Dr.Meltem Uyar Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Algoloji Bilim Dalı

1. Dr.Meltem Uyar Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Algoloji Bilim Dalı

2. Her hasta ve hasta yakını için bir stres kaynağıdır! • Kanser tanısı • Kanser tedavisi ve yan etkileri

3. Kanser zor bir hastalıktır! • Kanser tedavisinde ve erken tanısında kazanımlar olmasına rağmen • Kanser hala daha ölüm, ağrı, ve birlikte getirdiği kaygılarla hasta ve hasta yakınları için ciddi bir stres kaynağıdır..

4. Tıp alanında gelişmeler sonucunda • Kanserin önlenmesi ve tedavisi konusunda önemli ilerlemeler sağlanmış ve kanser kronik bir süreç kazanmıştır • Ancak kanser nedeniyle ölümler halen yaygındır!

5. Kanser tedavisinde; • Kür sağlama %20 • Yaşam süresinin önemli ölçüde uzaması %20 • Çok az ya da hiç yararlanmama %60

6. “Kanserde yaşam safhaları” • Akut safha • Tanı • Tedavi • Uzamış safha • Remisyon • İdame • Devamlı safha • Uzun süren yaşam • “Kür” • Son safha • Yaşamın sonu

7. Klasik amaçlar Tanı Tedavi Modern amaçlar Önleme Erken ve doğru tanı Tedavi Yaşamı uzatma Palyatif/Destek bakım Rehabilitasyon Onkolojinin Değişen Amaçları

8. Onkolojide Palyatif Tedavi Gelişimi Ö L Ü M AKTİF TEDAVİ PALYATİF TEDAVİ Ö L Ü M KÜR / YAŞAM SÜRESİNİ UZATMA Y A S PALYATİF / HAYAT KALİTESİNİ ARTTIRMA

9. Kaşeksi Musküler/ nöromusküler bozukluklar Ağrı/İlaç yanetkileri Anemi Psikolojik stres Sitokinler Enfeksiyon Otonomik bozukluk Kemoterapi/ Radyoterapi Dehidrasyon Metabolik problemler Sorunlar Kanser hastalarının sorunları

10. Kanserde -Ölüm Korkusu Izdırap Korku Çaresizlik Anksiyete İrritabilite ÖLÜM Öfke Başkalarına bağımlı olma Umutsuzluk Kişisel özgürlüklerin kaybı Depresyon

11. Terminoloji Destek tedavisi • Hastalığın her döneminde hasta ve hasta yakınlarına verilen destek Palyatif bakım • Kür mümkün olmayacak hasta ve yakınlarına onların konforu için verilen palyatif destek Son dönem bakım • Palyatif bakım verilen hastada ölüm yakın olduğunda yapılanlar

12. Kür olmayacak hastaya yaklaşım Prognoz > 6 ay Prognoz</=6 ay Sadece palyatif bakım Küratif ve Palyatif Tedavi Hospis programı olmayan palyatif bakım programına alınması Hospis programlarına alınması Hasta prognozu < 6 ay veya küratif tedavilerin. kesilmesi En yararlı program seçilmesi En yararlı program seçilmesi

13. Yaşamı sürdürmek Yaşam kalitesini arttırmak Kişiyi ele almak Aileyi desteklemek Palyatif bakım; kanser problemi ile karşı karşıya kalan hasta ve ailelere hastalığın sınırları dahilinde yaşam kalitesini arttırmayı amaçlayan bir yaklaşımdır. Bu amaca ulaşmak erken ve eksiksiz bir tanılama ile ağrı ve fiziksel, psikospiritüel diğer problemlerin önlenmesini ve tedavisini içerir. (WHO 2002)

14. Palyatif bakımda hedef; • “Bireyin yaşamına yıllar eklemek değil, yıllarına yaşam eklemektir”

15. Terminal Dönemde Bakım: “HOSPİS” A Ğ R I PSİKO- SOSYAL + MANEVİ DESTEK

16. “HOSPİS” Terminal Dönemde Yaşam Kalitesi Sağlanır: • Yeterli ağrı ve semptom kontrolü • Ölüm sürecinin gereksiz uzatılmaması • Olayların kontrol altında olduğu izleniminin hastaya verilmesi • Yükün ve zahmetin paylaşılması • Sevdikleri ile ilişkilerinin güçlendirilmesi Singer PA, Martin DK, Kelner M. Quality of life care: Patient’s perspectives. JAMA 1999;281: 163-8

17. “HOSPİS” Terminal dönemde hasta ve ailesine destek veren ve onları hasta bakım sürecine katarak vedalaşma ve “iyi ölüm”e izin veren kurumlar ülkemizde yok Terminal dönem/kurumun hukuki tanımı yok İstanbul’da 200 yıllık bazı etnik/dini vakıf hastaneleri yanında yer alan, yaşlı, hasta ve özürlülere yönelik bakımevleri kanalıyla PB verebilmekte ancak bunlara ait yerleşik bir PB programı/eğitimi yok

18. "We have to concern ourselves with the quality of life as well as its length." 1918 - 2005

19. “….. ölüm, gerekli kaçınılmaz bir sondur” William Shakespeare

20. Her insanın hakkı; • ‘İyi bir yaşam’ • ‘İyi bir ölüm’

21. Ölmekte olan bireyi dışlayan toplumların yaşam felsefesinde eksiklik vardır’ Cicely Saunders, 1961

22. Tedavi olanaklarının tükendiği süreçte semptom kontrolü • Yaşam kalitesinin artırılması ve ızdırabın azaltılması • Hastanın kalan zamanını huzur içinde • Sevdikleriyle birlikte geçirmesinin sağlanması önemli • Bu kaçınılmaz ‘son’ da hasta ve yakınları için büyük bir teselli, ‘bir armağan’dır.

23. Korkular Ventilatöre bağlı ölmek Acı çekerek ölmek Sıkıntıya düşmesi Hastanede ölmek İstekler Makineye bağlanmadan ölüm Konforlu ölüm Aile ve sevenler arasında ölüm Evde ölüm Korkular ve gerçekler

24. Hasta bakımında organizasyon Hasta ve ailesi Profesyonel örgütler Sağlık birimleri Takip eden hekim Evde bakım Klinik bağlantılar Gönüllü kuruluşlar Eğitim enstitütüleri Özel sektör Hospisler Sosyal destek Ruhani destek Diğer katılımlar Son dönem hasta bakım programı

25. AiLE HEKİM HASTA

26. Hekim - Aile • Hiçbir müdahale içermeden ‘saygılıdinleme’ anahtardır. • Doktor ailelere açık olmalıdır. • Tıbbi bulgular ve tedavi seçeneklerini ailelere anlatma konusunda dikkatli olmalıdır.

27. Kür olmayan hastaların yaşamı boyunca hekimler palyatif bakıma katılmalıdırlar! Palyatif bakım ‘son’ değildir. Bütün hekimler palyatif bakım programına katılabilirler

28. ESMO Palyatif Tıp Ve Onkoloji Entegrasyon Merkezi 13 Kriter Belirlemiştir 1.Merkez onkoloji ve palyatif bakım klinik servisler ile yakın entegrasyon sağlar 2. Merkez kesinsitiz ve sürekli bir bakım felsefesini oluşturur 3. Merkez primer kanser klinikleri ile evde bakımın koordinasyon ve uzmanlığı ile yüksek seviyede evde bakım sağlar 4. Merkez aile üyeleri için destek programlarını oluşturur 5. Merkez uygun bir yönetimde girişimler sağlayarak ve bir alt yapı sahip olarak, rutin olarak hastanın fiziksel ve psikolojik semptomların tanılanması ve sosyal desteği sağlar 6.Merkez ağrının hafifletilmesi ve diğer fiziksel semptomların değerlendirilmesinde tıbbi ve hemşirelik bakımı uzmanlığını koordine eder.

29. 7. Merkez var olan stres ve psikolojik sıkıntının hafifletilmesi ve değerlendirilmesi için uzmanlarla koordinasyon sağlar. 8. Merkez fiziksel ve psikolojik semptomların hafifletilmesinde yetersizlik için acil bakım sağlar. 9. Merkez hastanede yatan hastaların semptomlarını stabilizasyonunu sağlamak için uzman bakım ve becerisi sağlar. 10. Merkez aile yorgunluğu vakalarında yada evde baş edilemeyecek durumlar için destekleyici bakım sağlar. 11. Merkez ölmekte olan hastanın acısının hafifletilmesinin sağlanması ve son dönem bakım için hastanede yatan hastalar için uzman bakım ve beceri sağlar . 12. Merkez kanser hastalarının yaşam kalitesi ile ilgili klinik yada temel araştırmalara katılma 13. Merkez palyatif bakım ve onkolojinin entegrasyonu geliştirmek için klinik eğitimi destekler.

30. ESMO Politika konuları; • Bilgiye ulaşım • Kişisel, gizli ve saygılı • Tıbbi kayıtlara ulaşım • Koruma servisleri • Ayrımcılık yapmadan • Tedavi rızası ve seçimi • Multidisipliner kanser bakımı • Kanser bakımında yenilikçi • Bakım planı oluşturma • Ağrı yönetimi, destek ve palyatif bakımdır. ESMO 2007

31. Ölümle yüzleşmek(I) • Ölmekte olan hastanın semptom kontrolünün effektif sağlanması yanında hastanın yakınlarına ve arkadaşlarına da yardım etmek önemlidir. • Hekimin hasta yakınlarının üzüntüsü ve gelecek kaygılarına da yol göstermesi gerekir.

32. Ölümle yüzleşmek(II) • Birçok aile, hekimi hastanın yaşam garantisi olarak görür. • “iyi bir ölüm”

33. Hasta ve hasta yakınlarıne bekler? • Şefkat • Güç • Ağrı ve semptomların tedavisi • Şeffaflık • Ölüm kavramına hazırlanmak • Olumlu ifade Steinhauser KE et al. Ann Intern Med 2000;132:825-32

34. İyi bir ölüm • 5 temel ihtiyaç • Ağrı/semptom tedavisi • Gereksiz tetkik ve ızdırap verici işlemlerden kaçınmak • Izdırapların kontrol altına alınması • Sıkıntıları hafifletmek • Sevenlere destek Singer PA et al JAMA 1999;281:163-8

35. Özet mesajlar • Hastalar ve yakınlarının ihtiyacı,isteği daha iyi bir son dönem bakım • İyi programlara ihtiyaç vardır

36. Neredeyiz?

37. Hospis Tipleri • Yataklı tedavi kurumunun bir bölümü olarak çalışanlar • Ev bakım programları • Bağımsız hospis kurumları

38. Hospis ekibi • Hastanın tıbbi, emosyonel, psikolojik, sosyal ve dini gereksinimlerini karşılamaya çabalayan profesyonel bir ekipten oluşur. • Hasta başına düşen personel sayısı yüksektir

39. Hospisler • Hekimler • Hemşireler • Hasta bakıcılar • Psikologlar • Diyetisyenler • Sosyal hizmet görevlileri • Oküpasyonel terapistler • Rehabilitasyon teknisyenleri • Din görevlileri • Gönüllüler vb..

46. Palyatif bakım hospis hastane ev

47. U.S. Hospital Based Palliative Care Programs (AHA Survey 2004)

48. Türkiye

49. Türk aile yapısı • Türk aile yapısı kalabalıktır. Ortalama hane halkı sayısı 4.5’tur. • Akrabalar birbirleriyle yakın temastatır. • Eğer aile bireylerinden biri darda, sıkıntıda ise diğerleri ona yardım eder. • Özellikle de hastalık durumunda!

50. Türk ailesi • Hastalık sırasında, ölüm döşeğinde hastalarımız genellikle yalnız değildir! • Akrabalar ve sevenleri hep yanında olur! • Hasta bir akrabaya yardım elini uzatmak eşine az rastalanır meziyetlerimizdendir! • Darda olana yardım güzel gelenek ve göreneklerimizdendir. • Özellikle de sevdiği yemekleri yedirmek!