TÜRKİYE’DE KAYITLI İSTİHDAMA GEÇİŞ VE AB MÜZAKERELERİ

1. TÜRKİYE’DE KAYITLI İSTİHDAMA GEÇİŞ VE AB MÜZAKERELERİ Celal POLAT Başmüfettiş AB Uzmanı (Hukuk) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 15 Ekim 2010 Malatya

2. SUNUM PLANI • TÜRKİYE’DE SORUNUN BOYUTU • AB’DE DURUM • 19. FASILDA KAYITLI İSTİHDAM • UYUM VE UYGULAMA ÇALIŞMALARI

3. TANIM • Yasalarda herhangi bir tanıma yer verilmemiştir. • Uygulamada kayıt dışı istihdam; • Ücretle çalışanların ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına hiç bildirilmemesi, • Ücretlilerin çalışma günlerinin eksik olarak bildirilmesi • Elde ettikleri ücretlerinin eksik olarak bildirilmesi • Türkiye’ de ücretsiz aile işçileri hak sahibi olarak sosyal güvenlik sisteminde faydalanıcı oldukları için kayıt dışılığın tanımında yer almamaktadır. 3

4. SCREENING CHAPTER 19 EMPLOYMENT AND SOCİAL POLİCY UNDECLARED WORK • KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN NEDENLERİ • Hızlı nüfus artışı, • İşsizlik oranının yüksekliği, • İşgücünün eğitim seviyesinin düşüklüğü, • İstihdamla ilgili mali yükümlülüklerin fazlalığı,(işgücü maliyetini yükseltici uygulamalar, sosyal güvenlik primleri,) • Bürokratik işlemlerin çokluğu, The Republic of TURKEY 4

5. SCREENING CHAPTER 19 EMPLOYMENT AND SOCİAL POLİCY UNDECLARED WORK • KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN NEDENLERİ • İş ve işçi sağlığı ile ilgili yasal düzenlemelerin mali baskısı, • Af ve borçlanma kanunları, • Çalışma ilişkilerinde meydana gelen değişmeler (Kısmi çalışma, taşeronlaşma vb. esnek çalışma modelleri) • Genç emeklilik.(Genç yaşta emekli olanların yaşlılık aylığı almaları ve sağlık yönünden ilgili sosyal güvenlik kuruluşundan yararlanmaları nedeniyle düşük ücretle ve sigortasız çalışma eğilimi) The Republic of TURKEY 5

6. Kayıt dışı istihdam boyutu •  Meslek grupları itibariyle, kayıt dışı çalışma • tarım sektörü ve imalat sanayinde daha yaygındır. • % 50’den fazlası tarımda Diğer sektörler: • Sanayi ve hizmet • İnşaat • Tekstil, konfeksiyon • Ulaşım ve turizm

7. SUNUM PLANI • TÜRKİYE’DE SORUNUN BOYUTU • AB’DE DURUM • 19. FASILDA KAYITLI İSTİHDAM • UYUM VE UYGULAMA ÇALIŞMALARI

8. AB’de çalışanlar açısından istihdam politikası nedir? • AB’nin istihdam politikası, vatandaşlarına din, dil, cinsiyet, bedensel özür, sınırlı vasıf, etnik köken ve yaş ayırımı gözetmeksizin istihdam sağlamayı, yeni iş olanakları yaratmayı ve yüksek standartta çalışma şartları ve ortamı sağlamayı hedeflemektedir. • AB üyesi ülkeler arasında çalışma koşulları açısından farklılıklar bulunabilmektedir. Örneğin, Fransa’da çalışan bir işçi ile İtalya’da çalışan bir işçi aynı sosyal haklara sahip değildir. Ancak, Fransa’da çalışan bir Fransız işçi ile İtalyan işçi aynı sosyal haklardan ve çalışma koşullarından yararlanmaktadır.

9. KAPSAM

10. DÜZENLEMELER OPEN METHOD OF COORDINATION (AÇIK KOORDİNASYON YÖNTEMİ ) COMMUNITY METHOD (TOPLULUK METHODU)

11. AB’de Durum AB’nin 7 Nisan 1998 tarihli Kayıt Dışı İstihdama İlişkin Bildirisi • Kayıt dışı çalışmanın nedenlerine dair bir tartışma başlatmak • Kayıt dışı çalışmayı Avrupa İstihdam Stratejisine entegre etmenin yollarını araştırmak • Hukuki niteliği olan ancak kamu makamlarına bildirilmeyen ücretli işler • Toplam kayıtlı istihdamın % 7- % 19

12. SUNUM PLANI • TÜRKİYE’DE SORUNUN BOYUTU • AB’DE DURUM • 19. FASILDA KAYITLI İSTİHDAM • UYUM VE UYGULAMA ÇALIŞMALARI

13. TÜRKİYE - AB İLİŞKİLERİ ANKARA ANLAŞMASI (1963) : Türkiye ile AET arasında bir “ortaklık” kuran çerçeve anlaşmadır. Bu anlaşma türü sadece gelecekte “Topluluğa üye olacak” ülkelerle yapılır. KATMA PROTOKOL (1973) : Ankara Anlaşmasındaki konuların ayrıntılarını belirler, AB ile TR arasında Gümrük Birliği oluşturulmasını öngörür. İLİŞKİLERİN DONDURULMASI (1978-1986) : Ekonomik sıkıntılar ve 1980 askeri darbesinin yarattığı siyasi sıkıntılar 13

14. TÜRKİYE - AB İLİŞKİLERİ TAM ÜYELİK BAŞVURUSU (14.4.1987) : Ülkemizin AB’ne tam üye olabilecek bir ülke olduğu, ancak 1992 Tek Pazarın oluşturulmasından önce hiçbir ülkenin Birliğe alınmayacağı cevabı (Bekleyin) GÜMRÜK BİRLİĞİ (01.01.1996) : 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı ile, daha önce Katma Protokol’de tamamlanması öngörülen Gümrük Birliği 1 Ocak 1996 tarihinden itibaren uygulanmaya başlamıştır. ADAY ÜLKE STATÜSÜ: 1999 MÜZAKERE EDEN ÜLKE STATÜSÜ: TAM ÜYELİK MÜZAKERELERİNE BAŞLAMA 2005 14

15. 19.FASIL SOSYAL POLİTİKA VE İSTİHDAM MÜZAKERE SÜRECİ 15

17. TARAMA RAPORU • Yaklaşık 6 ay sonra Sosyal Politika ve İstihdam faslına ilişkin Avrupa Komisyonunun rapor taslağı Ülkemize gönderilmiştir. Kabul edilen metnin ana başlıkları aşağıda görülmektedir: • İş Hukuku • İş Sağlığı ve Güvenliği • Sosyal Diyalog • İstihdam Politikası • Avrupa Sosyal Fonu (ESF) • Sosyal İçerme 7. Sosyal Koruma 8. Ayrımcılıkla mücadele 9. Eşit Fırsatlar 10. Uyum ve Uygulama Kapasitesi • Sonuç bölümünde de Komisyon, sosyal politika ve istihdam faslının açılması için öngördüğü konuları yazmıştır.

18. TARAMA SÜRECİ BULGULARI5. İSTİHDAM

19. TARAMA RAPORU • Kayıt dışı istihdam oranı 2005 yılında % 50.1 idi. En sorunlu sektörler tarım (% 88.2) ve inşaattır (%64.3).

20. TARAMA SÜRECİ BULGULARI6. SOSYAL İÇERME • 2004 yılında Türkiye’de yoksulluk oranı % 25.6’dır. Yoksulluğun azaltılmasında sosyal koruma sisteminin ve sosyal harcamaların etkisi oldukça sınırlı kalmaktadır. Sonuç olarak, tüm sosyal harcama ve transferlerden sonraki yoksulluk oranı, AB ortalaması olan % 15’in oldukça üzerindedir. • Ulusal düzeyde bir sosyal içerme stratejisi bulunmamaktadır. Sosyal içermeye ilişkin idari yapılar oldukça dağınıktır ve faaliyetlerin koordinasyonu yetersizdir.

21. TARAMA SÜRECİ BULGULARI7. SOSYAL DİYALOG • Sendikal hak ve özgürlükler • Mevcut sosyal diyalog mekanizmalarının etkinliği

22. AÇILIŞ KRİTERLERİ

23. SUNUM PLANI • TÜRKİYE’DE SORUNUN BOYUTU • AB’DE DURUM • 19. FASILDA KAYITLI İSTİHDAM • UYUM VE UYGULAMA ÇALIŞMALARI

24. Topluluk Müktesebatı • Üyelik Topluluk Müktesebatının kabulünü gerektirir: 100.000 sayfadan oluşan hukuk metinleri ve daha fazlası: örn. • bağlayıcı araçlar (Tüzükler/Direktifler) • bağlayıcı olmayan hükümler (örn. Tavsiyeler, yumuşak kanınlar) • Üçüncü ülkelerle imzalanan Uluslararası Antlaşmalar • … • Bu Üyelik kontratının kabul edilmesi zorunlu “Kabul et ya da bırak” fakat bazen geçiş hükümleri üzerinde anlaşmaya varılabilir: “Yarın yapın ama iyi yapın”

25. UYUM ÇALIŞMALARINDA İZLENEN YÖNTEM Her bir konu başlığı altında, o konuya ilişkin AB düzeyinde çıkarılmış tüm mevzuat (özellikle Tüzük, Direktif, Karar, Bildiri, Şart, Strateji, Eylem Planı) ve üye ülkelerdeki uygulamaları incelenmektedir. Bu mevzuata karşılık gelen Türk mevzuatı bulunmakta ve bir karşılaştırma yapılmaktadır. Karşılaştırma sonucu “Uyumlu”, “Kısmen Uyumlu”, “Karşılık Gelen Türk Mevzuatı Yok” şeklinde bir sınıflandırma yapılmaktadır. Uyumlu olmayan Türk mevzuatının AB mevzuatına nasıl ve ne şekilde uyumlaştırılacağı konusunda öneriler hazırlanmaktadır. 25

26. KAYITLI İSTİHDAM Uygulamada sorun var Strateji, Eylem Planı, Eyleme geçiş (Faaliyetler+Projeler) 26

27. “Kayıtdışı istihdam ve cinsiyet eşitliği başta olmak üzere bu alandaki müktesebatın aşamalı olarak yürürlüğe girmesi ve uygulanmasına yönelik Eylem Planı hazırlamaktır” • Eylem Planı hazırlık süreci 16 Ocak 2008’de başlamıştır. • AB Koordinasyon Dairesi Başkanlığı koordinasyonunda ilgili kurum-kuruluşların katkılarıyla hazırlanmıştır. EYLEM PLANI

28. TASLAK EYLEM PLANINDA ÖNGÖRÜLEN TEMEL EYLEMLER

29. TASLAK EYLEM PLANINDA ÖNGÖRÜLEN TEMEL EYLEMLER

30. TASLAK EYLEM PLANINDA ÖNGÖRÜLEN TEMEL EYLEMLER

31. TASLAK EYLEM PLANINDA ÖNGÖRÜLEN TEMEL EYLEMLER

32. KAYITDIŞI İSTİHDAMIN ÖNLENMESİ EYLEM 1 • Ücret, eğitim-mesleki eğitim, göç, iş sağlığı ve güvenliği, yoksulluk ve sosyal yardımlara erişim gibi sosyal göstergeler temelinde kayıtlı ve kayıtdışı işçilerin cinsiyet temelinde karşılaştırılmasına imkân tanıyacak araştırmalara zemin sağlanması • İlgili verilerin ve yukarıda bahsedilen analiz sonuçlarının SGK’nın internet sitesinde duyurulması

33. KAYITDIŞI İSTİHDAMIN ÖNLENMESİ EYLEM 3 2009-2011 • Kurumlararası veri paylaşımının etkin olarak sağlanması - Kayıtdışı çalışmayla mücadele için 43 ildeki Sosyal Güvenlik İl Müdürlüklerinin hizmet birimlerinin kapasitesinin geliştirilmesi - SGK Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı’nın kullanımına açık ortak bir veri tabanının geliştirilmesi, kullanımından sorumlu kişilerin tespit edilmesi ve veritabanının etkin kullanımının sağlanması

34. PROJELER Bakanlığımızın Rolü PROGRAM OTORİTESİ olarak IPA İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi bileşeni kapsamında verilen fonların tam ve etkin olarak kullanımını sağlamaktır. 34

35. IPA İNSAN KAYNAKLARI BİLEŞENİ ANA ÖNCELİK EKSENLERİ Sosyal İçerme İstihdam Eğitim Öncelik 1 Öncelik 2 - 3 Öncelik 4 Dört Tedbir Dört Tedbir İki Tedbir

36. AB Finansmanlı Projeler • Kurumsal Kapasite • Kayıtlı İstihdamın Teşvik Edilmesi • 12 NUTS II Bölgesindeki 43 ilde Kayıtlı İstihdam Rehberlik Merkezleri kurulacaktır. • Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı bünyesinde çapraz kontrol amacıyla kullanılacak bir ortak veri tabanı oluşturulacaktır. • Kayıtlı istihdam ve çalışmayı teşvik etmek için bir Ulusal Strateji Belgesi / Eylem Planı hazırlanacak ve mevzuat daha etkin biçimde uygulanabilir hale getirilecektir.

37. BÜTÜNCÜL YAKLAŞIM • İlgililerin sorunu çözme iradesi • Tarafların bakış açılarının netleştirilmesi • Uzlaşmaya dayanan çözüm odaklı yaklaşım

38. AB SOSYAL POLİKA VE İSTİHDAM/UYUM SÜRECİ İLE İLGİLİ İNTERNET SİTELERİ Avrupa Komisyonu www.ec.europa.eu/social/ Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı www.csgb.gov.tr İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi OP http://www.ikg.gov.tr/ Avrupa Birliği Genel Sekreterliği www.abgs.gov.tr AB Uzmanları Derneği www.abuzmanlari.org.tr

39. TEŞEKKÜR EDERİM