Gevaarlijke stoffen en risicobeoordeling

1. Gevaarlijke stoffen en risicobeoordeling Een Europese campagne over risicobeoordeling

2. Wat zijn gevaarlijke stoffen? Gevaarlijke stoffen: • Zijn alle vloeistoffen, gassen of vaste stoffen die een risico opleveren voor de veiligheid of gezondheid op het werk • Zijn te vinden op bijna elke werkplek, ook bij kleine en middelgrote bedrijven (het MKB/de KMO’s), zoals boerderijen, kapperszaken, garages, ziekenhuizen, scholen… • Omvatten zowel chemische als biologische agentia (bacteriën, virussen, schimmels, parasieten...) • Omvatten zowel grondstoffen als stoffen die als bijproduct worden geproduceerd (lasrook, uitlaatgassen, houtstof, meel dat in bakkerijen wordt gebruikt…).

3. Gevaarlijke stoffen en schade Als er niet goed wordt omgegaan met de risico’s, kan de gezondheid van werknemers op verschillende manieren schade oplopen: • Door een eenmalige, korte blootstelling • Door meerdere blootstellingen • Door een langdurige opeenhoping van stoffen in het lichaam.

4. Gezondheidseffecten Gevaarlijke stoffen kunnen de volgende gezondheidseffecten hebben: • Acute effecten: vergiftiging, verstikking, explosies, brand • Langetermijneffecten, zoals: • Aandoeningen aan het ademhalingsapparaat (luchtwegen en longen), zoals astma, rhinitis, asbestose en silicose • Beroepskanker (leukemie, longkanker, mesothelioom, neusholtekanker) • Gezondheidseffecten die zowel acuut als op de lange termijn optreden: • Huidziekten, reproductieproblemen, geboorteafwijkingen, allergieën • Sommige stoffen kunnen zich ophopen in het lichaam • Sommige stoffen kunnen een cumulatief effect hebben • Sommige stoffen kunnen het lichaam binnendringen door de huid.

5. Gevaarlijke stoffen – de wet • De wetgeving op dit gebied omvat regels voor de bescherming van werknemers tegen de risico’s van: • Chemische agentia • Biologische agentia • Carcinogenen en mutagenen (waaronder asbest en houtstof) • De regels voor de classificatie en etikettering van gevaarlijke stoffen zijn ook belangrijk, maar zijn niet van toepassing op alle gevaarlijke stoffen (zoals medicijnen of chemicaliën die gebruikt worden door kappers) • Voor sommige stoffen en werkwijzen geldt dat er beperkingen zijn opgelegd aan het gebruik en/of de verkoop • U moet uitzoeken welke wetgeving over het gebruik van gevaarlijke stoffen op de werkplek specifiek op u van toepassing is.

6. Andere relevante wetgeving • REACHDoor middel van Verordening EG 1907/2006 van de Europese Gemeenschap is er één enkel, nieuw systeem ingevoerd voor de Registratie, Evaluatie en Autorisatie van Chemische stoffen: • Om het milieu en de gezondheid van werknemers beter te beschermen • Legt bij bedrijven grotere verantwoordelijkheid voor het beheer van de risico’s van chemische stoffen en het verstrekken van informatie over stoffen aan iedereen die ze produceert of gebruikt. • Meer over REACH: http://echa.europa.eu • Het wereldwijd geharmoniseerde systeem voor de indeling en etikettering van chemische stoffen (GHS) van de Verenigde Naties zal ook effect hebben op de gezondheid van werknemers • Meer over GHS: http://ec.europa.eu/enterprise/reach/ghs_en.htm.

7. In een notendop… • In de EU zijn werkgevers wettelijk verplicht om hun werknemers te beschermen tegen schade of letsel door gevaarlijke stoffen op het werk. • Om hun werknemers te beschermen tegen gevaarlijke stoffen zijn werkgevers wettelijk verplicht om een risicobeoordeling (RB) uit te voeren. Werknemers moeten bij de uitvoering van die RB worden betrokken.

8. Wat is een risicobeoordeling? • Een risicobeoordeling (RB) is een proces waarbij een evaluatie wordt gemaakt van de gevaren op de werkvloer die een risico vormen voor de veiligheid of gezondheid van de werknemers. Het is een systematisch onderzoek, gericht op alle aspecten van het werk, waarbij naar de volgende punten wordt gekeken: • Welke zaken kunnen schade of letsel veroorzaken • Kunnen gevaren worden weggenomen en, zo niet, • Welke preventieve en beschermende maatregelen moeten worden getroffen om de risico’s te beperken? • Risicobeoordeling is de basis voor een succesvol veiligheids- en gezondheidsbeheer en speelt een sleutelrol bij het terugdringen van het aantal arbeidsongevallen en beroepsziekten.

9. RB van gevaarlijke stoffen • Bij een RB van gevaarlijke stoffen worden dezelfde basisbeginselen gehanteerd als bij de beoordeling van andere beroepsrisico’s • Wie de RB ook uitvoert, het is essentieel dat werknemers worden geraadpleegd en betrokken bij het proces. Zij: • Kennen hun werkplek • Zijn degenen die wijzigingen in de arbeidsomstandigheden of werkmethoden moeten uitvoeren. • Er zijn verschillende methoden beschikbaar. Maar voor de meeste bedrijven is een standaardaanpak in de vorm van een vijfstappenplan voldoende.

10. Stap 1: Gevaren onderkennen en nagaan wie risico loopt (1) • Ga op zoek naar stoffen die letsel kunnen veroorzaken en ga na welke werknemers kunnen worden blootgesteld aan de stoffen • Er moet speciale aandacht worden geschonken aan groepen werknemers die een verhoogd risico lopen, zoals: • Jonge werknemers • Zwangere vrouwen en moeders die borstvoeding geven • Migrerende werknemers • Onopgeleid of onervaren personeel • Schoonmakers, extern ingehuurd personeel en het publiek. Niet vergeten: een gevaar kan alles zijn wat letsel kan veroorzaken – het materiaal waarmee wordt gewerkt, het gereedschap, de werkmethode of de handelwijze.

11. Stap 1: Gevaren onderkennen en nagaan wie risico loopt (2) Tips om de belangrijkste gevaren op te sporen: • Maak een inventaris van de stoffen die op de werkplek worden gebruikt en geproduceerd • Verzamel informatie over deze stoffen, bijvoorbeeld over de schade of het letsel dat ze kunnen veroorzaken en de manier waarop dit kan gebeuren • Gestandaardiseerde veiligheidsetiketten, risicosymbolen en veiligheidsinformatiebladen, die verstrekt moeten worden door de leverancier van een stof, zijn belangrijke informatiebronnen • Controleer de grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling aan de stoffen • Grenswaarden helpen bij het controleren van de blootstelling aan gevaarlijke stoffen omdat ze maxima voor concentraties van gevaarlijke verbindingen (in de lucht) vaststellen • Ga na of u carcinogenen of mutagenen gebruikt, waarvoor strengere regels gelden • Voor meer informatie, zie Factsheet 33 en Factsheet 35.

12. Stap 2: Risico’s evalueren en de prioriteit ervan vaststellen • Stel vast in welke mate werknemers worden blootgesteld aan de geïdentificeerde gevaarlijke stoffen door te kijken naar het type, de intensiteit, de lengte en de frequentie van de blootstelling • Ga na welke werkprocedures worden gebruikt • Ga na of er sprake is van gecombineerde blootstelling aan stoffen • Ga na of er gecombineerde effecten met andere risico’s zijn, zoals: • Het risico van brand bij ontvlambare stoffen • Zwaar lichamelijk werk dat de opname van chemische stoffen kan vergroten • Nat werk dat het effect van chemische stoffen op de huid vergroot • De lijst kan vervolgens worden gebruikt om een actieplan op te stellen. • Niet vergeten: een risico is de kans, groot of klein, dat iemand door een gevaar letsel kan oplopen.

13. Stap 3: Voorzorgsmaatregelen bepalen (1) Volg de hiërarchie van maatregelen om de blootstelling van werknemers aan gevaarlijke stoffen te elimineren of te beperken: • Elimineren – de beste manier om de risico’s te verminderen • Elimineer het gebruik van gevaarlijke stoffen door het proces of het product waarin de stof wordt gebruikt te veranderen • Vervangen – als elimineren niet mogelijk is • Vervang de gevaarlijke stof door niet-gevaarlijke of minder gevaarlijke alternatieven

14. Stap 3: Voorzorgsmaatregelen bepalen (2) • Beheersing – als een stof niet kan worden geëlimineerd of vervangen • Voorkom of beperk de blootstelling door: • Het proces waarbij gevaarlijke stoffen vrijkomen onder te brengen in een afgesloten ruimte • De emissies bij de bron te beheersen • Het procesbeheer te verbeteren • Technische oplossingen toe te passen om de blootstelling te minimaliseren • Het aantal werknemers dat aan de gevaarlijke stoffen wordt blootgesteld en de duur en intensiteit van de blootstelling te verminderen • Persoonlijke beschermingsmiddelen te verstrekken en trainingen in het gebruik ervan te geven wanneer blootstelling op een andere manier niet kan worden voorkomen.

15. Vervanging – werkprocessen • Begin met stoffen en werkprocessen die: • Al problemen hebben veroorzaakt in uw bedrijf (gezondheidsproblemen, ongelukken of andere incidenten) • Regelmatige gezondheidscontroles (zoals medisch onderzoek van werknemers) noodzakelijk maken • Onderwerp zijn van speciale nationale regels die beperkingen opleggen aan het gebruik ervan op het werk • Tot een hoog niveau van blootstelling van werknemers leiden of resulteren in blootstelling van veel werknemers. • Werkprocessen die in aanmerking komen zijn: • Open processen, zoals het schilderen van grote oppervlakten of het mengen van stoffen in open containers/vaten • Processen die stof, gassen of dampen veroorzaken of waarbij vloeistoffen in de lucht worden verspreid, zoals lassen of verven met een verfspuit.

16. Vervanging – stoffen • Stoffen die voor vervanging in aanmerking komen, zijn bijvoorbeeld stoffen die: • Het risico van brand of explosies vergroten • Vluchtig zijn, zoals organische oplosmiddelen of stoffen die in de lucht worden verspreid (aërosolen, stof) • Acute gezondheidsrisico’s veroorzaken, zoals giffen of stoffen die corrosie of irritatie veroorzaken • Chronische gezondheidsrisico’s veroorzaken, zoals allergenen of stoffen die effect hebben op de voortplanting • Beroepsziekten veroorzaken • Door de huid kunnen worden opgenomen • Het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen (zoals ademhalingsbescherming) noodzakelijk maken. • Voor meer informatie, zie Factsheet 34.

17. Carcinogenen en mutagenen • In de wetgeving voor carcinogenen en mutagenen worden strengere eisen gesteld: • Carcinogene en mutagene stoffen moeten voor zover dat technisch mogelijk is worden vervangen • Het onderbrengen van het emissieproces in een afgesloten ruimte is verplicht als dit technisch haalbaar is • De toegang voor werknemers moet worden beperkt • De blootstelling van werknemers moet meer gedetailleerd worden geregistreerd en de gegevens moeten langer worden bewaard • Er moet meer informatie over de blootstelling en over gezondheidscontroles worden gegeven aan werknemers • U moet uitzoeken welke wetgeving over het gebruik van gevaarlijke stoffen op de werkplek specifiek op u van toepassing is

18. Stap 4: Maatregelen uitvoeren • De preventieve en beschermingsmaatregelen doorvoeren • Voor een effectieve implementatie is een plan nodig waarin het volgende staat omschreven: • Wie wat doet • Wanneer welke taak moet zijn uitgevoerd • Welke middelen beschikbaar zijn om de maatregelen uit te voeren • Wanneer de beoordeling zal worden herzien en door wie • Het is essentieel dat het elimineren, vervangen of beheersen van risico’s prioriteit krijgt.

19. Stap 5: Controleren en onderzoeken • De doelmatigheid van de ingevoerde voorzorgsmaatregelen moet worden gecontroleerd • De risicobeoordeling moet worden herzien wanneer er belangrijke veranderingen in de organisatie worden doorgevoerd: • Wanneer de werkprocedure wordt veranderd • Bij de invoering van nieuwe chemische stoffen en werkprocedures • Na ongelukken of bij gezondheidsproblemen • Periodiek, om er zeker van te zijn dat de bevindingen van de risicobeoordeling nog steeds geldig zijn.

20. Documenteer de beoordeling • De risicobeoordeling moet worden gedocumenteerd. • Dit document kan als basis dienen voor : • gegevens die aan de betrokken personen moeten worden doorgegeven • controle of de benodigde maatregelen zijn ingevoerd • bewijs voor toezichthoudende instanties • herzieningen als de omstandigheden wijzigen.

21. Advies voor werknemers • Om veilig om te kunnen gaan met gevaarlijke stoffen moeten werknemers op de hoogte worden gehouden van: • De bevindingen van de risicobeoordeling • De risico’s waaraan ze worden blootgesteld • De manier waarop ze letsel kunnen oplopen • Wat ze moeten doen voor hun eigen veiligheid en die van anderen • Wat ze moeten doen in geval van een ongeluk of als er iets fout gaat • Hoe ze kunnen weten of er iets fout gaat • Aan wie ze moeten melden dat er een probleem is • Hoe ze onderhoudswerkzaamheden moeten uitvoeren • De resultaten van metingen van de blootstelling en van gezondheidscontroles.

22. Advies voor werkgevers: communicatie • Een goede communicatie tussen werkgever en werknemer omvat: • De beschikbaarheid van een lijst van gevaarlijke stoffen die tijdens het werkproces worden gebruikt of voortgebracht • De beschikbaarheid van veiligheidsinformatiebladen en vergelijkbare documenten voor elke gevaarlijke stof die wordt gebruikt • Werkinstructies op basis van informatie over gevaarlijke stoffen • Waarborgen dat containers voor gevaarlijke stoffen duidelijk geëtiketteerd zijn • Het communiceren van de resultaten van de risicobeoordeling • Werknemers alle relevante informatie, instructies en trainingen geven over gevaarlijke stoffen die op de werkplek aanwezig zijn.

23. http://hw.osha.europa.eu Goed voor u. Goed voor het bedrijf. Een Europese campagne over risicobeoordeling