FİNANSAL KRİZ Mİ EKOLOJİK KRİZDEN, EKOLOJİK KRİZ Mİ FİNANSAL KRİZDEN ÇIKAR?

1. FİNANSAL KRİZ Mİ EKOLOJİK KRİZDEN, EKOLOJİK KRİZ Mİ FİNANSAL KRİZDEN ÇIKAR? Özgür Gürbüz Özgür Üniversite - Ankara 7 Şubat 2009

2. Yumurta - Tavuk • * Ekolojik krizi finansal krizler tetikler. • Yağmur ormanlarının peşkeş çekilmesi. • Nükleer atıkların para karşılığı gelişmekte olan ülkelere atılması. * Finansal krizi ekolojik krizler tetikler. • Çernobil kazası (Belarus Ekonomi Enstitü’sünün verilerine göre kazanın maliyeti 235 milyar doları geçecek). • Katrina felaketi. (Maliyeti 89 milyar dolar) * Temelde kapitalizmin ekolojik krizi tetiklediğinin altını çizmek lazım. • Aşırı tüketim • İhtiyaca göre değil ranta göre üretim • Sınırlı kaynaklar, sınırsız tüketim

3. Kredi Krizi (Credit Crisis) • Önce, kredi veriyorlardı; yatırım ya da tüketim amaçlı. Burada asıl amaç, tüketimin sekteye uğramadan sürmesi ve arttırılmasıydı. • Sonra, ihtiyaçları manipüle ettiler, ihtiyaçlar fiziksel gereklilikleri baz alarak şekillenmemeye başladı. • Sonuç: Kredi ya da para bulabildiğince tüketebilirsin. * Tut-Sat kredileri. (Re-mortgate) * Gelirlerin, kredi faizlerini ödeyememesi ...ve finansal kriz!

4. Karşılığı Olmayan Sadece Krediler Mi? • Kredi bolluğunda şişirilen ev fiyatları karşılıksız çeklere dönüştü. • İstenilen tüketim seviyesinin dünyanın sınırlı kaynakları tarafından karşılanamayacağı gerçeğiyle yüzleşmek zorundayız. (Bkz. Enerji Krizi) • Bu nedenle “Sürdürülebilir Kalkınma” değil, “Sürdürülebilir Yaşam” diyoruz.

5. Maslow 2008 yılında yaşanan Gıda Krizi. 2005 yılında yaşanan Katrina Kasırgası. 1986 yılında yaşanan Çernobil Faciası.

6. Rakamlarla Ekolojik Kriz Kapitalizm fizyolojik ihtiyaçları bile eşit, yeterli ve sürekli karşılamayı beceremedi. Bunu yapamadığı gibi, sınırlı kaynakları da olabildiğince tüketti. • 1360 bilim insanının katıldığı “Millennium Ecosystem Assesment” çalışmasının sonuçlarına göre, • İncelenen 24 ekosistemden 15’inin zarar gördüğü ve sürdürülemez bir şekilde yönetildiği ortaya çıktı. • Bu yok oluştan elde edilen karın, ileride doğacak felaketler yüzünden zarara döneceği de raporda belirtildi. • 51 kriter gözönüne alınarak yapılan araştırmada, 180 ülke arasında hiç bir ülke ekolojik açıdan sağlıklı bulunmadı. Sadece 27 tanesi geçer, 81’i orta, 68’i zayıf not aldı. 4 ülke ise sınıfta kaldı.

7. Rakamlarla Ekolojik Kriz - II • Dünyadaki mercan kayalıklarının yüzde 70’i tehlike altında ya da yok olmuş durumda. (Yok olmuş olan yüzde 20) • Bird Life Int.’a göre tüm kuşların yüzde 12’si yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. 2100 yılında yüzde 6-14’ü yok olmuş olacak, yüzde 7-25’i de yok olmaya yüz tutmuş. *** Tarım ilacı satışları ihracatı 1990’da 10,2; 1995’te 12,8; 2005’te 15,9 milyar dolar. • Dünya Tarım Teşkilatı’nın araştırmasına göre 2000-2005 yılları arasında dünyadaki ormanların yüzde 1’i yok oldu. • En yüksek kayıp yüzde 3,2’yle Afrika’da meydana geldi, onu yüzde 2,5 ile Güney Amerika izledi. • En büyük neden yeni tarım arazilerinin açılması.

8. Rakamlarla Ekolojik Kriz - III SU 2050 yılına gelindiğinde dünya nüfusunun 9.3 milyara ulaşması bekleniyor. İklim değişiklikleri yüzünden 60 ülkede toplam 7 milyar insanın su kıtlığı yaşayacağı belirtiliyor. Günümüzde 6 milyar insanın yaklaşık yüzde 20’si güvenli su kaynaklarından yoksun. ELEKTRİK Gelişmekte olan ülkelerde 1,6 milyar insanın elektriğe erişimi yok. 2,5 milyar insan yemeklerini klasik biyokütle kullanımı ile karşılıyor. (WHO’ya göre yılda 1,3 milyon kişi bu nedenle ölüyor). 2030’a gelindiğinde elektriği olmayan insan sayısı 1,4 milyar olacak.

9. Rakamlarla Ekolojik Kriz - IV İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ • Küresel iklim değişikliğini durdurabilmek için küresel seragazı emisyonlarının 2050 yılına kadar % 80 oranında; 2030 yılına kadar ise % 50-60 oranında azaltılması gerekiyor. • Kyoto Protokolü’nün hedefi ise 2008-2012 arasında % 5,2’yi yakalamak!Ortalama sıcaklıkta artış 0,74 dereceyi bulmuş durumda. • Şu anda 379 ppm’i bulmuş olan CO2 yoğunluğunun, 400 ya da 450 ppm’i geçmesi yine ortak bir hedef olarak görülen ortalama sıcaklığı 2 derecede sabitleme düşüncesini suya düşürebilir.* • Kısaca, hayatımızda radikal değişiklikler yapmamız şart. Enerji ise bunun önemli bir parçası. *IPCC, The AR4 Climate Change 2007: Synthesis Report, Summary for Policymakers.17 Kasım 2007

10. Rakamlarla Ekolojik Kriz - V

11. Rakamlarla Ekolojik Kriz - VI

12. Nükleer Kriz - Çernobil “Belarus’ta, Ukrayna’da ve Rusya Federasyonu’nda en az 3 milyon çocuğun (Çernobil kazasına bağlı olarak) fiziksel tedavi görmesi gerekmektedir. Meydana gelen ciddi tıbbi durumdan etkilenenlerin tam sayısını, 2016’dan önce öğrenemeyeceğiz”. Kofi Annan, BM Genel Sekreteri Temmuz 2004 “İtalya’nın yarısı kadar bir alan, yaklaşık 150.000 km2 kirlenmiş ve yaklaşık 52.000 km2, Danimarka’dan biraz daha büyük tarımsal alan, harap olmuştur. Yaklaşık 400.000 insan yeniden yerleşime tabi tutulmuş. 6 milyon insan etkilenmiş alanlarda yaşamaya devam ediyor. Çernobil felaketinden doğrudan etkilenen üç ülke, felaketin sürüp giden etkileriyle baş edebilmek için milyonlarca dolar harcamak zorunda kaldığından bölge ekonomileri durgunluğa girdi. Özellikle çocuklar arasında kronik sağlık problemleri kol gezmektedir.” Birleşmiş Milletler İnsani İşler Koordinasyon Ofisi

13. Nükleer Kriz - Çernobil 1986-2001 arasında yalnız Beyaz Rusya’da 8.358 tiroid kanserivakası yaşandı. 1970 ve 2001 yılları arasında tiroid kanserindeki ortalama artış oranı erkekler arasında hemen hemen 9’a (+%775), kadınlar arasında da 20’ye katlandı(+%1925). Temizlik çalışmalarına katılan 800 bin kişinin akıbeti hala bilinmiyor. Tasfiyeci adı verilen ve çoğu asker olan bu 800 bin kişiden, 25 bininin öldüğü, 70 bininin sakat kaldığı Sovyetler Birliği dağılmadan önce elimize ulaşan tek resmi bilgi. Bazı bağımsız kaynaklar ise ölü sayısının toplam 60 bin ve sakat kalanların ise 165 bin olduğunu söylüyor. 400 bin kişi göç etmek zorunda kaldı.

14. Santral Türü CO2 eşdeğer gram / kWs Linyit (Termik)‏ 729 Taşkömürü (Termik)‏ 622 Doğalgaz 148 Fotovoltaik 101 Nükleer (Uranyum-Rusya ithal) 65 Doğalgaz (Kojenerasyon)‏ 49 Hidro 40 Nükleer (Uranyum-birçok kaynak ithal) 32 Fotovoltaik (İthal-İspanya)‏ 27 Rüzgar 24 Rüzgar (Açıkdeniz)‏ 23 Enerji verimliliği 5 Biyogaz (Kojenerasyon)‏ -409 Enerji Krizi – Çözüm Önerileri

15. Enerji Krizi – Çözüm Önerileri - II

16. Ekolojik Kriz – Çözüm Önerileri - III • Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) yerine, Gerçek İlerleme Göstergesi’yle (GİG - GPI-Genuine Progress Indicator) büyüme rakamları hesaplanıyor. • GSYİH hesaplamalarında ulusal harcamalar temel alınıyor ve bu harcamaların nereye gittiğiyle ilgilenilmiyor. • GİG’de ise insanlar için önemli olan sağlık, eğitim ve temiz çevre gibi kalemler dikkate alınır. GSYİH’nın tüketim rakamlarından yola çıkılsa da işlenen suçların, çevre kirliliğinin maliyeti eksi değer olarak hesaplamalarda yer alır. • GİG üzerinden yapılan hesaplamalar ABD’de 1970’lerin ortasından bu yana ciddi bir büyüme olmadığını ve kişi başına düşen GSYİH’nın 35 bin değil aslında 18 bin dolarlarda kaldığını gösteriyor. [1] [1] Redifining Progress, Genuine Progress Indicator. En son, 12 Eylül 2007 tarihinde http://www.rprogress.org/sustainability_indicators/genuine_progress_indicator.htm adresinde görüldü.

17. Enerji Krizi – Çözüm Önerileri - IV 1890 1882 2007 1981 1903

18. Ekolojik Kriz – Çözüm Önerileri • “Sürdürülebilir kalkınma” değil “sürdürülebilir yaşam” • Tüketimin ve üretimin sorgulanması, adil paylaşım • Doğru maliyetlendirme, sosyal maliyetin içselleştirilmesi • Kaynakların verimli kullanımı • Savaş karşıtı politikalar • Kaynakların sınırlı olduğunun kabulü (tasarruf ve verimlilik) • Teknoloji yoğun değil emek yoğun sermayenin seçimi • Çalışma saatlerinin azaltılması • Özetle, insanın doğa üzerindeki tahakkümünün son bulması

19. “Ciddi bir nükleer aksilik olması olasılığı gerçektir, bir aksilik olması durumunda meydana gelecek hasar ise sonsuzdur.” Prof. Dr. Edward Teller Pripiyat-Çernobil Nisan 2006 Özgür Gürbüzozzgurbuz@gmail.com.tr