Download
1 / 99
1.01k likes | 1.36k Views
SPOSOBY AKTYWNEJ KOMUNIKACJI MIĘDZY NAUCZYCIELEM, A UCZNIEM Opracowanie: Joanna Troll. JAK NAUCZYCIELE UCZĄ SWOICH ZASAD?. PODEJŚCIE PRZYZWALAJĄCE – WOLNOŚĆ BEZ GRANIC
E N D
SPOSOBY AKTYWNEJ KOMUNIKACJI MIĘDZY NAUCZYCIELEM, A UCZNIEM Opracowanie: Joanna Troll
JAK NAUCZYCIELE UCZĄ SWOICH ZASAD? PODEJŚCIE PRZYZWALAJĄCE – WOLNOŚĆ BEZ GRANIC Wolność bez granic nie jest demokracją. To anarchia, a dzieci wychowane w anarchii nie uczą się szacunku dla zasad ani autorytetów, nie uczą się też, jak odpowiedzialnie korzystać z wolności. Najczęściej myślą głównie o sobie i mają nadmierne poczucie własnej siły i kontroli. Przyzwalający nauczyciele nieustannie zmieniają zdanie i próbują różnych taktyk, aby skłonić dziecko do współpracy. Bez przerwy powtarzają, przypominają, proszą, namawiają, targują się, wygłaszają kazania, przekonują, dyskutują oraz korzystają z innych form perswazji. Konsekwencje wyciągane są za późno – lub wcale – i są mało skuteczne. Do czasu zakończenia konfliktu nauczyciele zazwyczaj poszerzają granice lub całkowicie rezygnują z ich wytyczania, a dzieciom wydaje się postawić na swoim. Takie podejście jest upokarzające dla nauczycieli. Jako metoda wychowawcza, postawa przyzwalająca jest zdecydowanie gorsza od restrykcyjnej i to zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci. Za jej pomocą nie osiąga się żadnego z podstawowych celów wychowawczych: nie powstrzymuje się niepożądanego zachowania, nie uczy się odpowiedzialności i nie przekazuje informacji dotyczących naszych zasad i autorytetu.
Przyzwalający nauczyciele niechętnie wyciągają konsekwencje z niewłaściwego zachowania dziecka, gdyż próbują dotrzeć do dziecka z przekazem, nie denerwując go przy tym, i nie frustrując. Nauczyciele ci wierzą, że czasowa frustracja związana z wyciagnięciem konsekwencji może zrujnować psychikę ich dzieci. Jeśli więc dzieci sprawiają wrażenie dość mocno zdenerwowanych, rodzice poddają się, aby oszczędzić im emocjonalnych urazów. Kiedy nasze słowa zostają poparte czynami, dzieci otrzymują jasny komunikat na temat naszych zasad i oczekiwań. Wiedzą, że postępujemy zgodnie z zasadami, które głosimy i uczą się poważnie traktować nasze słowa. Jeżeli jednak za naszymi słowami nie idą czyny, dzieci uczą się nas ignorować i robić to, na co maja ochotę. Komunikat, który otrzymują, brzmi mniej więcej tak: „Nie podoba mi się to, co robisz, ale nie będę nalegać, żebyś przestał, przynajmniej jeszcze nie teraz”. Podejście przyzwalające daje wolność i możliwość wyboru, lecz wytycza zbyt chwiejne granice.
PODEJŚCIE RESTRYKCYJNE: Podejście restrykcyjne lub autorytarne – granice bez wolności. Podejście restrykcyjne jako model wychowawczy umożliwia jedynie częściowe osiągnięcie podstawowych celów wychowawczych. Powstrzymuje ono niepożądane zachowanie, jednak nie uczy niezależnego rozwiązywania problemów ani nie przekazuje pozytywnych lekcji dotyczących odpowiedzialności i samokontroli. Dlaczego tak się dzieje? Ponieważ to dorośli - nauczyciele podejmują wszystkie decyzje, rozwiązują wszystkie problemy. Nauczyciele mają cała władzę i kontrolę nad sytuacją, zdania dzieci w ogóle się nie liczą. W efekcie podejście restrykcyjne odbiera dzieciom możliwość uczenia się i przyjmowania na siebie odpowiedzialności. Podejście restrykcyjne obejmuje jedynie doraźne powstrzymywanie niepożądanych zachowań. Jednak współpraca osiągnięta za pomocą kary często ma wysoką cenę: zranione uczucia, zniszczone związki i pełne gniewu próby sił. Kary są dla dzieci poniżające, surowe metody wychowawcze uniemożliwiają nawiązywanie z dzieckiem współpracy. Podejście restrykcyjne lub autorytarne wytycza granice, lecz daje bardzo małą wolność i możliwość wyboru.
PODEJŚCIE DEMOKRATYCZNE Podejście demokratyczne – wolność w ramach granic. Podejście restrykcyjne jest stanowcze, lecz brak mu szacunku. Podejście przyzwalające reprezentuje drugą skrajność – szanuje dziecko, lecz brak mu stanowczości. Obie skrajności opierają się na takich metodach rozwiązywania problemów, zgodnie, z którymi jedna ze stron zawsze przegrywa, oraz na fałszywych założeniach dotyczących procesu uczenia się. Żadna z nich nie uczy odpowiedzialności ani nie prowadzi do osiągnięcia podstawowych celów wychowawczych. Podejście demokratyczne jest metodą rozwiązywania problemów, w której nie ma przegranych. Łączy ono stanowczość z szacunkiem oraz pomaga osiągnąć wszystkie podstawowe cele wychowawcze. Powstrzymuje niepożądane zachowanie dziecka, uczy je odpowiedzialności i zasad dotyczących akceptowanych zachowań – w najprostszy możliwy sposób. Co więcej, podejście to umożliwia nam osiągnięcie celów w krótszym czasie i przy użyciu mniejszej energii, a także bez ranienia uczuć, niszczenia związków czy powodowania konfliktów. Podejście demokratyczne jest złotym środkiem pomiędzy skrajnościami: bardzo małą wolnością i możliwością wyboru, a wolnością i możliwością wyboru, lecz przy zbyt chwiejnych granicach.
Daje ono dziecku wolność w ramach jasno określonych granic, które nie są ani zbyt szerokie, ani zbyt restrykcyjne. Dzieci mają możliwość zdrowego testowania i równocześnie stałe granice, które ukierunkowują ich odkrycia. Podejście demokratyczne opiera się na współpracy, a nie na wrogości. Skupia się na tym, co jest samą istotą wychowania dziecka: na nauczaniu i uczeniu się. Nauczyciele kierują procesem rozwiązywania problemów, zapewniając dzieciom jasno określone granice, akceptowane możliwości wyboru oraz pouczające konsekwencje, które czynią je odpowiedzialnymi za własne czyny. Skuteczne wychowanie pochłania mniej czasu i energii. Dorosły postępuje według planu: - pierwszym krokiem jest przekazanie jasnego komunikatu na temat tego, jakie zachowanie chce zakończyć, - następnie przystępuje do dalszych działań, stwarzając atmosferę współpracy, wysyłając komunikat typu „my” - jej przekaz jest rzeczowy, jasny i bezpośredni. W dwóch krótkich zdaniach udało jej się stworzyć atmosferę współpracyi wzajemnego zaufania.
W jaki sposób dzieci uczą się określonych zasad? • Dzieci uczą się w sposób konkretny. Ich przekonania opierają się w głównej mierze na tym, czego doświadczają, a niekoniecznie na tym, co zostanie im powiedziane. Robimy to w dwojaki sposób: • za pomocą słów, • za pomocą czynów, • Obydwa sposoby są dobre, jednak konkretne są tylko nasze działania. • Czyny, a nie słowa, definiują bowiem nasze zasady. • Gdy nasze słowa znajdują potwierdzenie w działaniach, dzieci uczą się brać poważnie nasze werbalne komunikaty i rozpoznawać reguły, które • się za nimi kryją. Jednakże, gdy nasze słowa nie pokrywają się z czynami, dzieci uczą się ignorować przekaz ustny i opierać przekonania na tym, czego doświadczają. • Ten zasadniczy błąd w komunikowaniu zasad jest powodem niepowodzeń • wielu dobrze zaplanowanych lekcji. Większość nauczycieli nie zdaje sobie • nawet sprawy z takiej prawidłowości. Nadal próbują dotrzeć do uczniów za • pomocą słów, podczas, gdy ci uczą się na podstawie doświadczeń.
Dzieci szybko potrafią ustalić, kiedy nasze ustne reguły mają także zastosowanie w praktyce. Poddają je testom. Sprawdzanie granic jest sposobem, w jaki przeprowadzają swoje badania. Dzieci uległe nie potrzebują zbyt wielu informacji, aby się przekonać do przestrzegania naszych reguł. Jednak dzieci uparte są o wiele bardziej agresywnymi eksperymentatorami. Potrzebują dużo danych, aby zyskać pewność, że nasze werbalne zasady znajdą potwierdzenie w praktyce. Może pomóc dzieciom przerwać testowanie i nauczyć ich naszych reguł poprzez Wysyłanie sygnałów, które są dla nich lepiej zrozumiałe: przejrzyste słowa oraz Efektywne działania. Są to kluczowe narzędzia potrzebne do tego, aby nauczyć Naszych zasad w możliwie najbardziej jasny i zrozumiały sposób.
USTALANIE GRANIC Granice odgrywają istotną rolę w procesie uczenia się i odkrywania świata, jednak lekcje przekazywane dzieciom przez rodziców mogą łatwo ulec zniekształceniu, jeśli wysyłane przez nich sygnały nie będą jednoznaczne. 1. Granice pozwalają dzieciom w odkrywaniu świata.Ponieważ na obserwacje dzieci większy wpływ ma to, czego doświadczają, niż to, co im się mówi. - Dominik dopóki nie skończysz ubierania telewizor będzie wyłączony. Następnie matka go wyłącza. Gdy chłopiec jest już ubrany, matka chwali go za to, jak dzielnie sobie poradził i włącza telewizor. Chłopiec wie, że matka mówi serio, a skoro tak, postanawia współpracować i szybko się ubrać. - Kacper– sfrustrowana matka oznajmia Kacprowi, że od dziś nie może się ubierać przed telewizorem, o ile nie będzie tego robił szybciej. Chłopiec przez kilka dni się pilnuje, jednak szybko wszystko wraca do normy. Matka wyłącza telewizor, lecz kiedy Kacper zaczyna płakać natychmiast go włącza. Jego postępowanie niezależnie od tego, co mówi matka jest w porządku.
2. Granice określają ścieżkę akceptowanych zachowań. Kiedy granice są jasno określone i niezmienne, dzieciom łatwiej jest poznać ścieżkę i nią podążać. Jeżeli granice są niejasne lub zmienne, dzieci często zbaczają z kursu i wpadają w kłopoty. 3. Granice określają związki między ludźmi. Dzieci chcąc poznać, jaką mają siłę i kontrolę sytuacji w relacjach z dorosłymi po prostu idą na całość, robią wszystko, na co mają ochotę i obserwują efekty. Poprzez badania, które prowadzą w codziennych kontaktach z dorosłymi odkrywają swoją siłę i kontrolę nad sytuacją. Przez doświadczenie dzieci uczą się, jakie są granice tolerancji, a przy okazji odkrywają, jaka jest ich pozycja w relacjach z innymi. Najważniejszych badań dokonują w domu. To tutaj – od rodziców – dzieci uczą się podstawowych zasad funkcjonowania w świecie. Kiedy dzieci doświadczają jasno określonych i niezmiennych granic, odpowiadają sobie na wiele ważnych pytań dotyczących związków międzyludzkich: - Kto ma kontrolę nad sytuacją?, - Jak daleko mogę się posunąć?, - Co się stanie jeśli posunę się za daleko. Informacje zebrane przez dzieci pozwalają im odkryć, jaką mają siłę w relacjach z dorosłymi i w jakim stopniu kontrolują sytuację. Kiedy dzieciom oddaje się zbyt dużo władzy i kontroli, często zaczynają one przeceniać swoje wpływy i autorytet. Ich granice rozmywają się, a one same nieustannie sprawdzają sytuację, co naraża je na konflikty i próby sił.
4. Granice są jak ogrodnicze tyczki wspomagające wzrost. Nowe granice stają się punktem odniesienia dla rosnącej dojrzałości i odpowiedzialności dzieci. Granice pokazują również, z czym dziecko sobie radzi, a z czym jeszcze nie jest w stanie sobie poradzić. 5. Granice dają poczucie bezpieczeństwa. Dzieci chcą, by ich rodzice rzeczywiście byli rodzicami. Oczekują od nas, abyśmy zdecydowanie i pewnie wytyczali jasno określone i stabilne granice. Od tego zależy ich poczucie bezpieczeństwa i stabilności. Akt opartego na szacunku wytyczania granic zawiera w sobie bardzo silny przekaz: jestem Twoim rodzicem, jestem silny i odpowiedzialny. Możesz liczyć na to, że poprowadzę cię we właściwym kierunku. 6. Wytyczanie granic jest procesem dynamicznym. Granice, które wyznaczamy, powinny być na tyle mocne, by ukierunkować ich badania, a jednocześnie dość elastyczne, by umożliwić rozwój i zmiany. 7. Granice, a prawidłowy rozwój. Wszystkie dzieci potrzebują pewnej dozy swobody, siły i kontroli nad własnym życiem, aby wykształcić i rozwijać swoje umiejętności i aby w przyszłości być odpowiedzialnymi, dobrze dostosowanymi do życia w społeczeństwie z ludźmi.
RODZAJE GRANIC: • Granice zbyt restrykcyjne – nadmierna kontrola. • Narzucanie przez rodziców restrykcyjnych granic jest zbyt wąskie, by zapewnić dziecku swobodę niezbędną do prawidłowego rozwoju. Dziecko rozumie, jaką ścieżkę wyznaczyli dla niego rodzice, ale zbyt go ona mocno ogranicza. Odrzuca ją i buntuje się przeciw niej. Odmawiając dziecku wolności potrzebnej do zdrowego testowania i odkrywania otoczenia, rodzice zamykają przed nim możliwości uczenia się i rozwoju. Nadmierna kontrola ujemnie wpływa na wyniki w nauce i często prowadzi do buntu. • 2. Granice zbyt szerokie – niedostateczna kontrola. • Kiedy granice są zbyt szerokie i nie dość stanowczo określone, dzieci często ignorują je i zapuszczają się na zakazane tereny. Ponieważ nie ponoszą konsekwencji swoich niewłaściwych wyborów i zachowań, nie uczą się odpowiedzialności. Niedostateczna kontrola ujemnie wpływa na wyniki w nauce i prowadzi do nadmiernego testowania.
3. Granice niestabilne – zmienna kontrola. Niestabilne granice prowokują dzieci do nadmiernego testowania i buntu. Są nietrwałe, w związku z tym nie jest jasne, jak wygląda ścieżka, której dziecko powinno się trzymać. W związku z tym musi przeprowadzić więcej testów, aby się przekonać, co będzie tolerowane. 4. Granice zrównoważone – zrównoważona kontrola. Granice oparte na zrównoważonej kontroli zapewniają dziecku swobodę niezbędną do zdobywania nowych umiejętności, uczą je odpowiedzialności oraz zmniejszają potrzebę testowania. Zrównoważona kontrola stwarza optymalne warunki dla wzrostu i rozwoju.
Granice pomagają dzieciom zrozumieć siebie i otaczający je świat oraz stwarzają odpowiednie warunki do nauki i odkrywania świata. Wytyczanie granic jest procesem dynamicznym. Zmienia się w miarę rozwoju dzieci, a wyzwaniem dla rodziców jest ciągłe dostosowywanie i poszerzanie granic, tak aby utrzymać dzieci na ścieżce prawidłowego rozwoju. • Aby osiągnąć tę dynamiczna równowagę, musimy: • - być jednocześnie twardzi i elastyczni, • wyznaczać granice, które są dość mocne, by ukierunkowywać zdrowe testowanie i odkrywanie otoczenia, a jednocześnie dość elastyczne, by pozwalać na rozwój dziecka. • Granice oparte na nadmiernej, niedostatecznej lub zmiennej kontroli ograniczają zdrowe odkrywanie, zmniejszają możliwości uczenia się oraz prowadzą do nadmiernego testowania i buntu. • Granice, które równoważą wolność i kontrolę stwarzają optymalne warunki dla prawidłowego rozwoju.
Czy wytyczane granice są stałe, czy ruchome? • Możemy wyróżnić dwa podstawowe rodzaje granic: • Granice ruchome (płynne, niewyraźne, zmienne, zatarte) – kiedy „nie” znaczy „tak”, „czasem” lub „może”. • Są to zasady w teorii, a nie w praktyce. Prowokują dziecko do testowania, ponieważ niosą • ze sobą sprzeczny przekaz. Komunikat werbalny zdaje się mówić: „przestań”, jednak • komunikat zawarty w działaniu informuje, ze usłuchanie nakazu nie jest ani oczekiwane, • ani wymagane. Z perspektywy wychowawczej ruchome granice są nieskuteczne, ponieważ • nie pozwalają osiągnąć żadnego z podstawowych celów wychowawczych. Nie powstrzymują • niewłaściwych zachowań, nie zachęcają do postępowania we właściwy sposób oraz nie • przekazują podstawowych informacji dotyczących naszych reguł i oczekiwań. Po prostu nie • działają. Co gorsza bardzo często osiągają efekt odwrotny od zamierzonego. Prowokują • testowanie, narastanie niewłaściwych zachowań i próbę sił. • Wielu nauczycieli wysyła niewłaściwe sygnały, aby powstrzymać złe zachowanie w klasie. • Nie zdają sobie sprawy, że ich znaki stopu nie wymagają tak naprawdę zatrzymanie się, • a ich próby powiedzenia „nie” brzmią dla uczniów „tak’, „czasem” lub „może”. • W większości sytuacji problemem jest nieczytelna komunikacja dotyczącą granic.
Granice ruchome występują w wielu różnych odmianach. Mogą to być nieskuteczne komunikaty werbalne lub nieskuteczne komunikaty zawarte w działaniu. Czasem obie formy komunikatu łączą się ze sobą. Wszystkie typy ruchomych granic cechuje brak skuteczności w przekazywaniu zamierzonego komunikatu. Posłuszeństwo nie jest, ani oczekiwane, ani obowiązkowe. • życzenia, nadzieje i marzenia: „Zosiu, czy wiesz jak trudno jest pozbyć się plam z dywanu? • Mam nadzieję, że odłożysz farby, zanim coś się stanie”. • b) powtarzanie i przypominanie: „Dominiku, sądzę, że byłoby lepiej gdybyś odłożył komiks, Dominiku, ile razy mam Ci przypominać”. • c) przemowy, kazania, wykłady: „Gdzie byłaś Aniu, pyta zirytowany nauczyciel, dzwonek dzwonił prawie 5 minut temu. Musiałam skorzystać z toalety-odparła dziewczynka. Sprawy • związane z toaletą powinnaś załatwiać w czasie przerwy-upomina ją nauczyciel. Nie podobami się Twój brak rozwagi. Dałam już wskazówki potrzebne do rozwiązania zadania, a teraz • będę musiała powtarzać to wszystko specjalnie dla ciebie. Opóźniasz przez to całą klasę. • Co by było, gdyby wszyscy przychodzili na lekcję wtedy, kiedy mają na to ochotę. To nie w porządku. Siadaj już żebyśmy mogli zacząć.” • d) Ostrzeżenia i drugie szanse: „Karol i Daniel, chcecie siedzieć koło siebie-to musicie zachowywać się cicho. Gdy chłopcy nadal przeszkadzają, nauczyciel zwraca się do nich: • czynie prosiłam was abyście byli cicho, mówiłam poważnie – to jest ostatnie ostrzeżenie.Po chwili Daniel wydaje okrzyk bólu-on mnie uszczypnął. No dobrze chłopcy, uspokójcie się • to jest wasza ostatnia szansa-oznajmia”.
e) Współpracuj, dobrze? „Madziu, zostawiłaś puzzle na podłodze-zwraca się do niej nauczyciel. Powinnaś je odłożyć na miejsce, zanim weźmiesz nową zabawkę. Dobrze?”. Gdy dodamy dobrze na końcu naszej prośby komunikat traci swą wyrazistość. f) Stwierdzenie faktu:„Zaczynamy lekcję, czy słyszeliście, że uczniowie mają przestać rozmawiać i usiąść w ławkach”. Stwierdzenie faktu nie wyraża zamierzonego komunikatu. g) Ignorowanie niewłaściwego zachowania:Gdy ignorujemy niewłaściwe zachowanie, tak naprawdę mówimy: „możesz tak robić, no dalej, nie musisz się powstrzymywać. Taki komunikat słyszy uczeń. Jeżeli nauczyciel chce, powstrzymać zachowanie chłopca-robienie z siebie klasowego błazna, musi dać uczniowi właściwy sygnał-słowny komunikat „Stop”oraz, jeżeli to konieczne, przejść do czynów, izolując ucznia na jakiś czas od swojej „publiczności”. h) Przekonywanie i wyjaśnianie:„Chłopcy ta zabawa nie wygląda na bezpieczną, ktoś może sobie zrobić krzywdę, możecie bawić się w berka, ale bez wskakiwania jeden na drugiego. Ale proszę pana, nikomu nic się nie stanie. Będziemy ostrożni. Wiem, że będziecie odpowiada nauczyciel ale asfalt jest twardy i gdy wskoczyliście na Krzyśka, mogło mu się coś stać, bardzo mnie to niepokoi. Ale Krzysiek nie miał nic przeciwko temu-odrzekł chłopiec. Tak jemu się to podobało - odpowiada inny. No cóż, to i tak nie jest dobry pomysł stwierdza nauczyciel. Najlepiej będzie jak przestaniecie.
aż komuś cos się stanie. Jeżeli jeszcze raz was przyłapię, resztę przerwy spędzicie na ławce. Nikt nie chce siedzieć na ławce, więc chłopcy kończą zabawę.” Nauczyciel myślał, że mówił „stop” za każdym razem, gdy przekonywał uczniów lub udzielał im wyjaśnień na temat niebezpieczeństw. Chłopcy kontynuowali zabawędo czasu, gdy otrzymali sygnał, który wymagał od nich zatrzymania się. i) Targowanie się i negocjowanie:„Panie profesorze, czy mogę prosić o kilka dodatkowych dni na ukończenie pracy. Miałaś na to trzy tygodnie odpowiada nauczyciel, to wystarczająco dużo czasu. Wiem, jednak zajmie mi to więcej czasu niż się spodziewałam, czy mogłabym oddać pracę w poniedziałek, nie ale możesz oddać w piątek na pełną ocenę. Ale ja bardzo proszę, panie profesorze, gdy będęmiała więcej czasu napisze lepszą pracę. No dobrze odpowiada nauczyciel.” Nauczyciel był skłonny targować się i negocjować termin oddania pracy, w rzeczywistości przekazywał komunikat: moje reguły można negocjować, ubijmy interes”. j) Spieranie się i dyskutowanie:„Andrzeju, nie możesz wyjść dopóki nie posprzątasz dookoła ławki i nie odłożysz na miejsce książek i kartek-zwraca się do niego nauczyciel. A dlaczego ja muszę sprzątać, jeżeli Szymon nie musi-pyta chłopiec. Ławka Szymona jest czysta, odłożył na miejsce swoje książki, ty tez musisz to zrobić. Ale wczoraj tego nie zrobił, a pani pozwoliła mu pójść, to nie w porządku. Nie rozmawiamy teraz o Szymonie, mówimy o tobie a ty wiesz, co masz robić. Pani jest niesprawiedliwa. Od dziś zwrócę na niego baczniejszą uwagę, ależ te zasady są głupie. Głupie, czy nie będą obowiązywał cały rok odpowiada nauczycielka i udaje się do sprawdzania prac. Gdy Andrzej widzi, ze nie postawi na swoim zaczyna sprzątać.
Chłopcy przestają na chwilę, po czym sytuacja się powtarza. Chłopcy, czy nie prosiłem was abyście przestali – pyta nauczyciel. Mówił pan, żeby nie robić tego na asfalcie, a teraz jesteśmy na trawie. Wskakiwanie na kogoś jest niebezpieczne upiera się nauczyciel. Chłopcy kiwają głowami i znowu oddalają się i bawią się nadal w niedozwolona grę. Nauczyciel przywołuje ich do siebie: Chłopcy zdaje się, że nie zrozumieliście tego, co do was mówiłem, nie będę czekać aż komuś cos się stanie. k) prośby i pochlebstwa:„Ależ Jurku, to nieładnie tak jeść, dzieci myślą, że jesteś obrzydliwy. Pokaż, że potrafisz jeść jak duży chłopiec. Ledwo zdążyła to powiedzieć, gdy chłopiec po raz kolejny rzucił budyniem. No dobrze Jurku, pobawiłeś się trochę a teraz już jedz tak, jak należy dobrze? Prosi przedszkolanka. Chłopiec rzuca budyniem jeszcze dwa razy. Zazwyczaj tak dobrze zachowujesz się przy stole, wszystkim nam byłoby lepiej, gdybyś przestał.” Czy Jurek usłyszał od przedszkolanki, że oczekuje i wymaga, aby przestał – nie. Usłyszał liczne prośby i pochlebstwa oraz komunikat, że byłoby milo, gdyby przestał. Jeżeli nauczycielka chce żeby uczeń przestać musi wyraźnie powiedzieć „stop” i zabraćbudyń. l) łapówki i nagrody specjalne:„A co powiesz na paczkę kart piłkarskich każdego dnie pyta nauczyciel. Jedyne, co musisz zrobić, to nie zakłócać spokoju na lekcji przez cały dzień. Zgoda- uczeń kiwa głową, że tak. Umowa zaowocowała jednak nauczyciel wydawał z własnej kieszenipokaźne sumy pieniędzy. Postanowił rozmówić się z chłopcem. Przemku nie sądzę abyśmy musieli jeszcze to robić. Pokazałeś, że wiesz jak współpracować. Nie ma mowy-odparł uczeń,jeżeli nie dostanę kart nic z tego”.
Gdy proponujemy dzieciom łapówki lub nagrody specjalne w zamian za współpracę, to tak naprawdę mówimy poprzez nasze działania, że oczekujemy ich współpracy dopiero wtedy, gdy im zapłacimy. ł) niejasne wskazówki: „Nie bądźcie zbyt długo, macie zaraz wrócić”. Niejasne wskazówki zachęcają do ich przetestowania i skazują zarówno uczniów, jak i nauczyciela na konflikt. m) nieefektywne modelowanie ról: „Natychmiast przestańcie, zachowujecie się jak dwóch idiotów – krzyczy do wyzywających się uczniów nauczyciel i rozdziela ich siłą. Jeżeli chcecie robić z siebie głupków, róbcie to poza szkołą. A teraz marsz do klasy, zanim wyślę was do gabinetu dyrektora.” Czego nauczyli się uczniowie z tej sytuacji: próbowali rozwiązać swój konflikt za pomocą krzyków, wyzwisk i gróźb, a nauczyciel zrobił dokładnie to samo. W rzeczywistości nauczył Ich dokładnie tego, za co udzielił im reprymendy. n) brak zgodności między klasą, a gabinetem dyrekcji: „ Małgosiu, nie wyjdziesz na przerwę Jeżeli nie odłożysz wszystkich przyborów na miejsce, dlaczego nie mogę zrobić tego po przerwie-prosi. Nauczycielka nie ustępuje, a dziewczynka próbuje się wymknąć. Po kolejnej próbie nauczycielka zaprowadza uczennicę do dyrektora. Po przedstawieniu sprawy przez obydwie strony dyrektor stwierdza: no dobrze teraz pozwolę ci iść się bawić ale w przyszłości powinnaś współpracować ze swoją nauczycielką.” Czego nauczyła się dziewczynka, tego, że w rzeczywistości funkcjonują dwa zestawy zasad: zasady nauczyciela, które mówią „idź i posprzątaj, zanim będziesz mogła się bawić”, Oraz zasady dyrektora głoszące, że „nie musisz jeżeli masz wystarczająco dobry powód”.
PRZYKŁADY NIESKUTECZNYCH DZIAŁAŃ (GRANICE RUCHOME) • Pozwalanie uczniom na zostawianie bałaganu. • 2. Sprzątanie za uczniów. • 3. Patrzenie przez palce na niestosowne zachowanie, gdy jesteś w dobrym nastroju. • 4. Przymykanie oczu na niewłaściwe zachowanie w celu uniknięcia • kłopotliwej sytuacji. • 5. Uleganie pod wpływem uporczywego marudzenia. • 6. Ustępowanie pod wpływem napadów złości.
PRZYKŁADY NIESKUTECZNYCH KOMUNIKATÓW WERBALNYCH (GRANICE RUCHOME) • „Czy od czasu do czasu mógłbyś współpracować”? • „No dobra weź się w garść”! • „Czy mógłbyś wyświadczyć mi przysługę i uważać na lekcji”? • „Czy nie widzisz, że jest lekcja”? • „Czy mógłbyś tak głośno nie krzyczeć”? • „Lepiej weź się do roboty”. • „Nie podoba mi się twoje podejście”. • „Nie mogę w to uwierzyć. Zrobiłeś dokładnie to, o co prosiłem”. • „A czy ty byś chciał, abym ja przeszkadzała tobie”? • „Przestań zachowywać się jak idiota”. • „Czy za dużo wymagam, prosząc o współpracę”. • „Mam ciebie dość”.
II. Granice stałe: kiedy ‘nie” oznacza „nie” • Stałe graniceniosą wyraźne komunikaty dotyczące naszych zasad i oczekiwań. • Dzięki nim dzieci rozumieją to, co do nich mówimy, ponieważ ich doświadczenia • są zgodne z naszymi słowami. Słowa i działania przekazują to samo. Dzieci uczą • się poważnie traktować nasze słowa i współpracować, gdy je o to prosimy. W rezultacie • poprawia się komunikacja oraz kończy się testowanie, np. „Kubusiu trzymaj ręce z daleka • od Sandry, jeżeli zrobisz to jeszcze raz, będziesz musiał skończyć malowanie i siedzieć przez • Jakiś czas sam. Czy wszystko jasne?”. Słowa nauczycielki mówią „stop”, a także jej czyny, • Gdyż po kolejnej zaczepce chłopiec zostaje odseparowany od grupy i kończy pracę • w odosobnieniu.” Stałe granice są bardzo skutecznym narzędziem wychowawczym. • Wskazówki dotyczące określania stałych granic - skuteczne wychowanie • zaczyna się od jasnego komunikatu na temat naszych zasad i oczekiwań: • komunikat powinien dotyczyć zachowania– naszym celem jest odrzucenie • niewłaściwego zachowania, komunikat powinien, więc koncentrować się na • zachowaniu i jego poprawianiu, a nie na postawie, uczuciach lub wartości dziecka, • np. „Krzysiu, natychmiast przestań drażnić się z kolegą”, a nie – „Krzysiu nie bądź • łobuzem”; „Karolina przestań mi przeszkadzać”- prawidłowy komunikat • 2. bądź bezpośredni i konkretny– wyraźny komunikat ustalający granice w sposób • bezpośredni i konkretny informuje dzieci, o tym czego od nich oczekujesz. • W razie potrzeby powinieneś umieć im powiedzieć, kiedy i jak mają wykonać określone • zadanie. Im mniej słów, tym lepiej, na przykład: „Wróć za 5 minut”, a nie: „Tylko nie wracaj • zbyt późno”,
3. mów normalnym głosem– ton głosu jest bardzo ważny. Podniesiony głos przesyła komunikat związany z działaniem: utratę kontroli. Chcesz przecież, aby twój ton mówił, że kontrolujesz sytuację i jesteś przekonany, że dziecko powinno zrobić to, o co je prosisz. Powinieneś powiedzieć mu o tym stanowczo, ale nie podnosząc głosu. Nie wytyczaj stałych granic w sposób szorstki. Nie ma potrzeby krzyczeć, ani podnosić głosu, aby przekonać dziecko, że mówisz poważnie. Jeśli zajdzie taka potrzeba, działania (konsekwencje) przekażą tę informację dobitniej niż jakiekolwiek słowa. Normalnym tonem przekaż dziecku swoje wymagania i oczekiwania, a w razie potrzeby bądź gotów poprzeć słowa odpowiednim działaniem. 4. dokładnie określaj konsekwencje– jeśli spodziewasz się testowania lub jeśli dzieci nie trzymały się dotąd konsekwentnie twoich zasad, powinieneś określić konsekwencje nieposłuszeństwa w momencie, kiedy o coś prosisz. To nie jest groźba. Po prostu potwierdzasz swoją wiarygodność i dostarczasz informacji, której być może potrzebują, aby dokonać właściwego wyboru, np. „Proszę, nie graj w piłkę na korytarzu, jeśli to zrobisz będę zmuszony ci ja zabrać do końca dnia”. 5. popieraj słowa działaniem– pamiętaj, że słowa są jedynie pierwszą częścią całościowego przekazu. W wielu wypadkach mogą okazać się wystarczające, jednak nawet najwyraźniejszy komunikat werbalny będzie nieskuteczny, jeżeli nie zdołasz poprzeć słów czynami, np. „Nie ma zabawy, dopóki nie wykonacie klasowych obowiązków”.
BUDOWANIE CZYTELNYCH KOMUNIKATÓW W RELACJI NAUCZYCIEL-UCZEŃ • Przejrzysty komunikat zaczyna się od naszych słów i najczęściej w tym właśnie miejscu komunikacja się załamuje, ponieważ mówimy lub robimy więcej niż trzeba. Gniew, dramatyzm sytuacji oraz silne emocje mogą łatwo zakłócić czytelność naszego komunikatu i zmniejszyć prawdopodobieństwo współpracy. Znaczenie ma nie tylko to, co mówimy, ale również to, jak mówimy. Nasze słowa są ważnym narzędziem wychowawczym. • Twój komunikat wychowawczy powinien się skupić na zachowaniu, a nie na postawie czy odczuciach dziecka. Powinien być konkretny i bezpośredni, wyrażony w rzeczowy sposób, powinien też określać konsekwencje w wypadku nie podporządkowania się, aby uczeń miał wszystkie informacje, jakich potrzebuje do dokonania właściwego wyboru w kierunku współpracy • Wskazówki dotyczące wysyłania czytelnych komunikatów: • Kluczem do jasnego wyrażania się jest mówienie tylko tego, co niezbędne, w zrozumiały, • stanowczy oraz pełen szacunku sposób. Pomogą Ci w tym następujące rady. • Skoncentruj się na zachowaniu • Skup się na tym, co chcesz, aby dziecko zrobiło albo przestało robić, a nie na postawie czy odczuciach dziecka. Pamiętaj, że Twoim celem jest wyeliminowanie nieodpowiedniego zachowania, a nie dziecka, które zachowuje się w ten sposób, np., „Sylwio, możesz porozmawiać z przyjaciółmi w czasie przerwy lub po zajęciach, ale nie teraz". Natomiast nie powinien brzmieć tak: „Sylwio, czy musisz być taka dokuczliwa?" lub „Dlaczego jesteś tak nietaktowna?”.
2.Bądź bezpośredni i konkretny Czytelny komunikat powinien w sposób bezpośredni i konkretny informować dzieci o tym, co chcemy, aby zrobiły. W razie konieczności bądź przygotowany na to, aby powiedzieć im, jak i kiedy mają to zrobić. Im mniej słów, tym lepiej, np.,„Kacper dokładnie sprzątnij swoją ławkę, zanim wyjdziesz, to znaczy pozbieraj wszystkie kredki, ołówki oraz inne rzeczy, które spadły na podłogę, a także odłóż na miejsce książki i kartki. Nie będziesz mógł wyjść, dopóki tego nie zrobisz". 3.Używaj normalnego tonu głosu Ton Twojego głosu jest czymś istotnym. Twój normalny głos wyraża opanowanie, podczas gdy podniesiony wysyła zupełnie odmienny sygnał – informacje o utracie kontroli. Twój głos powinien wyrażać stanowczy, opanowany i zdecydowany charakter Twoich oczekiwań wobec dzieci. Najlepszym sposobemna zakomunikowanie tych oczekiwań jest wypowiedzenie ich normalnym tonemw rzeczowy sposób. Utrzymanie rzeczowego podejścia w nauczaniu jest dla niektórych nauczycieli łatwe, zaś dla innych nie - szczególnie dla tych, którzy dorastali w domach, gdzie na porządku dziennym były wrzaski, krzyki oraz pełne gniewu rodzinne tańce.
4. Określ konsekwencje za nieposłuszeństwo Pamiętaj, że uparte dzieci pragną poznać ostateczne granice lub dowiedzieć się, jak daleko mogą się posunąć, gdy postanowią przetestować lub stawić opór Twoim regułom. Gdy poprosisz je, aby przestały się niewłaściwie zachowywać, zadadzą sobie pytanie: „Bo co? Co mi zrobisz, jeżeli nie zechcę?". Jeżeli przypuszczasz, że jakiś uczeń będzie wystawiać Twoje reguły na próbę, poinformuj go normalnym tonem głosu, co się stanie, jeżeli nie będzie współpracować. To nie jest groźba. Po prostu w czytelny sposób dostarczasz swemu agresywnemu eksperymentatorowi wszystkich informacji potrzebnych mu do dokonania akceptowalnego wyboru, w kierunku skłaniającym do współpracy. np., „Konradzie, schowaj proszę modelinę. Jeżeli jeszcze raz wyciągniesz ją podczas lekcji, schowam ją w swoim biurku i oddam twoim rodzicom na następnym zebraniu". 5. Poprzyj swoje słowa skutecznym działaniem Słowa są jedynie pierwszą częścią Twojego komunikatu. W wielu wypadkach wystarczą same słowa, jednak nawet najbardziej czytelny przekaz werbalny będzie nieskuteczny, jeżeli nie poprzesz swoich słów efektywnym działaniem. Bądź gotowy, aby spełnić to, o czym mówisz.
Przykłady skutecznych komunikatów werbalnych • (stałe granice) • Przestań się rozpychać • Nie należy przerywać • Za pięć minut bądźcie z powrotem • Jeżeli będziesz smarować innych klejem/ to ci go zabiorę • Możesz grać zgodnie z zasadami albo wybrać inną grę • Jeżeli będziesz się rozpychać, będziesz musiał przejść na koniec kolejki • - Możesz się przygotować do wyjścia, gdy sprzątniesz swoją ławkę
Przykłady skutecznych komunikatów zawartych • w działaniu (stałe granice) • Stosowanie konsekwencji w formie odosobnienia za notoryczne zakłócanie spokoju • Odbieranie zabawki dziecku, które, poproszone, nie odkłada jej na miejsce • Chwilowe zabronienie brania udziału w grze za nieprzestrzeganie jej reguł • Odseparowanie dziecka od innych za nieodpowiednie zachowanie w szkolnej stołówce • Chwilowe cofnięcie jakiegoś przywileju za jego nadużycie • Nakładanie na dzieci odpowiedzialności za sprzątanie po sobie
PRAKTYCZNE STRATEGIE ZEŻEGNYWANIA PRÓBY SIŁ Teraz przedstawimy kilka praktycznych strategii zażegnywania prób sił oraz klasowych tańców, polegających na niepozwoleniu, aby do nich doszło. Nauczymy się upewniać się, czy dzieci Cię słuchają, przecinać sytuację, gdy Dzieciaki próbują się z nami sprzeczać lub dyskutować, uspokoić uczniów, gdy są zdenerwowani, zaoferować im ograniczoną możliwość wyboru, gdy testują zasady lub rzucają wyzwania, a także używać minutnika, gdy pracują powoli lub się ociągają. Dowiemy się jak ignorować kuszącą przynętę w postaci nastawienia, której dzieci używają, aby Cię złapać, jak być niewzruszonym, gdy przekraczają granicę oraz jak nie traktować osobiście niestosownego zachowania Twoich uczniów. Będziemy dobrze przygotowany do tego, aby w efektywny sposób używać słów, jednak słowa to jedynie pierwsza część Twojego komunikatu. Jeżeli Twoi uczniowie nadal będą testować Twoje zasady, czas przejść do czynów. Konsekwencje to druga część Twojego komunikatu. Przemawiają głośniej niż słowa. Czas już zapoznać się z następnym zestawem narzędzi.
PROCEDURA UPEWNIANIA SIĘ • Procedura upewniania się jest prostym sposobem, aby udzielić odpowiedzi na powyższe pytania • i jednocześnie nie dać się nabrać na stary numer z powtarzaniem i przypominaniem. Jeżeli masz • wątpliwości, upewnij się, zadając dziecku jedno z następujących pytań: • - O co Cię prosiłem, abyś zrobił? • - Czy rozumiesz, co powiedziałem? • Czy wyraziłem się jasno? • Powiedz mi swoimi słowami, o co prosiłem • np., „Stasiu o co Cię prosiłam, aby zrobić przed wyjściem na dwór”. 2. TECHNIKA PRZECIĘCIA • Technika przecięcia jest nie raniącą nikogo metodą zakończenia sporu czy dyskusji, zanim się ona • przerodzi w próbę sił. Gdy uczniowie próbują Cię wciągnąć w spór lub debatę na temat Twoich • reguł, zakończ dyskusję jednym z poniższych stwierdzeń: • - „Ten temat już omówiliśmy. Jeżeli jeszcze raz go poruszysz to..." (przejdź do zastosowania konsekwencji), • Koniec dyskusji. Albo zrobisz to, o co prosiłam, albo spędzisz trochę czasu sam, • przygotowując się do tego zadania. Która z opcji wybierasz (przejdź do konsekwencji w • formie odosobnienia), np.,„Skończyliśmy już ten temat - stwierdza, jeżeli wasza piłka jeszcze • raz wpadnie na boisko asfaltowe, będę musiał ją zabrać, a wy spędzicie resztę przerwy na ławce.
3. GDY UCZNIOWIE SĄ ZDENERWOWANI POMÓŻ IM OCHŁONĄĆ Ochłonięcie jest doskonała metodą przywrócenia panowania nad sobą oraz trzymania obu stron na dystans od tanecznego parkietu, aż nadejdzie odpowiedni czas na poradzenie sobie z trudną sytuacją. Metoda ta jest łatwa w zastosowaniu. W sytuacjach pełnych złości i zdenerwowania odseparuj się od dziecka jednym z następujących stwierdzeń: - Gdy obie strony są zdenerwowane -„Sądzę, że oboje potrzebujemy chwilki, aby się uspokoić. Zajmij miejsce w ostatniej ławce. Porozmawiamy podczas następnej przerwy". - Gdy zdenerwowane jest dziecko- „Wyglądasz na zdenerwowanego. Możesz ochłonąć w ostatniej ławce albo w bibliotece. Którą opcję wybierasz?". • Gdy zdenerwowany jest nauczyciel - „Jestem bardzo zdenerwowany i potrzebuję • chwilki, aby ochłonąć. Możesz w tym czasie zająć się cichym czytaniem". Upewnij się, czy wszystkie strony mają wystarczająco dużo czasu, aby odzyskać panowanie nad sobą zanim zostanie podjęta próba rozwiązania problematycznej Sytuacji. Każdy dochodzi do siebie w różnym czasie. Nie zakładaj, że dziecko się uspokoiło, ponieważ Ty się uspokoiłeś. Jeżeli komunikacja zawodzi po raz drugi, ponownie użyj powyższej procedury. Stosuj ją tak często, jak to potrzebne, np., Bartoszu, wyglądasz na zdenerwowanego, nastawiam minutnik na 5 minut. Zrób sobie Przerwę, aby ochłonąć.
4. METODA OGRANICZONEGO WYBORU Metoda ograniczonego wyboru to efektywna technika radzenia sobie z testowaniem granic przez uczniów i unikania próby sił, uczy przy tym odpowiedzialności i radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Komunikat jest jasny, tak samo jak konsekwencje nieposłuszeństwa, np., „Dziewczęta możecie siedzieć razem i nie rozmawiać, albo siedzieć w ciszy osobno. Co wybieracie?” Wskazówki dotyczące używania metody ograniczonego wyboru: • Ogranicz liczbę opcji do dwóch lub trzech,np., „Możecie nosić czapki na korytarzu lub w jakimkolwiek • innym miejscu na terenie szkoły, ale nie w klasie. Jeżeli będziecie nosić je w klasie, pozostaną w moim biurku • przez resztę tygodnia. Będziecie mogli zabrać je do domu dopiero w piątek”. • 2. Pamiętaj, że możliwości wyboru to Twoje granice,np.,” Albo będziecie siedzieć we właściwy sposób, • albo przez następne dziesięć minut posiedzicie na podłodze, ewentualnie postoicie obok waszych ławek. • Co wybieracie?". • 3.Uczyń dziecko odpowiedzialnym za podjętą przez niego decyzjęPo przedstawieniu ograniczonego • wyboru zapytaj ucznia: „Co wybierasz?". To pytanie przenosi ciężar odpowiedzialności z Ciebie na ucznia. • 4. Gdy uczniowie wyrażą zamiar bycia posłusznymi, jednak nadal źle się zachowują • Dokończ procedurę, przechodząc do zapowiedzianych konsekwencji,np., „Możesz grać w piłkę zgodnie • z zasadami, albo znajdź sobie inną grę, a uczeń nadal gra nieprzepisowo, przejdź do następnego kroku • i zabroń uczniowi grania w piłkę”.
Gdy uczniowie się ociągają użyj minutnika • Ignoruj nastawienie ucznia, a nie jego złe zachowanie • Bądź niewzruszony, gdy uczniowie przekraczają granice • Nauczyciele przepraszają, gdy przekraczają granice.Przepraszam za te przykre • rzeczy, które powiedziałem. Zdenerwowałem się, ale to nie usprawiedliwia mojego • zachowania wobec ciebie. Czy przyjmiesz moje przeprosiny? • Rozwiązywanie problemów wychowawczych w przypadku upartych dzieci jest • zajęciem ambitnym i wyczerpującym. Od czasu do czasu wszystkim nam kończy • się cierpliwość, reagujemy frustracją i mówimy lub robimy rzeczy, których później • żałujemy. Jak powinniśmy radzić sobie w takiej sytuacji? Najlepiej zacząć od • Przeprosin. Ten gest wyraża wszystko, co w takiej sytuacji należy powiedzieć. • Pokazuje dzieciom, jak szanować uczucia innych. Uczy, jak leczyć małe zranienia • we wzajemnych relacjach, które często prowadzą do urazy i walki o dominację. • Co najważniejsze, przeprosiny od troskliwej dorosłej osoby pomagają dzieciom • przejawiać wobec innych ludzkie odruchy, zachęcając jednocześnie do większych • starań. • Niektórzy nauczyciele uważają, że przepraszanie uczniów jest oznaka słabości, • Która umniejsza w oczach dziecka autorytet osoby dorosłej. Moim zdaniem jednak, • dla dzieci przeprosiny nie są oznaką słabości, lecz siły, która inspiruje je do • Większych starań. Dzieci szanują dorosłych, którzy mają odwagę przejawiać ludzkie • Odruchy i biorą odpowiedzialność za własne niedoskonałości oraz błędy.
Nie traktuj osobiście niewłaściwego zachowania uczniów • Jeżeli przejawiasz tendencję do osobistego traktowania nieodpowiedniego • zachowania uczniów, spróbuj spojrzeć na nie w szerszym kontekście. • Agresywne eksperymenty są normalnym procesem uczenia się w wypadku • upartych dzieci. Nauczyciele skazują się na próbę sił, gdy biorą do siebie • sprawdzające zachowanie uczniów.
JAK WSPIERAĆ ZASADY ZA POMOCĄ KONSEKWENCJI? Uczniowie nieustannie decydują się na poddawanie Twoich zasad testom, a gdy to robią, nie czas na rozmowy. Czas działać. Musisz odpowiedzieć na ich badawcze pytania za pomocą konkretnych, opartych na działaniu komunikatów, które faktycznie zrozumieją. Konsekwencje są drugim członem Twojego ustanawiającego granice komunikatu. Przemawiają głośniej niż słowa. Konsekwencje pomogą Ci odzyskać wiarygodność i autorytet oraz nauczą Twoich uczniów naprawdę słuchać, tego, co do nich mówisz. Konsekwencje są jak ściany – powstrzymują niewłaściwe zachowanie i dostarczają dzieciom jasnych i ostatecznych odpowiedzi na pytania dotyczące tego, kto kontroluje sytuację i co jest właściwe. Konsekwencje uczą dzieci odpowiedzialności, ponieważ dzięki nim doświadczają one skutków swoich wyborów i zachowań. Regularne wyciąganie konsekwencji sprawi, że twoje dzieci zaczną znów słuchać i poważnie traktować twoje słowa. Wyciąganie w stosunku do dziecka odpowiednich konsekwencji powstrzyma niewłaściwe zachowanie w danym momencie, jednak nauczenie dzieci, by znów zaczęły poważnie traktować twoje słowa, zajmie trochę czasu. Dzieci o silnej woli potrzebują zdecydowanie więcej informacji, aby zmienić przekonania dotyczące twoich zasad. Jeśli twoje słowa i działania pozostają spójne, po pewnym czasie zauważysz, ze dzieci coraz rzadziej sprawdzają zasady i ze coraz rzadziej musisz wyciągać w stosunku do nich konsekwencje. Będzie to sygnał, że dzieci zaczynają zmieniać przekonania dotyczące twoich zasad. W tym momencie proces zmiany ciągle jeszcze będzie bardzo kruchy, jednak jeśli twoje postępowanie pozostanie spójne, osiągniesz zamierzone efekty.
Skuteczne konsekwencje pozwalają osiągnąć podstawowe cele wychowawcze. Powstrzymują niewłaściwe zachowanie, wysyłają jednoznaczne komunikaty dotyczące naszych zasad. Wprowadzając zmiany niejednokrotnie możemy usłyszeć, komentarze, jak: „To niesprawiedliwe lub „Jest pan/pani złośliwy/-a!", gdy będą próbowali zburzyć ściany i zmusić Cię do powrotu do dawnego zachowania. Wprowadzenie uczniów do zmiany - wstęp dla nauczyciela: Od dzisiaj w klasie będą panowały nowe zasady. Nie będę powtarzał swoich wskazówek czy przypominał wam, co macie zrobić. Nie zamierzamrównież sprzeczać się czy przekonywać, jeżeli nie będziecie chcieli tego zrobić. Będę prosił tylko raz. Jeżeli postanowicie odmówić współpracy, wtedy będę wyciągać konsekwencje, aby uczynić was odpowiedzialnymi. Początkowe nasilenie testowania w ciągu pierwszych czterech tygodni jest normalną i oczekiwaną częścią procesu uczenia się oraz zmiany. Przecież nauczyciel powiedział swoim uczniom, że teraz będzie inaczej. Skąd mogli być pewni, że mówił poważnie? Oczywiste było, że musieli to przetestować i przekonać się sami. Gdy to zrobili nauczyciel odpowiadał na ich pytania za pomocą pouczających konsekwencji. Po miesiącu pedagog dostrzegł jakąś zmianę. Na początku była subtelna, nic radykalnego. Było mniej testowania, a więcej współpracy. Dzieciaki zaczynały nowo słuchać tego, co mówi nauczyciel. Zaczynały zmieniać swoje przekona- na temat jego zasad.
Sposób stosowania konsekwencji decyduje o ich skuteczności Skuteczność konsekwencjizależy w dużej mierze od tego, jak je zastosujesz. Je- użyjesz ich w restrykcyjny lub przyzwalający sposób, będą miały ograniczoną wartość wychowawczą. Będziesz uczyć czegoś innego, niż zamierzałeś, i to na Ciebie, a nie na uczniów, spadnie odpowiedzialność za rozwiązywanie większości problemów. Jeżeli jednak zastosujesz konsekwencje w sposób demokratyczny, twoje sygnały będą zrozumiałe i takie też będą Twoje lekcje. Konsekwencje są najbardziej efektywne, gdy używa się ich w sposób demokratyczny. Cechy skutecznych konsekwencji: 1.Natychmiastowość– konsekwencje są najskuteczniejsze, jeśli wyciąga się je natychmiast po niewłaściwym zachowaniu dziecka. 2. Spójność– spójność konsekwencji ma zasadnicze znaczenie. Istnieje spójność pomiędzy komunikatem werbalnym, a komunikatem zawartym w działaniu, spójność między działaniem każdego z rodziców osobno, a ich działaniem wspólnym. Istnieje wreszcie spójność w sposobie wyciągania konsekwencji przy różnych okazjach. Proces wychowawczy może się załamać, kiedy wystąpią w nim niezgodności w dowolnym z wymienionych obszarów. 3. Logiczny związek– konsekwencje są najbardziej skuteczne, kiedy łączy je logiczny związek z nieakceptowanym zachowaniem, które mają powstrzymać.
4. Proporcjonalność Konsekwencje są najbardziej efektywne wtedy, gdy są proporcjonalne do postępowania-czyli nie za duże, nie za małe, nie za długie, nie za krótkie. Trudno to pojąc tym, którzy stosują podejście restrykcyjne lub przyzwalające. Gdy trzeba uciec się do konsekwencji, należy pamiętać, że „więcej” niekoniecznie oznacza „lepiej". Krótkoterminowe konsekwencje często skuteczniej realizują nasze cele niż konsekwencje długoterminowe, zwłaszcza w wypadku dzieci przedszkolnych oraz uczniów szkół podstawowych. Dlaczego? Ponieważ krótkoterminowe konsekwencje stosowane systematycznie, dają dzieciom więcej okazji do zebrania informacji i dokonania właściwego wyboru. Nauczanie i uczenie się występuje w formie zintensyfikowanej. Skuteczne konsekwencje mają jasno sprecyzowany początek i koniec. Konsekwencje niejasne, czy o nieokreślonym czasie trwania prowokują do testowania. 5. Szacunek Metoda, której używamy, jest metodą, której uczymy. Sama metoda niesie ze sobą komunikat dotyczący właściwego postępowania. Gdy zastosujemy nasze konsekwencje w krzywdzący sposób, uczymy krzywdzącego rozwiązywania problemów.
6. Czyste konto. Pozwólmy dziecku zapomnieć o nieprzestrzeganiu zasad. Nie skupiajmy się na powstrzymywaniu niewłaściwego zachowania, starajmy się zachęcać dziecko do dalszej współpracy. Gdy wyznaczone konsekwencje dobiegają końca to naprawdę powinien być ich koniec. Żadnego odpytywania. Żadnego pouczania. Żadnego „Mówiłam ci". Twoje słowa i czyny już nauczyły czegoś, czego próbujesz teraz nauczyć. Nadszedł czas, aby pozwolić tej nauce dotrzeć do czyjejś świadomości. Jeżeli powiesz za dużo, czy dodasz nowe konsekwencje, możesz osłabić lub zanegować całą wcześniejszą lekcję. Czas już o tym zapomnieć. 7. Czego możemy oczekiwać Im więcej będzie konsekwencji w Twoich słowach i czynach, tvm szybciej uczniowie z powrotem nauczą się Cię słuchać, będzie mniej testowania granic, a także zaczną współpracować bez dodatkowych konsekwencji. 8. Uczniowie ze specjalnymi potrzebami Uczniowie z ADD czy innymi specjalnymi potrzebami edukacyjnymi nie wymagają osobnych metod wychowawczych. Powyższe metody będą także w ich przypadku efektywne, jednak należy się spodziewać, iż konsekwencje będą musiały być używane częściej. Dlaczego? Ponieważ uczniowie, np., z ADD przegapiają wiele sygnałów werbalnych. Aby podążać we właściwym kierunku, potrzebują więcej sygnałów w postaci działania.
KONSEKWENCJE NATURALNE Konsekwencje naturalne,jak sama nazwa wskazuje, są naturalnym skutkiem jakiegoś wydarzenia czy sytuacji. To konsekwencje typu „przeżyć coś na własnej skórze". Wysyłają one dzieciom właściwe komunikaty w formie działania, ponieważ obarczają odpowiedzialnością odpowiednie osoby - same dzieci. Wymagają niewielkiego (lub nie wymagają w ogóle) zaangażowania ze strony nauczycieli. Możemy łatwo zniweczyć wartość tej strategii wychowawczej, jeżeli zanadto się w nią zaangażujemy, będziemy starali się rozwiązać problem, dodamy więcej konsekwencji, będziemy pouczać lub dodawać stówa „A nie mówiłam". Niektórzy nauczyciele uważają naturalne konsekwencje za proste w zastosowaniu i z zadowoleniem przyjmują okazje, gdy mogą pozwolić dzieciom uczyć się na własnych błędach. SYTUACJE, W KTÓRYCH MOŻNA WYKORZYSTAĆ NATURALNE KONSEKWENCJE: 1. Gdy wyposażenie lub materiały dydaktyczne zostają zniszczone, utracone lub Skradzione z powodu niedbałości, niewłaściwego używania czy braku odpowiedzialności Naturalne konsekwencje:Nie naprawiaj ani też nie wymieniaj zniszczonych lub utraconych przedmiotów, zanim nie minie wystarczająco dużo czasu, aby uczniowie doświadczyli straty.
2. Gdy dzieciom wchodzi w nawyk zapominanie Naturalne konsekwencje: Nie przypominaj dzieciom ani nie zdejmuj z nich odpowiedzialności, robiąc za nie to, co same powinny zrobić, np., Zapomnieliście podrzucić mi pieniądze! Nie Jadłam dzisiaj drugiego śniadania. Jestem pewien, że jutro będziesz pamiętać - odpowiada rzeczowo jej ojciec. Nie powiedział nic więcej. Zapomnieliście przywieźć mi moje zadanie. Dostałam za nie jedynkę! Jesteś bardzo dobrą uczennicą - mówi do niej matka. Jestem pewna,że jutro będziesz pamiętać, aby zabrać zadanie. - Tak też się stało. 3. Gdy dzieci nie robią tego, co do nich należy Naturalne konsekwencje: Pozwól dzieciom doświadczyć skutków, np., Przykro mi, Adrianie – nauczyciel zwraca się do chłopaka rzeczowym tonem. – Nic nie mogę na to poradzić. Możesz założyć ubrania takie, jakie są, albo stracić połowę oceny za brak stroju. Sam musisz zdecydować. 4. Gdy dzieci pracują powoli lub się ociągają Naturalne konsekwencje: Jeżeli to możliwe, pozwól dzieciom doświadczyć konsekwencji swojego ociągania się, np., „Marta, rano nie będziemy cię już dłużej poganiać ani niczego przypominać", wyjaśniła jej mama. „ Nie będziemy też ratować cię z kłopotów, gdy nie zdążysz na autobus„ „Uwierzę, jak zobaczę", myśli Monika. Naturalne konsekwencje pomogły dziewczynie dokonać właściwego wyboru.
KONSEKWENCJE LOGICZNE Konsekwencje logicznesą zorganizowanymi możliwościami uczenia się. Zostają zaaranżowane przez osobę dorosłą, doświadczone przez dziecko oraz mają logiczny związek z sytuacją lub niewłaściwym postępowaniem. Konsekwencje logiczne wyznaczają złoty środek dla szkolnych metod wychowawczych. Realizują wszystkie nasze cele wychowawcze. Kładą kres nieodpowiedniemu zachowaniu. Uczą odpowiedzialności, propagując w klasie relacje oparte na współpracy. Zapoznaj się z nimi. Zaprzyjaźnij się z nimi. Są Twoją przepustką do uzyskania wiarygodności w oczach uczniów. Konsekwencje logiczne odnoszą najlepszy skutek, jeżeli są wprowadzane natychmiast, są spójne, krótkoterminowe, a po ich zakończeniu uczeń będzie miał czyste konto. Pomocne będą następujące wskazówki: • Używaj normalnego tonu głosu • Konsekwencje logiczne są najbardziej efektywne wówczas, gdy wprowadza się je, mówiąc • rzeczowo, normalnym tonem. Głos pełen złości, dramatycznego napięcia lub nadmiernie • rozemocjonowany przekazuje uczniom informacje o Twoim przesadnym zaangażowaniu. • Istnieje prawdopodobieństwo, że taki komunikat zostanie odebrany jako atak osobisty.
2. Myśl prosto i logicznie Gdy Twoje myślenie opiera się na prostych i logicznych kategoriach, z reguły właściwe konsekwencje logiczne po prostu przychodzą Ci do głowy. Na przykład większości wypadków nieodpowiedniego zachowania towarzyszy jedna z następujących okoliczności: interakcja dzieci z innymi dziećmi, dzieci z dorosłymi, dzieci z przedmiotami, dzieci podczas czynności czy dzieci w czasie korzystania ze swoich przywilejów. Zazwyczaj możesz zastosować jakieś logiczne konsekwencje, jak choćby chwilowo odseparować jedno dziecko od drugiego, dziecko od dorosłego, dziecko od przedmiotu, na przykład skakanki, dziecko od takiej czynności, jak gra, czy też od przywileju, przykładowo przerwy lub korzystania z komputera. Zrób chwilę przerwy i zadaj sobie pytanie: „Co się tutaj dzieje?". Następnie kontynuuj procedurę. To prostsze, niż Ci się wydaje. 3. Wyciągaj konsekwencje natychmiast po niewłaściwym zachowaniu Odseparowując chłopców od ich narzędzi oraz od siebie nawzajem, nauczycielce udało się ukrócić ich niewłaściwe zachowanie i nauczyć tego, co zamierzała - Odłóżcie pincety – zwraca się do chłopców rzeczowym tonem. - Mirku, -usiądź, proszę, na dziesięć minut w ostatniej ławce, a ty Pawle możesz zająć pustą ławkę przy moim biurku. Możecie odzyskać swoje pincety za dziesięć minut, jeżeli będziecie ich używać w należyty sposób.
