Żołnierze wyklęci ziemi krzywińskiej PROJEKT W RAMACH SZKOŁA Z KLASĄ 2.0

1. Żołnierze wyklęci ziemi krzywińskiejPROJEKT W RAMACH SZKOŁA Z KLASĄ 2.0 Zdjęcie: M. Kulczak, Z dziejów ziemi gostyńskiej w latach 1945-1956,

2. Kim byli żołnierze wyklęci Żołnierze wyklęci to ogólna nazwa dla antykomunistycznego, niepodległościowego ruchu partyzanckiego, stawiającego opór sowietyzacji Polski i podporządkowaniu jej ZSRR, toczącego walkę ze służbami bezpieczeństwa ZSRR i podporządkowanymi im służbami w Polsce. Termin żołnierze wyklęci powstał dopiero w 1993, wcześniej w czasach PRL ogół jednostek antykomunistycznych określany był jako reakcyjne podziemie. Ostatni członek ruchu oporu – Józef Franczak ps. „Laluś” zginął w obławie w osiemnaście lat po wojnie – 21 października 1963 roku. W praktyce jednak większość organizacji zbrojnych upadła na skutek braku reakcji mocarstw zachodnich na sfałszowanie przez PPR wyborów do Sejmu Ustawodawczego w styczniu 1947 i powyborczej amnestii, po której podziemie liczyło nie więcej niż dwa tysiące osób. Źródło: http://pamiec.pl/pa/tylko-u-nas/13592,OSTATNI-JOZEF-FRANCZAK-LALUSquot-19181963-tekst-dr-Slawomira-Poleszaka.html Józef Franczak „Laluś”

3. Najbardziej wysunięte na południowy wschód powiatu miasteczko Krzywiń położone na bagnistym i zalesionym terenie, co bezwzględnie odpowiada elementowi wywrotowemu dla celów ukrycia. RAPORT PUBP Z 1945 ROKU Społeczeństwo z wiosek: Wieszkowa, Bieżynia, Bielewa, Łagowa, Cichowa, Zbęch i Żelazna jest wybitnie nastawienia antydemokratycznego. RAPORT PUBP Z 1946 ROKU Ziemia krzywińska w pierwszych latach po wojnie nazywana była przez pracowników Urzędu Bezpieczeństwa w Kościanie „bandycko-terrorystycznym rogiem powiatu kościańskiego”. To tutaj działał związany z Gostyniem oddział Mariana Rączki pseud. „Kościuszko”.

4. Marian Rączka „Kościuszko” Marian Rączka urodził się 22 XII 1925 roku w Gostyniu. Był synem Jana i Marii z domu Furmaniak. Jesienią 1939 roku cała rodzina została wysiedlona przez Niemców do Czerniewic powiat Tomaszów Mazowiecki. Tam jesienią 1941 roku zetknął się z podziemną organizacją, prawdopodobnie z Narodową Organizacją Wojskową, do której wstąpił i przyjął pseudonim "Tarzan". W sierpniu 1944 roku 19-letni Marian wziął udział w powstaniu warszawskim, gdzie za męstwo i odwagę został odznaczony Krzyżem Walecznych. Po upadku powstania wydostał się wraz z ludnością cywilną z Warszawy i został skierowany do obozu przejściowego w Pruszkowie. Stamtąd hitlerowcy wywieźli go do prac fortyfikacyjnych w Wielkopolsce. W styczniu 1945 roku korzystając z paniki, jaka wybuchła wśród Niemców przed zbliżającym się frontem, uciekł do rodzinnego miasta. Po wyzwoleniu Gostynia, wstąpił ochotniczo do tworzonej właśnie Milicji Obywatelskiej, a następnie został przeniesiony do Pudliszek, gdzie pełnił stanowisko komendanta obozu jeńców niemieckich. W sierpniu 1945 roku wrócił do Gostynia i pracował jako dyżurny centrali telefonicznej w Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego. Zimą nawiązał kontakt z oddziałem AK "Dzielny", którego w niedługim czasie został dowódcą... Zdjęcie: Z dziejów ziemi gostyńskiej w latach 1945-1956 Marian Rączka „Kościuszko”

5. Odział „Kościuszki” – powstanie i skład osobowy Oddział powstał latem 1945 roku na terenie powiatu śremskiego .W kwietniu 1946 roku po aresztowaniu dwóch pierwszych dowódców – „Dzielnego” i „Wichra”, na czele oddziału stanął Marian Rączka pseudonim „Kościuszko”. Oddział przeniósł się na teren powiatów kościańskiego i gostyńskiego. Po raz pierwszy miał się pojawić w sile kilkunastu lub kilkudziesięciu konnych osób w mundurach w okolicach Cichowa – Bielewa – Bieżynia – Łagowa w dniu 6 listopada 1946. Wówczas prawdopodobnie dokonano napadu na gospodarstwo rolne UB. Oddział składał przysięgę następującej treści: Przysięgam Bogu Wszechmogącemu i Królowej Korony Polskiej, że będę walczył w obronie wiary i honoru Ojczyzny przed nawałą komunizmu. Tak mi dopomóż Bóg.

6. Żołnierze oddziału „Kościuszko” Zdjęcie: M. Kulczak, Z dziejów ziemi gostyńskiej w latach 1945-1956,

7. Kazimierz Kotowski „Graf” urodzony w 1922 w Lubiniu, w 1948 uciekł do RFN Marian Dzik „Lew” urodzony w 1925 w Bielewie Stanisław Babiarz „Bystry”, urodzony w 1924 w Bielewie Szczepan Gawroński „Tygrys”, urodzony w 1924 w Bielewie Edmund Kuczma, urodzony w 1925 w Bielewie Władysław Hauza „Śpiący”, „Cygan”, urodzony w 1924 w Żelaźnie Józef Jankowski, urodzony w 1922 w Łuszkowie Antoni Jarosz „Cwaniak”, urodzony w 1924 w Bielewie Feliks Kieroń, urodzony w 1926 w Bielewie Stanisław Jeżykowski, „Bystry”, urodzony w 1929 w Bielewie Edmund Juskowiak „Kucharz” urodzony w 1924 w Łagowie Józef Ignaszewski „Ryś”, urodzony w 1928 w Jerce Jan Klupś „Cichy”, urodzony w 1924 w Zbęchach Bronisław Łopiński, „Wiktor” urodzony w 1924 w Bielewie Franciszek Brukiewicz „Błysk” urodzony w 1914 w Trzecianowie Kazimierz Migdał „Świerk”, urodzony w 1915 w Jerce Stanisław Trzciołek, „Tarzan”, urodzony w 1918 w Jerce Sylwester Woźnica vel Klubczyński „Rogacz”. urodzony w 1924 w Bielewie Czesław Picz „Herubin” , urodzony w 1924 w Łagowie Czesław Michalak „ Dąb” urodzony w 1924 w Łagowie Jan Stężycki „Orlik” , Bielewo Stanisław Jerzykowski „Jeleń”, Bielewo Józef Kubera, Łagowo Jan Michałowski „Bażant”, Zbęchy Czesław Stężycki, „Jastrząb”, Żelazno Władysław Hauza, „Cygan”, Żelazno Jan Skrzypek „Długi”, Żelazno Przez oddział przewineło się około 120 osób. Ponieważ podawali zwykle tylko pseudonimy, nie sposób dokładnie ustalić ich personaliów oraz miejsca zamieszkania. Z mieszkańców gminy Krzywiń znani są:

8. Oddział „Kościuszki” - operacje zbrojne Już 18 listopada doszło do akcji zbrojnej na sanatorium dla funkcjonariuszy milicji i UB w Cichowie. Zabrano 4 karabiny, 5 bagnetów, 2 granaty i amunicję. Oddział liczył wówczas około 30 ludzi. Posiadali mundury WP, broń automatyczną i karabiny. Część oddziału posiadała konie. 5 stycznia 1946 roku dwudziestu partyzantów zatrzymało w Bielewie pociąg relacji Gostyń - Kościan. W wyniku rewizji zatrzymano funkcjonariusz UB Jana Szczepaniaka. Po zarekwirowaniu mu dokumentów, umundurowania i broni oraz wymierzeniu kary cielesnej, puszczono go w bieliźnie wolno. Do kolejnej akcji należy zaliczyć dużą operację w nocy z 30 na 31 maja w Jerce. Oddział w sile 24 osób opanował Urząd Pocztowy, Spółdzielnię „Rolnik” oraz mleczarnię. Zabrano gotówkę, 360 kg masła i maszynę do pisania, pozostawiając pokwitowania rekwirowania przez oddział AK.

9. Ponieważ siły komunistyczne wzmogły terror podczas referendum i sprowadziły na teren gminy „bandycko-terrorystycznego rogu” powiatu dodatkowe siły zbrojne. Odpowiedzią „Kościuszki” było własne działania antykomunistyczne. 9 czerwca podczas zabawy w Świńcu pojawił się 20-osobowy oddział „leśnych” w mundurach i z pełnym uzbrojeniem. Marian Rączka wygłosił przemówienie na cześć Mikołajczyka i Andersa oraz …milicji. Dziś może to zaskakiwać, ale należy nadmienić, że stosunek do funkcjonariuszy porządkowych nie był kojarzony w pierwszych latach po wojnie z ich bezpośrednim podporządkowaniem ideą komunistycznym. Z uwagi na to, że gmina Krzywiń (w Bielewie znajdował się skład broni) uznawana była za szczególnie antykomunistyczną często UB przeprowadzał „naloty” na znajdujące się na jej terenie miejscowości. Podczas jednej z takich akcji, w nocy z 7 na 8 lipca 1946 roku doszło do starcia w Bielewie. Grupa operacyjna KBW oraz PUBP (30 żołnierzy i 4 ubeków) starła się z odziałem „Kościuszki”. Zginął jeden funkcjonariusz UB, a ranny został jeden żołnierz KBW. W lipcu podobne akcje przeczesywania terenów wiosek Łagowo, Bielewo oraz Żelazno organizowały powiatowe siedziby UB w Gostyniu i Kościanie. W ich wyniku rany odniosło trzech członków oddziału „Kościuszki”.

10. 13 września 1946 roku odział dokonał akcji zbrojnej na lokal PPR i mieszkanie sekretarza gminnego PPR w Krzywiniu – Biskupskiego, którego pobito i zastraszono. Zabrano artykuły spożywcze, ubrania oraz broń. Dziesięć dni później podobną akcję dokonano na szefa PPR w Turwi Jana Koniecznego. Krwawe starcie miało miejsce 14 września 1946 roku pod Stankowem. W zabudowaniach Teofila Szczepaniaka i Antoniny Pożegi doszło do walk, w wyniku których zginęło trzech członków oddziału: „Czarny” (Bronisław Mylka ze Świńca), „Kret” (NN) oraz Władysław Babin „Bystry”. Przez ponad 50 lat miejsce pochówku „Czarnego” otoczone było tajemnicą. Dopiero w 2002 roku odsłonięto na cmentarzu parafialnym w Lubiniu jego płytę nagrobną. 15 września oddziałowi prawie udało się zlikwidować powiatowego szefa kościańskiej ubecji Aleksandra Gredczyszyna. Do zdarzenia doszło w Jerce. Najpierw zatrzymano jadącego na motorze komendanta milicji w Krzywiniu kpr. Józefa Płócinika, po nim nadjechał samochód osobowy z funkcjonariuszami Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego z Kościana. Niestety szefowi kościańskiej ubecji udało się uciec i zawiadomić grupę operacyjną.

11. f Akt zgonu Bronisława Mylka pseudonim „Czarny” Zdjęcie: Ewa Leciejewska.

12. Rozwiązanie oddziału Po klęsce pod Stankowem i nieudanym zamachu, dowódca Marian Rączka „Kościuszko” podjął decyzję o rozwiązaniu oddziału i dobrowolnym złożeniu broni. Stało się to pod koniec września 1946 roku po negocjacjach przeprowadzonych przez żonę Franciszka Brukiewicza z powiatowym Urzędem Bezpieczeństwa w Gostyniu. Po ujawnieniu się, więkoszość członków oddziału została uwięzniona na okres kilku lat a następnie zwolniona, jednak aż od 1989 r. byli oni szykanowani i zastraszani przez Urząd Bezpieczeństwa. Największe represje spotkały oczywiście dowódce który, był wielokrotnie aresztowany i wypuszczany na wolność. Działo się tak do 23 lipca 1949 roku kiedy to Marian Rączka został aresztowany przez UB i skazany na karę śmierci która w dniu 5 września 1950 roku została podtrzymana przez Najwyższy Sąd Wojskowy w Warszawie. Wyroku nie wykonano, ponieważ Prezydent skorzystał z przysługującego mu prawa łaski, zamieniając karę śmierci na dożywotnie więzienie. Postanowieniem z 22 czerwca 1956 roku karę dożywocia na mocy amnestii złagodzono do 12 lat więzienia. Dnia 5 czerwca 1957 roku orzeczono zwolnienie z odbywania reszty kary i Marian Rączka opuścił mury więzienia we Wronkach. Zmarł 1 maja 1985 roku.

13. Deklaracja złożenia broni przez Franciszka Brukiewicza. Źródło: Prywatne zbiory Zdzisława Brukiewicza

14. Źródła: Mikołaj Kulczak, Z dziejów ziemi gostyńskiej w latach 1945-1956, Stowarzyszenie Historia Militaris, Gostyń 2013 Waldemar Handke i Rafał Kościański, "Zwyczajny" Urząd PUBP w Kościanie 1945-1954, Instytut im. gen. Stefana „Grota” Roweckiego w Lesznie, Leszno 2006 Mikołaj Kulczak, Gazeta Gostyńska WYDANIE 25/2000 Mikołaj Kulczak, ZBROJNE STARCIE ODDZIAŁU „DZIELNY”Z KOMUNISTYCZNYMI SIŁAMI BEZPIECZEŃSTWA POD STANKOWEM, http://www.muzeum.gostyn.pl/i/dg/421.pdf Prywatne zbiory pana Zdzisława Brukiewicza

15. Prezentaje wykonali Adam Będlewski Alan Brukiewicz Dawid Kostrzewski Ewa Leciejewska Marcin Lichota Patryk Mania Piod czujnym okeim pana Grzegorza Skorupskiego