Radyasyonun Etkileri ve Radyasyondan Korunma

1. RadyasyonunEtkileriveRadyasyondanKorunma Dr. Fatih GÜLŞEN İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi GirişimselRadyolojiBilim Dalı

2. AnlatımAmaçları • İyonizan Radyasyon • Radyasyonun Moleküler Etkisi • Direkt Etki Mekanizması • İndirektEtki Mekanizması • Radyobiyolojinin Temel Prensipleri • İnsan Yaşamında Radyasyona Hassasiyet • Yaş • Doku • Radyasyon Doz Birimi • Birim çeşitleri • Alınan radyasyon dozlarının uzaysal dağılımı • İnceleme doz örnekleri • Hasta ve çalışanlar için doz limiti • Radyasyon Doz-Cevap İlişkisi • Hormesis etkisi • DeterministikEtkiler • Stokastik Etkiler • Radyasyondan Koruma Dizaynı

3. İyonizanRadyasyon - Tanım • Radyasyon: Enerji transferi • İyon: (+) veya (-) yüklü moleküler parçacıklar • İnsan dokusu tarafından absorbe edilen radyasyon, dokudaki elektronları uzaklaştırmakiçin yeterli enerjiye sahipse iyonizasyon meydana gelir. Bu enerjiye iyonizan radyasyon denir. Radyasyonun insana verdiği hasar mekanizmaları dokudaki atomlarıniyonizasyonuile olur. • X ışını, dokudaki atomun dış yörüngesinden elektronu fırlattığı zaman atom (+) yüklü iyon haline gelir. • Fırlayan elektron ise madde içinde ilerlerken başka elektronlarla çarpışarak enerjisini kaybeder veya birçok elektron ortaya çıkar. Zincirleme etki sonucu çok sayıda atom iyon haline dönüşür. • İyonizanradyasyon • α partikülleri • β partikülleri • γışınları • Xışınları

4. İnsandaRadyasyonunEtkisi • İnsan - X ışını etkileşimi atomik düzeyde gerçekleşir. • X ışınının enerji düzeyine bağlı olarak; • İyonizasyon (e- ayrılmasına bağlı) • Eksitasyon • X ışını + Doku atomu: Atomun iyonizasyonu + enerji birikimi moleküler değişiklik • moleküler değişiklikenzimatiktamirnormalfonksiyon • moleküler değişiklikyetersizenzimatiktamirX ışınının gözlenebilen etkileri

5. DirektveİndirektMolekülerEtki • Oluşan moleküler hasar: • Direkt etki: X ışınının direkt olarak DNA’yı hasarlaması • İndirekt etki: Su moleküllerinin hasarlanması (birincil etki) • X ışını doku etkileşiminde oluşacak hasarlarda nihai hedef molekül DNA’dır

6. DirektEtki • Direkt etki: X ışınının direkt olarak DNA’yı hasarlaması • DNA, hücre içerisinde çok az yer kapladığı için, X ışınının DNA hasarı oluşturması X ışınının sekonder etkisidir. • X ışını doku etkileşiminde oluşacak hasarlarda nihai hedef molekül DNA’dır. • Kromozomlarda; • Nokta mutasyon • Terminal kopma • Disentrik şekil • Yüzük formasyonu

7. İndirektEtki • İndirekt etki: Su moleküllerinin hasarlanması (temel etki) • İnsan vücudunun yaklaşık %80’i su moleküllerinden oluştuğu için, suyun irradyasyonu, vücuttaki temel radyasyon-doku etkileşimidir. • Su, radyasyon etkisi sonucu diğer moleküllere ayrılır (radyolizis) H20 + X ışını HOH++e- H20 + e- HOH- HOH+ H++ OH* HOH-H*+ OH- H*+O2HO2* HO2* + HO2*  H202

8. Hücre/DokuEtkileşimi • Oluşan Etkileşim • Hücresel hasar/ölüm • Çok sayıda hücrenin ölmesiyle doku/organ hasarı/atrofi • Germ hücrelerinin ölmesiyle (sperm/yumurta) kısırlık • Kromozomal anormallikler • Anormal metabolik aktiviteye bağlı kontrolsüz hücre çoğalması (malignite) • Geri dönüşsüz germ hücre kromozom hasarı ile kalıtılankromozomaldefektler (genetik hasar)

9. Radyobiyolojinin Temel Prensipleri • Kök hücreler radyosensitif (radyasyona daha hassas), matür hücreler radyorezistan (radyasyona daha dirençli) • Genç doku/organlar daha radyosensitif • Yüksek metabolik aktiviteli dokular radyosensitif • Yüksek proliferasyon gösteren ve hızlı büyüme gösteren dokular daha radyosensitif “Bir dokunun radyasyon duyarlığı (radyosensitivitesi) çoğalma kabiliyeti ile doğru, farklılaşma derecesi ile ters orantılıdır” “Çoğalmabakımından en aktif hücreler ile tam olarak olgunlaşmamış hücreler radyasyon etkilerinden en fazla zarar göreceklerdir“

10. İnsan Yaşamında Radyasyona Hassasiyet

11. Dokuların radyasyona hassasiyeti

12. Radyasyon Kantite ve Birimler • Röntgen (R): X ışını tüpünde oluşan X ışını kantite birimidir. Havadaki radyasyon yoğunluğunu ifade eder. • Rad: (Radyasyon absorbsiyondozu) Bir madde veya dokunun 1 gr’ının X ışınından absorbe ettiği enerji miktarıdır. • Rem(Sievert): (Röntgen equivalentman) Canlıdokununmaruzkaldığıradyasyonunetkisinigösteren “dozeşdeğeri” birimi; Eşdeğer doz. Meslekivepopülasyonunmaruzkaldığıradyasyondozunuifadeetmekiçinkullanılır.

13. Radyasyon Maruziyeti (toplumsal)

14. İncelemedozörnekleri (hasta)

15. Radyolojipersoneldozlimitleri • Efektif doz; radyoloji çalışanlarının ortamdaki radyasyon enerjisinin absorbe etmesinin biyolojik etkinliği için kullanılır (Sievert: SV) • Doz limiti: Yıllık ölüm riskinin 1/10000 olduğu radyasyon limiti • DL ifadesi sadece Radyoloji çalışanları için kullanılır. • Radyoloji çalışanlarının tavsiye edilen maksimum doz limiti • 1 mSv/hafta • 50 mSv/yıl • Radyasyongörevlileriiçinetkindozherhangibiryılda 50 mSv’i, ardışıkbeş yılınortalamasıise 20 mSv’igeçemez. • Radyoloji personelinin • %55’i minimal ölçülebilir dozun altında • %88’i < 1mSv/yıl • %0.5’i > 50 mSv/yıl • Ortalama doz 0.7 mSv/yıl • Floroskopik incelemeler ve portabl röntgen en yüksek doza maruz kalınan alanlardır. (Tüm mesleki dozun %95’i)

16. RadyasyonDoz-Cevapİlişkisi • Değişik radyasyon dozlarında gözlenen cevabın büyüklüğü değişkendir. • Hormesis: Çok az miktarda alınan radyasyon hormonal ve immün cevabı stimüle eder??? • Radyasyon maruziyetine insan vücudunda cevap 2 çeşittir; • Yüksek doz maruziyeti– Erken dönem –Eşikli Deterministik Etki • Düşük doz maruziyeti– Geç dönem – Eşiksiz  StokastikEtki

17. Hormesis • Az miktarda radyasyon verilen canlılar, verilmeyenlere göre daha uzun süre yaşamışlar!!! • Radyobiyoloji mantığına aykırı bir paradoks • Açıklama: Az miktarda alınan radyasyon hormonal ve immün cevabı stimüle eder. • İnsan vücudu 10 mrad (0.1 mSv)’dan daha düşük dozlara reaksiyon göstermez.

18. Deterministiketki • Yüksek doz radyasyon maruziyetine bağlı insan vücudunda gelişen erken dönem (günler-haftalar) etkileridir. • Etkilerin gözlenebilmesi için belli bir eşik değeri aşması gereklidir. • Radyasyon dozu arttıkça deterministiketki şiddeti artar. (kümülatif etki) • Diagnostik/terapötik amaçlı kullanılan X ışınları ile oluşmaz. • Nükleer silah, nükleer reaktör kazaları, γ sızıntıları ve radyoterapi ile oluşur. • Oluşan klinik tablo • Akut radyasyon sendromu (2 Gy ve üzeri) • Hematolojik sendrom • GİS sendromu • SSS sendromu • Cilt değişiklikleri (2 Gy ve üzeri) • Eritem • Epilasyon • Desquamasyon • Nekroz • Kısırlık (5 Gy ve üzeri) • Ölüm (2 Gy ve üzeri – tüm vücut maruziyeti)

19. Stokastiketki • Düşük doz radyasyon maruziyetine (radyoloji) bağlı insan vücudunda gelişen geç dönem etkileridir. • Etkilerin gözlenebilmesi için belli bir eşik değeri aşması gerekli değildir!!! • Etkinin şiddeti maruz kalınan radyasyon dozu ile korelasyon göstermez!!! • Etkisinin gelişimi için ya hep/ya hiç kanunu geçerlidir. (kümülatif etki -) • Hangi insanda hangi dozda gelişeceği bilinmez!!! • Kişisel insidans kesinlik göstermez, popülasyonda çıkış insidansında dozun fonksiyonu vardır. • Etkin doz birimi başına ölüm ihtimali katsayısı belirlenmiştir. Birimi: X olgu/106 kişi/mSv/yıl • Örnek: Meme kanseri 6 olgu/106 kişi/mSv/yıl Çok düşük dozlarda da insan vücudunda X ışınına bağlı zararlar oluşabilir. Hayatı öneme sahip bir hastalık düşük dozlara maruziyet sonucunda da oluşabilir. Daha fazla doz almak yakalanılacak bir hastalığın daha kötü seyredeceği anlamına gelmez, aksi ifadede doğrudur. Çömez teknisyenin “kıdemli teknisyen yıllardır korunmadan çalışıyor, birşey olmamış” cümlesini anlamsız kılar.

20. Örnekleme • Radyoloji Çalışanları Alınan Doz (mSv/yıl) • Ayşe 15 • Elif 25 • Nursel 35 • Mustafa 60 • Fatih 65 • Toplam (5 kişi) 200 mSv/yıl • Soru 1: Yukarıdaki kişilerden hangisinde X ışınına bağlı bir zararlı etki gelişmez? • Cevap: Böyle bir soru olamaz! Hepsinde gelişebilir. • Kural 1: Etkilerin gözlenebilmesi için belli bir eşik değeri aşılması gerekli değildir!!! • Soru 2: Bu gruptan bir kişide Tiroidkarsinomu ve bir kişide radyasyon dermatiti geliştiği haberini alsak en muhtemel kişiler kimlerdir? • Cevap 2: Böyle bir soru olamaz! Ayşedetiroidkarsinomu olabileceği gibi, Fatihte radyasyon dermatiti gelişebilir. • Kural 2: Etkinin şiddeti maruz kalınan radyasyon dozu ile korelasyon göstermez!! • Soru 3: Diyelim ki Fatihte ağır seyirli radyasyon dermatiti gelişti, Fatih’in aldığı doz 35 mSv/yıl olsaydı radyasyon dermatitinin durumu klinik olarak nasıl olurdu? • Cevap 3: Böyle bir soru olabilir  Fatihte ya yine ağır seyirli radyasyon dermatiti olurdu, ya da radyasyon dermatiti olmazdı. • Kural 3: Etkinin gelişimi için ya hep/ya hiç kanunu geçerlidir, kümülatif etki yoktur. (Yani daha fazla doz alınca yakalanacağın bir hastalığın daha ağır seyretmesi gerekmiyor!!) • Soru 4: Ayşe-Dermatit, Nursel-Katarakt, Fatih-Tiroid kanserine yakalandığını biliyoruz. Ardından bir kişi daha tiroid kanseri oldu. Sizce en muhtemel kimdir? • Cevap 4: Böyle bir soru olamaz! Mustafa ve Elif ile ilgili bu konu hakkında bir tahminde bulunulamaz. • Kural 4: Hangi insanda hangi dozda gelişeceği etkinin gelişeceği bilinmez. • Soru 5: Radyasyon dermatiti için “Etkin doz başına birim katsayısı”: 1 olgu/100 kişi/mSv/yıl olduğunu kabul edelim, bu durumda bu 5 kişilik popülasyon için hangi öngörüde bulunulabilir? • Cevap 5: Çok güzel bir soru! 1 mSv/yıl dozda 1/100 ihtimal varsa • 200 mSv/yıl toplam dozda 200x1/100 = 2 kişi radyasyon dermatiti olacaktır. • Kural 5: Kişisel insidans yoktur, popülasyonda çıkış insidansında dozun fonksiyonu vardır

21. Stokastiketki • Piyango bileti; ne kadar fazla bilet alırsanız o kadar ikramiye tutma ihtimali artar. • Stokastik etki; ne kadar doz alırsanız o kadar bir hastalığa yakalanma ihtimaliniz o kadar artar!!! • Piyango bileti; en büyük ikramiyeyi en küçük biletle yakalayabilirsiniz. • Stokastik etki; en kötü hastalığa çok az dozla bile yakalanabilirsiniz!!! • ALARA prensibi: “As lowas reasonablyachievable” “Azami fayda sağlayan minimum doz” • Diagnostik radyolojide (Röntgen/Bilgisayarlı Tomografi) çekim tekniği önemli • Anjiografik cihazlarda tanımlanmış/cihaza yüklenmiş protokoller mevcut olduğundan mAs ve kVp değerleri otomatik olarak cihaz tarafından belirleniyor. • Çekim esnasında bölge seçimi istendiğinde bu aşama atlanmamalı (Alt ekstremiteanjiografi abdomen protokolünde çekilirse hasta ve çalışandaki risk artar)

22. Stokastiketki • Düşük doz radyasyonun uzun bir peryot sonrası etkileridir. • Diagnostik/girişimsel radyolojide radyasyon dozu düşüktür ve bu yüzden etkiler geç dönemde gözlenir ve stokastik etki olarak sınıflandırılır. • Stokastik etkide radyasyon dozunun artışı yanıt görülme (hastalık) ihtimalini artttırır; ancak yanıtın (hastalık cinsi ve şiddeti) şiddetini etkilemez. • Kişisel insidans ile değil popülasyon insidansı ile ifade edilir; geniş bir popülasyonda epidemiyolojik çalışmalar gerektirir. (İstanbul’da görev yapan radyoloji teknikerlerinin 10 yıl boyunca kansere yakalanma insidansının genel toplum insidansından farklılığı) • Doz-yanıt eğrisi lineer-eşiksiz grafikle ifade edilir. Yanıt (hastalık) ihtimali Yanıtşiddeti

23. Stokastiketki • Radyasyon bağımlı maligniteler • Genetik etkiler • Lokal doku hasarı • Hayat beklentisinde kısalma ???

24. Stokastiketki - Radyasyon bağımlı maligniteler • Çok küçük radyasyon maruziyetinde bile oluşabilir. • Lösemi: Radyasyona bağlı gelişen lösemide ortalama 4-7 yıl süren latent evre (hastalığın oluşması için gerekli süre), 20 yıllık risk periyodu vardır. (Akut lösemiler ve KML) • Diğer Kanserler • Tiroid kanseri • Cilt kanseri (Eşikli doz-yanıt grafiği) Yani düşük doz maruziyetinde gelişmez. • Meme kanseri 6 olgu/106/rad/yıl • Kemik kanseri • Akciğer kanseri: Radon gazına bağlı

25. Stokastiketki – GenetikEtkiler • Fertilite Problemleri • Inutero (fetal) radyasyon maruziyeti • Genetik mutasyonlar

26. Stokastiketki – GenetikEtkiler • Fertilite Problemleri (Gonadlara etkisi) • Erkekte en sensitif hücre spermatogonia, kadında en sensitif hücre matürfolikül içindeki oosit • Kadınlarda fetal dönemde ve erken çocuklukta germradyosensitivitesi oldukça yüksektir. (ovaryanatrofi) • Kadınlarda radyosensitivite 20-30 yaş arasında minimuma düşer • Kadınlarda radyosensitivite 30 yaştan sonra tekrar artmaya başlar • Erkeklerderadyosensitivite fetal veerkençocuklukdönemincedahafazlaolmaklabirliktehayatın her dönemindeyüksektir. • Minimal saptanabilircevap • Kadınlarda: adetgecikmesi • Erkeklerde: sperm sayısındaazalma • Geçiciinfertilite • Kalıcıinfertilite

27. Stokastiketki – GenetikEtkiler • Inutero (fetal) radyasyon maruziyeti • Zaman ve doz bağımlı etki gösterir. • Prenatal ölüm (abortus) Neonatal ölüm • Konjenital anomaliler Malignite (pediatrik dönem) • MentalRetardasyon Genetik Etki • Büyüme bozukluğu • Gebelikilk 2 haftadaradyasyonunetkisispontanabortus (100 mSv1/1000 abortus)abortusgelişmezsehastalıksızseyir… • 2-10 hafta organogeneziskonjenital anomaliler,mentalretardasyon, (100 mSvmaruziyet anomali riskini %5 %6, MR riskini %6  %6.5),şiddetli maruziyet durumunda neonatal ölüm • 2 haftadan sonra Intrauterin herhangi bir dönemde radyasyon maruziyeti • çocukluk dönem malignite riskinde artış (100 mSvmaruziyet anomali riskini %0,08 %0,12) • büyüme-gelişme geriliği (100 mSvmaruziyet%1) • genetik mutasyon (100 mSvmaruziyet%10)

28. Stokastiketki – GenetikEtkiler GenetikMutasyonlar • Radyasyonun oluşturduğu genetik etkiler hakkında net bilgi sahibi değiliz. • Mutasyon;sahipolduğumuzDNA zincirindekiyapısalbozulma • Radyasyona bağlı oluşan mutasyonlar sıklıkla zararlıdır. • Küçük bile olsa herhangi bir radyasyon dozunda, germ hücre DNA’sında mutasyon oluşabilir ve kalıtsallık taşıyabilir. • Sıklıkla nokta mutasyonlar gelişir, ancak mutasyon gelişme frekansı oldukça düşük olmakla birlikte doz ile korelasyon gösterir. • Kadınlar erkeklere nazaran daha az duyarlıdır. • Radyasyona bağlı oluşan mutasyonlar sıklıkla dominant değil resesiftir, bir sonraki nesilde ortaya çıkabilmesi için hem kadın hem de erkekte var olmalıdır.

29. Stokastiketki - Lokal doku hasarı • X ışını doz optimizasyonu yapılmadan önceki dönemde daha sıklıkla görülürken günümüzde neredeyse hiç saptanmaz. • Cilt değişiklikleri: Radyodermatit • Hematolojik depresyon: Anemi, lökopeni • Katarakt: Yaş arttıkça ihtimal artar (latent süre 15 yıl)

30. Stokastiketki – Hayat beklentisindekısalma • Tartışmalı – spekülatif bir başlıktır. • Net olarak tanımlanamamıştır. • Bu ifade radyasyona maruziyeti sonucu gelişen malignitelere bağlı ölümleri içermez. • Bir insan aldığı 1 rad başına (10 mSv başına) yaşam beklentisi 10 gün kısalır.

31. RadyasyondanKorunma - Prensipler • Time Zaman • Distance Mesafe • Shielding Korunma • Cihaz özelliği • Anjiografi oda özelliği • Kişisel korunma

32. RadyasyondanKorunma - Zaman • Maruz kalınan radyasyon miktarı ekspojur zamanı ile direkt olarak orantılı • Ekspojur: Ekspojur oranı x Ekspojur zamanı • Gereksiz “skopi” ve “run”lardan kaçınılmalı • Kümülatif SkopiTimer: Floroskopi süresi açısından her 5 dk. da bir sesli uyarı sistemi mevcuttur. • Ekspojur kontrol: Ekspojurswitch’inden elinizi kaldırdığınızda ekspojur sonlanmalı

33. RadyasyondanKorunma - Zaman • Ne kadar fazla skopi yaparsak orantısal olarak o kadar fazla radyasyona maruz kalırız. (stokastik etkilere yakalanma ihtimali maruz kalınan radyasyon ile doğru orantılı) • “Run” alırken kullanılacak frame rate (imaj/sn) hastanın ve bizim dozumuzu doğru orantılı olarak etkiler! • Mümkün olduğunca düşük frame rate • Yüksek frame rate • Arteriovenözmalformasyon • Arteriovenöz fistül

34. RadyasyondanKorunma - Prensipler • Time Zaman • Distance Mesafe • Shielding Korunma • Cihaz özelliği • Anjio oda özelliği • Kişisel korunma

35. RadyasyondanKorunma – Mesafe Çalışanlar • X ışını tüpünden çıkan primer radyasyona değil, mahfazadan sızan (ihmal edilecek kadar az) ve hastadansaçılan (sekonder) radyasyonamaruziyetsözkonusudur. • Ters kare kanunu: X ışını kaynağı ile aranızdaki mesafeniz arttıkça (uzaklaştıkça) mesafenin karesi oranında (saçılan) radyasyona maruziyetiniz azalacaktır. • X ışını kaynağından 1 metre mesafe uzaklıktan 2 metre mesafeye uzaklaştığınızda alacağınız doz ¼’üne, 3 metre mesafeye uzaklaştığınızda 1/9’una düşecektir. • Hastaya çok yakın mesafede ters kare kanunu geçerli değildir (saçılan radyasyon maksimum) • Hastanın 1 metre uzağına ulaşan radyasyon intansitesi, hastaya ulaşan primer radyasyonun 1/1000’idir. (ters kare kanununca da azalır)

36. RadyasyondanKorunma – Mesafe Hastalar-1 • X ışını tüpten noktasal olarak çıkar ve her yöne doğru çizgisel yayılır. • Ters kare kanunu: X ışını kaynağı ile hasta arasındaki mesafe arttıkça (uzaklaştıkça) mesafenin karesi oranında primer radyasyona maruziyeti azalacaktır. Hasta X ışını tüpüne ne kadar yakınsa o kadar fazla radyasyona maruz kalacaktır. (görüntü kalitesine katkısı olmadan) • O yüzden floroskopide hasta masası (X ışını tüpüne) belli bir seviyenin altına pozisyonlandırılamaz. • Peki hasta X- ışını tüpünden çok uzaklaştırılmalı mı? • Hayır, X ışını tüpünden hastayı uzaklaştırırsanız geriye saçılmadan dolayı çalışanlar ve de özellikle hekim (özellikle de genital bölge) ciddi sekonder radyasyona maruz kalırlar. • Hasta mümkün olduğunca C-kolun orta noktasında (isocenter) konumlandırılmalıdır.

37. RadyasyondanKorunma – Mesafe Hastalar-2 • İmaj dedektöründe görüntü oluşabilmesi için dedektöre belli sayıda/miktarda (Image intensifier veya Flat panel) X ışını ulaşması gereklidir. • Hangi pozisyonda iken hastanın ve bizim alacağımız doz fazla olur? • Dedektörhastadan (tüpten) ne kadaruzaksadedektöreulaşacak X ışınısayısı o kadarazolacaktırve “run” alıyorsakveskopiyapıyorsakdahayüksek X ışınıdozuilegörüntüüretilecektir. • Dozazaltılmasıiçindedektörhastayamümkünolduğuncayakınolmalıdır.

38. RadyasyondanKorunma - Prensipler • Time Zaman • Distance Mesafe • Shielding Korunma • Cihaz özelliği • Anjio oda özelliği • Kişisel korunma

39. RadyasyondanKorunma – Cihazözellikleri X ışınıtüpü • Metal mahfaza: X ışını tüpünden saçılan radyasyonu engeller. • Kontrol paneli: Eski sistem cihazlarda (özellikle röntgen) önemli • Otomatik ekspojur sistemleri (bölgeye ve kiloya spesifik program) • Kolimatör: X ışını demetini sınırlayarak sadece inceleme yapılacak bölgeye yönlendiren (gereksiz ışınlamayı engelleyen) cihaz • Filtreler: X ışını tüpünden çıkan X ışını demetindeki X ışınları homojen değildir. (düşük-yüksek x ışını enerjisi) düşük enerjili X-ışınları görüntü oluşturmada faydalı değildir, sadece alınan dozu arttırırlar. Filtreler bu düşük enerjili X-ışınlarının absorbe eder. • Radyasyon dedektörü: X ışını sistemlerinde imaj reseptörüne görüntü elde etmeye yetecek miktarda X ışını gelince otomatik olarak ekspojuru sonlandırır.

40. RadyasyondanKorunma – Cihazözellikleri Floroskopi/DSA • X ışını tüpü konumu: • Direkt grafi cihazlarında X ışını tüpü yukarıda iken anjiografi cihazlarında aşağıdadır. • (Saçılan radyasyon sıklıkla geri yöne doğru olur, X ışını tüpü altta olduğunda çalışanlar saçılan radyasyondan daha az etkilenir.)

41. RadyasyondanKorunma – Cihazözellikleri Floroskopi/DSA • Konvansiyonel anjiografideskopi esnasında sürekli akım verilirken, dijital floroskopideskopi esnasında sürekli akım verilmez. • Skopi pedalına basıldığında belli frekansta puls’lar şeklinde X ışını demeti verilir puls-progresiffloroskopi hasta ve çalışan dozunu %70-75 oranında azaltır. • Monitörler 30 frame/sn ile çalışır, 30 frame/1000msn • 1 frame (kare) 33 msn süre alır. • Bu durumda monitörde görüntü alabilmek için 33 msn de bir görüntü alınması yeterlidir.

42. RadyasyondanKorunma – Cihazözellikleri Floroskopi/DSA • SSD (Source-to-skin distance) (Tüp-hasta mesafesi): Artmış tüp-hasta mesafesi hastanın aldığı dozu azaltır. • Durağan floroskopide tüp-hasta mesafesi 38 cm’den • Mobil floroskopide tüp-hasta mesafesi 30 cm’den az olmaz.

43. RadyasyondanKorunma – Floroskopi/DSA Cihazözellikleri • DAP (DoseAreaProduction) (Doz-alan çarpımı): Hastanın aldığı doz kadar, ne kadar doku alanının o dozu aldığı da önemlidir. • Sadece hasta dozunu değil, radyasyona maruz kalan doku hacmini de gösterdiği için riski göstermede daha iyi belirteçtir. • Radyasyonun tüm etkileri (stokastik etkiler) efektif radyasyon dozu ile alakalıdır. • Efektif radyasyon dozu: Doku hacmi x dokunun aldığı doz : cm2x mGy: mGycm2

44. RadyasyondanKorunma - Prensipler • Time Zaman • Distance Mesafe • Shielding Korunma • Cihaz özelliği • Anjio oda özelliği • Kişisel korunma

45. RadyasyondanKorunma – Anjiografiodaözelliği • Half Value Layer (HVL) (Yarılama Kalınlığı): X ışını dozunu yarı yarıya azaltan madde kalınlığıdır. • 0.25 mm kurşun – 1 HVL • Koruyucu Duvar Dizaynı • Primer radyasyon: Tüpten çıkan, hastadan geçerek dedektöre ulaşan ve görüntü oluşturan X ışını demeti • Sekonder radyasyon: Sızan (tüp mahfazası) ve saçılan radyasyon (hasta ile etkileşim sonucu) • Primer radyasyon en yoğun radyasyon tipidir; en zararlı ve korunması zor tip • Primer bariyer (tavan) • Flatpanel ve II özelliği 2 mm kurşuna eşdeğerdir – 8 HVL – 28 1/256 sı tavana ulaşır. • Ayrıca tavanda 2.5 mm kalınlığında kurşunlama yapılır. – 10 HVL - 210 • Sekonder bariyer (yan duvarlar) • Primer bariyerlere göre daha incedir – 0.4 mm’den ince kurşunlama yeterlidir.

46. RadyasyondanKorunma - Prensipler • Time Zaman • Distance Mesafe • Shielding Korunma • Cihaz özelliği • Anjio oda özelliği • Kişisel korunma

47. RadyasyondanKorunma – KişiselKorunma • X ışınıtüpündenuzakdur! • Hastadanuzakdur! • Tanımlanmışbirişinizyoksaodanındışındakal! • Gereksizskopiyapma! • Ekspojuruzamanındakes, uzatma! • Frame rate’idüşük tut! (mümkünolduğunca) • Flat panel hastayayakınolsun! • Kümülatifskopizamanınıve DAP değerlerinikontrol et! • Kurşunkoruyucukullan!!! • Kurşunpanel • Kurşungiysi • Tiroidkoruyucu • Gonad koruyucu (hasta için) • Dozimetrekullan! • Kurşunkoruyucuüstü • Kurşunkoruyucualtı • Gebelik abdomen dozimetresi

48. RadyasyondanKorunma – KişiselKorunma Kurşunkoruyucular • Kurşunkoruyucugiysiler 0,25mm, 0,5mm ve 1mm kurşunveyaeşdeğeriiçerir. • HVL: (yarılamakalınlığı) kurşuniçin 0,25 mm’dir. • 0,25 mm kurşuniçerenkoruyucugiysi: %50 (%66) (3,5 kg) • 0,50 mm kurşuniçerenkoruyucugiysi: %75 (%90-95) (6 kg) • 1 mm kurşuniçerenkoruyucugiysi: %87.5 (%99) (10 kg) • Kurşunveyaeşdeğer panel 0,5 mm kurşunveyaeşdeğeriniiçerir. (alınanradyasyondozunu%90-95 azaltır) • Tiroidkoruyucutiroidaldığıdozun 1/20’ye düşürür. • Gonad koruyucular, incelenecekbölgeyietkilemiyorsaözellikle de çocukvegençhastalardamutlakakullanılmalıdır. • Kurşunkoruyucularıyıllıkfloroskopiveyaröntgenilekontrol et!

49. RadyasyondanKorunma – KişiselKorunma Dozimetre • Dozimetre, sadecekoruyucuönlükaltınatakıldığında, vücudunkorunmayanalanlarının ne kadardozamaruzkaldığınıanlayamayız. • Dozimetre, sadecekoruyucuönlüküzerinetakıldığındavücudunaldığıdozun 15-20 katınıgösterir, vücudun ne kadardozamaruzkaldığınıanlayamayız. • Floroskopikincelemelerdeçalışanlar hem koruyucuönlüküstü, hem de koruyucuönlükaltıdozimetrekullanmalıdır. • Floroskopidefazlaçalışanhekimleryüzükdozimetrekullanmalıdır. • Gebepersonelmutlakakoruyucualtı abdomen dozimetresikullanmalıdır.

50. Teşekkürler