza

17. Trzy rzeczy są potrzebne i wystarczające człowiekowi w społeczeństwie: być panem własnej osoby i posiadać majątek aby zaspokajać potrzeby i rozporządzać nim (Cambaceres) Podstawy Kodeksu Napoleona: • Wolność • Własność • Swoboda zawierania umów

18. Prawo małżeńskie w KN • System świecki prawa małżeńskiego • Możliwość zawarcia małżeństwa wyłącznie przed urzędnikiem stanu cywilnego • Dopuszczalność rozwodu • Wyłączna jurysdykcja sądów świeckich w sprawach małżeńskich ---------------- • Brak równości praw małżonków • Dyskryminacja dzieci pozamałżeńskich • Dzieci naturalne • Dzieci ze związków cudzołożnych i kazirodczych

19. Prawo hipoteczne w KN, rodzaje hipotek • Prawne • Sądowe • umowne

20. Prawo hipoteczne w KN • Brak „wieczystości” – wpisy ważne tylko 10 lat • Brak szczegółowości (hipoteki ogólne) • Nierespektowanie jawności (możliwość hipotek tajnych)

21. Prawo spadkowe • Tytuły dziedziczenia: • Ustawa (krewni do 12 stopnia) • Testament (forma pisemna) • Ograniczenia praw małżonka (tylko w braku krewnych) • Ograniczona swoboda testowanie: system rezerwy

22. Kodeks handlowy • Przyjęty uchwała sejmową z 1809 r. (wpływ Łubieńskiego) • Ujęcie przedmiotowe (prawo czynności handlowych) w miejsce podmiotowego (prawo stanu kupieckiego) • 4 księgi • Brak giełdy uniemożliwił realizację przepisów o giełdach handlowych • Regulacja 3 rodzajów spółek handlowych: • Firmowa (2 lub więcej wspólników dla prowadzenia handlu pod wspólną firmą) • Komandytowa (między wspólnikami odpowiedzialnymi solidarnie a wspólnikami prostymi, dostarczającymi funduszu) • Bezimienna (kapitał stanowiły akcje, odpowiedzialność wspólników tylko do wysokości wkładu)

23. Francuski kodeks postępowania cywilnego z 1806 r. • Oparty na ordonansie z 1667 r. • Brak wyraźnie sformułowanych zasad procesowych, interpretowanych jednak z przepisów przez doktrynę i orzecznictwo • 1042 art., cz. I- postępowanie sporne z egzekucją; cz. II- niektóre rodzaje postępowania niespornego i przepisy o sądach polubownych; na końcu- kilka postanowień ogólnych • Tłumaczenie na język polski- Antoni Łabędzki

24. Francuska procedura cywilna z 1806 r. • Wprowadzona (tymczasowo) instrukcją Ministra Sprawiedliwości 1808 • Zasady: • Jawność • Ustność • Dyspozycyjność • Kontradyktoryjność • Swobodna ocena dowodów • Cechy: • Formalizm • Przymus adwokacki • Podobieństwo do procedury w prawie ziemskim • Prawo sądów ustalania przepisami regulaminów tzw. organizacji wewnętrznych

25. Proces cywilny w I instancji • Obowiązkowe postępowanie pojednawcze (sędzia pokoju) • W braku ugody powód zwraca się do urzędnika sądowego (od 1812 r. woźnego) o ułożenie i doręczenie pozwu pozwanemu • W terminie zwyczajnym (8 dni) pozwany musiał wyznaczyć obrońcę • Wymiana pism procesowych między obrońcami • Strona tzw. pilniejsza składa wniosek o wpis na wokandę • I posiedzenie sądowe- „porządkowanie” sprawy • Rozprawa- strony w asyście obrońców, jednak z prawem do samodzielnego zabierania głosu • W niektórych postępowaniach udział prokuratora (sprawy porządku publicznego, skarbu, dóbr rządowych, gmin itp.) • Postępowanie dowodowe • Wyroki zapadały większością głosów, natychmiast ogłaszane • Swobodna teoria dowodowa • Uzasadnienia wyroku na wniosek stron

26. Prawo karne w Ks. Warszawskim • Prawo zaborcze utrzymane posiłkowo obok dawnego prawa polskiego (uchwały Komisji Rządzącej) • W razie wątpliwości – prawo łagodniejsze, a następnie (1809) ściślejsze • Landrecht pruski 1794 • Franciscana 1803

27. Przepisy uchylone lub zmienione w karnym prawie zaborczym (m.in.): • Uchylono § 902 Landrechtu, nakładający na matki i opiekunki obowiązek uświadamiania córek i podopiecznych kończących 14 r. o przyczynach, objawach i skutkach zajścia w ciążę pozostawiając to ich „rozwadze i roztropności” • Zniesiono odpowiedzialność nieślubnych ojców • Zabroniono stosowania najokrutniejszych kar (łamanie kołem, spalenie, dodatkowe udręczenia; wobec kobiet tylko kara ścięcia) • Zamiast kary robót fortecznych powyżej 10 lat kara robót publicznych z przykuciem do taczek w ubiorze ohydnym z głową na wzdłuż i w poprzek przegoloną • Ograniczenie kary chłosty • Wyjątek- zaostrzenie- w razie kradzieży z użyciem przemocy po raz piąty kara śmierci przez powieszenie • Nowe kary dodatkowe: pozbawienie praw publicznych i śmierć cywilna (ta ostania w wersji złagodzonej w stosunku do prawa francuskiego, bez skutków wobec dzieci skazanego)

28. Zmiany w prawie karnym • Wprowadzona dla uzgodnienia z Konstytucją i KN oraz złagodzenia • 1810- francuski trójpodział przestępstw (kryterium sankcji karnej) • wykroczenia – kary policyjne • Występki- kary poprawcze • Zbrodnie – kary kryminalne

29. Procedura karna • Kodeksy zaborcze- proces inkwizycyjny: • Pruska powszechna ordynacja kryminalna z 1805 r. • Część procesowa Franciscany 1803

30. Zmiany- wprowadzanie elementów postępowania skargowego – uchwały Komisji Rządzącej, instrukcje ministra sprawiedliwości 1808 i 1810 • Ustna i publiczna rozprawa • Udział obrońców w rozprawie (max 3 dla strony) • Zamiar powołania przy każdym sądzie instygatora publicznego jako oskarżyciela publicznego