Substancje niebezpieczne i ocena ryzyka

1. Substancje niebezpieczne i ocena ryzyka Europejska kampania na rzecz oceny ryzyka zawodowego

2. Czym są substancje niebezpieczne? Substancje niebezpieczne: • To ciecze, gazy lub ciała stałe, które stanowią zagrożenie dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracowników. • Występują prawie we wszystkich miejscach pracy, w tym w MŚP (gospodarstwa rolne, salony fryzjerskie, warsztaty naprawy motocykli, szpitale, szkoły …) • Należą do nich czynniki chemiczne, a także biologiczne (bakterie, wirusy, drożdże i pleśń, pasożyty ...) • Obejmują zarówno produkty uboczne wytwarzane przy wykonywaniu pracy, jak i surowce (dymy spawalnicze, spaliny silników Diesla, pył drzewny, mąka stosowanaw piekarniach ...)

3. Substancje niebezpieczne i ich szkodliwe oddziaływanie Brak należytego zarządzania ryzykiem towarzyszącym stosowaniu substancji niebezpiecznych może szkodzić zdrowiu pracowników na wiele sposobów: • wskutek jednokrotnego krótkotrwałego narażenia • wskutek wielokrotnego narażenia • wskutek długotrwałego kumulowania się substancji w organizmie.

4. Skutki zdrowotne Substancje niebezpieczne mogą wywoływać wiele różnych skutków zdrowotnych, w tym: • skutki ostre: zatrucie, uduszenie, wybuch i pożar • skutki długotrwałe, na przykład: • choroby układu oddechowego (zmiany w drogach oddechowych i płucach), takie jak astma, zapalenie błon śluzowych nosa, pylica azbestowa i pylica krzemowa • choroby nowotworowe będące chorobami zawodowymi (białaczka, rak płuc, międzybłoniak, rak jamy nosowej) • skutki zdrowotne, które mogą mieć charakter zarówno ostry,jak i długotrwały: • choroby skóry, problemy z rozrodczością i wady wrodzone, alergie • niektóre substancje mogą odkładać się w organizmie • niektóre substancje mogą prowadzić do powstania efektu kumulacji • niektóre substancje mogą być wchłaniane przez skórę

5. Substancje niebezpieczne — prawo • Ustawodawstwo w tej dziedzinie obejmuje przepisy w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniami powodowanymi przez: • czynniki chemiczne • czynniki biologiczne • substancje rakotwórcze i mutagenne (w tym azbest i pył drzewny) • Prezpisy dotyczące klasyfikacji i oznakowania są równie istotne, natomiast nie mają zastosowania w odniesieniu do wszystkich substancji niebezpiecznych (np. produkty chemiczne używane przez fryzjerów, produkty farmaceutyczne) • Na niektóre substancje i procedury pracy nakładane są ograniczenia dotyczące stosowania i wprowadzania do obrotu. • Należy zapoznać się z odpowiednimi przepisami krajowymi, które mogą dotyczyć stosowania niebezpiecznych substancji w miejscu pracy.

6. Inne odpowienie przepisy • REACHrozporządzenie Wspólnoty Europejskiej WE 1907/2006 tworzy nowy, jednolity system rejestracji, oceny i udzielania zezwoleńw zakresie chemikaliów (Registration, Evaluation and Authorisation of Chemicals): • ma na celu szerszą ochronę środowiska i zdrowia użytkowników • zwiększa odpowiedzialność przemysłu za zarządzanie ryzykiem związanym z chemikaliami i za dostarczanie informacji na temat bezpieczeństwa substancji wszystkim tym, którzy produkują lub stosują daną substancję. • Więcej informacji na temat REACH: http://echa.europa.eu/ • GHS — Globalny Ujednolicony System Klasyfikacji i Znakowania Substancji Chemicznych, opublikowany przez ONZ — będzie również miał wpływ na zdrowie pracowników • Więcej informacji na temat GHS: http://ec.europa.eu/enterprise/reach/ghs_en.htm

7. Krótko mówiąc... • Pracodawcy w UE są prawnie zobowiązani do ochrony swoich pracowników przed szkodliwym działaniem substancji niebezpiecznych w miejscu pracy. • Aby chronić pracowników przed działaniem substancji niebezpiecznych, pracodawcy są prawnie zobowiązani do dokonywania oceny ryzyka. Pracownicy powinni uczestniczyć w realizacji tego zadania.

8. Co to jest ocena ryzyka zawodowego? • Ocena ryzyka zawodowego jest to proces szacowania ryzyka, jakie dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników wynika z zagrożeń w miejscu pracy. Polega na systematycznym badaniu wszelkich aspektów pracy, w którym analizuje się: • co może spowodować uraz lub uszkodzenie ciała • czy można zlikwidować zagrożenia, a jeżeli nie jest to możliwe - • jakie środki zapobiegawcze lub ochronne powinny zostać wprowadzone w celu kontrolowania ryzyka. • Ocena ryzyka zawodowego jest podstawą skutecznego zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, a także sposobem na ograniczenie wypadków związanych z pracą i zapadalności na choroby zawodowe.

9. Ocena ryzyka w przypadku substancji niebezpiecznych • Ocena ryzyka w przypadku substancji niebezpiecznych odbywa się na tych samych zasadach i w oparciu o te same procesy, co w przypadku innych rodzajów ryzyka zawodowego • Niezależnie od tego, kto dokonuje oceny ryzyka, istotne jest, aby zasięgać opinii pracowników i włączać ich w ten proces. Oni: • znają swoje miejsce pracy • są osobami, które będą musiały wdrożyć zmianyw zakresie warunków pracy/stosowanych praktyk. • Istnieją różne metody. Jednak w przypadku większości przedsiębiorstw sprawdza się proste podejście pięcioetapowe.

10. Etap 1: Ustalenie zagrożeń i wskazanie osób zagrożonych (1) • Zidentyfikowanie substancji o potencjalnie szkodliwym oddziaływaniu oraz wskazanie pracowników, którzy mogą być narażeni na działanie tych substancji • Szczególną uwagę należy zwrócić na grupy pracowników, którzy mogą być narażeni na podwyższone ryzyko, np.: • młodzi pracownicy • kobiety ciężarne i matki karmiące • pracownicy migrujący • pracownicy nieprzeszkoleni lub niedoświadczeni • osoby sprzątające, wykonawcy zewnętrzni i osoby postronne. Pamiętaj: zagrożeniem może być wszystko — materiały, urządzenia, metody pracy lub stosowane praktyki — wszystko, co może spowodować wypadek lub chorobę.

11. Etap 1: Ustalenie zagrożeń i wskazanie osób zagrożonych (2) Przy ustalaniu zagrożeń pomocne będzie: • sporządzenie wykazu substancji stosowanych i wytwarzanych w miejscu pracy • zebranie informacji na temat tych substancji np. dotyczących ich szkodliwego oddziaływania i wskazujących, jak do tego może dojść • Ważnym źródłem informacji są znormalizowane etykiety bezpieczeństwa, symbole oznaczenia ryzyka oraz karty charakterystyki (SDS), które dostawca danego produktu chemicznego jest zobowiązany zapewnić • sprawdzenie dopuszczalnych wartości narażenia zawodowego (OEL) tych substancji w miejscu pracy • OEL pomagają kontrolować poziom narażenia na substancje niebezpieczne w miejscu pracy poprzez wyznaczenie maksymalnej wysokości stężenia danej substancji(w powietrzu) • stwierdzenie, czy masz do czynienia z substancjami rakotwórczymi lub mutagennymi, w przypadku których obowiązują bardziej rygorystyczne przepisy • Więcej informacji znajduje się w biuletynieFacts 33 i Facts 35

12. Etap 2: Ocena rodzajów ryzyka i uporządkowanie ich według ważności • Ocena narażenia pracowników na działanie ustalonych substancji niebezpiecznych, zwrócenie uwagi na rodzaj, intensywność, okres trwania, częstotliwość narażenia pracowników • Analiza stosowanych procedur pracy • Analiza narażenia na działanie czynników mieszanych • Analiza skutków wynikających z połączenia z innymi rodzajami ryzyka, na przykład: • zagrożeniami pożarowymi występującymi w pobliżu substancji palnych • ciężką pracą fizyczną, która może przyczynić się do zwiększonego wchłaniania produktów chemicznych, • pracą w środowisku wilgotnym, która może przyczynić się do wzmożonego oddziaływania produktów chemicznych na skórę • Wykaz można następnie wykorzystać do sporządzenia planu działania. Pamiętaj: ryzyko to małe lub duże prawdopodobieństwo, że ktoś może zostać poszkodowany w wyniku narażenia.

13. Etap 3: Podjęcie decyzji w sprawie działania zapobiegawczego (1) Przestrzeganie hierarchii ważności środków, które zapobiegają narażeniu pracowników na działanie substancji niebezpiecznych lub które obniżają poziom tego narażenia: • wyeliminowanie — najlepszy sposób zmniejszenia ryzyka związanego z substancjami niebezpiecznymi • wykluczenie potrzeby stosowania substancji niebezpiecznej poprzez zmianę procesu lub produktu, w którym dana substancja jest stosowana • zastępowanie — w przypadku gdy wyeliminowanie nie jest możliwe • zastępowanie/zamiana substancji niebezpiecznej innymi substancjami/na inne substancje, które są bezpieczne lub mniej szkodliwe

14. Etap 3: Podjęcie decyzji w sprawie działania zapobiegawczego (2) • Kontrolowanie — jeżeli danej substancji lub procesu nie da się wyeliminować lub zastąpić • zapobieganie narażeniu lub obniżanie jego poziomu poprzez podjęcie takich działań, jak: • hermetyzacja procesu technologicznego będącego źródłem emisji substancji niebezpiecznej • kontrolowanie emisji u źródła • lepsze zarządzanie procesami technologicznymi • rozwiązania techniczne służące ograniczeniu narażenia do minimum • ograniczenie liczby pracowników narażonych na działanie substancji niebezpiecznych oraz skrócenie czasui zmniejszenie intensywności tego narażenia • w przypadku gdy narażeniu nie można zapobiec przy pomocy innych metod, należy zapewnić pracownikom odpowiednie środki ochrony osobistej oraz przeszkolenie w zakresie ich stosowania.

15. Zastępowanie — procesy robocze • Należy zacząć od substancji i procesów roboczych, które • już spowodowały problemy w Twoim przedsiębiorstwie (problemy zdrowotne, wypadki lub inne zdarzenia) • powodują konieczność stałego nadzoru zdrowia (np. badań medycznych pracowników) • objęte są odpowiednimi przepisami krajowymi nakładającymi ograniczenia na ich używanie w miejscu pracy • powodują znaczne narażenie pracowników lub skutkują narażeniem wielu pracowników. • Procesy robocze wymagające przeanalizowania to: • procesy „otwarte”, np. malowanie dużych powierzchni, mieszanie/łączenie w otwartych pojemnikach/naczyniach • procesy powodujące powstawanie pyłów, oparów lub dymów bądź doprowadzające do rozpraszania się cieczy w powietrzu np. spawanie, malowanie natryskowe.

16. Zastępowanie — substancje • Przeanalizowania wymagają substancje, które: • zwiększają ryzyko pożaru lub wybuchu • są lotne, np. lotne związki organiczne, lub rozpraszają sięw powietrzu (aerozole, pyły) • powodują poważne zagrożenie dla zdrowia, np. trucizny, czynniki korozyjne i środki drażniące; • są źródłem stałego zagrożenia dla zdrowia, np. alergeny, substancje mające wpływ na rozrodczość • wywołują choroby zawodowe • mogą być wchłaniane przez skórę • powodują konieczność stosowania środków ochrony osobistej (np. ochrony dróg oddechowych). • Więcej informacji znajduje się w biuletynie Facts 34

17. Substancje rakotwórcze i mutagenne • Przepisy dotyczące substancji rakotwórczych i mutagennych przewidują bardziej rygorystyczne wymagania: • substancje rakotwórcze i mutagenne muszą zostać zastąpionew takim stopniu, w jakim jest to technicznie możliwe • hermetyzacja procesu technologicznego emitującego takie substancje jest obowiązkowa, o ile jest technicznie wykonalna • dostęp pracowników musi być ograniczony • dokumentacja dotycząca narażenia pracowników musi być bardziej szczegółowa i musi być przechowywana przez okres dłuższy • pracownicy muszą otrzymywać więcej informacji na temat zagrożenia i monitorowania stanu zdrowia. • Należy zapoznać się z odpowiednimi przepisami krajowymi, które mogą dotyczyć stosowania niebezpiecznych substancji w miejscu pracy

18. Etap 4: Podjęcie działania • Wprowadzenie środków zapobiegawczych i środków ochrony • Elementem skutecznej realizacji przedsięwzięć jest opracowanie planu, w którym należy określić: • zakresy odpowiedzialności • przewidywany termin zakończenia zadania • zasoby przydzielone w celu wdrożenia środków • termin przeglądu oceny i podmiot dokonujący tego przeglądu • Działania na rzecz wyeliminowania ryzyka, jego substytucji lub kontrolowania należy traktować priorytetowo.

19. Etap 5: Monitorowanie i przegląd • Należy monitorować skuteczność środków zapobiegawczych • Ocena ryzyka musi być poddawana przeglądowi zawsze, gdy w organizacji zachodzą istotne zmiany: • w przypadku zmian w procedurze pracy • w przypadku wprowadzenia nowych chemikaliów lub procedur pracy • w razie wypadków lub pojawienia się problemów zdrowotnych • okresowo w celu zagwarantowania, że ustalenia zawarte w ocenie ryzyka są nadal aktualne.

20. Dokumentacja oceny ryzyka • Dokumentacja oceny ryzyka, którą należy prowadzić, stanowi podstawę: • przekazywania informacji osobom zainteresowanym • ustalenia, czy niezbędne środki zostały wprowadzone • przygotowania materiału dowodowego dla organów nadzoru • modyfikacji środków, w razie zaistnienia zmian.

21. Porady dla pracowników • Zachowanie środków ostrożności dotyczących substancji niebezpiecznych wymaga, aby pracownicy otrzymywali na bieżąco informacje dotyczące takich kwestii, jak: • ustalenia wynikające z oceny ryzyka • zagrożenia, na jakie są narażeni • ewentualne skutki tych zagrożeń • działania, jakie muszą podjąć w celu zapewnienia bezpieczeństwa sobie i innym • działania, jakie należy podjąć w razie wypadku lub niekorzystnego rozwoju sytuacji • sposób rozpoznania niekorzystnego rozwoju sytuacji • dane dotyczące osoby, do której należy zgłaszać wszelkie problemy • sposób postępowania podczas wykonywania prac konserwacyjnych • wyniki monitorowania każdego narażenia lub kontroli stanu zdrowia.

22. Porady dla pracodawców: przekazywanie informacji • Prawidłowy sposób przekazywania informacji między pracodawcą i pracownikiem wymaga: • dysponowania wykazem substancji niebezpiecznych stosowanychi wytwarzanych w procesie roboczym • dysponowania kartami charakterystyki (SDS) i podobnymi dostępnymi dokumentami w odniesieniu do każdej substancji niebezpiecznej • przygotowania instrukcji roboczych opartych na informacjach dotyczących substancji niebezpiecznych • upewnienia się, że pojemniki przeznaczone na substancje niebezpieczne są wyraźnie oznakowane • przekazywania wyników oceny ryzyka • systematycznego pytania pracowników o potencjalne problemy związane ze stanem zdrowia i bezpieczeństwa • zapewniania pracownikom wszelkich istotnych informacji, instrukcjii szkoleń dotyczących substancji niebezpiecznej występującej w miejscu pracy.

23. http://hw.osha.europa.eu Dobre dla Ciebie. Dobre dla firmy. Europejska kampania na rzecz oceny ryzyka zawodowego