AKADEMIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU MODUŁ I Zrównoważony rozwój – ujęcie systemowe i organizacyjne

1. AKADEMIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU MODUŁ I Zrównoważony rozwój – ujęcie systemowe i organizacyjne KAPITAŁ SPOŁECZNY, POSTAWY OBYWATELSKIE I SPOŁECZNE A ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ Mirosław NakoniecznyPatrycja Stefańska

2. Zamiast motta Piękno tej ziemi skłania mnie do wołaniao jej zachowanie dla przyszłych pokoleń. Jeśli kochacie tę ojczystą ziemię, niech to wołanie nie pozostanie bez odpowiedzi! Ojciec Święty Jan Paweł IIZamość, 12 czerwca 1999 roku(za: „Przez Edukację do Zrównoważonego Rozwoju, Warszawa 2001)

3. ...do tych, którym powierzona została odpowiedzialność za ten kraj (...), aby nie zapomnieli o obowiązku chronienia go przed ekologicznym zniszczeniem... Ojciec Święty Jan Paweł IIZamość, 12 czerwca 1999 roku(za: „Przez Edukację do Zrównoważonego Rozwoju, Warszawa 2001)

4. Skąd potrzeba wykładu o takiej tematyce?

5. Niedoskonałości instytucjonalne a środowisko

6. Niedoskonałości instytucjonalne a środowisko Skąd potrzeba wykładu o takiej tematyce? • Funkcjonowanie rządu:a. Działania korekcyjne (brak odpowiedniej polityki ochrony środowiska);b. Interwencje (niedoskonałość polityki ochrony środowiska – celów, instrumentów, uprawnień);c. Niedoskonałość administracyjna (niedoskonałość integracji, projektowania i realizacji interwencji, wdrożenia). • Zaangażowanie interesariuszy:a. Społeczna mobilizacja (brak lub nieodpowiednia silna reprezentacja interesów);b. Autoryzacja (brak lub nieodpowiednio przekazany mandat do działania). • Opschoor, 1996

7. Niedoskonałości instytucjonalne a środowisko CBOS, 2008

8. Zaufanie społeczne Raport: „Polska 2030”

9. Postawa obywatelska i społeczna Postawa obywatelska = patriotyzm – postawa szacunku, umiłowania i oddania ojczyźnie oraz chęć ponoszenia za nią ofiar; pełna gotowość do jej obrony, w każdej chwili. Przedkłada cele ważne dla ojczyzny nad osobiste, nawet kosztem własnego zdrowia lub życia. Wyróżniamy patriotyzm: • narodowy; • regionalny; • lokalny. Wynika z poczucia więzi społecznej i emocjonalnej z narodem, kulturą, tradycją oraz przodkami (narodu, regionu, miejsca życia). Postawa społeczna – postawa, której zasadniczym elementem jest wysoka odpowiedzialność społeczna, która: • charakteryzuje się dobrowolnym i aktywnym działaniem na rzecz pozytywnych zmian w najbliższym otoczeniu społecznym; • angażuje każdego człowieka w kreowanie lepszej rzeczywistości społecznej; • wynika z faktu, że obywatele mają nie tylko prawa, ale także obowiązki względem społeczeństwa i wspólnoty.

10. Kapitał społeczny Kapitał społeczny – termin z pogranicza ekonomii i socjologii, oznaczający kapitał (jako element procesu produkcji i życia w zorganizowanym społeczeństwie), którego wartość opiera się na wzajemnych relacjach społecznych i zaufaniu jednostek, które dzięki niemu mogą osiągać więcej korzyści (z ekonomicznego i społecznego punktu widzenia). Wikipedia, 2012 Pierre Bourdieu – lata 70. XX wieku: Zbiór rzeczywistych i potencjalnych zasobów, jakie związane są z posiadaniem trwałej sieci mniej lub bardziej zinstytucjo-nalizowanych związków wspartych na wzajemnej znajomościi uznaniu – lub inaczej mówiąc z członkostwem w grupie – która dostarcza każdemu ze swych członków wsparcia w postaci kapitału posiadanego przez kolektyw, wiarygodności, która daje im dostęp do kredytu w najszerszym sensie tego słowa. http://www.ecured.cu

11. Kapitał społeczny Założenie podstawowe: podobnie jak kapitał ekonomiczny – stosunki społeczne i sieci powiązań między jednostkami to zasób, dzięki któremu można osiągnąć zamierzone korzyści. Według Jamesa Colemana: Kapitał społeczny jest cechą struktury społecznej, która wspiera konkretne działania aktorów, podejmowane w ramach tej struktury. SKŁADNIKI: • Wzajemne zobowiązania i oczekiwania wypływające z ról społecznych. • Dostęp do informacji. • Normy i sankcje społeczne. • Relacje władzy. • „Relacje władzy” J. Coleman, Foundations of Social Theory (1990). http://www2.asanet.org

12. Kapitał społeczny Według Roberta Putmana: Kapitał społeczny odnosi się tu do takich cech organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa ułatwiając skoordynowane działania. SKŁADNIKI: • (Poziome) sieci stowarzyszeń. • Normy społeczne. • Zgeneralizowane zaufanie. • R. Putnam, Demokracja w działaniu, 1995 http://bowlingalone.com • Według Francisa Fukuyamy: • Kapitał społeczny oznacza umiejętność współpracy międzyludzkiejw obrębie grup i organizacji w celu realizacji własnych interesów. SKŁADNIK: • Zaufanie. • F. Fukuyama Zaufanie. Kapitał społeczny..., 1997 fukuyama.stanford.edu

13. Kapitał społeczny • Według Piotra Sztompki: • Więzi zaufania, lojalności i solidarności, znajdujące wyraz w samoorganizowaniu się i samorządności, głównie w ramach dobrowolnych stowarzyszeń. • SKŁADNIKI: • zaufanie społeczne; • wartości, normy społeczne, solidarność, zwyczaj współpracy; • sieć kontaktów; • znajomości; • powiązania; • przynależność do organizacji i stowarzyszeń. www3.uj.edu.pl

14. Kapitał społeczny – zyski? • Ekonomiczne: • zmniejsza nierówności społeczno-ekonomiczne; • pobudza lokalny rozwój gospodarczy; • substytuowanie innych postaci kapitału; • zabezpieczenie społeczne; • ograniczanie problemu „free riding” (efektu gapowicza). • Polityczne: • utrwala postawy społeczne; • sprawne funkcjonowanie lokalnych instytucji; • kontrola administracji publicznej; • rozwój demokracji lokalnej i wsparcie ładu demokratycznego. • Rozwiązywanie problemów społecznych: • w sferze edukacji, zdrowia, bezpieczeństwa publicznego i innych; • ułatwia poszukiwanie pracy; • źródło wsparcia społecznego i nieformalnej opieki.

15. Kapitał społeczny - wskaźniki KAPITAŁ SPOŁECZNY WYSOKI NISKI KULTURA ZAUFANIA KULTURA CYNIZMU(oszukiwanie, podejrzliwość)

16. Kapitał społeczny - wskaźniki • Członkostwo w organizacjach społecznych, samorządowych lub politycznych (mierzone deklaracjami przynależności i aktywnego działania w tych organizacjach oraz pełnienia w nich funkcji z wyboru lub nominacji). • Aktywność polityczna w skali społeczności lokalnej (np. mierzona deklaracjami udziału w wyborach samorządowych). • Aktywność polityczna w skali kraju. • Wspieranie organizacji społecznych. • Zaufanie do władz lokalnych.

17. Kapitał społeczny - wskaźniki Raport: „Polska 2030”

18. Kapitał społeczny - Wskaźniki CBOS, Stowarzyszeniowo-obywatelski kapitał społeczny, Warszawa, 2008

19. Kapitał społeczny - wskaźniki Przynależność do organizacji społecznych według płci: mężczyźni - 12,4%; kobiety - 9,7%. Przedział wiekowy: od 35 do 44 lat - 13,3%; od 45 do 54 lat - 12,5%. Aktywność w organizacjach społecznych wzrasta wraz z dochodami, poziomem wykształcenia i statusem społeczno-ekonomicznym Polaków. Respondenci z gospodarstw domowych o dochodach powyżej 1200 zł per capita zrzeszają się ponad trzykrotnie częściej (15,7%) niż ci, którzy uzyskują dochody poniżej 300 zł na osobę (4,5%). Najwyższy odsetek aktywnego członkostwa w organizacjach społecznych notujemy w takich grupach zawodowych, jak górnicy (31%), nauczyciele (26%) oraz dyrektorzy i prezesi firm (23,5%).

20. Kapitał społeczny - wskaźniki Raport: „Polska 2030”

21. Kapitał społeczny– inne powiązania Raport: „Polska 2030”

22. Kapitał społeczny a dobrostan Raport: „Polska 2030”

23. Kapitał społeczny a kapitał intelektualny • Kapitał społeczny i innowacyjność to klucz do rozwoju zrównoważonego społeczeństwa. • Innowacyjność – naturalna jak i stymulowana chęć uczenia się i zdobywania nowych doświadczeń. • Wynajdywanie i rozwijanie talentów – tworzenie klasy kreatywnej społeczeństwa – zasadnicze zadanie edukacji XXI wieku.

24. Kapitał społeczny a kapitał intelektualny Bez kapitału społecznego oraz innowacyjności nie dojdzie do zrównoważonego rozwoju społeczeństwa. „Obowiązujący model nauczania w szkołach ma rodowód w czasach rewolucji przemysłowej, kiedy jego zadaniem było jednolite przygotowanie dużych grup na potrzeby rozwijającego się przemysłu. Dzisiaj rozwijamy gospodarkę wiedzy, w której nauczanie musi w większym stopniu być nakierowana na wynajdywanie i rozwijanie talentów, a tym samym na tworzenie przyszłej klasy kreatywnej (ang.: creative class)”. www.odpowiedzialnybisznes.ning.com/profuiles/blogs/raport-kapital-intelektualny

25. Kapitał społeczny a kapitał intelektualny Cztery komponenty Kapitału Intelektualnego: Kapitał strukturalny Kapitał ludzki Kapitał intelektualny Kapitał społeczny Kapitał relacyjny Raport: „Polska 2030”

26. Zawody zaufania społecznego ZAWODY ZAUFANIA PUBLICZNEGO W ŚWIADOMOŚCI POLAKÓW Raport przygotowany dla: POLSKIEJ IZBY INŻYNIERÓW BUDOWNICTWA Research International Pentor: Marzec 2008, Warszawa

27. Zawody zaufania społecznego CBOS, 2009

28. Kapitał społeczny Raport: „Polska 2030” www.emi.pl

29. Kapitał ludzki Pojęcie ekonomiczne, oznaczające zawarty w każdym człowieku i społeczeństwie jako całości zasób fachowej wiedzy, umiejętności, doświadczenia, zdrowia i energii życiowej. Jest on wskaźnikiem możliwości adaptacyjnych i produkcyjnych oraz kreatywności. Wikipedia, 2012

30. Kapitał ludzkiversus kapitał społeczny Komunikacja wewnętrzna: ciągły kontakt z pracownikami, podwładnymi, rzetelna informacja. Ochrona zdrowia: zdrowie pracowników – szkolenia, programy zdrowotne, profilaktyka, promocja zdrowia. Systemy motywacyjne: dostrzeganie sukcesów, premie motywacyjne, awanse. Różnorodność w miejscu pracy: wszyscy pracownicy są równi – brak podziałów ze względu na rasę, płeć, zdrowie. Programy szkoleniowe i edukacyjne: kształcenie kadry, inwestycje w personel (ludzi). Polityka antymobbingowa: jasne i przestrzegane przepisy. Akcjonariat pracowniczy: równy, zgodny z przyjętymi zasadami podział zysków z pracy. Wspieranie społeczności lokalnej: wspieranie swojej społeczności lokalnej i zaspokajanie jej potrzeb, promowanie wydarzeń społeczno-kulturowych, np. honorowego krwiodawstwa, festynów itp. Wspieranie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego: nauczanie odpowiedzialności społecznej, przyjmowanie do wiadomości i reagowanie na oddolne opinie. Działalność społeczna i charytatywna: pomoc doświadczonych potrzebującym, dbałość o dobre poczucie psychiczne; organizowanie świąt i wydarzeń kulturowych.

31. Rozwój zrównoważony „Rozwój, w którym obecne potrzeby są zaspakajane a równocześnie nie istnieje zagrożenie dla zaspokojenia potrzeb przyszłych generacji” Gro Harlem Brundtland Przewodnicząca Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju„Raport BRUNDTLAND” http://www.dagbladet.no

32. Rozwój Zrównoważony jako cel Edukacji Ekologicznej Konferencja ONZ „Środowisko i Rozwój” na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w Agendzie 21 – rozdział 36 stwierdza: Edukacja Ekologiczna jest podstawą do zrozumienia na czym polega Zrównoważony Rozwój i pozwala ludziom na zdobycie umiejętności łączenia w działaniach zagadnień rozwoju i środowiska oraz promocji takich wartości w życiu.

33. Edukacja nieformalna Raport: „Polska 2030”

34. Od Sztokholmu po Ahmedabadkamienie milowe Edukacji Ekologicznej • Sztokholm 1972 – Konferencja ONZ „Człowiek i Środowisko” • Tbilisi 1977 – I Międzynarodowa Konferencja nt. EE • Moskwa 1987 – II Międzynarodowa Konferencja nt. EE • Rio de Janeiro 1992 – Szczyt ONZ „Środowisko i Rozwój” • Thessaloniki 1997 – III Międzynarodowa Konferencja nt. EE • Johannesburg 2002 – Szczyt ONZ nt Zrównoważonego Rozwoju • Ahmedabad 2007 – IV Międzynarodowa Konferencja nt.EE

35. Ewolucja edukacji • Edukacja przyrodnicza. • Edukacja środowiskowa. • Edukacja ekologiczna (z punktu widzenia ekologii człowieka). • Edukacja dla (a NIE „O”) zrównoważonego rozwoju.

36. Cel Edukacji Ekologicznej dla Zrównoważonego Rozwoju Wyzwanie dla każdego z nas, dla każdej instytucji, dla całych społeczeństw, podejmowanie przez całe życie, by na życie patrzeć z perspektywy jutra jako dnia, który należy do nas wszystkich, albo… nie będzie należał wcale.

37. Zmiany w podejściu doEdukacji dla Zrównoważonego Rozwoju • Od Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro do Szczytu Ziemi w Johannesburgu poszerzyła się lista zagadnień, które weszły w kanon EE: • sprawiedliwość społeczna; • walka z ubóstwem; • walka z chorobami; • analiza skutków migracji i inne. • Bez ich rozwiązania nie możemy mówić, że rozwój ludzkości jest zrównoważony. • ZASADNICZE WARTOŚCI: 3 × SZACUNEK dla… • ….innych (także i przyszłych pokoleń) • …różnorodności i odmienności • …środowiska i zasobów naszej planety

38. SFERA UMIEJĘTNOŚCI PRAKTYCZNYCH SFERA EMOCJONALNA SFERA WIEDZY • Zapamiętywanie wiadomości ekologicznych. • Wyjaśnianie procesów i zjawisk zachodzących w środowisku. • Umiejętność stosowania wiadomości w różnych sytuacjach ekologicznych. • Obserwacja. • Naśladowanie czynności praktycznych. • Sprawność w umiejętnościach praktycznych, nawyki. • Zainteresowanie środowiskiem (nastawienie). • Reagowanie proekologiczne. • System wartości - „ekologiczny styl życia”. CELE KSZTAŁCENIA EKOLOGICZNEGO 3 SFERY EDUKACJI National Foundation for Environmental Protection, 1991

39. Uczeń ZINTEGROWANA EDUKACJA EKOLOGICZNA NAUCZYCIEL (każdego szczebla) ŚRODOWISKO LOKALNE (także rodzina) KLIMAT „SZKOŁY” („program ukryty”) TREŚĆ NAUCZANIA (planowana, realizowana, osiągana) • o demokratycznym stylu kierowania; • wrażliwy na piękno i harmonię przyrody; • wolny od encyklopedyzmu; • różnicujący wymagania; • humanizujący (ekologizujący); • z wiarą w możliwości nauczanego; • itd... • RODZINA: akceptacja, zainteresowanie, wspieranie, wychowywanie; • SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA: koordynacja, praca w społeczności, wykorzystanie możliwości społecz.; • ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE : odczuwanie przyro- dnicze, poznawanie • itd... • wsparcie dla programu; • demokratyzacja i humanizacja życia szkolnego; • przyjaźnie; • przyroda w szkole i obejściu (poza szkołą); • życie pozalekcyjne; • wzajemna pomoc; • czystość i bezpie- czeństwo; • itd… • wszystkie przedmioty i formy pracy wychowawczej; • integracja treści w programach i podręcznikach; • otwartość wszystkich programów na treści ekologiczne; • aktywizujące metody i środki nauczania; • nie encyklopedyzmowi - tak samoświadomości. Zdobywający wiedzę

40. Edukacja środowiskowa – kierunki zmian CEL Przekazywanie wiedzy. Transformacja lub rozwój jednostki i społeczeństwa. METODYKA Dominująca rola nauczyciela, ograniczona Szeroki wachlarz metod i stylów uczenia się i nauczania, skala stylów i metod uczenia się i nauczania. techniki eksperymentalne, pełne współuczestnictwo. ORIENTACJA Bazowanie na przedmiotach przyrodniczych. Edukacja osoby jako całości, ukierunkowanie na systemy wartości. ORGANIZACJA Bazowanie na przedmiotach przyrodniczych. Działania integrujące, różne przedmioty i specjaliści. PUNKT CIĘŻKOŚCI „Obiektywne” studiowanie, z pomijaniem aspektów Współzależność zjawisk w skali lokalnej i globalnej, politycznych, ekonomicznych i moralnych, uwzględnianie aspektów politycznych, ekonomicznych koncentrowanie się na problematyce lokalnej. i moralnych, podkreślenie jednostkowej odpowiedzialności. S.Sterling, G. Cooper: In Touch „Environmental Education for Europe” WWF-UK, 1992 „Tradycyjna” edukacja środowiskowa Całościowa (holistyczna) edukacja środowiskowa

41. ...Potem rysowali A on narysował wszystko na żółto, bo właśnie tak odczuwał poranek I to było piękne. Nauczycielka podeszła i śmiała się z niego. „Co to jest? Powiedziała. „Dlaczego nie narysujesz czegoś podobnego do rysunku Kena?” Czy nie jest on piękny? ... I zawsze już rysował samoloty i rakiety jak wszyscy... Ch. Galloway „Psychologia uczenia się i nauczania”, 1988

42. Ruchy ekologiczne Liczba podmiotów sektora pozarządowego w podziale na szczególne formy prawne, REGON, 2008 r.

43. Ruchy ekologiczne Raport: „Polska 2030”

44. Ruchy ekologiczne • Organizacje pozarządowe (2004-2006): • Pozyskane fundusze na 1450 projektów. • Wartość projektów – około 1,2 mld zł. • Zdolność do pozyskiwania funduszy UE – 15%:budżet powyżej 20 000 zł; konto bankowe; obsługa księgowa; zatrudniony personel. • Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego – 500 projektów • Program Rozwoju Zasobów Ludzkich – 400 projektów.

45. Ruchy ekologiczne

46. Ruchy ekologiczne

47. Ruchy ekologiczne • Organizacje proekologiczne: np. Liga Ochrony Przyrody, Polski Klub Ekologiczny, Straż Ochrony Przyrody, Polska Partia Zielonych itp.; • Organizacje uwzględniające w swej działalności problemy ekologiczne: głównie towarzystwa społeczne i zawodowe, organizacje młodzieżowe, polityczne, turystyczne, religijne itp., np. Polski Związek Żeglarski, PTTK, ZHP; • Grupy proekologiczne: takie jak np. Ruch Ekologiczny św. Franciszka – REFA, Federacja Zielonych, Pracownia na Rzecz Wszystkich Istot, Ruch Ekologiczno-Pokojowy "Wolę być" itp.; • Grupy uwzględniające w swej działalności problemy ekologiczne: np. Akademia Życia, "Wolność i Pokój", "Pomarańczowa Alternatywa" itp.; • Fundacje ekologiczne, jak Ekologia i Zdrowie oraz Zielone Płuca Polski. • A. Kalinowska, 1996

48. Ruchy ekologiczne – cele działania • Zasadnicze cele działania ruchów ekologicznych: • Poznanie problemów środowiska. • Edukacja uczestników ruchu ekologicznego. • Przybliżanie istoty i znaczenia problemów ekologicznych społeczeństwu. • Konkretne działania proekologiczne (opieka nad terenami, interwencje, inicjowanie działań i kampanii społecznych, promocja technologii proekologicznych). • Wywieranie nacisku na władze w celu skłonienia ich do podjęcia konkretnych decyzji korzystnych dla środowiska człowieka (interwencje, opinie, ekspertyzy, protesty). • Zasadnicza zmiana stosunku człowieka do przyrody i zmiana sposobu widzenia miejsca człowieka w przyrodzie – promowanie ekologii głębokiej. • Kalinowska , 1996

49. Ruchy ekologiczne • Temat priorytetowy: ochrona środowiska i zapobieganie zagrożeniom. • Do końca 2010 r. – 49 umów podpisanych przez NGOs. • 34 umowy poświęcone promowaniu bioróżnorodności i ochrony przyrody. • Zdecydowaną aktywnością w pozyskiwaniu środków strukturalnych w tym obszarze wyróżniały się stowarzyszenia i organizacje społeczne, aktywne pozostawały również fundacje.

50. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko • Priorytet 5.1. „Promowanie bioróżnorodności i ochrony przyrody (w tym NATURA 2000)”. • 43 projekty; 22 beneficjentów. • Wartość ogółem: 358 334 627,20 zł • Dofinasowanie z UE: 295 607 251,21 zł • Wybrane projekty: • Ochrona podkowca małego w Polsce (Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody "pro Natura„): 9 434 118 zł (najdroższy projekt) • Trwałe zachowanie zagrożonych siedlisk i motyli w sieci Natura 2000 w Południowo – Zachodniej Polsce (Stowarzyszenie Ekologiczne Eko-Unia): 3 416 646,20 zł. • Aktywna ochrona populacji nizinnej rysia w Polsce (WWF Polska Światowy Fundusz Na Rzecz Przyrody): 3 629 697 zł. • Edukacja grup zawodowych w zakresie OOŚ w celu minimalizacji wpływu inwestycji liniowych na przyrodę (Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot): 425 243,46 zł. • Kampania promująca sieć NATURA 2000 pod hasłem "NATURA SIĘ O(D)PŁACA„ (Towarzystwo na rzecz Ziemi): 3433 200 zł. • "SOS dla świata" – kampania promująca proekologiczne zachowania wśród Polaków (WWF Polska Światowy Fundusz Na Rzecz Przyrody): 4 051 658,60 zł.