Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler

1. Finansal Risk Yönetiminde Türev Ürünler

2. FİNANSAL RİSK • Risk temel olarak yatırılan paranın kaybedilme tehlikesidir. • Temel olarak ileride olacak olayların belirsizliğinden kaynaklanmaktadır. • Risk vs. Belirsizlik 

3. FİNANSAL RİSK • Bir finansal aracın riski • Bütün mali araçları etkileyen faktörlerden kaynaklanan risk • Bir mali aracın kendisine has özelliklerden kaynaklanan riskler • Ana paranın geri ödenmeme riski, faiz riski, döviz riski v.b  

4. FİNANSAL RİSK • Risk - Getiri • Bir yatırımın riski ne kadar yüksekse, o yatırım için vaadedilen getiri de o kadar yüksek olacaktır.  

5. İŞLER KÖTÜYE GİTTİĞİNDE (!) • Piyasa düzelecek, BİLİYORUM olacak • Piyasa düzelecek, SANIRIM yakında • Piyasa düzelecek, UMUT EDERİM ki • Piyasa düzelmeli, ALLAHIM YARDIM ET

6. RİSK YÖNETİMİ • Finansal risklerin gerçekleşmesini kontrol etmek güç (Örneğin USD/TL kuru) • Kontrol edilemeyen bu risklerin gerçekleşmesi durumunda, bunun olumsuz etkileri sınırlanabilir ve hatta sıfıra indirilebilir

7. RİSK YÖNETİMİ • Sahip olunan riski azaltmak için herhangi finansal ürün satın almak (Sigorta gibi) • Risklerin tamamen ortadan kaldırılması tercih edilmeyebilir, bu durumda ne kadar risk almak gerektiği belirlenir • Belirlenen ihtiyaca göre riske maruz değer üzerinden maliyetler de dikkate alınarak riskten korunmaya (hedge) çalışılır

8. TÜREV ARAÇLAR • Yeni Sermaye Piyasası Kanunu • Türev araçlar: • 1) Menkul kıymetleri satın alma veya satma veya birbirleri ile değiştirme hakkı veren türev araçları,

9. TÜREV ARAÇLAR • 2) Değeri, • bir menkul kıymet fiyatına veya getirisine; • bir döviz fiyatına veya fiyat değişikliğine; • faiz oranına veya orandaki değişikliğe; • kıymetli maden fiyatına veya fiyat değişikliğine; • bir mal fiyatına veya fiyat değişikliğine; • istatistiklere veya bunlardaki değişikliğe; bağlı olan araçlar

10. TÜREV ARAÇLAR • 2) Değeri, • kredi riski transferi sağlayan, enerji fiyatları ve iklim değişkenleri gibi ölçüm değerleri olan ve bu sayılanlardan oluşturulan bir endeks seviyesine veya seviyedeki değişikliğe bağlı olan türev araçlar, • Bu araçların türevlerini ve sayılan dayanak varlıkları birbirleri ile değiştirme hakkı veren türevler,

11. TÜREV ARAÇLAR • 3) Döviz ve kıymetli madenler ile Kurulca belirlenecek diğer varlıklar üzerine yapılacak kaldıraçlı işlemleri,

12. BELLİ BAŞLI TÜREV ARAÇLAR • Forward • Futures • Options • Swaps

13. FORWARD & FUTURES • Tanım olarak forward ve futures işlemleri birbirlerine çok yakın “Belirli bir vadede, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal göstergeyi, sermaye piyasası aracını, malı, kıymetli madeni ve dövizi alma veya satma yükümlülüğü veren sözleşme”

14. FORWARD & FUTURES • İddia – Bahis • 3 ay sonra, 10.000 varil, brent ham petrol, 65 USD • İşlemin başlangıcında ödeme yoktur • Fiyat değişimlerinden olumsuz etkilenen bahisçilerin caymalarını engellemek amacıyla, bahse girildiği an bir teminat alınır (Margining).

15. Mala Dayalı Vadeli İşlemler İlk olarak nerede başladığı belli değil. Önceleri forward işlemleri ile başlamış. Futures işlemleri ise tahıl depolayan tüccarların fiyat riskini azaltmak amacıyla ABD’de Chicago Board of Trade’in (CBOT) kurulmasıyla (1848) yapılmaya başlanmıştır. VADELİ İŞLEMLERİN BAŞLANGICI

16. VADELİ İŞLEMLERİN BAŞLANGICI Neden tarımsal mallar? • Fiyat değişkenliği yüksek: hava koşulları üretim planlaması olmaması • Risk : fiyatlarda oynaklık çok yüksek, tarım üreticileri yüksek risk ile karşı karşıya, önceden fiyatı bilmek ve riskini devretmek istiyor • Eğer bir kişi bu riski üstlenip şimdiden geleceğe yönelik olarak belli bir fiyattan belirli miktarda malı almayı kabul ederse risk transferi gerçekleşmiş olur

17. Finansal Araçlara Dayalı Vadeli İşlemler Mala dayalı işlemlere göre oldukça yeni (1970’ler) Neden? Deregulasyon Globalizasyon Volatilitenin artması Kurumsallaşmanın başlaması sonucu risk transferi ihtiyacının ortaya çıkması Teknolojinin ilerlemesi VADELİ İŞLEMLERİN BAŞLANGICI

18. Örnekler: 70’li yıllarda faiz oranlarındaki değişkenlik bonoda futures kontratlarının çıkmasına yol açıyor. Döviz piyasalarında futures 1972’de sabit kur sisteminin çökmesiyle başlamış VADELİ İŞLEMLERİN BAŞLANGICI

19. Riske Karşı Korunma Spot piyasada ortaya çıkan risklerin hedge edilmesi, gelecekteki fiyat değişimlerine karşı bugünden alış veya satış yapılması sonucu tarafların fiyat dalgalanmalarına karşı korunmalarını sağlar VADELİ İŞLEMLERİN SAĞLADIĞI AVANTAJLAR -1

20. Gelecek hakkında beklentileri ortaya koyar Vadeli piyasalar üreticilere, ithalatçılara, ihracatçılara, portföy yöneticilerine, bankacılara ve yatırımcılara ileri bir tarihteki fiyatların seyri hakkında fikir vererekstok ve risk yönetimi politikalarında yol gösterici olurlar. Reel ve finansal kesim rasyonel planlar yapabilir. VADELİ İŞLEMLERİN SAĞLADIĞI AVANTAJLAR -2

21. Kaldıraç (Leverage Etkisi) Vadeli piyasalardaki yatırımcılar, spot piyasalara göre daha düşük miktarlarda sermaye ile işlem yapabilme şansına sahiptirler. Spot piyasalarda işlem tutarının tamamı tahsil edilirken, vadeli piyasalarda marjin denilen ve düşük olan teminat tutarı ile işlem yapılabilir. Vadeli piyasada işlem yapan yatırımcı, spot piyasada işlem yapmak için kullanacağı sermayeyi alternatif piyasalarda değerlendirebilir. VADELİ İŞLEMLERİN SAĞLADIĞI AVANTAJLAR -3

22. Mallar (Tarımsal ürünler, enerji ürünleri, metaller) Hisse senetleri Endeksler (Finansal endeksler, ekonomik endeksler) Faiz oranları Döviz VADELİ İŞLEMLERE KONU OLABİLECEK ARAÇLAR

23. FORWARD & FUTURES FARKLARI - 1 • Forward’ta işleme konu olan kıymetin türü ve miktarı taraflar arasında serbestçe belirlenir. Futures için standart sözleşmeler var • Futures kontratlarının alım satımında organize piyasalarda belirlenmiş kurallar dahilinde teminatlar yatırılır. Forward işlemler karşılıklı güven esasına dayalı olarak yapılır. • Forward işlemlerde karşılıklı iki taraf vardır. Futures işlemlerinde arada borsa ve takas merkezi var.

24. FORWARD & FUTURES FARKLARI - 2 • Futures işlemleri borsa garantisi altında - Borsa alıcıya karşı satıcı, satıcıya karşı alıcı konumundadır - Taraflar birbirlerine karşı değil Borsaya karşı sorumlu olduklarından, birbirlerinin kredi riski önemsiz Forwardişlemlerinde sözleşmenin gereği yerine getirilmezse zararı tazmin edecek bir mekanizma yoktur - Genel hükümler yoluyla tazmin edilmeye çalışılır - Tarafların karşılıklı kredibilitesi önemli

25. FORWARD & FUTURES FARKLARI - 3 • Futures sözleşmelerinde Takas Merkezi ile pozisyon sahibi taraflar arasında sözleşmenin vadesi dolmadan para transferi gerçekleştirilebilir. Forward işlemlerinde, işlemin yapıldığı tarihten, malın el değiştireceği tarihe kadar taraflar arasında para transferi olmaz.

26. FORWARD & FUTURES FARKLARI - 4 • Forward işlemler genellikle büyük kurumsal yatırımcılar arasında yapılır.Borsa kanalı ile bireysel yatırımcıların future işlemler yapmaları mümkündür.

27. FORWARD & FUTURES FARKLARI - 5 • Futures işlemlerinde vadeden önce ters işlem yapılarak pozisyonların kapatılması mümkün. % 0,3 fiziki teslim Forward pozisyonların vadesinden önce kapatılması zordur% 99 fiziki teslim

28. FORWARD & FUTURES FARKLARI - 6 • Fiyatlar forwardda pazarlıkla, future işlemlerinde borsada oluşan arz ve talebe göre belirlenir. • Future işlemlerindeki standardizasyon esnekliği azaltıyor ancak hızı ve likiditeyi artırıyor. Ayrıca, işlem maliyetlerini düşürür.

29. VADELİ İŞLEM PİYASALARI • Future ve opsiyon sözleşmelerinin işlem gördüğü organize piyasalardır. • Borsada işlem görme için belirli bir standardizasyon şart.

30. VADELİ İŞLEM PİYASALARININ KURULMASI İÇİN GEREKLİ ŞARTLAR • İlgili spot piyasada fiyat kontrollerinin olmaması gerekir. Vadeli işlemler – devlet müdahalesi • Spot piyasalar rekabete dayalı olmalı Fiyatı belirleme gücüne sahip olunmamalı • Spot piyasaya talep olmalı, derinliği olmalı • Volatilite makul düzeyde olmalı

31. VADELİ İŞLEM PİYASALARINDA POZİSYON ALMAK • Bir kontratın işlem görebilmesi bir uzun bir de kısa pozisyon olması gerekmektedir. Bir kişi bir future kontrat sattığında diğeri de bunu satın aldığında 1 kontratlık işlem hacmi ve 2 açık pozisyon oluşur. - Uzun Pozisyon - Kısa Pozisyon

32. UZUN POZİSYON • Uzun pozisyon sahibi → Vadeli işlem sözleşmesi satın alan taraf • Sözleşmenin vadesi geldiğinde; sözleşmeye konu teşkil eden varlığı, sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktarda satın almakla yükümlüdür (ya da nakdi uzlaşmayı sağlamakla).

33. KISA POZİSYON • Kısa pozisyon sahibi → Vadeli işlem sözleşmesi satan taraf • Sözleşmenin vadesi geldiğinde; sözleşmeye konu teşkil eden varlığı, sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktardan satmakla yükümlüdür (ya da nakdi uzlaşmayı sağlamakla).

34. POZİSYON KAPATMAK • Uzun veya kısa pozisyon sahibi olan, taraflar pozisyonunu kapatmak isterse; - Kısa pozisyon sahibi ise alış işlemi yaparak - Uzun pozisyon sahibi ise sahibi ise satış işlemi yaparak pozisyonunu kapatır.

35. VADELİ İŞLEM PİYASALARINDA İŞLEM AMAÇLARI • Korunma amaçlı işlem yapanlar (Hedger) • Spekülatörler • Fark işlemleri yapanlar (Arbitrajör)

36. KORUNMA AMAÇLI İŞLEMLER • Genellikle gelecekte (ürünü, dövizi vb.) fiziki olarak almak veya satmak isteyen ya da spotpiyasada pozisyonu olan ancak fiyat riskinden kendilerini korumayıisteyenler • Bu nedenle koruma amaçlı işlem yapan yatırımcılar, ürünün gelecekteki fiyatını sabitlemek amacıyla vadeli işlem piyasalarında pozisyon alırlar

37. SPEKÜLATÖRLER • Fiyat hareketlerinden kazanç sağlamak amacıyla risk alan yatırımcılardır. • Spekülatörler korunma amacıyla vadeli işlem piyasalarında işlem yapanların kaçınmak istedikleri riski üstlenerek kazanç sağlamayı amaçlarlar. • Spekülatörler, genel olarak tüm piyasaların vazgeçilmez grubu olup, piyasaların likit olmasını sağlarlar.

38. FARK İŞLEMLERİ (ARBİTRAJÖRLER) • Bu tür yatırımcılar, aynı ya da benzer vadeli işlem sözleşmelerinin işlem gördüğü borsalar arasındaki fiyat farklarından veya ürünün spot piyasa ile vadeli piyasalardaki fiyat farklılıklarından faydalanarak kar etmeyi amaçlarlar. • Aynı anda bir piyasa alım, diğer piyasada da satım yaptıkları için arbitrajörler açık pozisyon taşımazlar ve bunun sonucu olarak herhangi bir riskleri de yoktur.

39. MARJİNLER (TEMİNATLAR) • Güvenlik mekanizması • Kontrat alımı ya da satımı yapılmadan önce sözkonusu kişi veya kurum çalıştığı aracı kuruma bir teminat yatırır. Bu teminat vadeli işlem yapacak kişilerin yükümlülüklerini yerine getirmeleri için bir finansal önlemdir. • Başlangıç Teminatı (Initial Margin) • Sürdürme Teminatı (Maintenance Margin)

40. BAŞLANGIÇ TEMİNATI • Başlangıç teminatı, pozisyon açılırken, yatırılması zorunlu olan tutardır. • Genellikle kontrat için öngörülen azami günlük fiyat hareket limitine yakın olmaktadır. Pozisyonun kapatılması ve tüm yükümlülüklerin karşılanması koşuluyla bu teminat geri ödenmektedir. Genellikle birçok kontrat için başlangıç teminatı kontratın değerinin %5’i veya daha azı kadardır. • Teminat türleri değişebilir. (Nakit, devlet tahvili vb.)

41. SÜRDÜRME TEMİNATI • Piyasadaki günlük fiyat hareketleri karşısında güncelleştirilen teminat tutarlarının koruması gereken alt düzeydir. • Genellikle başlangıç teminatının % 75’i kadardır.

42. TEMİNAT TAMAMLAMA ÇAĞRISI (MARGIN CALL) • Teminat hesapları, her gün uzlaşma fiyatına göre güncelleştirilir. • Başlangıç teminatının sürdürme teminatına veya daha altına düşmesi durumunda teminat tamamlama çağrısıyapılarak teminatın başlangıç teminatı seviyesine tamamlanması talep edilir.

43. TEMİNAT TAMAMLAMA ÇAĞRISI (MARGIN CALL) 2000 $ Başlangıç T. 1500 $ Sürdürme T. Teminat tamamlama çağrısı bölgesi t

44. TAKAS MERKEZİ • Takas merkezi, alıcı karşısında satıcı, satıcı karşısında alıcı konuma geçerek piyasa katılımcılarının hak ve yükümlülüklerini teminat altına alır. • İşlem teminatları ve günlük kar zarar, takas üyeleri aracılığı ile ilgili hesaplara aktarılır. • Borsa bünyesinde ya da dışında kurulabilir

45. TAKAS ÜYELERİ • Takas üyeleri, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerine ilişkin işlemleri yerine getirmeyi, teyit etmeyi ve sona erdirmeyi taahhüt ederler • Normal borsa üyelerine göre daha ağır şartlar, mali açıdan daha güçlü, daha güvenilir kuruluşlar • Takas üyesi olmayan üyeler, işlemlerini bir takas üyesi üzerinden gerçekleştirmek zorundadırlar

46. SÖZLEŞME SPESİFİKASYONLARI -1 • Sözleşmeye konu araç: Sözleşmeye dayanak teşkil eden ekonomik ve finansal gösterge, sermaye piyasası aracı, mal, kıymetli maden veya döviz, • Sözleşmenin türü: Alım satımı yapılabilecek vadeli işlem veya opsiyon sözleşmeleri, • Sözleşmenin büyüklüğü: Sözleşmeye konu olan aracın miktarı,

47. SÖZLEŞME SPESİFİKASYONLARI -2 • Fiyat adımı: Sözleşme fiyatında bir defada gerçekleşebilecek en küçük fiyat hareketi, • Sözleşmenin vadesi: Sözleşmeye konu aracın nakdi uzlaşmasının veya fiziksel teslimatının yapılacağı zaman, • Uzlaşma şekli: Sözleşme vadesinde fiziksel teslimat veya nakdi uzlaşma yoluyla mı yapılacağı,

48. SÖZLEŞME SPESİFİKASYONLARI -3 • Uzlaşma fiyatının belirlenme şekli:Teminatların güncelleştirilmesinde ve nakdi uzlaşmada kullanılacak fiyatın belirlenme şekli, • Son işlem günü: Teslim gününden önce işlem yapılabilen son işgünü, • Günlük fiyat hareket limitleri: Sözleşmeye konu teşkil eden aracın spot piyasasındaki alt ve üst fiyat limitleri dikkate alınarak uygulanacak alt ve üst fiyat hareket limitleri,

49. ÖRNEKLER • Future petrol sözleşmesi • 1 sözleşme 10.000 varil petrol • Kontrat vadeleri şubat – mayıs – ağustos – kasım • Beklenti fiyatların artacağı → uzun pozisyon • Beklenti fiyatların düşeceği → kısa pozisyon • Fark (spread işlemleri)

50. FUTURES SÖZLEŞMELERDE FİYATLAMA -1 • Vade sonu yaklaştıkça kontrat fiyatı ve spot piyasadaki fiyat birbirine yaklaşır, neden? • Bir nakliye firması gelecek yıl boyunca hizmet vereceği bir şirkete fiyat vermek üzere çalışmaktadır. Vereceği hizmet için yapacağı planlamada mazot fiyatlarının gelecek yıl ne olacağı belirsizdir. • Bu durumda nakliye firması fiyatlandırma yapabilmek için mazot fiyatlarını gelecek bir yıl için sabitlemeyi hedeflemektedir.