Uczestnicy stosunków międzynarodowych

1. Uczestnicy stosunków międzynarodowych. Państwa, narody i religie, organizacje międzynarodowe, korporacje wielonarodowe.

2. Uczestnicy stosunków międzynarodowych • Uczestnikiem sm. nazwać można każdego nosiciela aktywności, która wpływa na stosunki międzynarodowe w sensie pozytywnym lub negatywnym; działalność ta winna być ciągłym, wolnym, świadomym i zamierzonym działaniem, wywierającym skutki wykraczające poza granice jednego kraju (R. Vukadinović)uczestnikiem stosunków międzynarodowych – dzięki stale prowadzonym działaniom transgranicznym – jest działająca świadomie zorganizowana grupa społeczna, zdolna do wywierania wpływu na stosunki międzynarodowe(T. Łoś-Nowak)

3. Podmiotowy aspekt stosunków międzynarodowych • Wiele pojęć: podmiot prawa międzynarodowego, podmiot stosunkówmiędzynarodowych oraz ich aktor, uczestnik, partner, sprawca, czynnik itp. STRONA - pojęcie najbardziej ‘pojemne’. E. Pałyga wymienia 4 rodzaje stron stos. międzynarod.: cztery rodzaje stron stosunków międzynarodowych: a) podmioty potencjalne ;b) podmioty efektywne; c) uczestnicy pośredni; d) uczestnicy bezpośredni.

4. Podmiotowość prawnomiędzynarodowa • Pojęcie “podmiotowość prawnomiędzynarodowa” jest węższe i oznacza, iż każdy podmiot prawa międzynarodowego jest uczestnikiem stosunków międzynarodowych i równocześnie, że niektórzy uczestnicy tych stosunków nie są i nie muszą być podmiotami prawa międzynarodowego.Podmiotowość prawnomiędzynarodowa odnosi się przede wszystkim do państw i składa się ze: zdolności prawnej i zdolności do działania.

5. Podział uczestników stosunków międzynarodowych • Najważniejszy podział:a) państwowib) pozapaństwowi uczestnicy stos. międz.Do ‘niepaństwowych’ uczestników sm. zalicza się:* narody;* organizacje międzynarodowe i ruchy międzynarodowe;* uczestników transnarodowych (przedsiębiorstwa, fundacje, kościoły);* uczestników subpaństwowych (np. partie polityczne, organizacje społeczne, osoby fizyczne).

6. PAŃSTWOjako podstawowy uczestnik stosunków międzynarodowych • Państwem jest każda suwerenna jednostka geopolityczna zgodna z prawem międzynarodowym. (L. Antonowicz) • Na pojęcie “państwo” składają się 3 elementy: terytorium, ludność i władza. • Państwo jest najwyżej zorganizowaną grupą społeczną, ma monopol na przymus, ma charakter absolutny i jest organizacją powszechną. • Stosunki międzypaństwowe są nadal fundamentem stosunków międzynarodowych.

7. Międzynarodowe aspekty istnienia państwa • Liczba państw od wieków ulega zmianie. • W XX wieku państwa powstawały w wyniku: a) secesji terytorium kolonialnego;b) rozpadu jednego państwa na kilka innych;c) połączenia kilku państw w jedno. • Upadek państwa:a) połączenie (następuje upadek państw łączących się); b) rozpad (upada państwo rozpadające się); c) inkorporacja (dobrowolne przyłączenie się jednego państwa do drugiego - upada państwo decydujące się na przyłączenie. Współczesne prawo międzynarodowe za nielegalny uważa upadek państwa w wyniku aneksji, to znaczy przymusowego, zbrojnego włączenia jednego państwa do drugiego

8. Podział państw • Według I. Popiuk-Rysińskiej biorąc pod uwagę zakres efektywnej zdolności do działań międzynarodowych, państwa można podzielić na następujące podstawowe grupy: • mocarstwa uniwersalne, zdolne do działań w skali globalnej we wszystkich dziedzinach stosunków zewnętrznych (np. Stany Zjednoczone, uznawane za jedyne współczesne supermocarstwo; w przeszłości – Imperium rzymskie czy np. Imperium Brytyjskie); • mocarstwa sektorowe, zdolne do działań w skali globalnej w jednej dziedzinie, (np. w technologii, gospodarcze czy handlu, tj. Japonia, Niemcy, początkowo RFN), • mocarstwa regionalne, zdolne do efektywnego oddziaływania w regionie, np. Francja, • państwa zdolne do efektywnego działania w skali lokalnej, np. Polska. Innym podziałem jest podział na państwa wysoko rozwinięte (o wysokim poziomie Produktu Krajowego Brutto), kraje rozwijające się i tzw. minipaństwa oraz podmioty specjalne (tj. np. Stolica Apostolska łącząca elementy tworu państwowego i centra wyznaniowego katolicyzmu).

9. NARÓDi inne wielkie grupy społeczne • Narody są kolejnym po państwach rodzajem podmiotowych uczestników stosunków międzynarodowych; • Narody są zwykle jedynie potencjalnymi uczestnikami stosunków międzynarodowych, a ich reprezentację efektywną stanowią państwa.

10. NARÓD – typ idealny • M. Waldenberg – propozycja typu idealnego, w którego skład wchodzą: 1) wspólny język; 2) terytorium, na którym mieszka dana zbiorowość lub znaczna jej część i które uważa ona za swą ziemię ojczystą; 3) dziedzictwo kulturowe, z którym znaczna część zbiorowości się identyfikuje; 4) partycypowanie w kulturze narodowej; 5) wspólna, bogata symbolika oraz to, co w niektórych definicjach narodu określa się jako wspólny zasób uczuć i myśli; 6) przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu etnicznym znacznej większości, trzonu zbiorowości; 7) znaczne poczucie wspólnoty między ludźmi różnych klas i warstw społecznych; 8) świadomość odrębności narodowej, poczucia bycia narodem; 8) istnienie w przeszłości lub obecnie państwa traktowanego jako swoje, w przypadku braku państwowości całkowicie odrębnej bądź połączonej więzami federacyjnymi lub konfederacyjnymi z innym organizmem państwowym istnienie woli stworzenia państwa lub uzyskania pewnej autonomii.

11. Małe grupy społeczne i ich organizacje • Grupy ludzi mających podobne poglądy polityczne i zorganizowanych w partie polityczne oraz grupy rasowe, etniczne, religijne i inne, które, po zorganizowaniu się, samodzielnie walczą o swoje cele na forum międzynarodowym. • Najczęściej podmioty te uczestniczą w stosunkach międzynarodowych w sposób pośredni, wywierając wpływ na politykę zagraniczną własnego rządu, który reprezentuje ich interesy na zewnątrz. • Na ogół współpracują z podobnymi grupami działającymi w obcych państwach i tworzą wraz z nimi organizacje pozarządowe. Istotą tych działań jest ich transnarodowość. Reprezentacje grup społecznych z różnych państw zbierają się na konferencjach międzynarodowych i ustalają założenia wspólnych działań programowych (określają swoje stanowisko polityczne), propagandowych czy operacyjnych. Poza wspólnym wystąpieniem międzynarodowym wszystkie organizacje krajowe rozpoczynają nacisk na własny rząd i rządy innych państw, celem osiągnięcia wspólnie ustalonych celów.

12. Przedsiębiorstwa międzynarodowe • Korporacje wielonarodowe lub transnarodowe, czyli osoby prawne zarejestrowane w jednym państwie, ale prowadzące działalność gospodarczą i wywierające wpływ na politykę wewnętrzną oraz zagraniczną wielu państw, a także bezpośrednio kształtujące stosunki międzynarodowe. • W sferze stosunków międzynarodowych działania takich przedsiębiorstw są regulowane przez 3 siły: właścicieli korporacji, rząd państwa macierzystego oraz rząd państwa goszczącego. • W państwach słabo rozwiniętych rząd państwa goszczącego korporację często bywa najsłabszym elementem tej struktury decyzyjnej.

13. Organizacje międzynarodowe • Za R. Bierzankiem przez “organizacje międzynarodowe rozumiemy zrzeszenia bądź to państw, bądź też innych osób prawnych (najczęściej krajowych związków lub stowarzyszeń) lub osób fizycznych z różnych krajów, powołane do życia w celu realizowania zadań określonych w statucie”. • Poza tym W. Morawiecki uważa, iż “organizację międzynarodową można określić jako system współpracy państw członkowskich, którego podstawową cechą jest istnienie stałych organów wyrażających w swych decyzjach wolę całej organizacji i powołanych do realizacji wspólnych zadań odpowiadających zgodnym interesom tych państw.”

14. Klasyfikacja organizacji międzynarodowych • Wśród organizacji międzynarodowych wyróżnia się główny podział na: organizacje rządowe(międzypaństwowe) i pozarządowe. Organizacje rządowe zrzeszają państwa, natomiast pozarządowe inne osoby prawne lub osoby fizyczne. • Według kryterium zakresu kompetencji przedmiotowych organizacje międzynarodowe dzielą się na wszechstronne i wyspecjalizowane. wszechstronne: np. ONZ, Organizacja Państw Amerykańskich – OPA, Organizacja Jedności Afrykańskiej – OJA. wyspecjalizowane organizacje międzynarodowe to np.: FAO, UNESCO oraz bardzo duża część organizacji pozarządowych (zajmujących się np. nauką, prawami autorskimi). • Stosując z kolei kryterium przestrzenne, dzielimy organizacje międzynarodowe na: uniwersalne (np: ONZ), regionalne (np: Wspólnota Europejska) i mieszane (np: NATO). • Do podziału organizacji międzynarodowych przyjąć można także kryterium interesów i potrzeb. Wtedy to uzyskujemy podział na organizacje polityczno-wojskowe (np: Unia Zachodnioeuropejska), gospodarcze (np: Wspólnota Europejska), kulturalne i oświatowe (np: UNESCO).

15. Interesy i działania uczestników stosunków międzynarodowych • potrzeby -> interesy międzynarodowe -> cele -> aktywność międzynarodowa • Interes międzynarodowy to relacja między potrzebami uczestnika stosunków międzynarodowych a zaspokajającymi je dobrami lub wartościami, stosunkami i stanami rzeczywistości. Interes jest taką funkcją potrzeb, która skłania uczestnika stosunków międzynarodowych do podjęcia działania i zaspokojenia potrzeb. (Z. J. Pietraś).Rodzaje interesów międzynarodowych: • a) interesy światowego systemu stosunków międzynarodowych; • b) interesy ponadregionalnych systemów stosunków międzynarodowych; • c) interesy regionalnych systemów stosunków międzynarodowych; • e) interesy uczestników stosunków międzynarodowych działających wewnątrz państw.

16. Społeczność międzynarodowa • Społeczność międzynarodowa jest zrzeszeniem skupiającym uczestników stosunków międzynarodowych. • Etapy rozwoju: 1. Od przełomu starożytności do połowy średniowiecza – EUROPEJSKA RODZINA NARODÓW CHRZEŚCIJAŃSKICH. 2. Od połowy średniowiecza: powstanie nowożytnej społeczności międzynarodowej. Kongres Westfalski 1648 r. państwa sygnatariusze są uczestnikami stosunków międz. Szybki wzrost liczby państw. Wiek XVII państwa pozaeuropejskie (lecz chrześcijańskie). Wiek XIX – państwa bałkańskie oraz republiki latynoamerykańskie uznane za uczestników stosunków międz. Kongres Paryski (1856 r.): przyjęcie pierwszego państwa niechrześcijańskiego (Turcja), następnie Japonia. 3. Po II wojnie światowej – proces dekolonizacji. Powstają nowe państwa – społeczność wielokulturowa, wielonarodowościowa.

17. Społeczność międzynarodowa • Społeczność międzynarodowa to ogół państw suwerennych utrzymujących stosunki wzajemne regulowane przez prawo międzynarodowe. • W ujęciu szerszym za uczestników stos. międz. uważa się podmioty niesuwerenne, niepaństwowe – wszystkich uczestników. • W literaturze przedmiotu nie ma zgody co do podmiotowego zakresu współczesnej społeczności międzynarodowej. Można wyodrębnić 3 punkty widzenia: 1) społeczność międzynarodowa to społeczność państw, 2) istnieją dwa zakresy społeczności międzynarodowej: szeroki i wąska, w znaczeniu węższym społeczność międzynarodowa to ogół państw suwerennych, natomiast w znaczeniu szerszym obejmuje ona także podmioty niesuwerenne, czyli wszystkich uczestników stosunków międzynarodowych mających zdolność do działania na płaszczyźnie międzynarodowej.3) społeczność międzynarodowa obejmuje wszystkich uczestników stosunków międzynarodowych.

18. Społeczność międzynarodowa • Można wyróżnić 3 koncepcje więzów scalających uczestników społeczności międzynarodowej:(A) koncepcja czynników realistycznych – (źródło Hobbes) Stosunki międz. to anarchia, konflikt. Państwa realizują swoje cele w sposób bezwzględny, nie dbając o interesy innych państw: gra o sumie zerowej, w której wygrana jednej strony oznacza przegraną innej.(B) koncepcja idealistyczna – (Kant). Społeczność międz. to wspólnota ogólnoludzka. Ludzie winni dążyć do przełamywania granic międzypaństwowych i dążyć do realizacji interesów ludzi jako wspólnoty. Koncepcja optymistyczna.(C) koncepcja klasyczna – (Grocjusz). Państwa mają częściowo interesy wspólne a częściowo różne. W różnych okresach współpracują, a czasami walczą. Państwa walcząc winny zachowywać ustalone reguły moralne oraz prawne.

19. LITERATURA • E. Cziomer, L. Zyblikiewicz: Zarys… jw., CZEŚĆ II (Rozdziały 3-6), s. 35-92. • Z. Czachór: Uczestnicy stosunków międzynarodowych [w:] W. Malendowski, Cz. Mojsiewicz (red.): Stosunki… jw., s. 43-50. • T. Łoś-Nowak: Stosunki międzynarodowe. Wrocław 1997, R III (Uczestnicy stosunków międzynarodowych), s. 39-50. • R. Bierzanek: Współczesne … jw., RIII. Państwa i ugrupowania państw s. 105-146.