F átækt og ójöfnuður Hannes H. Gissurarson

1. Fátækt og ójöfnuðurHannes H. Gissurarson Stjórnmálaskóli Sjálfstæðisflokksins 11. mars 2008

2. Kenningin • Norræna leiðin: verulegt atvinnufrelsi, háir skattar, tekjujöfnun, rausnarleg velferðarréttindi • Engilsaxneska leiðin: víðtækt atvinnufrelsi, lágir skattar, ójöfn tekjuskipting, lítil velferðaraðstoð • Ísland úr norrænu kerfi í engilsaxneskt?

3. Rökin • Ójafnari tekjuskipting en annars staðar á Norðurlöndum • Meiri fátækt • Lægri barnabætur að meðaltali • Lægri ellilífeyrir að meðaltali • Lakari kjör aldraðra

4. Ný gögn • Skýrsla hagstofu ES um tekjuskiptingu, fátækt og félagslega útskúfun • Gögn frá Tryggingastofnun og Ríkisskattstjóra á Íslandi og í Svíþjóð • Skýrsla Nososco um félagslegt öryggi á Norðurlöndum • Skýrsla OECD um lífeyrissjóði

5. Mælingar á tekjuskiptingu • Gini-stuðull: 0, þegar allir jafnir, 1, þegar 1 með allar tekjur • Eðlileg aldursdreifing veldur ójafnri tekjudreifingu • Ýmsir aðrir annmarkar á mælingum • Stefán Ólafsson: Gini-stuðull hærri hér en annars staðar á Norðurlöndum

6. Gini-stuðlar Stefáns 2004

7. Gini-stuðlar hagstofu ES 2004

8. Skýringar á misræmi • Stefán gerir ráð fyrir söluhagnaði af hlutabréfum • Hagstofa ES sleppir söluhagnaði af hlutabréfum • Söluhagnaður óreglulegar tekjur (t. d. þegar maður leysir inn uppsafnaðan sparnað heillar ævi) • Þess vegna rétt að sleppa honum

9. Fátæktarhugtakið • Fátækt í krónum: Undir tekjumörkum til mannsæmandi lífs • Fátækt í %: Undir 50% af miðtekjum (sem skipta íbúum í tvo jafnfjölmenna hópa) • Lágtekjumörk eða hætta á fátækt: Undir 60% af miðtekjum

10. Niðurstöður Stefáns og Hörpu • Stefán: 8% Íslendinga fátækir (%) 1988 • Stefán: 7% Íslendinga fátækir (%) 1997-8 • Harpa: 7-12% Íslendinga fátækir 2003 • 5% Svía og Dana, 4% Norðmanna og Finna 1985-1990 • Niðurstaða: Á Norðurlöndum mest fátækt hér

11. Niðurstöður hagstofu ES • Minnst hætta á fátækt í Svíþjóð, 9% • Næstminnst á Íslandi, 10% • Á Íslandi hætta á fátækt mest á aldrinum 16-24, 15% • Á Íslandi hætta á fátækt minnst á aldrinum 50-64, 6% • Eðlilegt miðað við aldursdreifingu

12. Hagstofa ES: Hætta á fátækt

13. Skýringar á misræmi • Stefán: Fátækt mest á Íslandi 1997 • ES: Fátækt næstminnst á Íslandi 2004 • Möguleiki 1: Fátækt ofmæld hér áður • Möguleiki 2: Fátækt vanmæld nú • Möguleiki 3: Fátækt stórminnkað á tíu árum • Sennilegast möguleikar 1 og 3

14. Barnabætur • Stefán: Barnabætur lægstar að meðaltali á Íslandi • Barnabætur tekjutengdar á Íslandi: Hærri hjá láglaunafólki, lægri hjá hálaunafólki • Barnabætur láglaunafólks rausnarlegri á Íslandi

15. Barnabætur 2006: Ísland og Svíþjóð

16. Dæmi af íslenskri móður • Einstæð móðir með fimm börn • 130.000 kr. í mánaðartekjur • Mæðralaun, barnalífeyrir (eða meðlag) • Ráðstöfunartekjur e. skatt 327 þús. kr. • Einstæð, barnlaus kona þarf 480 þús. kr. í mánaðartekjur til að hafa sömu ráðstöfunartekjur e. skatt

17. Ellilífeyrir • Stefán: Kjör aldraðra lakari en annars staðar á Norðurlöndum, lífeyrisgreiðslur á mann lægri, fátækt algengari • Nososco: Lífeyristekjur á mann hæstar á Íslandi • Hagstofa ES: Fátækt aldraðra minnst á Íslandi

18. Lífeyristekjur á Norðurlöndum

19. Fátækt aldraðra

20. Öflugir lífeyrissjóðir

21. Óveruleg útskúfun (atvinnuleysi)

22. Íslenska leiðin: Bil beggja • Úr engilsaxnesku leiðinni: lágir skattar og mikið atvinnufrelsi • Úr norrænu leiðinni: Rausnarleg velferðaraðstoð • Meiri velferðaraðstoð en í engilsaxneskum ríkjum, markvissari en í norrænum

23. Undarleg orðræða • Tekjuskipting jöfn og fátækt hverfandi • Samt talað um ójafna tekjuskiptingu og meiri fátækt en í grannlöndunum • Hvað veldur? Ýmist yfirsjónir, brellur eða falsanir

24. Dæmi um yfirsjón • „Gini-stuðull fyrir Ísland hærri en annars staðar á Norðurlöndum, svipaður og í Bretlandi“ • Ósambærilegar tölur • Sambærilegar, þegar söluhagnaði af hlutabréfum sleppt • Eins og að bera epli og appelsínur saman við epli

25. Dæmi um brellu • „Barnabætur og ellilífeyrir á mann að meðaltali lægri á Íslandi en annars staðar á Norðurlöndum“ • En á Íslandi barnabætur tekjutengdar og hærri hjá láglaunafólki • En á Íslandi margir á lífeyrisaldrei ekki lífeyrisþegar, vinna lengur

26. Dæmi um fölsun • Morgunblaðið 20. mars 2007: „Þar eru upplýsingar sem eru mun sambærilegri, þ.e. tölur um ellilífeyrisgreiðslur á hvern ellilífeyrisþega, bæði frá hinu opinbera og lífeyrissjóðum, sem eru eins reiknaðar í öllum löndunum.“ • Rangt: Ekki tölur um ellilífeyrisgreiðslur á hvern ellilífeyrisþega (26.000), heldur á hvern mann á ellilífeyrisaldri (31.000)

27. Niðurstaða • Ísland hefur ekki vikið af hinni norrænu leið; það hefur aldrei verið á henni • Ísland er á íslensku leiðinni, sem er hvorki norræn né engilsaxnesk • Eftir 16 ára umbótaáætlun í anda atvinnufrelsis eru lífskjör í heimi einna best á Íslandi