Edukacja – perspektywy rozwoju Polski

1. Edukacja – perspektywy rozwoju Polski Krzysztof Mądel SJ Konferencja „Edukacja narodowa a rozwój oświaty wsi polskiej” Szkoła Wyższa Przymierza Rodzin Warszawa 27 marca 2004

2. Bezrobocie i edukacja na wsi Na terenach, gdzie dominowały PGR-y, stopa bezrobocia dochodzi do 38%. W końcu 2001 na wsi było zarejestrowanych 1 mln 329 tys. osób bez pracy, co stanowi 42,7 proc. ogółu bezrobotnych (najwięcej w Podkarpackiem – ok. 63%, a najmniej w Śląskiem – 18%). W porównaniu z rokiem 1998 stopa bezrobocia na wsi zwiększyła się z 10,5 do 16,7%, a najwyższa jest wśród młodzieży do 24. roku życia (38,7%), osób z wykształceniem zasadniczym (40%) i podstawowym (35%). Stopa bezrobocia ukrytego na wsi wynosi 19,6%. W latach 90. zamknięto na wsi w tym czasie 3 tys. szkół, a istniejące są znacznie słabiej niż miejskie wyposażone w urządzenia dydaktyczne i oferują mniej zajęć z języków obcych i informatyki. Rolnicy są najsłabiej wykształconą warstwą społeczną w Polsce, ponad połowa z nich zakończyła edukację na najniższym, podstawowym poziomie. W latach 90. nastąpił wyraźny spadek udziału młodzieży wiejskiej na studiach. Dziś na wyższych uczelniach młodzież ze wsi stanowi 10% studentów dziennych i 6-7% zaocznych. Tylko niecały 1% młodych zamierzał na wsi pozostać i aż 42% chciało skończyć studia (w ciągu dziesięciu lat ten odsetek się podwoił). Skala ubóstwa rodzin wiejskich sięga tu od 60 do 80%. Fundacji na rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa, „Polska Wieś 2002”, Warszawa 2002. www.fapa.com.pl

3. Egzamin pogimnazjalny 2002 Statystycznie szkoły wiejskie uzyskiwały od 11,74 punktu (wynik najniższy – 1 szkoła) do 41,80 punktu (wynik najwyższy – 1 szkoła). Szkoły położone na terenie miast-gmin uzyskiwały statystycznie od 10,06 punktu (wynik najniższy – 1 szkoła) do 41,22 punktu (wynik najwyższy – 1 szkoła). Szkoły miejskie uzyskiwały statystycznie od 8,55 punktu (wynik najniższy – 1 szkoła) do 47,83 punktu (wynik najwyższy – 1 szkoła). Na podstawie wyników uczniów, uwzględniających lokalizację szkół z podziałem na miasto, miasto-gminę i gminę wiejską, można stwierdzić, że statystycznie szkoły z gmin miejskich otrzymywały średnio 31,45 punktu, czyli 62,90% punktów możliwych do uzyskania Słabsze wyniki uzyskały szkoły na terenie miast-gmin, otrzymując średnio 28,87 punktów, czyli 57,74% punktów możliwych do uzyskania. Szkoły w gminach wiejskich otrzymały średnio 28,82 punktów, czyli 57,64% punktów możliwych do uzyskania. Różnica między średnim wynikiem szkół miejskich a średnim wynikiem szkół na terenie miasta-gminy wyniosła 2,58 punktu. W przypadku szkoły w gminie wiejskiej wyniosła ona 2,63 punktu. Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie, Egzamin gimnazjalny 2002. Wyniki krajowe, Warszawa sierpień 2002.

4. Egzamin pogimnazjalny 2002: język polski Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie, Egzamin gimnazjalny 2002. Wyniki krajowe, Warszawa sierpień 2002.

5. Egzamin pogimnazjalny 2002: matematyka Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie, Egzamin gimnazjalny 2002. Wyniki krajowe, Warszawa sierpień 2002.

6. PISA 2001: Rozumienie tekstu. Punkty uzyskane przez uczniów Źródło: OECD; Zbigniew Pendel, Polscy uczniowie poniżej średniej, „Gazeta Wyborcza” 4 grudnia 2001. Por. http://www.ifispan.waw.plhttp://www.pisa.oecd.org

7. Rozwój edukacji na świecie, 1970 – 1997 Wired schools, wired nations, The Economist Nov 8th 2001. The blackboard jungle, The Economist May 10th 2001.

8. Rozwój edukacji akademickiej, 1970–1996 Odsetek populacji na studiach III stopnia 1970 1996 % kobiet Brazylia 0.44 1.17 52.9* W. Brytania 1.08 3.25 51.8 Chiny 0.01 0.49† 33.3‡ Francja 1.58 3.54 54.9 Indie 0.44 0.65† 36.2 Indonezja 0.2 1.16§ 34.8§ Iran 0.26 0.65† 38.1† Izrael 1.86 3.59 51.3** Meksyk 0.49 1.76 47.7 RPA 0.37 1.49* 48.0* Płd. Korea 0.63 5.65 36.9 Turcja 0.48 2.35 35.1 USA 4.14 5.37† 55.1§ *1994 †1997 ‡1993 §1995 **1992 Źródło: UNESCO, UNPD The new workforce, The Economist Nov 1st 2001.

9. Wydatki na edukację III stopnia w krajach OECD* * bezpośrednie subsydia dla instytucji oraz dla gospodarstw domowych, bez uwzględnienia subsydiów na koszty utrzymania studentów; ** średnia ważona łącznie dla 27 krajów OECD w oparciu o dostępne lub szacunkowe dane; *** wypadkowa wartości ważonych dla każdego z 27 krajów OECD z osobna w oparciu o dostępne lub szacunkowe dane.

10. Pastures new A radical shift USA employment, % of total Developing countries' exports, % of total 100 100 Manufacturing Services 80 80 60 60 40 40 Manufacturing Minerals 20 20 Agriculture and mining Agriculture 0 0 1965 70 75 80 85 90 95 2000 1810 1900 1999 Source: World Bank Some win, some lose, The Economist Dec 5th 2001. Rolnictwo, przemysł czy usługi? Toiling from there to here, The Economist Dec 25th 1999.

11. Przemysł, rolnictwo, usługi, 1980-1999 Znikające kominy fabryk Zatrudnienie w przemyśle, rolnictwie i usługach w wybranych krajach, % 1980 1997 Przemysł Rolnictwo Usługi Wielka Brytania Niemcy (tylko Zachodnie, 1980) Japonia USA Źródło: International Labor Organization The manufacturing paradox, The Economist Nov 1st 2001 Knowledge is power, The Economist Sep 21st 2000

12. Fordyzm Ekonomia skali Produkcja masowa Uniformizacja i standaryzacja Duże zapasy surowców, półfabrykatów i wyrobów gotowych Badania jakości ex-post Duże straty czasu pracy Produkcja zależna od czynników produkcji i zasobów Integracja pionowa (czasem pozioma) Redukcja kosztów w wyniku kontrolowania płac Post-fordyzm Ekonomia jakości i zakresu Produkcja małoseryjna Produkcja elastyczna, wielość wytwarzanych produktów Brak zapasów Kontrola jakości wkomponowana w proces produkcji Zmniejszenie strat czasu pracy Produkcja zależna od popytu (Quasi-)pionowa integracja; zlecanie robót podwykonawcom Redukcja kosztów w wyniku innowacji i poprawy jakości Stara i nowa ekonomia. Proces produkcji Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza , założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacja terytorialnej organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASE nr 21, Warszawa 1999, ss. 9-20.

13. Fordyzm Robotnik wykonuje pojedyncze, proste czynności Płaca akordowa (oparta o normy techniczno-ekonomiczne) Wysoka specjalizacja pracy Brak lub ograniczone szkolenia zawodowe, brak podnoszenia kwalifikacji w miejscu pracy Nacisk na ograniczanie zakresu odpowiedzialności robotnika Brak pewności pracy i złe warunki dla zatrudnionych czasowo; poszerzanie się umów nieformalnych Post-fordyzm Wielość zadań Płaca wg stawki osobistej Eliminacja specjalizowanych czynności Długie szkolenie w miejscu pracy Zwiększony nacisk na współodpowiedzialność robotników Wysoka pewność pracy dla pracowników podstawowych (zatrudnienie do emerytury) Stara i nowa ekonomia. Praca Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza , założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacja terytorialnej organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASE nr 21, Warszawa 1999, ss. 9-20.

14. Fordyzm Hierarchia przestrzenna oparta na funkcjach Przestrzenny podział pracy Homogenizacja regionalnych rynków pracy (przestrzenna segmentacja rynków pracy) Globalne sieci dostawców i podwykonawców Organizacja przestrzeni konsumpcji w formie suburbanizacji Post-fordyzm Powstawanie skupisk i aglomeracja Przestrzenna integracja lub podział pracy Dywersyfikacja rynków pracy (segmentacja rynków pracy w danym miejscu) Terytorializacja więzi między firmami Organizacja przestrzeni konsumpcji przez miejskie centrum Stara i nowa ekonomia. Przestrzeń Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza , założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacja terytorialnej organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASE nr 21, Warszawa 1999, ss. 9-20.

15. Fordyzm Negocjacje zbiorowe Uspołecznienie bogactwa (państwo dobrobytu) Centralizacja Państwo lub miasto "subsydiujące" Krajowa polityka regionalna Badania i rozwój finansowane przez przedsiębiorstwa Wiodąca rola przemysłu w tworzeniu innowacji Post-fordyzm Negocjacje prowadzone na szczeblu lokalnym lub firmy Prywatyzacja potrzeb zbiorowych oraz zabezpieczenia społecznego; pomoc charytatywna Decentralizacja i zaostrzająca się konkurencja międzyregionalna Państwo lub miasto przedsiębiorcze Terytorialne (sub-krajowe) polityki regionalne Badania i rozwój finansowane przez sektor publiczny Wiodąca rola sektora publicznego w tworzeniu innowacji Stara i nowa ekonomia: rola państwa Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza , założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacja terytorialnej organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASE nr 21, Warszawa 1999, ss. 9-20.

16. Fordyzm Masowa konsumpcja dóbr trwałego użytku Modernizm Państwo narodowe Uspołecznienie Post-fordyzm Konsumpcja zindywidualizowana Postmodernizm Lokalizm i regionalizm Indywidualizacja Stara i nowa ekonomia. Ideologia Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza , założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacja terytorialnej organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASE nr 21, Warszawa 1999, ss. 9-20.

17. FORDYZM Zasoby siły roboczej Koszty robocizny Łatwość nabycia surowców Koszty transportu Infrastruktura transportowa Dostatek mocy Specjalizacja lokalnego przemysłu Niskie podatki Pomoc finansowa władz publicznych Klimat POST-FORDYZM Kwalifikacje siły roboczej Koszty robocizny Bliskość autostrady, lotniska międzynarodowego Ponadregionalne połączenia kolejowe Koszty energii Bliskość dostawców Jakość administracji lokalnej Opłaty lokalne Usługi miejscowych banków Wspieranie działalności gospodarczej Jednostki obsługi biznesu, izby gospodarcze Bliskość szkół wyższych i instytutów badawczych Dobry wizerunek miasta/regionu Komunikacja miejska Mieszkania Zaplecze medyczne Życie kulturalne, możliwości wypoczynku Stara i nowa ekonomia. Kryteria lokalizacji nowych inwestycji Źródło: Grzegorz Gorzelak (ed.), Decentralizacja terytorialnej organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Warszawa 1999.

18. Narody i wartości Ž Japonia Szwecja Ž Światopogląd (pionowo) Wartości tradycyjne to religia, rodzina, ojczyzna, silne poczucie tożsamości narodo- wej. Rodzice domagają się od dzieci posłuszeństwa, chcą, żeby dzieci spełniały ich ocze- kiwania, odrzucają aborcję, eutanazję, rozwody, samobój- stwo. Wartości laickie zawierają katalog wartości przeciwnych. Jakość życia (poziomo) Wartości egzystencjalne są istotne dla ludzi walczących na co dzień o przetrwanie, o bezpieczeństwo fizyczne i ekonomiczne. Ludzie żyjący w poczuciu zagrożenia z reguły okazują niechęć wobec cudzoziemców, mniejszo- ści seksualnych, osób chorych na AIDS, stronią także od aktywności politycznej, nawet od pisania petycji, uważają, że mężczyźni są lepszymi liderami politycz- nymi niż kobiety. Wartości auto-ekspresyjne zawierają katalog war- tości przeciwnych. Opracowano na podstawie setek kwestionariuszy wysyłanych w ciągu ostatnich 25 lat do mieszkańców 78 krajów (85% populacji). K o n f u c j a ń s k i e P r o t e s t a n c k i e P o k o m u n i s t y c z n e Norwegia Estonia Chiny Ž Dania Bułgaria Ž Ž Ž Rosja Ž Ž Ž Niemcy Ž Ž Czechy Litwa Białoruś Korea Płd. Holandia Ž Finlandia Ž Ž Ž Szwajcaria Ukraina Ž Ž Ž Słowenia Czarnogóra Ž Tajwan Ž Ž Łotwa Ž Ž Serbia Luksemburg Francja Ž Albania Słowacja Ž Mołdawia Ž Islandia Ž Ž Ž Węgry Ž Belgia Ž Ž Macedonia Ž Austria Włochy Chorwacja Wielka Brytania Ž E u r o p a Ś r o d k o w o – Nowa Zelandia Ž Ž Ž Ž Bośnia Hiszpania wartości tradycyjne wartości laickie Ž Gruzja W s c h o d n i a Ž Kanada Ž Azerbejdżan K a t o l i c k a E u r o p a Ž Ž Australia Armenia Ž Rumunia Polska Ž Ž USA Ž Wietnam Indie Ž A z j a A n g l o s a s k i e Turcja Ž Chile Ž Argentyna Ž Ž Ž Indonezja Irlandia Filipiny Ž Dominikana Ž Ž Iran Ž Peru A m e r y k a Ł a c i ń s k a RPA Ž Ž Brazylia Jordania Egipt Ž Nigeria Ž Meksyk Ž Ž Ž Uganda Ž Ž Ž Wenezuela Ž Zimbabwe Ghana Maroko Ž Kolumbia Ž A f r y k a Puerto Rico Tanzania Salwador Ž Ž wartości egzystencjalne wartości auto-ekspresyjne World Values Survey, University of Michigan, 2003. Cf. Living with a superpower, The Economist, 2 Jan 2003.

19. Lawrence Kohlberg: Etapy dojrzewania moralnego W miarę dorastania dzieci i młodzii ludzie coraz mniej polegają na zewnętrznych czynnikach dyscyplinujących, a coraz bardziej na swoich ugruntowanych przekonaniach. Pod koniec lat szcześćdziesiątych psycholog Lawrence Kohlberg doszedł do wniosku, że przechodzą oni przez sześć stadiów (podzielonych na poziomy) rozumowania moralnego. Zebrane przez niego dane pochodzą m.in. z długoterminowego badania 58 młodych mężczyzn, z którymi spotykano się regularnie w ciągu blisko 20 lat. Ich dojrzałość moralną oceniano na podstawie sposobu, w jaki rozwiązywali hipotetyczne dylematy – na przykład czy mąż powinien ukraść lek dla swojej umierającej żony. Badany mógł odpowiedzieć twierdząco lub przecząco; istotne było podane uzasadnienie. Z wiekiem osoby badane przechodziły przez kolejne etapy, choć w różnym czasie. Szósty etap pozostaje niestety niejasny. Choć model ten z powodzeniem opisuje intelektualny aspekt rozwoju moralnego, to nie pozwala on wyjaśnić rzeczywistych ludzkich zachowań. Dwie osoby reprezetnujące to samo studium mogą zachować się w różny sposób. L. Kohlberg, Essays on Moral Development. Vol. I: The Philosophy of Moral Development, Harper and Row, San Francisco 1981; Vol. II: The Psychology of Moral Development, Harper and Row, San Francisco 1984. Por. Dorota Czyżowska, Rozwój moralny, “Charaktery” 1999 nr 2 (25) ss. 40-41.

20. http://madel.opoka.net