Kierunki współczesnej psychologii

1. Kierunki współczesnej psychologii • Psychologia postaci ( Kurt Lewin) • Psychoanaliza (Zygmunt Freud) • Behawioryzm (John Watson, B.F. Skinner) • Psychologia humanistyczna (A.H. Maslow, K. Rogers) • Psychologia poznawcza • Psychologia ewolucyjna (Herbert Spencer) 1

2. Psychologia postaci • Koncepcje organizacji pola spostrzeżeniowego • Prymat całości nad częściami • Koncepcja figury i tła • Kryteria rozróżnienia figury i tła: konturowość, kształt, jasność, bliskość, stałość • Obiektywne prawa postaci: domykania, bliskości, podobieństwa i dobrej kontynuacji 2

3. Psychoanaliza (Zygmunt Freud) • Podejście psychodynamiczne - podstawowe pojęcie - motywacja • przyczyną działań ludzkich są wrodzone instynkty, biologiczne popędy, • osobowość wg Freuda: Id, Ego, Superego. • Id – najbardziej podstawowa, nieświadoma struktura, stanowi źródło energii –funkcjonuje wedle zasady przyjemności • Ego – pełni role koordynatora kontaktów z rzeczywistością i rządzi się zasadą realizmu • Superego – zinternalizowane reguły postępowania i normy moralne, pełnią funkcję samokontroli. • redukcja napięcia wewnętrznego • istotą zachowania jest rozwiązywanie konfliktów miedzy potrzebami i wymaganiami zewnętrznymi • zachowanie napędzane przez potężne siły wewnętrzne 3

4. Behawioryzm (John Watson, B.F. Skinner) • Człowiek rodzi się bez bagażu genetycznego, tabula rasa • pełna środowiskowa determinacja zachowania • „Dajcie mi niemowlę, a zrobię z niego, kogo chcecie” • przedmiotem badań jest zewnętrzne zachowania organizmów jako obserwowalne aspekty funkcjonowania jednostki • zachowanie jest dostępne obserwacji i oparte na formule S–R • warunkowanie jako wszelka forma zmiany zachowania nabywania doświadczeń i procesów intelektualnych 4

5. Psychologia poznawcza • przedmiotem zainteresowania jest myśl ludzka i procesy związane z gromadzeniem wiedzy • człowiek działa, bo myśli, a myśli, bo jest istotą rozumną - myślę, więc jestem Kartezjusza • dzięki świadomości własnych procesów umysłowych ludzie mogą mieć poczucie osobistej tożsamości • myśli nadają znaczenie wszystkim naszym doświadczeniom, a także kształtują percepcję i reakcję na świat • jednostka jest reaktywna i aktywna, bo wybiera i tworzy indywidualne środowiska bodźcowe • jednostka reaguje na rzeczywistość jaka przedstawia się w subiektywnej przestrzeni wewnętrznego świata myśli i wyobraźni 5

6. Psychologia humanistyczna (A.H. Maslow, Carl Rogers, Rollo May) • podejście holistyczne do człowieka • reakcja na nurt psychoanalizy i behawioryzmu • człowiek z natury jest istotą aktywną, dobrą i ma zdolność swobodnego wyboru • podnoszenie i doskonalenie własnego potencjału • koncentracja na subiektywnym świecie, doświadczanym przez jednostkę • odrzucenie obiektywności naukowej, do której pretendowały inne nurty psychologii • stoi na stanowisku relatywizmu poznawczego 6

7. Psychologia ewolucyjna(Herbert Spencer) • podstawą podejścia ewolucjonistycznego jest pojęcie adaptacyjności zachowania i umysłu • zdolności ludzkiego umysłu ewoluowały w ciągu milionów lat służąc konkretnym celom przystosowawczym, podobnie jak nasze zdolności fizyczne • mózgi zwierząt ewoluują zupełnie tak samo jak inne narządy: dobór naturalny kształtuje ich strukturę i funkcje stosownie do wymagań środowiska fizycznego i społecznego • postępy ewolucjonizmu pozwalają badaczom lepiej poznać, co znaczy zachowanie przystosowawcze 7

8. Temperament człowieka 80

9. TEMPERAMENT • definicja– odnosi się do podstawowych, względnie stałych czasowo cech osobowości, które manifestują się w formalnej charakterystyce zachowania (parametrach energetycznych i czasowych). • Cechy te występują we wczesnym dzieciństwie i są wspólne dla człowieka i zwierząt. Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne, temperament podlega zmianom zachodzącym pod wpływem dojrzewania (i starzenia się) oraz niektórych czynników środowiskowych (Strelau, 1993). 91

10. Historię temperamentu rozpoczął grecki filozof i lekarz Hipokrates, opisując zdrowie jako stan zależny od czterech soków organizmu: krwi, flegmy, żółci czarnej i żółtej. Zaburzenie równowagi między nimi miało być przyczyną choroby (patologia humoralna). Uważał że poszczególne soki biorą się z następujących organów ciała: krew z serca flegma z głowy żółć z wątroby czarna żółć ze śledziony

11. Galen, właściwie Claudius Galenus (ok. 130 - 200 n.e.) – rzymski lekarz greckiego pochodzenia, anatom, utalentowany badacz i pisarz, jeden z najznakomitszych starożytnych lekarzy, wywarł olbrzymi wpływ na rozwój nauk medycznych w średniowieczu i odrodzeniu. Galen wykorzystał koncepcję czterech soków i stworzył na jej podstawie pierwszą typologię temperamentu. Cztery pierwotne typy nazwał w zależności od przewagi któregoś z soków w organizmie. Są to: ●sangwinik (łac. sanguis- krew)● choleryk (gr. chole- żółć),● melancholik (gr. melas- czarna, chole- żółć) ● flegmatyk (gr. phlegma, śluz)

12. Popularność tej typologii przetrwała do dziś, choć jej interpretacja uległa w ciągu wieków zmianom. sangwinik–człowiek o żywym i zmiennym usposobieniu melancholik – mało uczuciowy i mało aktywny choleryk – pobudliwy i mało wytrwały w działaniu flegmatyk – mało pobudliwy, lecz wytrwały i konsekwentny w działaniu

13. Temperament • - Cechy temperamentu należą do osobowości • -Cechy temperamentu nie są synonimem osobowości. • -Cechy te nie tworzą odrębnej struktury. • Temperament ujmowany jest w kategoriach cech zachowania (Strelau, 2001) • Temperament przejawia się w formalnej charakterystyce zachowania: • - w energetycznych aspektach zachowania • -w czasowych parametrach zachowania • Temperament nie określa treściowych aspektów zachowania • Temperament określa mechanizm fizjologiczny, który odpowiada za wielkość i szybkość mobilizowanej i rozładowywanej energii do działania i przebiegu wszelkich procesów. 135

14. CECHY TEMPERAMENTALNE • ZWIĄZANE Z INTENSYWNOŚCIĄ REAKCJI • · reaktywność • · wrażliwość • · odporność • ZWIĄZANE Z CZASEM REAGOWANIA • · szybkość reakcji • · trwałość reakcji • · tempo reakcji • · ruchliwość 149

15. Energetyczne cechy zachowania • reaktywność – tendencja do intensywnego reagowania na bodźce o określonej wartości stymulacyjnej w sensie fizycznym. • wrażliwość – zdolność do reagowania na bodźce o niskiej wartości stymulacyjnej • wytrzymałość– zdolność do adekwatnego reagowania na bodźce o dużej wartości stymulacyjnej w sytuacjach wymagających długotrwałego i bardzo stymulującego działania oraz odporność na dystraktory i zmęczenie. 150

16. 166

17. 177

18. 188

19. Czasowe charakterystyki zachowania: • ŻWAWOŚĆ– tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania dużego tempa wykonywanych czynności i łatwej zmiany zachowania (reakcji) w odpowiedzi na zmianę warunków zewnętrznych • Ruchliwość– zdolność do przestawiania się z jednej reakcji na drugą odpowiednio do zmian otoczenia. • Szybkość reakcji na bodźce lub inne wymagania środowiska. • Tempo– częstość wykonywania jednolitych reakcji w określonej jednostce czasu 191

20. Czasowe charakterystyki zachowania • PERSEWERATYWNOŚĆ – tendencja do utrzymywania i powtarzania danego zachowania po zaprzestaniu działania bodźca. • Utrzymywanie zachowania – przejawia się w czasie trwania reakcji po zaprzestaniu działania bodźca. • Powtarzanie zachowania– przejawia się w liczbie powtórzeń reakcji po zaprzestaniu działania sytuacji wywołującej reakcję. 202

21. Temperament • Czasowe charakterystyki zachowania są wyznaczone przez labilność mechanizmu fizjologicznego, który jest związany częściowo z poziomem aktywacji. • Badania nad temperamentem wskazują, że istnieją różnice indywidualne w intensywności i przebiegu w czasie funkcji regulacyjnych zachowania. 213

22. Osobowość • Osobowość stanowią te cechy osoby bądź ludzi w ogóle, które umożliwiają wyjaśnienie spójnych wzorców zachowań. Zachowanie uwarunkowane osobowością jest względnie stałe czasowo i niezależne od okoliczności • Osobowość jest dynamiczną organizacją psychofizycznych układów tkwiących w jednostce, które kreują charakterystyczne wzorce zachowania, myśli i uczuć (Allport, 1961) • Osobowość zależy od wrodzonych popędów, wyuczonych motywów oraz doświadczenia. “Jest to względnie stały sposób organizacji dyspozycji motywacyjnych danej osoby, wynikający z interakcji między popędami biologicznymi a otoczeniem społecznym i fizycznym.” (Eysenck 1975) 224

23. Teorie typów osobowości • Typy osobowości – charakterystyczne wzorce własności psychicznych, wyraźne kategorie, np. • Typologia Sokratesa/Galena • Teoria typów Wiliama Sheldona (somatotypy) • Endomorficzny – gruby, miękki, okrągły • Ektomorficzny – chudy, wysoki, kruchy • Mezomorficzny – muskularny, kanciaty, silny • Typologia oparta o teorię Carla Junga (wskaźnik typu Myera-Briggsa) – cztery wymiary • Ekstrawersja – introwersja • Zmysłowość – intuicja • Myślenie – odczuwanie • Sąd - percepcja 235

24. Teorie cech osobowości • Cechy osobowości – wymiary ciągłe, różniące się jakością i stopniem • Cechy w ujęciu Gordona Allporta • Pojęcie centralne –dyspozycja osobista (podejście idiograficzne, indywidualne) • Trzy kategorie dyspozycji • Dyspozycje dominujące (kardynalne) – np. osobowość autorytarna, poświęcanie życia dla dobra innych • Dyspozycje centralne – np. pewność siebie, grzeczność, towarzyskość, uczciwość, optymizm... • Dyspozycje wtórne – np. preferencje co do jedzenia i ubioru 246

25. Koncepcja Osobowości PEN Hansa Eysencka • Zalicza się ona do czynnikowych teorii osobowości. • Zakłada biologiczne podłoże temperamentu i uniwersalność cech temperamentalnych. • Osobowość powstaje i rozwija się przez funkcjonalne współdziałanie czterech sfer: sfery poznawczej (inteligencja), woluntarnej (charakter), afektywnej (temperament) i somatycznej (konstytucja ciała). • Przez osobowość Eysenck rozumie względnie trwałą organizację charakteru, temperamentu, inteligencji oraz konstytucji fizycznej, która determinuje specyficzny sposób przystosowania do otoczenia.

26. . Związek między czterema starożytnymi typami temperamentu a wymiarami, według Eysencka.

28. Sangwinik: otwarty i towarzyski • Sangwinicy powinni więc wybierać zawody, które wymagają kontaktu z ludźmi i pozwalają na elastyczność postępowania. • W pracy są aktywni, potrafią sprawić bardzo dobre wrażenie. • Ten typ bardzo dobrze sprawdza się w zawodzie pilota wycieczek, organizatora przedsięwzięć reklamowych, aktora, śpiewaka, sprzedawcy, ale również przedstawiciela handlowego lub stewardessy. • Sangwinicy są najlepszymi pracownikami, gdy mogą swobodnie wyrażać myśli oraz skupiać na sobie uwagę. • Nie są jednak dobrymi doradcami, gdyż wolą słuchać, a nie mówić.

29. Flegmatyk: rutyna bez nudy • Flegmatycy z kolei świetnie odnajdują się w dobrze zorganizowanym miejscu pracy, gdzie ich obowiązki są jasno określone. • Sprawdzają się w roli mediatora, ponieważ potrafią obiektywnie ocenić sytuację i znajdują proste wyjścia. Posiadają zdolności administracyjne oraz dobrze sprawdzają się w rutynowych zajęciach, które innym wydają się nudne. • Dobrym zawodem dla nich jest zawód psychologa klinicznego, socjologa, pracownika naukowego, pisarza, kustosza w muzeum, bibliotekarza, krytyka literackiego itp., ale i akwizytora.

30. Choleryk: grunt to wyzwanie • Choleryk to urodzony przywódca, jest typowym człowiekiem czynu, ekstrawertykiem, ukierunkowany na osiągnięcie celu. • Jako pracownik sprawdza się w nieoczekiwanych sytuacjach, uwielbia podejmować wyzwania, typowy pracoholik. • Najlepiej pracuje, gdy w pełni kontroluje sytuację. Świetnie sprawdza się na stanowiskach kierowniczych, w dziedzinach wymagających silnej kontroli i autorytetu. • Jest dobrym organizatorem, świetnie dostrzega praktyczne rozwiązania. • Sprawdza się jako przedsiębiorca, dyrektor przedsiębiorstwa, inżynier w przemyśle oraz budownictwie, handlowiec, prawnik, menedżer, dziennikarz, reżyser, policjant.

31. Melancholik: w ciszy i samotności • Melancholicy natomiast posiadają analityczny umysł, są poważni i zdeterminowani. • Najlepiej sprawdzają się w pracy, która wymaga zajmowania się szczegółami, prowadzenia notatek, robieniu wykresów, diagramów. • Łatwo podporządkowują się regulaminom. • To perfekcjoniści, doceniają wagę szczegółów oraz zawsze kończą rozpoczęte zadanie. • Najlepiej pracują w pojedynkę, cenią sobie ciszę. • Sprawdzą się w zawodzie ekonomisty, bibliotekarza, księgowego, notariusza, konserwatora zabytków, archeologa, meteorologa lub farmaceuty.

32. Wielka Piątka (Costa, McCrae – NEO-FFI) 324

33. Temperament a osobowośc ● Temperament stanowi wynik ewolucji biologicznej, podczas gdy osobowość jest wytworem warunków społeczno - historycznych. ● Temperament właściwy jest zarówno ludziom, jak i zwierzętom, osobowość z kolei stanowi zjawisko psychiczne, typowe tylko dla człowieka. ● Jednostka ma określone właściwości temperamentu od momentu urodzenia. Człowiek w momencie urodzenia nie posiada jeszcze osobowości. Kształtuje się ona w działaniu oraz w interakcji człowieka ze środowiskiem społecznym. ● Temperament obejmuje wyłącznie formalne cechy zachowania, niezależnie od ich treści. Osobowość to przede wszystkim aspekt treściowy zachowania, w którym wyraża się stosunek do świata i do samego siebie.