SYSTEM KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO W POLSCE I KIERUNKI JEGO DOSKONALENIA

1. SYSTEM KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO W POLSCE I KIERUNKI JEGO DOSKONALENIA Prezentacja na konferencję Instytutu Wspólne Sprawy: Zawód się liczy. Kondycja szkolnictwa zawodowego w Polsce - perspektywa lokalna, krajowa i europejska Jelenia Góra 21.09.2012 r Oprac. Teresa Wargocka

2. Zadania systemu oświaty w obszarze kształcenia zawodowego: • dostosowywanie kierunków i treści kształcenia do wymogów rynku pracy; • kształtowanie u uczniów postaw przedsiębiorczości sprzyjających aktywnemu uczestnictwu w życiu gospodarczym; • przygotowywanie uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia. Źródło: Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r. Dz. U. z 2004 r. Nr 256 poz. 2574 z póź. zm.

3. Organy prowadzące dla szkół zawodowych: • Minister ds. rolnictwa, rybołówstwa, środowiska, kultury i dziedzictwa narodowego, spraw wewnętrznych, obrony narodowej i sprawiedliwości, jednostki samorządu terytorialnego oraz osoby prawne i fizyczne; • Prowadzenie szkół zawodowych na mocy ustawy zostało przypisane z wyjątkiem szkół o znaczeniu ponadregionalnym i regionalnym do zadań własnych powiatu; • Powiaty są organami prowadzącymi dla ok. 90% techników i szkół zasadniczych zawodowych i 44% szkół policealnych.

4. Zadania powiatu jako organu prowadzącego • Zapewnienie warunków działalności szkoły lub placówki, w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki; • Wykonywanie remontów obiektów szkolnych oraz zadań inwestycyjnych w tym zakresie; • Zapewnienie obsługi administracyjnej, finansowej i organizacyjnej szkoły lub placówki; • Wyposażenie szkoły lub placówki w pomoce dydaktyczne i sprzęt niezbędny do pełnej realizacji programów nauczania, programów wychowawczych, przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów oraz wykonywania innych zadań statutowych; • Prowadzenie kwalifikacyjnych kursów zawodowych przez szkoły zawodowe.

5. Typy szkół zawodowych i placówek kształcenia zawodowego w latach 2001-2011 • Szkoły zasadnicze zawodowe • Technika • Technika uzupełniające • Szkoły policealne • Szkoły przysposabiające do pracy zawodowej Praktyczna nauka zawodu może odbywać się w placówkach kształcenia ustawicznego, /CKU/ placówkach kształcenia praktycznego, /CKP/ warsztatach szkolnych, pracowniach szkolnych, u pracodawców, w indywidualnych gospodarstwach rolnych.

6. Reforma systemu oświaty z 1998 r. Twórcy reformy za strategiczny cel jej wprowadzenia przyjęli podniesienie ogólnego poziomu wykształcenia społeczeństwa. • Wykształcenie średnie potwierdzone egzaminem maturalnym miało osiągnąć 80% młodych Polaków, pozostałe zaś 20% młodzieży kończyłoby szkoły zawodowe. • Założono, że w ciągu dziesięciu lat nastąpi pięciokrotny wzrost stosunku liczby studentów uczelni wyższych do liczby osób w wieku szkoły wyższej tj. do 65%.

7. Reforma systemu oświaty z 1998 r. Podstawowe zmiany: • zmiana cyklu kształcenia w szkole podstawowej z 8-letniego na 6-letni; • utworzenie 3-letnich gimnazjów; • utworzenie 3– letnich liceów o profilu akademickim i ogólno zawodowym; • 2,5- 3-letniej zasadniczej szkoły zawodowej i szkół policealnych; • wygaszenie 4-letnich liceów ogólnokształcących, 4-letnich techników i liceów zawodowych oraz 5-letnich szkół technicznych.

8. Reforma systemu oświaty z 1998 r. • Licea profilowane zawodowo miały zastąpić średnie szkolnictwo zawodowe, które miało być zorganizowane w systemie kształcenia ustawicznego. • W Polsce likwidacji uległoby 5724 szkoły średnie zawodowe, do których w roku szkolnym 2001/2002 uczęszczało 964 tys. Uczniów, co byłoby ewenementem na skale europejską. • W krajach o wysoko rozwiniętej gospodarce do szkół zawodowych uczęszcza około 70 % uczniów.

11. Zmiana struktury wykształcenia w latach 2001-2010 • Utrzymanie w systemie oświaty szkół średnich zawodowych bez podjęcia działań reformatorskich nie zapobiegło deprecjacji szkolnictwa zawodowego; • Liczba uczniów zasadniczych szkół zawodowych zmniejszyła się o 57 %, szkół średnich zawodowych o 43 %; • Największy spadek liczby uczniów miał miejsce w grupie kierunków kształcenia: produkcji, przetwórstwa, ekonomiczno-administracyjnej, rolnictwa i leśnictwa. W trzech grupach liczba uczniów zwiększyła się: kształcenie informatyczne + 234 %, usługi dla ludności + 85 %, usługi transportowe + 18%; • Zwiększyła się liczba szkół ogólnokształcących. W 2010 r. funkcjonowało 800 szkół więcej niż w 2001r., w tym licea profilowane.

12. „BOOM” EDUKACYJNY W SZKOLNICTWIE WYŻSZYM Wśród państw Unii Europejskiej Polska posiada najwyższy wskaźnik procentowy liczby studentów- 54,1 % średnia UE 27,5 %.

13. Efektywność kształcenia zawodowego Egzaminy potwierdzające kwalifikacje zawodowe w zasadniczych szkołach zawodowych, technikach i szkołach policealnych przeprowadzają Okręgowe Komisje Egzaminacyjne; • Etap pisemny składa się z dwóch części: • Część pierwsza sprawdzająca wiedzę i umiejętności właściwe dla kwalifikacji w danym zawodzie; • Część druga sprawdzająca wiedzę i umiejętności związane z zatrudnieniem i działalnością gospodarczą. • Etap praktyczny egzaminu przeprowadzany jest w ośrodku egzaminacyjnym i polega na wykonaniu zadania egzaminacyjnego sprawdzającego umiejętności praktyczne z zakresu kwalifikacji w danym zawodzie. • Absolwent, który zdał egzamin otrzymuje dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe oraz Suplement do Dyplomu Potwierdzającego Kwalifikacje Zawodowe- Europass.

14. Procent absolwentów nieprzystępujących do egzaminu w latach 2007- 2011

16. Stopa bezrobocia u młodzieży • W Polsce mamy do czynienia z wysokim wskaźnikiem bezrobocia osób młodych na przestrzeni kilkunastu lat kształtuje się on na poziomie od 17,1% w roku 2008 do 43,6% w roku 2002; • Kraje o niskiej stopie bezrobocia młodzieży charakteryzują się niską stopą bezrobocia ogółem i dualnym systemem kształcenia są to kraje Szwajcaria 7%, Holandia 7,3%, Norwegia 7,6%, Austria 8,0%, Czechy 9,9%, Niemcy 10,0%; • W krajach o najwyższej stopie bezrobocia młodzieży przeważa system kształcenia szkolnego są to kraje Hiszpania 46,0 %, Estonia 30,0%, Włochy 26,3%, Polska 22,6%, Grecja 22,1%, Szwecja 20,0%.

17. Czas przejścia ze szkoły do pracy • W 2006 r. przeprowadzono badania aktywności ekonomicznej ludności obejmujące 20 krajów Europy pod kątem czasu przejścia ze szkoły do pracy. Czas ten jest bardzo zróżnicowany od 1 miesiąca w Niemczech, do 3 lat w Grecji; • W Polsce absolwenci pozostają bez pracy średnio 2 lata; • Na trudny start zawodowy młodzieży w Polsce składają się różne przyczyny, zapewne należą do nich niedobór miejsc pracy, niedostosowanie kierunków kształcenia do popytu na pracę, jak również brak umiejętności praktycznych głównie wśród absolwentów średnich szkół zawodowych.

18. Udział w szkoleniach • Według badań MPiPS w latach 2005-2008 przeszkolono 200 tyś bezrobotnych w wieku do 24 lat, dodatkowo 40 tyś absolwentów w wieku do 24 lat odbyło staż na koszt Funduszu Pracy; • Szacuje się, że 30-40% absolwentów szkół zawodowych podejmuje kształcenie praktyczne poza systemem szkolnym; • Sytuacja ta wydaje się być paradoksalną by bezpośrednio po kilkuletniej edukacji zawodowej w systemie szkolnym uzupełniać kwalifikacje zawodowe.

19. Dostosowanie edukacji zawodowej do potrzeb rynku pracy • W maju 1993 r. podpisano porozumienie pomiędzy Ministerstwem Edukacji Narodowej w Ministrem Pracy Polityki Społecznej polegające na zbudowaniu systemu regularnych informacji o popycie na prace według a zawodów, umożliwiające stopniową zmianę struktur kształcenia. Porozumienie nie weszło w życie; • W 1999 roku powołano Międzyresortowy ds. Prognozowania Popytu na Pracę, który wykonał liczne ekspertyzy, ale nie opracował metody koordynacji i prognoz struktury kształcenia i popytu na pracę dla samorządów powiatowych. Zespół został zlikwidowany w 2006 r.; • Obecnie Polska jest jedynym krajem, który nie dysponuje prognozami o przyszłym zapotrzebowaniu na kadry.

20. Dostosowanie edukacji zawodowej do potrzeb rynku pracy • W obecnym stanie prawnym to samorządy powiatowe decydują jaka jestproporcja uczniów w zasadniczych szkołach zawodowych, średnich szkołach zawodowych liceach ogólnokształcących, jakie rozwiną się kierunki kształcenia zawodowego, jaki jest jego poziom i dostosowanie do oczekiwań pracodawców; • Takie czynniki jak oczekiwania rodziców i aspiracje młodzieży, posiadana baza materialna do nauki zawodu i kadra nauczycielska, czy wysokie koszty kształcenia zawodowego najsilniej determinują decyzje o ilości szkół zawodowych i kierunkach kształcenia.

21. Dostosowanie edukacji zawodowej do potrzeb rynku pracy

22. Dostosowanie edukacji zawodowej do potrzeb rynku pracy • Pracodawcy najczęściej poszukiwali wykwalifikowanych robotników przemysłowych i rzemieślników, techników, pracowników usług osobistych i oraz innego średniego personelu. Pomimo dużego zapotrzebowania rynku pracy na absolwentów szkół zawodowych i niską podażą absolwentów w tej grupie mamy do czynienia z wysokim wskaźnikiem osób bezrobotnych; • Można przypuszczać, że likwidacja szkół zasadniczych przez samorządy powiatowe nie przebiegała według zasady ograniczania tych kierunków na, które nie ma popytu na lokalnym rynku pracy.

23. Dostosowanie edukacji zawodowej do potrzeb rynku pracy • Z analizy zgodności wykształcenia i aktualnie wykonywanej pracy wynika, że jako zdecydowanie lub raczej zgodną z wykształceniem pracę wykonuje 68,9% pracowników z wykształceniem zasadniczym zawodowym, 53% ze średnim zawodowym, 62,4% z policealnym; • Innym zjawiskiem również niepokojącym jest odchodzenie od kierunkowej zgodności wykształcenia poprzez zmianę pracodawcy oferującego wyższe wynagrodzenie; • Jeśli w niezgodzie z kierunkiem kształcenia uzyskuje się wyższe wynagrodzenie zmieniając już pierwszą pracę, to świadczy o nietrafnym wyborze zawodu z punktu widzenia popytu na pracę.

24. Cele kształcenia zawodowego Organizacja systemu kształcenia zawodowego młodzieży powinna spełniać trzy podstawowe cele: • Dostosowanie kierunków i poziomów kształcenia zawodowego uczniów do potrzeb rynku pracy w zmieniającym się otoczeniu społeczno-gospodarczym; • Wysoka jakość kształcenia zawodowego w zakresie wiedzy ogólno zawodowej i specjalistycznej oraz umiejętności wykorzystania wiedzy w praktyce; • Nabycie wiedzy i umiejętności zawodowych przez ucznia zgodnych z jego zainteresowaniami, predyspozycjami psychofizycznymi oraz będącego skutkiem świadomego i racjonalnego wyboru ścieżki kształcenia; • Tylko system spełniający te warunki może być podstawą do inwestycji państwa w edukację zawodową.

25. Przyczyny niewydolności systemu kształcenia zawodowego • Całkowite wycofanie się rządu w wpływu na sieć szkół zawodowych oraz na zawody i specjalności nauczane w szkołach. Decyzje w tym zakresie leżą w kompetencji dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych i samorządu powiatowego; • Niski poziom subwencji na kształcenie zawodowe spowodował przerzucenie kosztów kształcenia na samorządy powiatowe, co za skutkowało powstaniem szerokiej oferty kształcenia w szkołach ogólnokształcących jako obiektywnie tańszego; • Nie przygotowano rozwiązań systemowych w celu wypracowania na poziomie krajowym lub przynajmniej na poziomie regionów badania popytu i podaży na wykwalifikowane kadry na rynku pracy z przynajmniej kilkuletnim wyprzedzeniem czasowym co skutkuje błędnymi decyzjami w sprawie ustalania kierunków kształcenia w zawodach.

26. Przyczyny niewydolności systemu kształcenia zawodowego • Brak systemu kształcenia kadry nauczycielskiej do nauczania zawodowego co spowodowało lukę pokoleniową w tym zakresie; • Brak systemowych rozwiązań współpracy szkół zawodowych z pracodawcami w przyjmowaniu uczniów na praktyki zawodowe i zajęcia praktyczne do zakładów pracy z wyjątkiem kształcenia młodocianych pracowników w rzemiośle; • Brak systemowo funkcjonującego doradztwa zawodowego w szkołach tj. właściwej diagnostyki predyspozycji zawodowych co skutkuje niewłaściwym często przypadkowym wyborem kierunku edukacji przez uczniów.

27. Zmiany w szkolnictwie zawodowym od września 2012 r. Podstawowe obszary zmian: • klasyfikacja zawodów szkolnictwa zawodowego; • podstawa programowa kształcenia zawodowego; • organizacja kształcenia zawodowego – ramowy plan nauczania; • system egzaminów potwierdzających kwalifikacje w zawodzie; • kwalifikacyjne kursy zawodowe.

28. Zmiany w szkolnictwie zawodowym od września 2012 r. Przygotowanie zmian w kształceniu zawodowym, które właśnie zaczynają być wdrażane w szkołach ponadgimnazjalnych było możliwe dzięki wsparciu ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach projektu systemowego w PO KL 2007-2013 Doskonalenie podstaw programowych kluczem do modernizacji kształcenia zawodowego. Przeznaczono na ten cel niebagatelną kwotę 18 750 000zł.

29. Rekomendacje do dalszego doskonalenia systemu edukacji zawodowej W celu zharmonizowania kształcenia zawodowego w systemie szklonym z potrzebami rynku pracy niezbędne jest prognozowanie tych potrzeb w wymiarze regionalnym z wyprzedzeniem co najmniej kilkuletnim. Role te mogłyby pełnić rozlokowane w województwach centra diagnozowania istniejącego stanu nasycenia wykwalifikowanymi kardami ich wykorzystania i prognozowania potrzeb rynku pracy. • W celu poprawy jakości kształcenia zawodowego niezbędne jest zwiększenie udziału pracodawców w realizacji zadań systemu szkolnictwa zawodowego w zakresie praktyk zawodowych, staży zajęć praktycznych dla uczniów ; • Przywrócenie Kuratorowi Oświaty kompetencji w zakresie opiniowania sieci szkól zawodowych oraz przypisanie mu roli koordynatora organizacji kształcenia zawodowego na terenie województwa;

30. Rekomendacje do dalszego doskonalenia systemu edukacji zawodowej • Należy zwiększyć nakłady z budżetu państwa poprzez uruchomienie dotacji celowej na doposażenie pracowni, warsztatów szkolnych i placówek kształcenia zawodowego oraz w większym stopniu zaangażować na ten cel środki unijne; • Wprowadzenie systemu zachęt dla pracodawców do współpracy ze szkołami m.in. poprzez odliczanie kosztów kształcenia uczniów od składek na Fundusz Pracy, przeznaczenie środków Funduszu na dofinansowanie wyposażenia stanowisk pracy przeznaczonych dla uczniów; • Wypracować wspólnie ze szkołami wyższymi, ośrodkami kształcenia nauczycieli, organizacjami pracodawców system kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli kształcenia zawodowego;

31. Rekomendacje do dalszego doskonalenia systemu edukacji zawodowej • Umożliwić prowadzenie zajęć edukacyjnych ukierunkowanych na osiągniecie kwalifikacji specjalistycznych przez wysokiej klasy specjalistów zatrudnionych w firmach poprzez uelastycznienie form zatrudnienia w oświacie/umowy zlecenia/; • Wypracowanie systemu nadzoru szkól nad przebiegiem kształcenia zawodowego w zakładach pracy; • Sprawą kluczową w przygotowaniu młodzieży do wejścia na rynek pracy jest stworzenie systemu doradztwa zawodowego i objecie min wszystkich uczniów kończących szkołę ponadgimnazjalną; • Prowadzić kampanie medialne na rzecz odwrócenia trendu deprecjacji zawodów robotniczych, usługowych , których cechą jest wykonywanie pracy fizycznej .

32. Przywrócić należy (…) rangę i jakość edukacji zawodowej (zasadnicze szkoły zawodowe, technika, szkoły policealne). Konieczne będzie zwiększenie znaczenia praktycznej nauki zawodu, głównie poprzez ścisłą współpracę z pracodawcami. Takie podejście do kształcenia zawodowego zwiększy szansę absolwentów na rynku pracy i pozwoli na dostosowanie kwalifikacji do potrzeb konkretnego stanowiska pracy. Edukacja zawodowa powinna umożliwiać uzyskanie specjalizacji zawodowej uznawanej również w innych państwach UE. Dla kształtowania prognozowania popytu na pracę tak, aby oferta edukacyjna była adekwatna do potrzeb rynku pracy.

33. STRATEGIA ROZWOJU KRAJU 2007- 2013, DOKUMENT PRZYJĘTY PRZEZ RADĘ MINISTRÓW W DNIU 29.11.2006 r. Dziękuję za uwagę