Identyfikacja i pomiar ryzyka

1. Identyfikacja i pomiar ryzyka Jacek Mizerka Akademia Ekonomiczna w Poznaniu

2. Pojęcie ryzyka c.d. • Szeroko rozumiane ryzyko finansowe wiąże się z możliwymi przepływami pieniężnymi, które płaci i otrzymuje podmiot • Rodzaje ryzyka finansowego najczęściej spotykane w firmie: • ryzyko rynkowe – jest to ryzyko spowodowane zmianami cen na rynkach, zwłaszcza na rynkach finansowych, • ryzyko biznesowe – ryzyko dotyczące wolumenu sprzedaży związane z istnieniem konkurencji, odnoszące się także do jakości produktów i reputacji firmy • ryzyko kredytowe – ryzyko spowodowane niedotrzymaniem przez strony warunków finansowych, • ryzyko operacyjne – ryzyko wynikające z błędów w funkcjonowaniu wewnętrznych systemów instytucji, w tym błędów popełnianych przez ludzi, • ryzyko prawne – spowodowane zmianami regulacji prawnych.

3. Pojęcie ryzyka • Ryzyko można zdefiniować jako odchylenie od oczekiwanego wyniku. • Wyróżnia się dwie koncepcje ryzyka: • ryzyko wynikające z możliwości wystąpienia niepożądanego zjawiska np. straty (negatywne rozumienie ryzyka), • ryzyko wynikające z możliwości zrealizowania dochodu różniącego się od dochodu oczekiwanego (neutralne rozumienie ryzyka)

4. Zarządzanie ryzykiem Zarządzanie ryzykiem w firmie to: identyfikacja, mierzenie ryzyka oraz decydowanie o skali akceptacji ryzyka i zastosowaniu instrumentów ograniczających ryzyko. Zarządzanie ryzykiem nie polega na jego unikaniu za wszelką cenę, ale na wykorzystanie wiedzy i umiejętności do jego oszacowania oraz uzyskania przy nim optymalnego dochodu.

5. Zarządzanie ryzykiem c.d. • Etapy zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie • rozpoznanie rodzajów ryzyka, • kwantyfikacja (pomiar), • zabezpieczenie przed ryzykiem • monitorowanie • ocena procesu zarządzania ryzykiem

6. Rozpoznanie (identyfikacja rodzajów ryzyka) Identyfikacja ryzyka powinna być przeprowadzona w sposób kompleksowy, gdyż wzrastająca liczba zagrożeń sprawia, że coraz istotniejsze jest zrozumienie powiązań między czynnikami wpływającymi na przepływy pieniężne. Identyfikację rodzajów ryzyka należy rozumieć jako proces, którego zadaniem jest określenie, co niepożądanego może się wydarzyć, gdzie, kiedy, dlaczego i w jaki sposób. Do identyfikacji rodzajów ryzyka można wykorzystać diagram Ishikawy (schemat rybiej ości),

7. Identyfikacja rodzajów ryzyka

8. Ekspozycja na ryzyko • Ekspozycja na ryzyko oznacza maksymalną stratę, jaką przedsiębiorstwo może ponieść, gdy wystąpi negatywne zjawisko. • Istotną rolę w badaniu ekspozycji na ryzyko pełni określenie profilu ryzyka, czyli określenie kierunku wpływu danego rodzaju ryzyka (czynnika) na wybrane kryterium (np. wartość firmy)

9. Pomiar ryzyka • Grupy miar ryzyka: • miary zmienności (np. wariancja, czy odchylenie standardowe), • miary wrażliwości (np. współczynnik β (beta), średni okres trwania długu -ang. duration of debt, stopień dźwigni operacyjnej i finansowej), • miary zagrożenia (np. wartość narażona na ryzyko ang. Value at Risk)

10. Miary zmienności • wariancja i odchylenie standardowe, σ Odchylenie standardowe Przykład – Ćwiczenie 3R Wartość oczekiwana zmiennej losowej

11. Miary zmienności c.d. • Ryzyko dla pakietu (portfela) dwóch inwestycji: gdzie: x, 1-x, udziały odpowiednio stopy zwrotu inwestycji A i B w portfelu σAσB - odchylenia standardowe stóp zwrotu inwestycji A i B cov(rA rB) – kowariancja stóp zwrotu z inwestycji A i B ρ – współczynnik korelacji stóp zwrotu z inwestycji A i B

12. Miary zagrożenia Wartość narażona na ryzyko (Value at Risk –VaR) • Strata wartości rynkowej taka, że prawdopodobieństwo jej wystąpienia albo przekroczenia w zadanym okresie jest równe zadanemu poziomowi tolerancji. • Strata wartości rynkowej taka, że prawdopodobieństwo, że wartość rynkowa zmniejszy się o mniej niż VaR, wynosi: (1- poziom tolerancji); (1 – poziom tolerancji) = poziom ufności. • VaR może być też interpretowana jako różnica między obecną wartością instrumentu finansowego (portfela, instytucji), a odpowiednim kwantylem rozkładu prawdopodobieństwa.

13. Wartość narażona na ryzyko - VaR • Przykładowe wartości poziomu ufności: • 99% - Komitet Bazylejski, Bankers Trust • 95% - JP Morgan, Bank of America • 94,5% Citibank Im wyższy poziom ufności (niższy poziom tolerancji), tym większa VaR • Horyzont czasowy (tzw. okres przetrzymania) • 1 dzień – banki • 10 dni – okres rekomendowany przez Komitet Bazylejski • 1 miesiąc – stosowany przez fundusze inwestycyjne Im dłuższy horyzont, tym większa VaR

14. VaR przy założeniu, że zmienna losowa ma rozkład normalny

15. Koncepcja CorporateMetrics Metoda VaR w odniesieniu do działalności przedsiębiorstwa, przekłada się na koncepcję CorporateMetrics W tej koncepcji wyróżnia się takie miary zagrożenia, jak: Zysk narażony na ryzyko (ang Earnings at Risk, EaR, także Profit at Risk, PaR) Zysk narażony na ryzyko (Ear), to takie odchylenie in minus zysku w zadanym okresie od jego oczekiwanej wartości, że prawdopodobieństwo, iż takie odchylenie nastąpi, albo, że będzie jeszcze większe, jest równe zadanemu poziomowi istotności, α. Innymi słowy istnieje (1- α) szans, że zysk odchyli się od wartości oczekiwanej o mniej niż EaR.

16. Koncepcja CorporateMetrics c.d. Przepływ pieniężny narażony na ryzyko (ang. Cash Flow at Risk, CFaR) Przepływ pieniężny narażony na ryzyko (CFaR), to takie odchylenie in minus przepływu pieniężnego w zadanym okresie od jego oczekiwanej wartości, że prawdopodobieństwo, iż takie odchylenie nastąpi, albo, że będzie jeszcze większe, jest równe zadanemu poziomowi istotności, α. Innymi słowy istnieje (1- α) szans, że przepływ pieniężny odchyli się od wartości oczekiwanej o mniej niż CFaR.

17. Metody szacowania VaR • Szacowanie tzw. przedziałów ufności na podstawie założenia o postaci rozkładu statystycznego opisującego kształtowanie się zmiennej losowej, dla której ustalana jest VaR; stosowanie tej metody w odniesieniu do portfela aktywów, wymaga uwzględnienia współzależności (kowariancji, korelacji) między tymi aktywami – ćwiczenie 4R • Symulacja na podstawie danych historycznych wymaga dysponowania odpowiednio długimi szeregami czasowymi; polega ona na wykorzystaniu historii procentowych zmian cen danego elementu aktywów lub portfela aktywów; metoda ta polega na wyznaczeniu percentyla odpowiadającego wymaganemu poziomowi ufności ćwiczenie 5R

18. Metody szacowania VaR c.d. • Symulacja Monte Carlo obejmuje duże zestawy sztucznie tworzonych zmian cen aktywów, na podstawie których oblicza się VaR. Tworzenie zestawu dotyczącego jednego elementu aktywów obejmuje: • generowanie liczb pseudolosowych z rozkładu równomiernego (rozkład równomierny, to taki, w którym wartości każdej realizacji zmiennej losowej przyporządkowuje się jednakowe prawdopodobieństwo) • konwertowanie liczb pseudolosowych w zestaw zmian cen o zadanym rozkładzie (na ogół tym zadanym rozkładem jest rozkład normalny)

19. VaR – zalety, wady • Zalety • VaR jest dana w postaci jednej liczby, która w sposób sumaryczny przedstawia możliwe straty instytucji finansowej. • VaR uwzględnia efekt dywersyfikacji portfela • Łatwa jest interpretacja VaR. • VaR jest miarą agregującą różne rodzaje ryzyka. • VaR jest rekomendowana przez wiele instytucji, w tym nadzorujących sektor bankowy i rynek finansowy w ogóle, np. Komitet Bazylejski • Wady • VaR określa stratę w warunkach normalnego funkcjonowania rynku. nie radzi sobie natomiast z ekstremalnymi ruchami np. cen