Download
1 / 65
770 likes | 1.2k Views
راهنمای بازدید علمی یک روزه واحد کپه داغ مسیر مشهد ـ کلات نادری. مقدمه. ضخامت رسوبات کپه داغ درحالت کلی تا 10000 متر می رسد و شامل رسوبات مزوزوئیک و سنوزوئیک است که بر روی پس سنگ پالئوزوئیک و در راستای کلی شمال غرب ـ جنوب شرق در بخش شمال شرقی ایران کشیده شده است .
E N D
راهنمای بازدید علمی یک روزه واحد کپه داغمسیر مشهد ـ کلات نادری
مقدمه ضخامت رسوبات کپه داغ درحالت کلی تا 10000 متر می رسد و شامل رسوبات مزوزوئیک و سنوزوئیک است که بر روی پس سنگ پالئوزوئیک و در راستای کلی شمال غرب ـ جنوب شرق در بخش شمال شرقی ایران کشیده شده است . رسوبات قدیم تر از سازند چمن بید در مسیر مشهد ـ کلات نادری بیرون زدگی ندارد در حالیکه رسوبات از سازند چمن بید تا سازند چهل کمان و نئوژن در حدی کامل تر قابل بررسی است . در ابتدای مسیر سازند چمن بید در توف (1) و جدیدترین سازند ها ( نیزار ـ کلات ـ پستلیق و چهل کمان ) در کلات نادری بیرون زدگی دارند .
چینه شناسی سازند چمن بید • مقطع تیپ سازند مزبور در 60 کیلومتری غرب بجنورد اندازه گیری شده است (1722 متر) ستون چینه شناسی (افشارحرب1979)
سنگ شناسی سازند چمن بید سازند چمن بید بطور عمده از لایه های آهک های میکریتی و بیومیکریتی 5 تا 15 سانتیمتری با تناوبی از لایه های شیلی و مارن شیلی تشکیل یافته است . در مسیر کلات نادری نرسیده به سرخ ده و در فاصله (45کیلومتری) مشهد در یکی از زهکشی های فرعی کشف رود آهک های مارنی لایه نازک با شیب ملایم بیرون زدگی دارد در حالیکه در غرب جاده تناوبی از مارن و شیل های آهکی با فرسایش مختلف الاثر با مورفولوژی بدلندی در قالب طاقدیس ظاهر شده است .
تصویر پانورامای سازند مزدوران صخره ساز در بالا و سازند کشف رود در زیر جاده مزدوران ـ سرخس
بلافاصله رسوبات قرمز نئوژن متشکل از ماسه سنگ و شیلا رسی قرمز رنگ در ناودیس در جهتت شمال غرب ـ جنوب شرق در مجاورت روستای دلارام و هسته یک تاقدیس برگشته در مجاورت گسلی در راستای شمال شرق ـ جنوب غرب گذاشته شده است . سازند چمن بید متشکل از تناوبی از مارن های خاکستری و آهک های مارنی لایه نازک است در حالیکه بخش فوقانی آن را سنگ های دولومیتی و آهک دولومیتی سازند مزدوران به حالت پرتگاهی پوشانده است . فرسایش مختلف الاثر که نتیجه اختلاف سختی سنگ های بیرون زده است بصورت کواستا در آمده است . بخش پرتگاهی آن سازند مزدوران و دامنه شیب دار آن به سازند چمن بید متعلق است . فسیل ـ پارکنیسونیا ـ پریسفنکتس سازند چمن بید با سازندهای دلیچای در البرز مرکزی مطابقت دارد . بخش زیرین به آشکوب باتووین ـ کالووین و بخش فوقانی به آشکوب اکسفوردین تعلق دارد .
سازند مزدوران مقطع تیپ در گردنه مزدوران در فاصله 80 کیلومتری مشهد و به ضخامت 500 متر اندازه گیری شده است . در جنوب روستای درخت بید بالا ضخامت آن 1200 متر گزارش شده است .
سنگ شناسی سازند مزدوران سازند مزدوران از سنگ های کربناته صخره ساز و به طور فرعی از مارن تشکیل شده است . 1000 متر بخش زیرین آهک میکریتی واجد باند چرتی و ندول است . سازند مزبور سنگ مخزن گاز سرخس را تشکیل داده است . در مسیر جاده کلات ، سازند مزدوران رشته ارتفاعات چهره ساز را در جهت شمال غرب ـ جنوب شرق بوجود آورده اند . تماس زیرین و بالایی سازند مزدوران با سازند های مجاور هتروکرون می باشد. ارتباط ژئومورفولوژیکی سازند مزدوران و چمن بید که در زیر آن قرار گرفته است در روی زمین بصورت ناهمواری مختلف الاثر دیده می شود. سازند مزدوران واجد فسیل های آمونیت پریس فینکتس ـ ویرگاتوسفتکس ـ سورئیسراس ـ آتاکاسیوسراس ـ لیتاکوسراس (سیداریس) و براکیوپود : تربراتولا ـ بی پلیکاتا است.
محیط رسوبی سازند مزدوران با توجه به سنگ شناسی و وجود لایه های واجد آهک های ائولیتی ، دوکفه ای ها و ریپل مارک در بخش بالایی ـ سازند مزدوران و سازند روئی آن (شوریجه) محیط دریایی کم عمقی را برای این سازند مطرح می سازد.
سازند شوریجه سازند مزبور ابتدا در بخش شرقی کپه داغ در مجاورت تنگ شوریجه نامگذاری و اندازه گیری شده است (انصاری و افشارحرب) با توجه به اینکه مقطع مزبور گویای ویژگیهای کامل سازند مزبور نیس مقطع خور واقع در مسیر جاده کلات ـ مشهد بعنوان مقطع تیپ پیشنهاد گردید (افشارحرب) مقطع تیپ شوریجه در 50 کیلومتری شمال شرق مشهد در پلانج شرقی طاقدیس خور و در کناره شمال شرقی رود خور به ضخامت 980 متر اندازه گیری شده است .
کنتاکت سازند شوریجه با مزدوران در ناحیه کپه داغ
سنگ شناسی سازند شوریجه بطور عمده سازند شوریجه از شیل های قرمز ، کلیستون ، ماسه سنگ ، ماسه سنگ کوارتزیتی ، ژیپس ، کنگلومرا و بطور جزئی همراه با سنگ های آهکی تشکیل شده است . واحد کربناته در بخش میانی است . ضخامت سازند شوریجه از شمال مشهد به طرف شرق بتدریج کم می شود . ضخامت در مقطع درخت بید 560 متر بوده و تا حد 270 متر در گردنه مزدوران کاهش می یابد و بطور کلی در این قسمت از کنگلومرا ، ماسه سنگ و بطور کلی شیل قرمز و کلیستون تشکیل یافته است . مقدار گچ در مقطع رودخانه خور بطور محلی زیاد می شود بطوری که گچ " قشقه " برای مصارف بنایی مورد بهرهبرداری قرار می گیرد . از گردنه مزدوران به طرف شرق ضخامت باز هم نقصان می یابد به حدی که در شوریجه ضخامت ماسه سنگ ها و کنگلومرا به 100 متر می رسد. در زنگلانلو واقع در شرق گردنه الله اکبر ضخامت ماسه سنگ های کربناته دریایی در بخش میانی مقطع به 342 متر می رسد و 80 متر بخش بالایی آن از ژیپس متراکم و لایه های نازک آهکی است که به صورت رسوبات سیکلی نمایان گردیده است .
سن و فسیلسازند شوریجه در مقطع تیپ دره خور (کلانتری) 595 متر بخش زیرین به اشکوب نئوکومین و 435 متر بخش بالایی را به احتمال به بارمین نسبت داد . با توجه به وجود فسیل های ذره بینی و وجود رسوبات قاره ای سن بریازین ـ والانژینین ، هوتریوین و بارمین را برای این سازند پیشنهاد می کنند . از فسیل های مورد مطالعه می توان کالپیونلا ، شوناتلا ، پزودوسیکلانینا را نام برد
محیط رسوبی سازند شوریجه شرایط محیط رسوبی رسوبات سازند شوریجه از قاره ای تا کولابی و دریایی کم عمق تغییر می کند . سازند شوریجه مخزن گاز شیرین را در کپه داغ تشکیل داده است .
سازند تیرگان نام مزبور از روستای تیرگان در 40 کیلومتری جنوب شرق شهر شهر درگز در کپه داغ شرقی اخذ شده است . پاراتیپ سازند تیرگان به ضخامت 310 متر در مسیر جاده بجنورد ـ گنبد تشکیل داده است .
سنگ شناسی سازند تیرگان در مقطع تیپ ضخامت در حدود 780 متر است و بطور عمده از سنگ های کربناته اُاُلیتی با تناوب هایی از مارن تشکیل شده است . در مسیر دره خور ضخامت سازند تیرگان به 80 متر می رسد در حالیکه ضخامت سازند شوریجه متجاوز از 900 متر است . در پهنه مقطع تیپ تیرگان در جنوب شرق درگز متجاوز از 700 متر است در حالیکه ضخامت شوریجه 350 متر است به نظر می رسد از دره خور به طرف درگز ، بخش بالایی سازند شوریجه بطور جانبی به سنگ های آهکی تغییر یافته و به تدریج به سازند تیرگان تبدیل می شود .
سن و فسیل سازند تیرگان سازند تیرگان از بارمین تا آبسین زیرین قدمت دارد . فسیل های تیره اربیتولینیده به وفور همراه با خارپوستان دیده می شود. بعضی از لایه ها به حال لوماشلی گذاشته شده است .
محیط رسوبی سازند تیرگان رسوبات بیوسپاریت و ائوسپاریت سازند تیرگان معرف محیط دریایی کم عمق پر انرژی است که بطور احتمال در بعضی مناطق با زون سدی از دریا جدا می شود.
نمایی از آهک های سازند تیرگان ـ کنار جاده
کنکره هایی از سازند تیرگان بر اثر شکاف های Shearing
سازند سرچشمه نام مزبور از روستای سرچشمه در کپه داغ مرکزی واقع در 14 کیلومتری شرق بجنورد گرفته شده است . گرچه بیرون زدگی های عمده اطراف روستای سرچشمه را مارن و شیل های سازند سرچشمه تشکیل می دهد مع الوصف مقطع منظمی از سازند مزبور در دره خور بعنوان سازند سرچشمه در مسیر جاده مشهد ـ کلات در فاصله 50 کیلومتری شمال ـ شمال شرقی مشهد و قبل از رسیدن به دو راهی امیر آباد معرف کامل این سازند محسوب می شود.
سنگ شناسی سازند سرچشمه بخش زیرین سازند سرچشمه از 178 متر عضو مارنی فرسایش یافته مدادی شکل به رنگ خاکستری مایل به سبز تشکیل یافته است در حالی که عضو بالایی آن را تناوبی از شیل و لایه های نازک ریتمی آهکی به ضخامت 132 متر تشکیل می دهد . ضخامت کلی سازند سرچشمه در دره خور 310 متر اندازه گیری شده است . در آهک های بخش بالایی که در بعضی موارد به ضخامت یک متر می رسد اوربیتولینا تربراتولا یافت می شود آهک بالایی مرز بین سازند سرچشمه و سازند سنگانه را تعیین می کند . تماس زیرین و بالایی سازند مزبور بطور هم شیب می باشد . از دره خور به طرف غرب ضخامت آن به تدریج اضافه می شود تا حدی که در طاقدیس تکل کوه عضو زیرین به ضخامتی در حدود 970 متر می رسد.
سن و فسیل سازند سرچشمه سن سرچشمه با توجه به وجود فسیل هایی از تیره اوربی لینده به آپسین می رسد. از آمونیت ها دشیزئیس Deshayesites و هیپ آکانتوپولتیس قابل ذکر است .
محیط رسوبی سازند سرچشمه رسوبات مارنی رسی معرف رسوباتی است که در پهنه شلف کم عمق گذاشته شده است ، با وجود این با توجه به آمونیت ها و ارتباط حوضه با دریای باز را می توان محتمل دانست.
سازند سنگانه نام مزبور از روستای سنگانه واقع در 70 کیلومتری شمال شرق مشهد گرفته شده است . مقطع تیپ در پلانج جنوب شرقی طاقدیس اشلر و در فاصله 4 کیلومتری شمال غرب روستای سنگانه اندازه گیری شده است . در جاده کلات مقاطع قابل بررسی در مجاورت روستای قلعه نو (ده نو) واجد مشخصات مقطع تیپ می باشد.
سنگ شناسی سازند سنگانه سازند سنگانه بطور یکنواخت از شیل های خاکستری تیره مایل به سبز تا کاملاً تیره رنگ فرسایش یافته و بطور فرعی با لایه های ماسه سنگی در بخش قاعده های آن دیده می شود . از ویژگی های سازند سنگانه وجود کنکرسیون های سپتا و کون این کون Cone _ in_ Cone است که در اندازه های متفاوت در افق های سازند مزبور به چشم می خورد . در بعضی موارد کنکرسیون های مذکور واجد هسته ای از آمونیت است. ضخامت سازند سنگانه در مقطع تیپ 750 متر اندازه گیری شده است . تماس سازند مزبور با سازند سرچشمه که در زیر آن واقع است و همچنین با سازند آیتامیر که در روی آن قرار گرفته است هم شیب می باشد به استثناء غرب کپه داغ که تماس بالایی آن با سازند آیتامیر دیسکونفورم می باشد.
سن و فسیل سازند سنگانه به توجه به فسیل های موجود آمونیت ها نظیر پاراهوپلیتس و شلونیسراس و آکانتوپلیتس سن این سازند به آپسین فوقانی ـ آپسین نسبت داده شده است (سید امامی).
محیط رسوبی سازند سنگانه سازند سنگانه در محیط شلف کم عمق از مواد تخریبی ناهمواری های پست مجاور در اندازه های سیلت و رسی تشکیل شده است . معذلک ارتباط حوضه با دریای باز با توجه به آمونیت های موجود برقرار بوده است .
سازند آیتامیر نام سازند از روستای آیتامیر که در غرب کپه داغ در 70 کیلومتری شمال شرق گنبد کاووس واقع است گرفته شده است
سنگ شناسی سازند آیتامیر سازند مزبور از دو عضو تشکیل یافته است . عضو ماسه سنگی زیرین شامل لایه های ماسه سنگی صخره ساز و شیل های گلوکونیتی و عضو شیل بالایی که عمدتاً شیل گلوکونیتی است و بطور فرعی واجد لایه های ماسه سنگی گلوکونیتی می باشد . در مقطع تیپ ضخامت آن به 1000 متر می رسد . در طاقدیس امیر آباد ضخامت آن به 600 متر می رسد . در پهنه سرخس در گردنه مزدوران لایه های مزبور 420 متر ضخامت داشته علاوه بر ماسه سنگ شیل واجد لایه های آهکی فسیل دار است که به کوگینا مشهور است . تماس فوقانی سازند آیتامیر با سازند آبدراز دیسکونفورم می باشد .
سن و فسیل سازند آیتامیر با توجه به وجود آمونیت در دامنه جنوبی طاقدیس امیر آباد و همچنین آمونیت های جمع آوری شده از مقطع قرقره از مجاورت گردنه مزدوران ( داود زاده ـ آریائی ) که بوسیله آقای سید امامی تشخیص داده شده است به آکانتوپلتیس ، ناتلی سراس ، توریلیتس و هیپوتوریلیتس ، ماریلا ، هیپوهوپلیتس و شلومباشیا سنی معادل سنومانین زیرین را در مورد سازند آیتامیر تأئید کرده است .
محیط رسوبی سازند آیتامیر سازند آیتامیر در محیط شلف کم عمق گذاشته شده است . وجود گلوکونیت و فون دریایی محیط دریایی را تأئید می کند . معذلک وجود ماسه سنگ های ضخیم در غرب کپه داغ از رسوبات دلتایی است . وجود آمونیت یادآور ارتباط با دریای آزاد است . شیل های ضخیم در زیر ماسه سنگ ها در ساختارهای ناودیس واقع در نیمه راه ده نو به حمام قلعه که بر اثر فرسایش منجر به تشکیل ناودیس های معلق شده است دیده می شود . "" سنکلینال پرشه "" یکی از ویژگیهای موفولوژیکی سازند آیتامیر در جاده کلات ـ مشهد محسوب می شود.
سازند آبدراز وجه تسمیه از روستای آبدراز در شرق کپه داغ است که با ارتفاعات آهک های گل سفیدی محدود شده است .
سنگ شناسی سازند آبدراز سازند مزبور از شیل های خاکستری مایل به آبی روشن و شیل های خاکستری تا زیتونی و 3 تا 4 لایه آهک های گل سفیدی خاکستری روشن تا سفید رنگ تشکیل شده است . ضخامت آن در مقطع تیپ به 312 متر می رسد . تماس زیرین آن با سازند آیتامیر دیسکونفورم است در حالی که تماس بالایی آن با سازند آب تلخ هم شیب می باشد .
سن و فسیل سازند آبدراز با توجه به وجود گلوبوترونکائیده ها به ویژه gl . Helvetica سن تورونین و توجه به گلوبوترونکاناشنگانسی سن کونیاسین مورد تأئید است . در مقطع تیپ سنومانین بالایی و تورونین زیرین با نبود چینه شناسی توجیه شده است . آهک های گل سفیدی واجد مقادیر زیادی اینوسراموس و خارپوستانی از دسته میکراستر می باشند . سن میکراسترها از سانتونین تجاوز نمی کند تماس زیرین و بالایی سازند آبدراز هتروکرون می باشد .
محیط رسوبی سازند آبدراز گرچه فون غنی از فرامینیفرهای پلانکتونیک به محیط شلف عمیق نسبت داده شده است ، وجود خارپوستان و اینوسراموس می تواند یادآور محیط شلف کم عمق باشد .
سازند آب تلخ نام مزبور از روستای آب تلخ واقع در 77 کیلومتری مشهد گرفته شده است .
تصویر تپه ای از سازند آب تلخ ( در مجاورت آبادی حمام قلعه)
سنگ شناسی سازند آب تلخ در مقطع سازند مزبور از 813 متر شیل های خاکستری آبی و بطور فرعی از مارن های فرسایش یافته و ماسه سنگ های رسی که عمدتاً در بخش بالایی دیده می شوند تشکیل یافته است . روی زمین مارن ها و شیل های مذکور با مورفولوژی بلندی ظاهر می شوند
سن و فسیل سازند آب تلخ با توجه به فسیل هایی که در بعضی موارد گزارش شده است ، قدمت سازند مزبور از سانتونین تا ماستریختین زیرین تعیین گردید ه است .
محیط رسوبی سازند آب تلخ وجود رسوبات رسوبی و فون پلانکتون به احتمال موید محیط شلف عمیق می باشد .
سازند نیزار نام این سازند از تنگ نیزار واقع در 17 کیلومتری شمال روستای مزدوران و 122 کیلومتری مشهد گرفته شده است .
سنگ شناسی سازند نیزار بطور عمده سازند نیزار در ضخامت 320 متر از ماسه سنگ گلوکونیتی مایل به سبز و شیل و بطور فرعی در بخش بالایی از لایه های نازک آهکی تشکیل یافته است .
سن و فسیل سازند نیزار بطور کلی فاقد فسیل مشخصی می باشد و سن آن با توجه به موقعیت چینه شناسی به مایستریختین نسبت داده شده است .
محیط رسوبی سازند نیزار ماسه سنگ های سازند نیزار در محیط دریایی گذاشته شده است .
سازند کلات نام مزبور از شهر تاریخی کلات نادری گرفته شده است . بیرون زدگی های سازند کلات بخش عمده سنگلینال معلق کلات نادری را تشکیل داده اند . گرچه نام سازند از کلات گرفته شده است ولی بعلت اینکه بخش بالایی در مقطع کلات ظاهر نشده است و این بخش به خوبی در تنگ نیزار نمایان است لذا با حفظ نام سازند مقطع تیپ آن را مولف (افشارحرب 1979) ترجیحاً در تنگ نیزار تعیین کرده است .
