Współczesne konteksty wychowania.

1. Współczesne konteksty wychowania. W kręgu pytań i dyskusji.

2. Podstawowe subdyscypliny pedagogiczne. Do zespołu subdyscyplin podstawowych (teoretycznych) pedagogiki, najczęściej zalicza się: • pedagogikę ogólną wraz z metodologią; • dydaktykę, czyli teorię nauczania i uczenia się; • teorię wychowania, w ramach której mieszczą się różne szczegółowe, o ograniczonym zasięgu teorie wyrastające z przyjętych orientacji metodologicznych oraz filozoficznych; • pedagogikę społeczną, czyli teorię środowiska wychowawczego; • pedagogikę porównawczą, czyli teorię analizy różnych systemów oświaty i wychowania; • historię oświaty i myśli pedagogicznej, zwanej dość powszechnie historią wychowania.

3. Wychowanie jako byt społeczny i jego właściwości konstytutywne. • Wychowanie można traktować jako swoisty BYT SPOŁECZNY, którego cechą konstytutywną jest przekraczanie przestrzeni międzypodmiotowej, za pomocą jakiejś obranej formy kontaktu między co najmniej dwoma osobami.

4. Teoria jako narzędzie badania rzeczywistości społecznej • Do podstawowych pojęć należy z pewnością zaliczyć: wychowanie - socjalizację - edukację. • Bliskoznaczność pojęcia „wychowanie" z pojęciami „socjalizacja" i „edukacja" występuje tylko wówczas, gdy posługujemy się tym pierwszym w najszerszym jego zakresie. • Wówczas przez wychowanie, które jest przedmiotem badań nauk pedagogicznych, rozumie się wszystkie rodzaje działań społecznych, które charakteryzują się następującymi właściwościami (cechami) konstytutywnymi: akomodacją, aproksymacją oraz indoktrynacją.

5. Cechy konstytutywne wychowania: • Akomodacja odzwierciedla się w przystosowaniu jednostek (bądź grup) do zastanych warunków i wymagań społecznych. • Jej istotą jest akceptowanie i zarazem „otwieranie" się na rzeczywistość, w której jednostki funkcjonują. • Wychowawcze działania społeczne przyczyniają się więc w tym wypadku do przyjęcia przez jednostkę za własne: rodzinę, najbliższe środowiska społeczne (wieś, osiedle, miasto), zakład pracy, środowisko zawodowe itp., które stanowią źródło informacji o wartościach i celach życiowych.

6. Aproksymacja • polega na przybliżaniu jednostkom ich możliwości, form zachowań i wynikających z treści przyjętych wartości i celów życiowych, które przyjmują postać powinności, jakie wynikają dla każdego człowieka z faktu, że przynależy on do określonej społeczności. • Przyjęcie zadań indywidualnych i grupowych rzutuje na kształtowanie się hierarchii planów osobistych każdej jednostki, jak i większych zbiorowości.

7. Indoktrynacja, • jako cecha konstytutywna wychowania rozumianego w najszerszym zakresie, sprowadza się do systematycznego i zorganizowanego wpływu na przekonania i poglądy, czyli urabiania świadomości jednostek, bądź grup, których źródłem są idee formułowane przez określoną doktrynę reprezentowaną przez takie instytucje społeczne jak: rodzina, naród, państwo, kościół, partia itp.

8. Równoczesne współwystępowanie wyżej wymienionych właściwości konstytutywnych w działaniach społecznych pozwala je określić pojęciem „wychowania" w najszerszym znaczeniu.

9. Socjalizacja • nie ogranicza się tylko do prostego oddziaływania grupy na jednostkę (jak na ogół jest definiowana), mamy tu raczej do czynienia z przystosowaniem (akomodacją) jednostek do zastanych warunków i wymagań grup społecznych oraz z przybliżaniem (aproksymacją) form zachowań i zadań wynikających z treści uznawanych w danej grupie wartości i celów życiowych. • Zarówno akomodacja, jak i aproksymacja są czynnikami, które umożliwiają rozwój jednostek w kierunku społecznie pożądanym.

10. Jakość rozwój jednostek w kierunku społecznie pożądanym związana jest ściśle z: • szerokimi uwarunkowaniami kulturowymi danej grupy, do której przynależy jednostka. • O procesach socjalizacji można mówić wówczas, gdy odnosimy je do konkretnej grupy społecznej dysponującej własną kulturą, przekazywaną poprzez treści które pozwalają przystosować się jednostkom do życia społecznego przez ukazanie im optymalnych form zachowań i zadań, których przestrzeganie wprowadza w pełne członkostwo grupy.

11. Edukacja • z racji swoich właściwości posiada wiele warstw, a także możliwości spełnienia się, gdyż „(...) jest procesem celowego tworzenia, organizacji i reorganizacji okazji dla urzeczywistnienia się życia ludzkiego w jego humanistycznych treściach. • Celowość tego procesu jest zdeterminowana optymalizacją stosunków człowieka ze światem, w którym punktem odniesienia jest ocena własnych szans (w triadzie: aspiracje – oczekiwania - zadania)”. • [Łukaszewicz R., Człowiek wobec edukacji dialektycznej, {w:} Ciągłość i zmiana w systemie edukacji Polski Ludowej, M. Pęcherski (red.), Warszawa 1985].

12. Miejscem edukacji • poza szkołą jest: dom rodzinny, miejsce pracy, biblioteka, muzeum, sala koncertowa, instytucje i organizacje tzw. wyższej użyteczności. • Podmiotami edukacji nie są tylko uczniowie i nauczyciele, ale także rodzice, przełożeni, pracownicy wymienionych placówek. • Źródłem treści procesów edukacyjnych są idee zawarte w określonych doktrynach, których nosicielami są różne instytucje i grupy społeczne, które poprzez systematyczny i zorganizowany wpływ oddziaływująna świadomość poszczególnych jednostek i zbiorowości.

13. Edukacja jest procesem nieograniczonym, Cele edukacji dotyczą: • utrwalania i upowszechniania aktualnego i globalnego kształtu życia społecznego; • wyzwalania możliwości i zdolności adaptacyjnych do mających nastąpić nieznanychzmian w bliżej nieokreślonej przyszłości; • przygotowania do koniecznych zmian ustrojowo-społeczno-ekonomicznych; • wprowadzania jednostek i grup do życia społecznego rozumianego jako obywatelskapartycypacja w demokratycznym społeczeństwie; • przygotowania do niezależności, racjonalnej aktywności konsumpcyjnej oraz rozwojuosobowego.

14. „Wychowanie", „socjalizacja", „edukacja" to pojęcia bliskoznaczne w aspekcie cech konstytutywnych. . WYCHOWANIE (w najszerszym treściowo- zakresowym znaczeniu) właściwości konstytutywne to: Akomodacja - Aproksymacja - Indoktrynacja SOCJALIZACJA to Akomodacja i Aproksymacja EDUKACJA to Aproksymacja i Indoktrynacja

15. Metody wychowania. Strukturalne • stanowienie obyczajów • dyfuzja obyczajów • pobudzanie wynalazczości zespołowej Sytuacyjne • karanie i nagradzanie • przekonywanie i stawianie zadań

16. Metody wychowania Indywidualne • metoda nagradzania • metoda karania • metoda modelowania • metoda perswazji • metoda zadaniowa Grupowe • metoda kształtowania odniesienia porównawczego • metoda kształtowania nacisku grupowego • metoda kształtowania systemu ról i norm społecznych • metoda kształtowania grupowych wzorów życia

17. Klasy wpływów" • podawanie wzorów • prowokacja sytuacyjna • trening • nadawanie znaczenia

18. Metody bezpośrednie • ich istota polega na takim oddziaływaniu wychowawczym, którym wychowawca posługuje się osobiście, bezpośrednio oraz natychmiast w zaistniałej sytuacji. • Występują one w literaturze pedagogicznej, jako sprawdzony rodzaj działań, który ma gwarantować uzyskanie natychmiastowego, pożądanego przez wychowawcę efektu. Takich efektów oczekuje się w wyniku stosowania nagradzania i karania.

19. Cechą wyróżniającą metody nagradzania i karania spośród innych metod jest : • ich regulacyjne działanie. Polega ono na uruchamianiu w wychowanku takiego mechanizmu regulującego, jakim jest warunkowanie. • Zadaniem metod regulujących postępowanie, jest przeciwdziałanie zachowaniom negatywnym, dzięki sterowaniu całokształtem zachowań wychowanka, poprzez odpowiednio dobrane wzmocnienia.

20. Mechanizm działania nagradzania i karania jest zbliżony, ale cele ich zmierzają w odwrotnych kierunkach. • Nagradzanie polega na pobudzaniu, utrwalaniu oraz zmienianiu zachowania, za pomocą odpowiednio dobranych bodźców. Zadaniem ich jest stymulowanie wychowanka przez wychowawcę, do aktywności zgodnej z założonym celem, a więc w pożądanym kierunku i zakresie. • Sposób ten wydaje się być bardzo humanistyczny w swych założeniach w przeciwieństwie do metody karania wychowawczego.

21. Karanie • jest postrzegane przez wychowanka jako niepożądany skutek jego działania. Wychowawca wprowadza go celowo, aby wyeliminować zachowania niezgodne ze swoimi oczekiwaniami. Będzie to zawsze rodzaj sterowania negatywnego, polegający na stosowaniu wzmocnień ujemnych.

22. Grupa metod skupiająca się wokół działań wychowawczych o charakterze pośrednim, • są to działania, które w swym zamierzeniu dotyczą wychowanka, ale docierają do niego w sposób uogólniony- okrężną drogą. • Mówimy wówczas, że mamy do czynienia z działaniami skierowanymi na grupę społeczną czy zespół wychowawczy. • Wyróżnia się tu metody wpływu społecznego, których zadaniem jest takie kształtowanie dynamiki zespołu, aby dziecko włączone do tego zespołu, automatycznie podporządkowywało się wszelkim narzuconym działaniom.

23. Inną grupę metod o charakterze pośrednim, tworzą metody informacyjno-perswazyjne. • Podstawą jest tu działanie oparte na wzajemnych słownych relacjach pomiędzy podmiotami wychowania. • Zadaniem działania opartego na przekazach słownych, jest zmiana postępowania wychowanka za pośrednictwem treści komunikatów pochodzących od wychowawcy. • Metody te wymagają od wychowawcy szczególnych umiejętności, doświadczenia i intuicji pedagogicznej. • Perswazja musi spełniać określone warunki: nie może być wyłącznie werbalizmem; nie może posiadać cech moralizatorstwa; nie może być następstwem impulsu.

24. Kolejnymi metodami są metody modelowania-wzorowania • Istotą tych metod jest specyficzny rodzaj stosunków między podmiotami wychowania, którym towarzyszą procesy naśladownictwa. • Modelem może zostać osoba, postać z bajki, zwierzątko lub przekazywana wiedza, pozostająca w świadomości dziecka. • Przez naśladownictwo można kształtować odpowiednie postawy, zachowania i przekonania.

25. Stosowanie metod modelowania-wzorowania musi uwzględniać kilka ważnych elementów: • Wiek dziecka poddanego wpływom wychowawczym, • Świat wartości istotny dla dziecka, • Atrakcyjność treści przekazywanych za pośrednictwem modela.

26. Metody prowokująco-motywujące • mają na celu zmierzanie do samodzielnego rozwiązywania problemów wynikłych z określonej sytuacji. • Wychowawca stosując tę metodę musi pamiętać o takim zorganizowaniu sytuacji wychowawczej, by problem został na tyle wyraźnie określony przez możliwość jego rozwiązania, żeby efektem mogło być świadome podjęcie przez wychowanka decyzji określających jego zachowania.

27. Zapamiętaj!Równie łatwo jak postawy pozytywne, można przy pomocy tych metod ukształtować postawy i zachowania niezgodne z przyjętymi przez społeczeństwo normami etyczno-moralnymi. Stąd między innymi bardzo kontrowersyjna, wychowawcza rola telewizji.

28. Poziomy funkcjonowania metod. • Karanie i nagradzanie opiera się na założeniu istnienia zgodności, między efektem kształtowanych zachowań wychowanków z bezpośrednimi oczekiwaniami wychowawców. • METODA » aktywność (zgodność aktywności wychowanka z oczekiwaniami wychowawcy)

29. Poziomy funkcjonowania metod • Druga grupa metod – podporządkowanie, narzucanie, informowanie, perswazja oraz modelowanie, wzorowanie wskazuje istnienie pośredniej drogi, którą pokonuje wychowanek, aby dojść do aktywności. • METODA » poznawanie, gromadzenie, systematyzacja informacji przez wychowanka » aktywność (zgodność aktywności wychowanka z normami społeczno-moralnymi oraz oczekiwaniami wychowawcy)

30. Poziomy funkcjonowania metod. • Trzeci poziom, odpowiadający ostatniej grupie metod oddziaływania wychowawczego prowokowanie-motywowanie ukazuje najbardziej skomplikowaną, ale chyba najchętniej akceptowaną drogę dochodzenia wychowanka do aktywnego działania. • METODA » poznawanie, gromadzenie, systematyzacja i przetwarzanie informacji przez wychowanka » włączenie informacji we własny system wartości » dokonywanie wyborów i aktywność zgodne z własnym systemem wartości

31. Techniki wychowania • Technika w wychowaniu stanowi taki stan rzeczy, który jest praktyczną czynnością nauczyciela rozplanowaną i umiejscowioną w procesie wychowania zgodnie z przyjętą metodą postępowania, ta zaś, jak twierdzi J. Garniewicz, „nabiera treści i znaczenia dopiero w praktycznym zastosowaniu. Sama w sobie jest obojętna aksjologicznie. Służy dobru lub złu dopiero w procesie oddziaływań wychowawczych." • Tak więc techniki służą również realizacji celów wychowania i z uwagi na cel, wychowawca dokonuje ich doboru.

32. Klasyfikacja technik wychowania • Werbalne • burza mózgów" - • sondaż opinii o uczniach • decyzji grupowej - • swobodnych tekstów - • trening spotkaniowy • Niewerbalne • socjodramatyczne • relaksacyjne • ekspresji plastycznej • muzykoterapeutyczne • zabawy w teatr

33. Techniki (formy) • Dyrektywne bezpośredniego oddziaływania wychowawczego • Niedyrektywne Pośredniego oddziaływania wychowawczego

34. Techniki (formy) • Indywidualne • związane z oddziaływaniem doraźnym • modyfikacji zachowań • terapii behawioralnej • Grupowe • działalność poznawcza • usługowo-opiekuńcza zabawowo-rozrywkowa • aktywność recepcyjna i twórcza

35. Określenie „techniki wychowania" • zwraca uwagę na możliwości technologiczne czyli precyzyjne czynności, za pomocą których dokonuje się realnych działań w obrębie przyjętych strategii i metod wychowania. • Skuteczność technik działania wychowawczego jest uzależniona od: postawy nauczyciela, która powinna charakteryzować się autentyzmem, akceptacją i empatią, oraz wytworzeniem przez uczestników wychowania płaszczyzny otwartego spotkania i dialogu. • Techniki wychowania są integralną częścią metod wychowania. • Natomiast zarówno metody, jak i techniki wynikają z przyjętych przez wychowawcę strategii działania, które zostają nakreślone przez preferowany styl pracy wychowawczej.

36. Pedagogika jako filozoficzna perspektywa w myśleniu o edukacji • Podstawowe pojęcia: • Etymologia pojęcia - to inaczej źródłosłów, a także cała nauka badająca pochodzenie słów, zmiany ich znaczenia i formy w miarę upływu czasu. • Paidagogos - niewolnik opiekujący się dziećmi swego pana • Paidentes - wychowawca, nauczyciel • Pedeutologia - nauka o nauczycielu

37. Pedagogika jako filozoficzna perspektywa w myśleniu o edukacji • Pedologia - nauka o dziecku • Pedagogia - rzeczywiste, praktyczne działanie wychowawcze • Pedagogika - teoretyczno filozoficzne, myślowe rozważanie problemów wychowania • Pais (gr.) - dziecko chłopiec • Pramacierz - filozofia, źródło namysłu nad wychowaniem.

38. Pedagogika jako wiedza o wychowaniu: • Pedagogika jest czymś więcej niż tylko wiedzą naukową co oznacza, że jest: • dorobkiem potocznego ludzkiego doświadczenia, • innymi zobiektywizowanymi formami umysłowej kultury człowiek jak np.: filozofia; religie; sztuka; ideologie; mitologia; mity, mistyka (uleganie np. wróżkom), magia.

39. Pedagogika jako dyscyplina naukowa:) • Co to znaczy, że pedagogika jest nauką? Właściwości wiedzy naukowej: • Dyskursywność - (rozumowość, logiczne wnioskowanie) • Empiryczność - (odwołanie sie do faktu i doświadczenia zmysłowego) • Matematyzacja - (ideał ścisłości i logiczności) • Zaangażowanie technologiczne - (orientacja na użyteczność praktyczną, wdrożenie, zastosowanie) • Inwencja uniwersalistyczna - (twierdzenia ogólne, jedność naukowej metody poznania)

40. Pedagogika podlega przemianom i rozpadom takim jak: • Dyferencjacja - odchodzenie od głównego pnia i rozpadu na drobne dyscypliny naukowe. • Ekstrapolacja - (zapożyczenie) przyswajanie pojęć z zakresu innych dyscyplin naukowych np.: diagnostyka, terapia, profilaktyka pedagogiczna, role społeczne, system, adaptacja. • Reintegracja - scalenie jeśli dyscypliny pedagogiczne zostaną nadmiernie rozproszone. • Abberacja - odchylenie, redukcja wiedzy całościowej na rzecz wiedzy naukowej. Odejście od obowiązującego paradygmatu na rzecz zróżnicowanych narracji.

41. Procesy jakim podlega pedagogika: • Przenikanie tematyczne, pograniczność nauk (socjologia, psychodydaktyka) • Zmiana PARADYGMATÓW - obowiązujących w danym czasie sposobów myślenia

42. Dlaczego pedagogika ma kłopot żeby sprostać (wymogom ścisłości nauki? • bo badany jest człowiek, który się nie poddaje ścisłym regułom badania: (ontologia przedmiotu badań wychowanie - nie da się zamknąć w parametrach liczbowych) • człowiek tak naprawdę jest raczej potencją możliwością, perspektywą niż tym co jest w tej chwili • byt człowieka ma charakter relacyjny nie jest wyizolowanym ,ja" jest związany z innymi ludźmi w kontekście społecznym, kulturowym.

43. Definicja wychowania • W większości definicji przyjmuje się, że jest to proces celowego zorganizowanego działania, które zmierza do wywoływania określonych zmian w strukturze określonego podmiotu zgodnie z określonym: celem, wzorem.

44. Współcześnie pojęcie edukacji • ma na celu relację dialogową (jako kategorię dystansu wobec technicznego myślenia w ujęciu procesów pedagogicznych na rzecz wolnej przesłanki komunikowania się) • Podważa kult wiedzy naukowej i transmisyjną formę edukacji jako jedyną. Edukacja uwolniła się od nacisku na pytanie: wiedzieć jak coś zrobić - na rzecz innych pytań: dlaczego, po co, skąd wiem, jak mam wychowywać innych, z czego dana przesłanka wypływa ona wypływa.

45. Czym jest teoria pedagogiczna? • Teoria nie zajmuje się wtłaczaniem swojego systemu, zajmuje się wyjaśnianiem, objaśnianiem procesów wychowania, dopuszcza wiele sposobów poznania i każda z tych dróg przynosi jakąś wiedzę i prawdę dystansuje się do ideologii.

46. Ideologia pedagogiczne wg. L. Kohlberga : 1. Romantyzm pedagogiczny - związany jest z XIX w. odkryciem naturalnego rozwoju dziecka jest częścią szerszej romantycznej filozofii i etyki, która odkrywa naturalne i wewnętrzne "ja" człowieka koncentruje się na dziecku.

47. 2. Ideologia transmisji kulturowej polegająca na przekazie wiedzy, norm i wartości zgromadzonych przez ludzkość jako transmisja kultury z pokolenia na pokolenie podporządkowana grupie społeczeństwu. 3. Ideologia pozytywistyczna - obejmuje rozwój dziecka w kategorii postępu zachodzący poprzez stadia rozwoju: intelektualnego i moralnego dziecka na drodze rozwiązywania problemów .

48. Ideologie pedagogiczne wg. S. Rutkowiaka : • ideologia konserwatywna, • rewizjonistyczna, • romantyczna, • demokratyczna.

49. Kategorie pulsująe w pedagogice • Kategorie to pojęcia strukturotwórcze o wysokim stopniu ogólności, otwarte, sygnalizujące pole określonej problematyki. • Źródłem kategorii są żywe, pełne napięć "pulsujące" fakty i zjawiska obecne w praktyce edukacyjnej.

50. Żywe kategorie pulsujące to: • odpowiedzialność - wywodzi się z etyki i filozofii, teorii moralności i prawa • samorealizacja - wywodzi się z teorii psychologicznych, filozofii • wyobraźnia - wywodzi się ze sztuki, filozofii, psychologii, estetyki • twórczość - wywodzi się ze sztuki, psychologii • podmiotowość - wywodzi się z filozofii, pedagogiki • tolerancja - wywodzi się z filozofii, etyki, socjologii