SÜRDÜRÜLEBİLİR - ENTEGRE KATI ATIK YÖNETİMİ (SEKAY) (SUSTAINABLE - INTEGRATED SOLID WASTE MANAGEMENT)

1. SÜRDÜRÜLEBİLİR - ENTEGRE KATI ATIK YÖNETİMİ(SEKAY)(SUSTAINABLE - INTEGRATED SOLID WASTE MANAGEMENT) Prof. Dr. Recep İLERİ MBB Eğitim Semineri - İstanbul 29.01.2009

2. SÖZÜN ÖZÜ • FİKREN ÇÖZEMEDİĞİNİZ BİR ŞEYİ, • FİİLEN ÇÖZEMEZSİNİZ.

3. Yaşam Kalitesi /Kalkınmanın SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ Yaşam Kalitesi/Kalkınma GEREKSİNİMLERİ ÇEVRESEL VARLIKLAR ATIK YÖNETİMİ KORUMA ve TASARRUF Atık Üretimi Evsel Atıklar Sanayi Atıkları + 1.0 DAHA İYİ Yaşam Kalitesi Doğal Kaynaklar Hava, Su, Toprak Kalitesi) + + İNSANLAR YAŞADIKÇA: • Doğal Kaynaklar KULLANILACAKTIR • AtıklarOLUŞACAKTIR Doğal Kaynaklar (Su,Madenler, Ormanlar, Yakıt, ...) Kaynak Kullanımı Yiyecek, Tüketim Sanayi Kullanımı + Hava, Su, Toprak Kalitesi (Flora, Fauna YAŞAM ORTAMI) - GELECEK KUŞAKLARIN İHTİYAÇLARI Kaynak: Dr. Caner Zanbak

4. ÇEVRE PROBLEMLERİNE YAKLAŞIMDA DEĞİŞİM(Reaktif yaklaşımdan proaktif yaklaşıma) Sürdürülebilir Kalkınma Temiz Üretim Geri dönüşüm Giderim Seyreltme Proaktif Reaktif

5. KATI ATIK NEDİR?WHAT IS WASTE ? “Üreticisi tarafından atılmak istenen ve toplumun huzuru ile özellikle çevrenin korunması bakımından düzenli bir şekilde uzaklaştırılması gereken katı maddelere ve arıtma çamuruna KATI ATIK denir” (14.03.1991 Tarihli Resmi Gazete’de Yayınlanan Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği)

6. ÜRÜN ATIK KAYNAKLAR HAMMADDE ATIK: Doğrudan Faydası Olmadığı için, Değersiz Sayılan İnsan faaliyeti sonucu ortaya çıkan, ÜRETENİN İŞİNE YARAMAYAN , her tür madde. Yer işgal ettiği ve istenmediği için, Uzaklaştırılması Gereken

7. AMAÇ • İNSAN BUGÜNÜ (HALİ) YAŞAR, • DÜNDEN (GEÇMİŞTEN, TARİHTEN) ÖĞRENİR, • YARINI (GELECEĞİ) PLANLAR.

8. SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA YÖNETİM ÇEVRE EKONOMİ SOSYAL YAPI

9. SOSYAL • EKONOMİK • ÇEVRE ARZULANAN : Yaşam Kalitesi Yaşam Kalitesi Yaşam Kalitesi Sürdürebilme ! Yiyecek, İsdihdam Yiyecek, İsdihdam Yiyecek, İsdihdam Çevre Çevre Çevre KORKULAN : Yaşam Kalitesi Yaşam Kalitesi Yaşam Kalitesi ? Çevre Yiyecek, İsdihdam Yiyecek, İsdihdam Çevre Yiyecek, İsdihdam Çevre SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMAve KORKU BOYUTLAR :

10. KATI ATIK YÖNETİMİSOLID WASTE MANAGEMENT Ülkemizde ve dünyadaki katı atıkların yönetiminin üç temel ilkesi vardır: • az atık üretilmesi (less waste production) • atıkların geri kazanılması (recyle wastes) • atıkların çevreye zarar vermeden bertaraf edilmesi (disposal wastes without hazardous)

11. EVLERİMİZİN İÇİ TEMİZ, OLMASINA RAĞMEN NEDEN, EVLERİMİZİN DIŞI AYNI ORANDA TEMİZ DEĞİLDİR ? SORU – N

12. STRATEJİK MALZEME HANGİ DOĞAL KAYNAĞIN NE ZAMAN STRATEJİK VE DEĞERLİ BİR MADDE OLACAĞINI ÖNCEDEN KESTİREBİLMEK OLDUKÇA GÜÇTÜR. • 19. YÜZYIL : KÖMÜR, DEMİR-ÇELİK • 20. YÜZYIL : ALTIN, PETROL, NÜKLEER, DOĞAL GAZ • 21. YÜZYIL : ALTIN, PETROL, DOĞAL GAZ, NÜKLEER, GÜNEŞ, RÜZGAR, HİDROJEN, BOR, ENERJİ, ULAŞIM, GIDA, SAĞLIK, HUKUK, BİLİŞİM, EĞİTİMLİ İNSAN, YEREL YÖNETİM, SAĞLIKLI-KENT TASARIMI, SU,ÇEVRE, GERİ DÖNÜŞÜM

13. SORU - N EKONOMİK SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK X ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK

14. “...çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir...” Anayasa 56/2 Maddesi

15. katı atıkların toplanmasıişi ilçe Belediyelerin, bertarafı ise Büyükşehir Belediyelerinin görevidir.

16. KATI ATIK YÖNETİM PLANI(SOLID WASTE MANAGEMENT PLAN) Büyükşehir Belediyeleri, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi kanunun 7.maddesi gereği katı atık yönetim plânını yapmak veya yaptırmakla sorumludurlar.

17. TÜRKİYE’DE MEVCUT KATI ATIK MEVZUATI Çevre Kanunu (2872-1983) (5491-2005) Basel Sözleşmesi (1994) Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (1993-2005) Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği (2004) Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği (2004) Atık Bitkisel Yağların Kontrolü Yönetmeliği (2005) Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (1991) Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği. (1995-2005) Ambalaj ve Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği (2004) Hafriyat Toprağı, İnşaat Yıkıntı ve Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği (2004) Atıkların Alternatif veya Ek Yakıt Olarak Kullanılması Hakkında Tebliğ (2001-2005)

18. Usulüne göre uzaklaştırılmayan katı atıkların neden olabileceği bazı sorunlar; Epidemik (bulaşıcı) hastalıkların yayılması, Hoş olmayan kokuların yayılması, Sinek, fare vb. haşerenin çoğalması, Yeraltı ve yerüstü sularının kirlenmesi, Sera olayına katkıda bulunabilecek derecede hava kirlenmesi.

19. BELEDİYELERİN GÖREVLERİ • İmar Planlarını Yapmak • Nazım İmar Planı • Uygulama İmar Planı • Alt Yapı Hizmetleri • Ulaşım Hizmetleri • Yapı Denetim ve Ruhsatlandırtma • Çevre Görev ve Hizmetleri • Temizlik • Katı Atık • Zabıta Hizmetleri • İtfaiye Hizmetleri

20. BELEDİYE VE 4E FORMÜLÜYAPILACAK İŞLER: • EMNİYETLİ • EKONOMİK • ESTETİK • EKOLOJİK

21. İNSANLAR İnsanları ve toplumları ikiye ayırabiliriz: (1) Problem üretenler(istenmeyenler) (2) Çözüm üretenler(istenenler)

22. SÖZÜN ÖZÜ İNSANLA BAŞLAYAN PROBLEM İNSANLA ÇÖZÜLÜR.

23. AB Kentsel Çevre Tematik Stratejisinin Ana Temaları • sürdürülebilir kentsel yönetim • sürdürülebilir kentsel ulaşım • sürdürülebilir kentsel tasarım • sürdürülebilir kentsel inşaat

24. TOPLUMLARIN YÜKSELMESİ TOPLUMLAR BİR BİNANIN KOLON VE KİRİŞLERİ GİBİ TAŞIYICI ELEMANLARI OLAN BAZI İNSANLARIN SÖZLERİ VE ÇALIŞMALARI ÜZERİNDE YÜKSELİR. TOPLUMLARIN YÜKSELMESİNDE EN ÖNEMLİ ROLLERİ OYNAYANLARDAN BİRİ DEBELEDİYELERDİR.

25. MODEL Tohum (mizaç,genetik)(Değişmez) Toprak (ortam, çevre)(Değişir) İklim (makro faktörler)(Değişir) Ağaç(kişilik) (Değişir)

26. Çevre Konularına Gerekli önem verilmeksizin Sanayileşme $€ Kimyasal Yönetimi, Temiz Teknolojiler Kullanımı Çevre Kirliliği + Etkin Çevre Koruma Mevzuat Uygulamaları + ARTAN Çevre Harcamaları $ ... € EKONOMİK REFAH (Kişi başına GSMH) Çevre KirliliğiileEkonomik Gelişmişlik Düzeyi ilişkileri KUZNET Eğrisi Modeli Dr. Caner Zanbak

27. Katı atık kompozisyonu Türkiye ABD Organik atık: % 64 %18 Kül/cüruf: % 23 % 5 Kağıt/karton: % 6 % 43 Metal: % 1 % 6 Cam: % 2 % 5 Plastik: % 2 % 5 Lastik/kauçuk: % 0.4 % 2 Tekstil: % 0.6 % 4 Diğer(bahçe atıkları vs.):% 1 % 12 Kaynak: Doç. Dr. Ertan Durmuşoğlu

28. DÜNYA - 2005 YILINDA • TÜKETİLEN POŞET SAYISI : 1 TRİLYON ADET • TÜKETİLEN PLASTİK MİKTARI : 235 MİLYAR KİLOGRAM

29. AVRUPA BİRLİĞİ’NDE ATIK ÜRETİM MİKTARI YILDA TOPLAM 2 MİLYAR TON ATIK

30. Türkiye’de her bir kişi yılda ortalama 187 kilogram evsel atık üretiyor, evsel ve ticari atık miktarı yaklaşık 20 milyon ton. Bu atıkların 3 milyonunu ambalaj atıkları oluşturuyor. ÇEVKO verilerine göre, evsel ve ticari atıkların yüzde 12’si geri kazanılabilecekken (2.4 milyon ton) , bu rakam şu an 800 bin ton civarında kalıyor. Bu miktarın büyük bir kısmı çöp dökme sahalarından ve sokaklardan ilkel ve sağlıksız koşullarda toplanmaktadır. Ancak bu şekilde toplanan atıkların bir kısmı yaş çöple karıştığı için değerlendirilememektedir.

31. İSTANBUL İLİ ÖRNEĞİ • İstanbul’da her gün 14 bin ton çöp ve 24 ton tıbbi atık toplanıyor, • Her gün: düzenli olarak günde 400 sefer, • Her gün: dünya turuna eşit toplam 40 bin kilometre yol, • 3 yılda: 55 bin 259 ton kompost üretimi, • 3 yılda: 15 milyon 369 bin 208 kilovat elektrik üretimi, günlük üretilen enerji ise 3 bin konutun elektrik ihtiyacını karşılayacak kapasitede, • Tesisin geri kazanım bölümünde atıklar ayıklanarak, ekonomiye yılda 4.5 milyon YTLkazandırılması

32. ATIKLAR • Teknoloji artımıyla artan atık üretimi çevrede sürekli birikmektedir. • Refah düzeyi ile atık miktarındaki artış tam anlamıyla paralellik göstermemektedir. • OECD raporuna göre en çok atık üreten on ülke (kilo / kişi / yıl) ABD  721 Hollanda  497 Norveç  472 Macaristan  463 İsviçre  441 Japonya  411 İsveç  374 Türkiye / İtalya  353 İngiltere  348 Belçika  343

33. Türkiye’nin 2001-2005 Döneminde Sektörler İtibariyle AB Çevre Mevzuatına Uyum Durumu EN YÜKSEK UYUM

34. Katı atık yönetimi Katı atık çeşitlerinin çevre ve insan sağlığına zarar vermelerini önlemek amacı ile toplanması, taşınması, yeniden kullanım, geri kazanım, geri dönüşüm, değerlendirme,yakma ve depolama işlemlerini kapsayan çeşitli yöntemlerin tümü “Katı Atık Yönetimi” olarak adlandırılmaktadır.

35. GELİŞMİŞ ÜLKELER Çevre Duyarlılığı GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER 1990 1995 1970 1975 1980 1985 2000 YILLAR GELİŞMİŞ ÜLKELER Atıksu Arıtma, Atık Bertaraf/Geri Kazanım Tesisleri + Altyapı Hizmetleri + Eğitim + Denetim + Teşvikler Küm. Çevre Yatırımları GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER 1990 1995 1970 1975 1980 1985 2000 YILLAR ÇEVRE DUYARLILIĞI ve ÇEVRE YATIRIMLARI Kaynak: Dr. Caner Zanbak

36. Eko-Döngü Toplumu

37. RİSK YÖNETİMİ Toksisite Kanser Yapıcılık Dolaylı BESİN ZİNCİRİ yoluyla • Zehirlenme • Genetik Değişiklik }Çeşitliliği, Kalitesi • Flora • Fauna ÇEVRESEL ZARAR(TEHLİKE)İrdelemesi Neden ? Teknik Emniyet TEKNİK ÖZELLİKLER Biyolojik Etki • DOZAJ • MARUZİYET TEHLİKELİ (Zararlı) Nasıl ? Neye ? YAŞAMORTAMI (Fiziksel) ALICI ORTAM (Hava, Su, Toprak) Doğrudan • Fiziksel Hasar • Yaşam Mekanı • İnsan Sağlığı • Enfeksiyon • ..... Dr. Caner Zanbak

38. -(1998 ISO-ÇDK) EĞİTİM YATIRIM YIL 2006 - ALINAN MESAFE YETERSİZ !!! ATIK YÖNETİMİ İÇİN GEREKSİNİM KONULARI • Atık Tanımlaması • Atık Yönetim Planlaması • Atık Etiketleme ve ambalajlama • Atık Tanımlaması • Atık Yönetim Planlaması • Bilgi, know-how • Atık Tanımlaması • Atık Yönetim Planlaması • Bilgi, know-how ATIK BERTARAFI ATIK KULLANIMI ve GERİ KAZANIM • Analiz Laboratuvarları • Bertaraf Tesisleri - Yakma - Düzenli Depolama • Lisanslı Atık Nakliye Hizmetleri • Teşvik ve Destekler • Yeterli Denetim ATIK AZALTILMASI • Atık Envanteri • Analiz Laboratuvarları • Atık Borsası • Geri Kazanım Tesisleri • Teşvik ve Destekler • Teknoloji • Teşvik ve Destekler Dr. Caner Zanbak

39. Enerji Su Emisyonlar Hammadde veya Ürünler Ürünler+Hizmetler ATIK Geri dönüşüm Atık Temel Unsurları = Madde YönetimiFirmalar www.aroew.de

40. KATI ATIK YÖNETİMİ (SOLID WASTE MANAGEMENT) • Katı atıkların toplanması, • Katı atıkların taşınması, • Düzenli depolama yoluyla bertarafı, • Geri kazanılması, • Kompost gübre üretilmesi, • Depolama alanlarından elektrik enerjisi üretimi, • Tıbbi atıkların taşınması ve yakılma yoluyla bertarafı işlemleri

41. AMBALAJ ATIKLARININ TOPLANMASI SORUNU • Ambalaj Atığının Toplanması, ayrıştırılması ve bertarafı işlemleri Büyükşehir Belediyeliği olan yerlerde onlar tarafından koordine edilmeli ve tek yetkili olmalıdır.

42. BİRİKTİRME TOPLAMA AYIRMA -belediyeler, -yükleniciler (yani ikinci kişiler), SÖZLEŞME Tüketiciler, apartman, site yönetimi, okullar, üniversiteler, kamu kurum ve kuruluşları, hastaneler, oteller, lokantalar, büfeler, terminaller, spor salonları, iş ve alışveriş merkezleri, stadyumlar, OSB, SS, turistik tesis işletmeleri, satış noktaları -belediyeler, -lisanslı tesisler, SÖZLEŞME

43. BAKANLIK YETKİLENDİRİLMİŞ KURULUŞ TÜKETİCİLER BELEDİYELER SATIŞ NOKTALARI GERİ KAZANIM TESİSLERİ para sözleşme ambalaj atığı lisans raporlama

44. ATIK YÖNETİM PİRAMİDİ

45. TANIMLAMA PLANLAMA Uygulama EĞİTİM ÇÖZÜM MALİYET ANALİZİ ATIK YÖNETİMİNİN TEMEL İLKELERİ • Atık Üreten Ünitelerin Belirlenmesi • Atık Tanımı ve Gruplandırması • Atık Envanteri Hazırlanması • Tesis-içi Eğitim • Atık Toplama, Biriktirme, İşleme • Atık paketleme ve Etiketleme • Atık Nakliyesi ve Bertarafı • ATIK YÖNETİM MUHASEBESİ

46. Geri Dönüşümün Yararları ; • Doğal kaynaklarımız korunur. • Atık miktarı azalır. • Enerji tasarrufu sağlanır. • Geri dönüşüm ekonomiye katkı sağlar.

47. Ayrı toplama işlemi Atık Yönetimin Aşamaları Geri dönüşüm termal muamele Landfill 100% Mekanik – Biyolojik muamele Artık çöp Toprağa gömme % 14 Büyük çöp Geri dönüşüm www.aroew.de

48. 2003 Yılı Artık Çöp, Ayrı Toplama Maliyetleri Artık Çöp Organik Atık Kağıt & Karton Cam

49. Düzenli depolama Tekerlek Yıkama Ünitesi Tel Çİt İdari Binalar Tartı ünitesi Nizamiye Sızıntı Suyu Arıtma Tesisi Üniteleri Kaynak: Doç. Dr. Ertan Durmuşoğlu

50. Düzenli depolama parçaları A.Yer altı suyu B. Sıkıştırılmış kil C. Plastik tabaka D. Sızıntı suyu toplama E. Geotextil F. Çakıl G. Drenaj tabakası H. Toprak tabakası I./J. Eski/yeni lotlar K. Sızıntı suyu havuzu