Teorijske perspektive prou čavanja međunarodnih odnosa

1. Teorijske perspektive proučavanja međunarodnih odnosa Vrijednost teorije: Spoznajna (teorija omogućava pozitivno poznavanje realnosti međunarodnih odnosa) Normativna (omogućava shvatanje realnosti m.o. i odgovara na pitanje kakvi bi trebalo da budu) Politički instrument (teži da promijeni m.o, državnici prihvataju određeni koncept kao zakonitost na osnovu koje se mora djelovati)

2. Razlike istorija ↔ teorija • Vremenska uslovljenost ↔ izvanvremenost • Konkretan događaj ↔ opšti uzroci, posljedice, faktori • Skup prijedloga i koncepata koji teže da objasne određene fenomene definišući odnos između koncepata, a osnovni cilj je predviđanje budućih fenomena. • Pomaže u razumijevanju događaja jer im daje smisao na nivou apstrakcije

3. Generalne teorije, tj. perspektive: • Liberalno idealistička (kasnije neoliberalna) • Realistička (kasnije neorealistička) • Alternativne perspektive (radikalizam,neomarksizam) • Konstruktivizam • Feminizam

4. Liberalizam: ljudska priroda je dobra, zlo potiče iz društva, države da se pomažu i čine jedne drugima što manje zla • Temelji: Monteskje, Lok, Kant, Ruso, Mil, Smit, Rikardo • Vrhunac: Stvaranje Lige naroda i kraj Hladnog rata • Kriza: Drugi svjetski rat i Hladni rat

5. Ekonomska dimenzija (međunarodna trgovina) • Normativna (međunarodno pravo) • Etička (međunarodni moral) • Tehnološka (televizija,internet...) • Tri pogleda na reforme: • izgradnja međunarodnih institucija (Liga naroda) • pravna regulativa (Stalni sud m.pravde, Brijan-Kelogov pakt) • razoružanje (Vašingtonska i Londonska konferencija)

6. Norman Endžel, Velika iluzija (1909) • Tijesna povezanost privreda (interdependance) sprječava započinjanje oružanog konflikta • Iza vojne sile ne stoji nužno i ekonomska, i obratno. Primjer: Rusija, Belgija • Racionalna ekonomska logika ↔ iracionalni nacionalizam

7. Neoliberalizam: Robert Kiohejn i Džozef Naj • Ekonomija je motorna snaga svijeta, važnost dobijaju pravni i ekonomski instrumenti, a sila gubi na značaju • Pored države, subjekti su razne vrste međunarodnih organizacija, kao i unutardržavni regioni. Država nije jedini akter, i potire se klasična podjela na spoljnu i unutrašnju politiku. Država je i sama sastavljena od konglomerata aktera. • Transnacionalni okvir odnosa (a ne blokovski) i uzajamna međuzavisnost

8. Dva značajna koncepta koja uvode neoliberali: • Složena međuzavisnost, koja je u izvjesnom smislu predvidjela proces globalizacije • Međunarodni režimi, stvoreni sa željom da u određenim slučajevima regulišu međunarodnu aktivnost-prihvatanje načela, normi i pravila u određenoj oblasti (izvoz nafte, međ.trgovina u STO, odlaganje otpada, neširenje naoružanja...)

9. Nakon Hladnog rata: • Teorije demokratskog mira: demokratije ne ratuju među sobom • Transnacionalne institucije onemogućavaju izbijanje sukoba • Frensis Fukujama: Uslovi za univerzalizaciju zapadnih liberalnih demokratija kao konačnog oblika vladanja; lokalni konflikti ostaju, ali isključen je svjetski konflikt

10. Kritika liberalizma: • Naglašavanje teze o smanjenju nasilja što ne nailazi na empirijsku potvrdu • Preveliko isticanje privrede, tehničkog napretka, normi i režima u visokoj politici, naspram i u miru prisutne bezbjednosne problematike • Insistiranje na međuzavisnosti koje je prenaglašeno s obzirom na njenu asimetričnost • Isticanje da države nijesu jedini akteri, pri čemu se zaboravlja da one sudjeluju i u stvaranju drugih oblika institucionalnog djelovanja (organizacija,režima...)

11. Realizam: Pojedinci su organizovani u države i svaka država teži da maksimalno ostvari svoje interese definisane u sili • Preteče: Tukidid, Sveti Avgustin; predstavnici: Hans Morgentau, Džorž Kenan, Henri Kisindžer

12. Zajedničko svim realistima: • Autonomna država kao glavni akter • Međunarodni sistem u kome one djeluju je anarhičan, a anarhija nije vezana za neku vremensku etapu već je stalna karakteristika odnosa • Glavna kategorija koja dominira m.o. je sila • Gotovo da nema sile koja ne bi bila identifikovana sa vojnim instrumentima djelovanja

13. Edvard Kar, Dvadesetogodišnja kriza • Napada Endžela nazivajući liberalizam utopizmom • Liberali-utopisti žele radikalne promjene, i izgradnju nekog novog svijeta, realisti su čvrsto postavljeni na praksi i realnostima života, nastoje da spoznaju svijet, ne da ga radikalno mijenjaju • Slobodna trgovina se ne može shvatiti bez faktora sile-V.Britanija joj je težila radi svojih interesa, nasuprot nekim slabijim državama

14. Neorealizam • Realizam zanemaruje jačanje liberalnih institucija, moralna načela, rast neograničenih vojnih izdataka... • Kenet Volc (Teorija međunarodne politike) strukture država, sila nije samo vojna • Beri Buzan: “zrela anarhija” koja je podložna regulisanju od strane zapadnih demokratija koje su jemstvo međunarodne sigurnosti • Robert Gilpin: značenje ekonomskog dijela sile kao osnovni pokazatelj; hegemoni su kroz istoriju padali zbog tendencije da previše troše, premalo investiraju; na bazi modernije tehnologije nakon izazova dolazi novi hegemon

15. Kritika: • Preveliko isticanje države • Opravdava postojeći sistem i ne traži reforme • Zaboravlja ili negira postojanje i ekonomskih i pravnih normi • Zapostavlja saradnju naspram stalnog konflikta • Ne uočava povećanu međuzavisnost država koja vodi ka stvaranju međunarodnih institucija

16. Radikalizam: različite škole, ali zajedničko je shvatanje značaja ekonomije • U V. Britaniji termin-revolucionarizam-odnosi se na vjerske ratove u Evropi, marksističke ideje, religijski fundamentalizam • Imperijalizam kao hijerarhični međunarodni sistem koji favorizuje neke države, organizacije i pojedince na štetu drugih. Multinacionalne kompanije i banke-glavni centri moći u nerazvijenim državama-neokolonijalizam. Sukob saradnje i sukoba među državama se prebacuje na konflikt i saradnju među klasama. • Analiza odnosa unutar države i značaja ekonomskih činilaca čini ove teorijske perspektive i dalje važnim iako su izgubile na ranijem značaju nakon raspada socijalističkog sistema

17. Teorija zavisnosti – Raul Prebiš • Svjetski sistem je podijeljen na centar i periferiju, a razdjelnica je pristup modernim tehnologijama • Centar prihvata najmodernije tehnologije, čija primjena donosi najveći profit • Empirijska osnova-južnoamerička iskustva • Teza o istupanju periferije iz svjetskog kapitalističkog sistema danas, nakon propasti real-socijalizma kao alternative, nije realno ostvariva

18. Imanuel Volerstin: centralna kategorija je svjetska kapitalistička perspektiva, a sistem međunarodnih odnosa je jedinstven kapitalistički sistem • Centralne-razvijene regije, poluperiferija, periferija (daje sirovine i neškolovanu radnu snagu) • Stalna utakmica između kratkoročnih interesa (maksimalizacija profita) i dugoročnih (stabilni rast). Kratkoročni pretežu što rezultira geografskom ekspanzijom kapitala koja otvara novu eksploataciju radnika.

19. Države su suprotstavljene i među njima djeluje ravnoteža snaga • Pojavljuje se država koja želi da dominira i preuzima ulogu hegemona. Hegemon ima prednost u tri područja: poljoprivredno-industrijskom, trgovačkom i finansijskom • Holandija (1620-1673) pomorska flota • Velika Britanija (1815-1873) • SAD (1945-1967)

20. Konstruktivizam: nema jedinstvenu kategoriju, unaprijed odbija stvaranje jedne jedinstvene teorije m.o. • “Teoretisanje o teoriji” • Uvodi nove koncepte koji se odnose na etnicitet ili rod, što je novo u m.o. • Svijet je društvena konstrukcija koja se stalno mijenja • Ne treba da objašnjava stvarnost, već da je aktivno mijenja (Aleksandar Vent) • Snaga kulture, jezika i ideja dobija na značaju

21. Feminizam – od 1960-ih godina u prvi plan se postavlja pitanje nejednakosti polova • Odlučan napad na isključenje žena iz diskusija o javnim i međunarodnim odnosima • Različiti pristupi: • Neomarksistički-polna eksploatacija • Postkolonijalni-obespravljenost u zemljama u razvoju • Psihoanalitički-ističe jednakost ljudskog roda • Radikalni feminizam-radikalno za punu zastupljenost i ravnopravnost

22. Kritika alternativnih perspektiva: • Neomarskizam je previše vezan za klasne odnose gubeći iz vida ulogu država i drugih aktera m.o. • Konstruktivizam ne nudi svoj model empirijskog istraživanja, a previše se temelji na metateoriji i filozofskim raspravama, ne pomažući mnogo boljem razumijevanju m.o. • Feminizam treba da krene dalje od kritike neravnopravnosti i nepravednosti svijeta ka konkretnim pitanjima vezanim za m.o. i djelovanje žena