Opracowanie: Lidia Jamrożek

Zadania nauczyciela koordynatoraprojektu systemowego Indywidualizacja procesu nauczania i wychowania uczniów klas I-III szkół podstawowych Opracowanie: Lidia Jamrożek

Treści szkolenia: • warunki realizacji projektu – osiągnięcie standardów I-III, wdrożenie standardów IV-V, • koordynacja i dokumentowanie działań zespołu nauczycieli w zakresie rozpoznania potrzeb uczniów, analizy wyników rozpoznania i oceny skuteczności podejmowanych oddziaływań w zakresie indywidualizacji na obowiązkowych zajęciach edukacyjnych, • monitorowanie i ewaluacja zajęć dodatkowych wspierających indywidualizację procesu dydaktycznego.

Indywidualizacja procesu nauczania i wychowania uczniów klas I-III szkół podstawowych • Projekt realizowany w ramach projektów systemowych MEN i beneficjentów systemowych. • Program Operacyjny Kapitał Ludzki Priorytet IX, Poddziałanie 9.1.2 • Zgodnie z decyzją marszałków województw, w 2010 roku projekt będzie realizowany w dziewięciu województwach: kujawsko-pomorskim, lubelskim, lubuskim, dolnośląskim, opolskim, podkarpackim, podlaskim, świętokrzyskim i wielkopolskim.

Indywidualizacja procesu nauczania i wychowania uczniów klas I-III szkół podstawowych • Projekt wynika z realizacji nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego - Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17). • Działania projektu są spójne i wzajemnie uzupełniające się z działaniami realizowanymi przez MEN

Indywidualizacja procesu nauczania i wychowania uczniów klas I-III szkół podstawowych • Realizacja tego projektu, który jest elementem polityki oświatowej naszego państwa, ma zapewnić każdemu uczniowi z klas I – III szkoły podstawowej (w tym sześciolatkom) bogatą ofertę zajęć dodatkowych zgodną z jego indywidualnymi potrzebami oraz możliwościami edukacyjnymi i rozwojowymi.

Informacje ogólne o projekcie systemowym • W ramach Poddziałania 9.1.2 „Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z grup o utrudnionym dostępie do edukacji oraz zmniejszanie różnic w jakości usług edukacyjnych” przewidziano realizację programów indywidualizacji procesu nauczania i wychowania uczniów klas I-III szkoły podstawowej w kontekście wdrażania nowej podstawy kształcenia ogólnego, które realizowane są w trybie systemowym.

Informacje ogólne o projekcie systemowym • Wprowadzenie powyższego typu projektu do SzOP (Szczegółowy Opis Priorytetów) POKL wynika z konieczności włączenia wszystkich szkół podstawowych w realizację nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego, której charakter wymaga wdrożenia kompleksowego programu wspomagającego szkołę w procesie edukacji, uwzględniającego indywidualną pracę z dzieckiem w celu wspierania jego osobistego rozwoju.

Powiązanie z podstawą programową • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17). • Szkoła oraz poszczególni nauczyciele podejmują działania mające na celu zindywidualizowane wspomaganie rozwoju każdego ucznia, stosownie do jego potrzeb i możliwości. Uczniom z niepełnosprawnościami, w tym uczniom z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, nauczanie dostosowuje się ponadto do ich możliwości psychofizycznych oraz tempa uczenia się. • W sprzyjających warunkach edukacyjnych można kształcenie zorganizować tak, by uczniowie w ciągu I etapu edukacyjnego nauczyli się znacznie więcej. Z drugiej strony, niektórym uczniom trzeba udzielić pomocy psychologiczno-pedagogicznej, żeby mogli sprostać wymaganiom określonym w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych w zakresie I etapu edukacyjnego

Zadaniem szkoły jest (frag. Z podstawy programowej) • realizowanie programu nauczania skoncentrowanego na dziecku, na jego indywidualnym tempie rozwoju i możliwościach uczenia się; • respektowanie trójpodmiotowości oddziaływań wychowawczych i kształcących: uczeń-szkoła-dom rodzinny; • rozwijanie predyspozycji i zdolności poznawczych dziecka;

Zalecane warunki i sposób realizacji (frag. z podstawy programowej) • 17. Każde dziecko jest uzdolnione. Nauczyciel ma odkryć te uzdolnienia i je rozwijać. W trosce o to, aby dzieci odczuwały satysfakcję z działalności twórczej, trzeba stwarzać im warunki do prezentowania swych osiągnięć, np. muzycznych, wokalnych, recytatorskich, tanecznych, sportowych, konstrukcyjnych. • 18. Odpowiednio do istniejących potrzeb szkoła organizuje: • zajęcia opiekuńcze zapewniające dzieciom interesujące spędzanie czasu, przyjazną atmosferę i bezpieczeństwo; • zajęcia zwiększające szanse edukacyjne uczniów zdolnych oraz uczniów mających trudności w nauce.

Warunki realizacji projektu • Do projektu systemowego może przystąpić organ prowadzący, którego szkoła/szkoły wdrożyły Standardy I - III:

STANDARD I • W szkole działa zespół nauczycieli odpowiedzialny za opracowanie, wdrożenie i realizację działań ukierunkowanych na indywidualizację procesu nauczania i wychowania uczniów klas I – III w kontekście wdrażania nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego na I etapie edukacyjnym. • Skład zespołu: nauczyciele edukacji wczesnoszkolnej oraz inni nauczyciele bezpośrednio pracujący z uczniami klas I -III (np. nauczyciel- wychowawca świetlicy szkolnej, pedagog, psycholog, nauczyciel bibliotekarz i in.) • Zadania zespołu: - Rozpoznanie potrzeb uczniów w zakresie indywidualizacji; • Analiza wyników rozpoznania; • Opracowanie/modyfikacja istniejących programów nauczania dostosowanych do potrzeb uczniów danej klasy (uwzględniających indywidualizację pracy z dzieckiem na lekcji); • Monitorowanie realizacji programów; • Ocena skuteczności podejmowanych oddziaływań.

STANDARD II • Realizacja przez nauczycieli prowadzących obowiązkowe zajęcia edukacyjne opracowanych programów nauczania, które uwzględniają działania na rzecz indywidualizacji pracy z uczniem, w tym ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. • Programy nauczania: • Opisują wykorzystywane metody i formy pracy w odniesieniu do uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych, zarówno szczególnie uzdolnionych, jak i uczniów wykazujących specyficzne trudności w uczeniu się; • Zawierają propozycje indywidualizacji pracy z uczniami podczas obowiązkowych zajęć edukacyjnych, w zależności od potrzeb i możliwości; • Opisują, np. prowadzone podczas lekcji ćwiczenia, propozycje zadań do rozwiązania, czynności do wykonania, prowadzone obserwacje, wykonywane doświadczenia, wykorzystywane pomoce dydaktyczne i środki audiowizualne. Szkoła udostępnia, dostosowane do potrzeb swoich uczniów, opracowane programy organowi sprawującemu nadzór pedagogiczny i organowi prowadzącemu.

STANDARD III • Nauczyciele doskonalą swoje umiejętności zawodowe w zależności od potrzeb, wynikających z przeprowadzonego w szkole wstępnego rozpoznania i zaplanowanych do realizacji zajęć wspierających uczniów, m.in. poprzez samokształcenie, w ramach środków pochodzących z 1% odpisu na doskonalenie, wynikającego z art. 70 a Karty Nauczyciela oraz wykorzystując inne dostępne środki finansowe (np. Priorytet IX Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki).

W ramach projektu systemowego mogą być realizowane tylko i wyłącznie następujące standardy STANDARD IV • Posiadane pomieszczenia dydaktyczne dla klas I-III, szkoła może doposażyć zgodnie z założeniami nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego na I etapie edukacyjnym oraz z zasadami indywidualizacji procesu nauczania i wychowania. • Szkoła doposaża swoją bazę dydaktyczną w pomoce dydaktyczne wynikające z procesu Indywidualizacji oraz w sprzęt specjalistyczny (np.: specjalistyczne oprogramowanie, pakiety do diagnozowania i korygowania dysfunkcji i dysharmonii rozwojowych, takich jak: wady wymowy, dysleksja, wady postawy, zaburzenia koordynacji ruchowej). • Planowane elementy doposażenia szkoły odpowiadają rozpoznanym potrzebom i zaplanowanym zajęciom dodatkowym.

W ramach projektu systemowego mogą być realizowane tylko i wyłącznie następujące standardy Standard V • Szkoła realizuje ofertę zajęć dodatkowych, wspierających indywidualizację procesu dydaktycznego, opracowaną przez zespół nauczycieli. WNIOSEK Projektem zostały objęte szkoły podstawowe, które spełniły standardy I, II, III określone w Zasadach.

Cel główny projektu • Wyeliminowanie barier uniemożliwiających osiąganie sukcesów szkolnych uczniów. • Rozszerzenie umiejętności uczniów szczególnie uzdolnionych w kontekście dalszego procesu edukacji poprzez indywidualizację procesu kształcenia dzieci z klas I-III. • Działania te będą realizowane przez okres 4 semestrów tj. 2011-2013 w gminie Kielce.

Cele szczegółowe projektu • Zapewnienie dzieciom biorącym udział w I etapie edukacyjnym w szkołach podstawowych funkcjonujących na terenie gminy Kielce oferty edukacyjno-wychowawczo-profilaktycznej zgodnej z indywidualnymi potrzebami i możliwościami edukacyjnymi i rozwojowymi w okresie od 2011r. do 2013r. • Zwiększenie dostępności i podniesienie jakości wsparcia udzielonego uczniom odpowiednio do rozpoznanych potrzeb w ciągu 4 semestrów. • Zwiększenie jakości i efektywności oddziaływań edukacyjnych u min. 60% dzieci w klasach I-III szkół gminy Kielce.

Warunki realizacji projektu • zdiagnozowanie lub rozpoznanie potrzeb uczniów przez specjalistę lub zespół nauczycieli (standard I), • deklaracja uczestnictwa w projekcie wypełniona przez rodzica lub prawnego opiekuna dziecka; na spotkaniach z rodzicami na początku realizacji projektu wychowawcy poinformują rodziców o możliwości uczestnictwa ich dziecka w projekcie; w przypadku nieobecności rodzica na spotkaniu dziecka wymagającego pomocy, dyrekcja szkoły wyśle list do rodziców z informacją o zajęciach, • informacja o projekcie zostanie zamieszczona na stronie internetowej gminy Kielce, a także na stronach szkół objętych projektem oraz przekazana rodzicom uczniów klas I-III.

Opis działań • Zadanie 1. Doposażenie bazy dydaktycznej szkół po weryfikacji zapotrzebowań złożonych przez szkoły. • Zadanie 2. Zajęcia dodatkowe (przez cały okres realizacji projektu) realizowane na podstawie programów indywidualizacji opracowanych przez zespoły nauczycieli w każdej szkole. • Zadanie 3. Zarządzanie i obsługa projektu (przez cały okres realizacji projektu) – Koordynator wraz z Zespołem Projektowym; koordynator wyznaczony w każdej szkole.

Rezultaty • eliminacja trudności w czytaniu i pisaniu, • zdobycie umiejętności matematycznych, • eliminacja wad wymowy, • eliminacja trudności w komunikacji społecznej, • skorygowanie wad postawy, • udział w specjalistycznych zajęciach terapeutycznych, co przyczyni się do spełnienia ich potrzeb w zależności od programów zajęć, • rozwinięcie zainteresowań w kierunku nauk matematyczno-przyrodniczych, • rozwinięcie zainteresowań muzycznych, plastycznych, teatralnych, polonistycznych, informatycznych (komputerowych),

Rezultaty • Poprawa jakości i efektywności oddziaływań terapeutycznych i społecznych u 50% uczniów/uczennic objętych wsparciem. • Poprawa poziomu kształcenia u 60% uczniów/uczennic z trudnościami w zakresie mowy, czytania i pisania, myślenia matematycznego. • Rozbudzenie zainteresowań i doskonalenie umiejętności u 75% uczniów/uczennic szczególnie zdolnych.

Pomiar rezultatów • Testy kompetencji – dotyczy zajęć w zakresie czytania, pisania, umiejętności matematycznych. • Opinie zespołu nauczycieli, którzy decydują jednocześnie o zakwalifikowaniu uczniów do projektu. • Czasokres badań – po każdym semestrze. • Wartością dodaną jest skuteczna i efektywna realizacja nowej podstawy programowej.

Zadania nauczyciela koordynatora • Dbałość o merytoryczną wysoką jakość i rzetelność zajęć. • Dopilnowanie, aby wszyscy nauczyciele prowadzący zajęcia opracowali i przekazali koordynatorowi programy zajęć. • Dopilnowanie, aby zajęcia odbywały się systematycznie zgodnie z harmonogramem. Taki harmonogram dla wszystkich zajęć pozalekcyjnych ma być przygotowany w każdej szkole. Musi to być przemyślane tak, aby nie uległ on zmianie np. z powodu zmiany planu lekcji ucznia. Każda szkoła będzie miała zakładkę z harmonogramem na stronie projektu w Urzędzie Miasta. • Dopilnowanie, aby każdy nauczyciel na koniec miesiąca wypełnił i oddał kartę pracy – rozliczenie godzin.

Zadania nauczyciela koordynatora • Dokumentacja świadcząca o zdiagnozowaniu lub rozpoznaniu potrzeb uczniów przez specjalistę lub zespół nauczycieli (standard I). • Listy uczestników poszczególnych zajęć oraz informacja, którzy uczniowie biorą udział w kilku zajęciach. • Przygotowanie z nauczycielami testów kompetencji uczniów (do 15 maja 2011r.)

Zadania nauczyciela koordynatora • Dopilnowanie, aby nauczyciele przeprowadzali testy kompetencji oraz konstruowali opinie o postępach ucznia po każdym semestrze. • Dopilnowanie, aby nauczyciele prowadzili „Kartę obserwacji” – koordynator szkolny gromadzi i udostępnia (dostarcza) je na potrzeby Koordynatora Urzędu Miasta. • Przekazywanie zbiorczych informacji dotyczących realizacji projektów według wzorów przekazywanych przez Urząd Miasta.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 czerwca 2009 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników (Dz. U. z 2009 r. Nr 89, poz. 730). Program: 1) stanowi opis sposobu realizacji celów kształcenia i zadań edukacyjnych ustalonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego, określonej w rozporządzeniu, o którym mowa w § 3 ust. 1 pkt 1, albo w dotychczasowej podstawie programowej kształcenia ogólnego; 2) zawiera: • szczegółowe cele kształcenia i wychowania, • treści zgodne z treściami nauczania zawartymi w podstawie programowej kształcenia ogólnego, • sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania, z uwzględnieniem możliwości indywidualizacji pracy w zależności od potrzeb i możliwości uczniów oraz warunków, w jakich program będzie realizowany, • opis założonych osiągnięć ucznia, a w przypadku programu nauczania ogólnego uwzględniającego dotychczasową podstawę programową kształcenia ogólnego - opis założonych osiągnięć ucznia z uwzględnieniem standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów, określonych w przepisach w sprawie standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów, • propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia; 3) jest poprawny pod względem merytorycznym i dydaktycznym

Testy umiejętności uczniów - diagnoza pedagogiczna – www.ortgraffiti.pl • Od nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej wymaga się umiejętności rozpoznania specyficznych trudności w uczeniu się, a następnie zaplanowania systematycznego wsparcia. Pierwszym etapem jest zatem rozpoznanie wspomnianych trudności, czemu służy kwestionariusz M. Bogdanowicz do badania przesiewowego. Kolejnym etapem jest zakwalifikowanie uczniów do odpowiedniej formy pomocy i opracowanie indywidualnego programu wsparcia. Temu celowi służą opracowane przez R. Czabaj materiały do diagnozy pedagogicznej uczniów klas I–III. Są one przeznaczone do indywidualnych badań pedagogicznych, które może przeprowadzić nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej lub terapeuta pedagogiczny. Pozwalają określić stopień opanowania umiejętności czytania i pisania przed udzieleniem pomocy oraz ocenić efektywność udzielonego wsparcia.

Testy umiejętności uczniów - diagnoza pedagogiczna W trakcie badania oceniamy: • 1. Znajomość liter – ich rozpoznawanie i graficzne odtwarzanie (czytanie i pisanie). • 2. Technikę i tempo czytania. • 3. Czytanie ze zrozumieniem. • 4. Umiejętności pisania w zakresach: • a) przepisywania, • b) pisania z pamięci, • c) pisania ze słuchu, • d) pisania samodzielnego. Diagnoza pedagogiczna powinna przebiegać w dwóch etapach. Pierwsze próby badawcze należy przeprowadzić na początku roku szkolnego – najlepiej we wrześniu. Pozwolą one na określenie rodzaju trudności uczniów, co będzie podstawą do opracowania programu wsparcia. Drugi etap to badanie pod koniec roku szkolnego, które pozwoli na sprawdzenie efektywności działań terapeutycznych.

Seria testów do czytania i pisania dla klasy I - III Teresy Straburzyńskiej i Teresy Śliwińskiej Znajduje się tu 21 tablic służących do oceny : • oceny czytania ze zrozumieniem • pisania ze słuchu • pisania z pamięci • umiejętności przepisywania tekstuLITERATURAStraburzyńska M., Śliwińska T. Seria testów czytania i pisania dla kl. I - III szkoły podstawowej. Podręcznik Warszawa ( 1992 )

Badanie tempa i techniki czytania w ujęciu Bronisława Rocławskiego W omawianej pracy prezentowanych jest : • 30 tekstów, które mają służyć do badania tempa i techniki czytania ( 24 teksty wiązane i 6 list wyrazowych ) • dwa teksty do badania czytania ze zrozumieniem (dziecko ma uzupełnić brakujące wyrazy zgodnie z kontekstem, posiłkując się podanymi informacjami w zdaniach ) • trzy zestawy wyrazów ( listy wyrazowe ) do płynnego czytania. Zestaw pierwszy obejmuje 20 wyrazów dwuliterowych ( jednosylabowych ), zestaw drugi - 25 wyrazów trzyliterowych, a zestaw trzeci - 8 wyrazów czteroliterowych jedno i dwusylabowych. • LITERATURARocławski B. Badanie tempa i techniki czytania Gdańsk ( 2008 )

Test Pomiaru Szybkości Czytania Głośnego Władysława Puśleckiego • Test do przeprowadzenia z każdym uczniem indywidualnie, w warunkach niezakłócających czytanie. Przeznaczony jest dla klas I - VI szkoły podstawowej. Składa się ze 140 jednosylabowych wyrazów, czytanych przez ucznia w ciągu jednej minuty. Wskaźnikiem szybkości czytania jest liczba wyrazów przeczytanych w tym czasie. • KLASA LICZBA WYRAZÓW • I 30 • II 53 • III 65 • IV 77 • V 89 • VI 100 LITERATURAPuślecki W. Test pomiaru szybkości czytania głośnego. Instrukcja stosowania testu Kraków ( 2003 )

Skala Umiejętności Matematycznych Urszuli Oszwy • Kwestionariusz pozwala zorientować się w poziomie umiejętności matematycznych dziecka w wieku 7-8 lat. Metoda zawiera 70 pytań, uporządkowanych w 13 kategorii, obejmujących wszystkie dziedziny działalności matematycznej dziecka, które są jego udziałem w wieku przedszkolnym i początkach edukacji szkolnej. Zastosowanie kwestionariusza pozwala ocenić następujące obszary działalności matematycznej :

Skala Umiejętności Matematycznych Urszuli Oszwy • znajomość podstawowych figur geometrycznych • orientacja w stronie prawej i lewej • znajomość relacji przestrzennych i określeń językowych służących do ich opisu • umiejętność porządkowania obiektów w kolejności rosnącej i malejącej ( tzw. seriacja ) • zdolność klasyfikacji według kryterium nadrzędności i pod-rzędności • porównywanie obiektów według kryteriów fizycznych ( wielkości, ilości, odległości ) • orientacja w czasie ( kalendarz ) • pojęcie liczby • umiejętność przeliczania • znajomość podstawowych określeń języka matematycznego ( leksykon matematyczny ) • umiejętność odczytywania cyfr i liczb • umiejętność pisania cyfr i liczb • dodawanie i odejmowanie

Skala Umiejętności Matematycznych Urszuli Oszwy • Na pytania wybiera się odpowiedzi "tak" lub "nie". Autorka sugeruje, żeby w razie wątpliwości wybrać odpowiedź bliższą prawdy.Badania powinny być przeprowadzane pod koniec klasy pierwszej szkoły podstawowej bądź na początku klasy drugiej. W stosunku do dzieci kończących dopiero przedszkole można zastosować tylko pytania od 1 do 52. Przy obliczaniu wyników należy wówczas pamiętać o zmniejszeniu łącznej liczby pytań i kategorii.Autorka pisze co następuje : "skala może być użyteczna także w odniesieniu do dzieci starszych, wykazujących trudności w uczeniu się matematyki. Będzie stanowiła wówczas uzupełnienie wywiadu dotyczącego wczesnego rozwoju i nabywania umiejętności matematycznych w początkowym okresie nauki. Odpowiedzi na poszczególne pytania/stwierdzenia mogą posłużyć jako wskazówka do dalszej pracy z dzieckiem i nadać kierunek oddziaływaniom w obszarach i umiejętnościach matematycznych szczególnie zaniedbanych czy słabiej opanowanych.LITERATURAOszwa U. Zaburzenia rozwoju umiejętności arytmetycznych. Problem diagnozy i terapii Kraków ( 2008 )

Karta Mierzenia Postępu Uspołecznienia się Dziecka K. M. B. Bridges ( w układzie J. Konopnickiego ) • Karta służy do mierzenia postępu lub cofania się procesu uspołecznienia dziecka w wieku od 7 do 14 lat. Badanie, które opiera się na ukierunkowanej obserwacji powinno być prowadzone cyklicznie, nie częściej jednak niż co pół roku. Pierwszego pomiaru można dokonać po dwóch pierwszych miesiącach pobytu dziecka w szkole.Karta zawiera rejestr 50 cech dziecka w ujęciu kontradyktoryjnym ( zaprzeczającym ) i pogrupowanych w następujący sposób: • Cechy społeczne ( 25 pozycji w tym np. 14. chętny do współpracy czy niechętny ) • Cechy osobiste ( 11 pozycji w tym np. 29. szybki albo powolny w działaniu ) • Cechy emocjonalne ( 14 pozycji w tym np. 50. nie jest mściwy lub mściwy ) LITERATURAKonopnicki J. Problem opóźnienia w nauce szkolnej Kraków ( 1961 )Pospiszyl K. Konflikty młodzieży z otoczeniem Warszawa ( 1970 )

Instytucje i organizacje działające na rzecz osób ze specyficznymitrudnościami w czytaniu, pisaniu i w uczeniu się matematyki Poradnie, stowarzyszenia, fundacje itd. działające na rzecz osób ze specyficznymi trudnościami w czytaniu, pisaniu, uczeniu się matematyki, m.in.: • Polskie Towarzystwo Dysleksji (http://www.ptd.edu.pl), • Instytut Edukacji Matematycznej Ars Mathematica (www.dyskalkulia.pl),

Opracowanie: Lidia Jamrożek