Klassiek Griekenland (ca. 500 – 338 / 323 v.Chr.) Mounir Lahcen

1. Week 3 Introductie Oudheid Klassiek Griekenland (ca. 500 – 338 / 323 v.Chr.)Mounir Lahcen

2. Annotatie • www.onderzoekgids.nl (-> schrijven -> citeren en annoteren) Als je in voetnoot annoteert, volg dan deze regels! • L. de Blois en R.J. van der Spek, Een kennismaking met de oude wereld (Bussum 2001) 66, 69, 70-75. • Ibid. 76. • H.S. Versnel, ‘Vrouw en vriend: vrouwen van het oude Athene in anthropologisch perspectief’, Lampas 17 (1984) 28-38; 42-45. • ‘In Egypte was sprake van een zogenaamde redistributie-economie’ (HB blz. 58).

3. Vandaag: • Perzische Oorlogen • Athene in de vijfde eeuw • Chronologie vierde eeuw

4. De Perzische Oorlogen

5. Ionische Opstand (499 v.Chr.) • Cyrus verovert Lydië (547) en verkrijgt heerschappij over de Griekse steden in Klein-Azië • De Perzen stellen aldaar tirannen aan • Aristagoras, tiran van Miletus, begint in 499 de opstand en zoekt hulp bij Sparta en Athene

6. Herodotus 5.97.1-3 • “It seems to be easier to impose on many people than on one, if he was unable to mislead Kleomenes, one man, and yet managed it with 30.000 Athenians. The Athenians were persuaded and voted to send twenty ships to assist the Ionians (…). But these were the beginning of troubles for both the Greeks and the barbarians.”

7. Ionische Opstand

8. ‘Sire, Remember the Athenians’ • Darius I van Perzië is gekrenkt wegens het feit dat de Atheners Sardis platbranden • Strafexpeditie wordt opgezet • Eerste expeditie (492) mislukt • Tweede expeditie (490) land in Eretrië en gaat door naar Marathon

9. Slag bij Marathon (490 v.Chr.) Atheners behalen een doorslaggevende overwinning

11. Tweede Perzische Oorlog (480-479) • Darius inmiddels opgevolgd door Xerxes • Deze treed in de voetsporen van zijn vader • Gaat met een gigantisch leger en vloot langs de kust richting Griekenland

12. Voorbereidingen in Griekenland • Athene raadpleegt het orakel van Delphi • ‘Wooden Walls’; acropolis of schepen? • Themistocles wint en bouwt een vloot met behulp van de zilvermijnen in Laureion • Athene en Sparta nemen de leiding in een Griekse Alliantie

13. De belangrijkste slagen • Thermopylae & Artemisium (480) • Salamis (480) • Plataea (479)

14. Griekse Overwinning • Perzen definitief van het Griekse vasteland gedreven • Enorme boost voor het Griekse zelfvertrouwen • Maar: • Athene platgebrand (eed van Plataea) • Griekse ‘eenheid’ snel ten einde

15. Ondertussen in het Westen • Carthagers trachtten Sicilië te veroveren (wellicht Perzische alliantie) • Gelo weet de slag bij Himera (480!) te winnen • Opvolger Hiëro vernietigt de Etruskische zeemacht in de slag bij Cumae (474)

17. Athene in de vijfde eeuw • Delisch-Attische Zeebond (imperium) • Uitbouw democratie • Athene Metropool • Bloei kunst & cultuur • Conflicten met Sparta

18. Themistocles (ca. 490-470) • Streefde naar Atheense hegemonie; conflict met Sparta onvermijdelijk • Bouwde oorlogsvloot en lange muren • Theten belangrijker dankzij hun positie als roeiers • Betrokken bij de oprichting van de Delisch-Attische Zeebond (477) • Binnenlands: democratisch gezind (487: archonten door het lot toegewezen) Buitenlands: expansionistisch • Verbannen in 470 (ostracisme)

19. Cimon (ca. 470-461) • Uitbreiding Delisch-Attische Zeebond • Conservatief, Spartaans gezind • Areopagus achter zijn rug om uitgehold door Ephialtes, als Cimon Sparta te hulp schiet (462) • Komt ten val (ostracisme) in 461 wanneer oorlog met Sparta uitbreekt

20. Thucydides 1.98.1-4 • “First of all the Athenians, with Kimon son of Miltiades in command, took by siege Eion on the Strymon, which was held by the Persians, and enslaved the inhabitants. Then they enslaved the inhabitants of Skyros (…). Next there was a war between them and the Karystians (…). After this they made war on the Naxians who had revolted and brought them to terms after a siege. This was the first allied city that was enslaved against the terms of the existing agreement, and then it happened to each of the others as well.”

21. Delisch-Attische Zeebond

22. Pericles (ca. 460-429) • Bondskas verplaats naar Athene (ca. 454) Datzelfde jaar catastrofe in Egypte • Vrede van Callias (449); startschot bouwproject. De bond blijft echter bestaan; leidt tot grote spanningen • Compromisvrede met Sparta (446), afzien van machtsuitbreiding in Midden-Griekenland • 446 – 431; hoogtepunt van de machtsontplooiing, welvaart en culturele bloei van Athene • Loon voor zitting in de volksrechtbanken en de raad • Peloponnesische Oorlog (431-404) • Overleed aan de pest in 429

23. Parthenon (447-432)Een waardige schatkamer

25. De Peloponnesische Oorlog (431-404) • Oorzaak: Spartaanse angst voor de toenemende macht van Athene • Fases van de oorlog: • De Archidamische Oorlog (431-421) • Vrede van Nikias (421-413) • Deceleïsche Oorlog (413-404)

27. Archidamische Oorlog (431-421) • Positief begin Athene: goed voorbereid • Spartanen buiten de muren, Atheners daarbinnen • Pest gooit roet in het eten • 421: Vrede op redelijke voorwaarden: Atheense hegemonie bleef intact

28. Deceleïsche Oorlog • Mislukte expeditie naar Sicilië (415-413) kost Athene het beste deel van haar leger • Sparta bezet Decelea en verhinderde Atheense landbouw en mijnbouw • Perzië kiest de kant van Sparta • Slag bij Aigospotamoi (405) beslissend; Atheense vloot definitief verslagen • Capitulatie Athene volgt spoedig (404) • Delisch-Attische Zeebond opgeheven • Lange muren afgebroken • Tijdelijk einde democratie (hersteld in 403)

29. Eind van de vijfde eeuwEen nieuwe status quo • Atheense hegemonie gebroken • Sparta dominant, maar niet in de mate zoals Athene dat was geweest • Athene herstelt zich echter snel • Opkomst Thebe

30. De Vierde Eeuw • Sparta versus Perzië (401-387) • The King’s Peace (386) • Slag bij Leuctra (371) • Slag bij Mantinea (362) • Troonsbestijging Philippus II van Macedonië (359) • Slag bij Chaeronea (338) • Dood Philippus II en troonsbestijging Alexander (336)

32. The King’s Peace (386) ‘King Artaxerxes thinks it right that the cities in Asia should belong to him (…) and that the other Greek cities, both great and small, should be autonomous, except for Lemnos, Imbros and Skyros, which should belong to the Athenians as of old. I will make war on whoever does not accept these peace terms, by land and by sea (…)’ Xenophon Hellenica 5.1.30

33. Sparta en Thebe Sparta gebruikt de vrede als dekmantel voor expansie In 382 neemt Sparta de Thebaanse citadel in In 379 weten Pelopidas en zijn aanhangers Thebe te bevrijden en stellen een democratie in Slag bij Leuctra (371) Thebe dominant

34. Thebaanse hegemonie • Na Leuctra werd Thebe de ‘bevrijder’ van Griekenland • Epaminondas valt Sparta binnen (370, 369 en 367) en bevrijdt de heloten • Slag bij Mantinea (362). Thebe versus Sparta en Athene; einde Thebaanse hegemonie • Daarna komt Macedonië in de schijnwerpers

35. Philippus II (r. 359-336) • Uit het ‘barbaarse’ Macedonië • Hervormde het leger • Militaire macht gecombineerd met diplomatieke manouvres • Slag bij Chaeronea (338) betekende het eind van de autonome Griekse poleis

36. Demosthenes (ca. 384 – 322) • Atheense redenaar • Ageerde in een vroeg stadium al tegen Philippus II • Architect van de Griekse alliantie te Chaeronea

37. Demosthenes 9.31 • ‘Yet they have no such qualms about Philip and his present conduct, though he is not only no Greek, nor related to the Greeks, but not even a barbarian from any place that can be named with honor, but a pestilent knave from Macedonia, whence it was never yet possible to buy a decent slave.’