Uyku Hastalıklarının Sınıflandırmasına Genel Yaklaşım

1. Uyku Hastalıklarının Sınıflandırmasına Genel Yaklaşım Dr. Ahmet U. Demir

3. ICSD-II (2005) Amaçlar 2002’de American Uyku Tıbbı akademisi uyku bozukluklarını sınıflamak için bir komite kurmaya karar verdi. • Dr Peter Hauri başkanlığında komite güncel bilgiler ışığında kullanışlı bir sınıflama hazırladı • ICSD-2 hedefleri: 1. Bilinen uyku ve uyanıklık bozukluklarını bilimsel temele ve klinik kanıta göre sınıflamak; 2. Uyku ve uyanıklık bozukluklarını rasyonel ve bilimsel geçerliğe sahip bir çerçevede sunmak; 3. Uyku ve uyanıklık bozukluklarını ICD-9 ve ICD-10’a olabilidiğince uygun şekilde göstermek. Bumlara dayalı olarak ICSD-2 uyku bozukluklarını 8 kategori içinde tanımlamaktadır.

4. 1.İnsomnialar, 2. Uykuya Bağlı Solunum Hastalıkları, 3. Solunumsal hastalıklara bağlı olmayan hipersomniler, 4. Uykunun Sirkadian Ritm bozuklukları, 5. Parasomniler, 6. Uykuya bağlı hareket bozuklukları, 7. İzole semptomlar,Görünüş olarak normal varyantlar ve çözümlenemeyen konular, 8. Diğer uyku hastalıklarıdır.

5. 1.İnsomnialar, 2. Uykuya Bağlı Solunum Hastalıkları, 3. Solunumsal hastalıklara bağlı olmayan hipersomniler, 4. Uykunun Sirkadian Ritm bozuklukları, 5. Parasomniler, 6. Uykuya bağlı hareket bozuklukları, 7. İzole semptomlar,Görünüş olarak normal varyantlar ve çözümlenemeyen konular, 8. Diğer uyku hastalıklarıdır.

6. 1. İnsomnialar • Insomnia uykunun kalite veya süresinde azalmanın algılandığı bir semptomdur. • Tek bir klinik durumdan ibaret değildir. • Ancak bazı intrinsik insomnilerin beyindeki işlev bozukluklarından kaynaklandığı düşünülmektedir.

7. İnsomnia Genel KriterIer ICSD-2 (2005) • A. Uykuya başlamakta veya sürdürmekte zorluk veya çok erken uyanma veya kronik olarak dinlendirici olmayan uyku, kötü kalitede uyku yakınması. Çocuklarda büyükler tarafından bildirilen uykuya direnme veya tek başına uyuma güçlüğü. • B. Yukarıdaki yakınmalar uyku için uygun fırsat ve çevre şartları olmasına karşın bulunmaktadır. • C. Gece uyku zorluğu sonucu aşağıdaki gündüz bozukluklarından en az birinin bildirilmesi: • i. Yorgunluk, bitkinlik; • ii. Dikkat, yoğunlaşma veya bellek bozukluğu; • iii. Sosyal veya işsel işlev bozukluğu veya okul başarısında bozulma; • iv. Duygudurum bozukluğu veya sinirlilik, Mood disturbance or irritability; • v. Gündüz uykululuk; • vi. Motivasyon, enerji veya yaratıcılıkta azalma; • vii. İşte veya araç sürerken hata veya kaza yapmaya yatkın olma. • viii. ger,ilim baş ağrıları veya gastrointestinal semptomlar.

8. İnsomnialar • Akut insomnia • Psikofizyolojik insomnia • Paradoksal insomnia • İdyopatik insomnia • Mental bozukluklara bağlı insomnia • Uyku hijyen yetersizliği • Çocukluk çağı davranışsal insomnia • Medikal bozukluğa bağlı insomnia • İlaç veya maddeye bağlı insomnia • Bilinen fizyolojik hastalığa bağlı olmayan insomnia (nonorganik insomnia=NOS) • Fizyolojik insomnia (organik insomnia)

9. Uyum İnsomniası • Tanı Kriterleri: • A. İnsomnia kriterlerine uygun yakınmalar. • B. Uyku bozukluğu farkedilebilir bir geçici stresörle ilişkili: psikolojik, psikososyal, kişisel ilişkilerle, çevre veya doğayla ilişkili; • C. Uyku bozukluğunun stresörün çözülmesi ile veya kişinin buna uyum sağlaması ile düzelmesi beklenir; • D. Uyku bozukluğu 3 aydan az süreli; • E. Başka bir açıklayıcı neden (uyku bozukluğu, sistemik veya nörolojik hastalık ilaç veya madde kullanımı) yok.

10. Psikofizyolojik insomnia • Tanısal kriterler: • A. İnsomnia kriterlerine uygun yakınmalar. • B. İnsomnia en az 1 aydır var. • C. Hasta, aşağıdakilerden biri veya daha çoğunun gösterdiği şekilde yatakta şartlanmış uyku zorluğu veya artmış uyanma eğilimine sahip: • i. Uykuya aşırı odaklanma ve anksiyete içinde olma. • ii. İstenen zamanda yatakta uykuya geçmekte veya planlanmış şekerlemelerde zorluk olmasına karşın monoton durumlarda istemsiz uykuya dalmakta zorluk çekmeme. • iii. Ev dışında evdekine göre daha iyi uyuyabilme. • iv. Yatakta zihni meşgul eden, uyumayı engelleyen zihinsel faaliyetleri sonlandıramama nedeniyle zihinsel uyanıklık. • v. Yatakta gergin durumda olup uykuya geçmeye yeterli şekilde gevşeyememe. • D. Başka bir açıklayıcı neden (uyku bozukluğu, sistemik veya nörolojik hastalık ilaç veya madde kullanımı) yok.

11. Paradoksikal İnsomnia Tanısal Kriterler: • A. İnsomnia kriterlerine uygun yakınmalar. • B. İnsomnia en az 1 aydır var. • C.Aşağıdakilerden biri vaya daha çoğu : • i. Hasta kronik olarak, çoğu gece hiç veya çok az uyuduğunu, nadiren göreceli olarak normal sürede uyuduğunu belirtiyor. • ii. Bir hafta veya daha uzun süreli uyku çizelgesi ortalama uyku süresini yaşa göre olanın çok altında gösteriyor, çoğunlukla uykusuz geceler, ve bu geceleri izleyen günlerde şekerleme yok. • iii. Kişisel bildirim veya uyku günlüğünde Polisomnografi veya aktigrafi ile objektif olarak gösterilenle uyumsuz uyku süresi bildirimi. • D. Aşağıdakilerden en az 1’i: • i. Hasta çoğu geceler tamamen veya tama yakın şekilde çevresel uyaranlardan haberdar; • ii. Hasta çoğu gece yatar pozisyonda kaygılardan veya düşüncelerden söz eder. • E. Gündüz bozukluğu diğer insomnia türlerindekine benzer ancak bildirilen uyku yoksunluğuna göre beklenenden çok daha hafiftir; uykusuz geceleri takip eden günlerde bile rahatsız edici konsantrasyon güçlüğü, dikkat ve uyanıklık kaybına bağlı olumsuzluklar bildirilmez. • F. Başka bir açıklayıcı neden (uyku bozukluğu, sistemik veya nörolojik hastalık ilaç veya madde kullanımı) yok.

12. İdiopatik İnsomnia Tanısal Kriterler: • A. İnsomnia kriterlerine uygun yakınmalar. • B. Bozukluk aşağıdakilerde gösterildiği şekilde kroniktir: • i. Bebeklikte veya çocuklukta başlamıştır. • ii. Belirlenebilen bir neden yok. • iii. Sürekli, arada düzelme dönemi yok. • C. Başka bir açıklayıcı neden (uyku bozukluğu, sistemik veya nörolojik hastalık ilaç veya madde kullanımı) yok.

13. Mental bozukluklara bağlı insomnia • Tanısal Kriterler: • A. İnsomnia kriterlerine uygun yakınmalar. • B. İnsomnia en az 1 aydır var. • C. Standart kriterlere göre tanı konmuş bir mental hastalık. (DSMMD). • D. İnsomnia mental bozukulukla zamansal ilişki içinde, ancak bazı olgularda altta yatan mental bozukluktan birkaç gün-hafta önce belirebilir. • E. İnsomni, hastalıkla birlikte beklenene göre belirgin strese yol açabilecek veya tedaviye gerektirecek kadar şiddetli. • F. Başka bir açıklayıcı neden (uyku bozukluğu, sistemik veya nörolojik hastalık ilaç veya madde kullanımı) yok.

14. Uyku hijyen yetersizliği Tanısal Kriterler: • A. İnsomnia kriterlerine uygun yakınmalar. • B. İnsomnia en az 1 aydır var. • C. Aşağıdakilerden en azından biri ile gösterilen yetersiz uyku hijyeni: • i. Uygunsuz uyku saatleri, sık şekerlemeler, çok değişken yatma kalkma saatleri, veya yatakta uzun süre geçirme • ii. Alkol, nikotin veya kafein içeren ürünleri özellikle yatma saatlerinde tüketme • iii. Yatma saaatine yakın zihni meşgul edecek, fiziksel zorlayıcı veya duygusal açıdan rahatsız edici etkinliklerde bulunma • iv. Yatakodasında uyku dışında işler (ör, televizyon seyretme, okuma, çalışma, yeme, düşümme, plan ytapma) , • v. Rahat bir uyku ortamını sağlayamama • D. Başka bir açıklayıcı neden (uyku bozukluğu, sistemik veya nörolojik hastalık ilaç veya madde kullanımı) yok.

15. Çocukluk çağı davranışsal insomnia Tanısal Kriterler: • A. Çocuğun ebeveyni veya bakıcısının bildirimine göre insomnia kriterlerine uygun yakınmalar. • • B. Çocuk, aşağıda tanımlandığı gibi uykuya başlama ile ilişkili veya sınır belirleme türü bir insomnia gösterir: • i. uykuya başlama ile ilişkili insomnia şunların hepsini içerir: • 1. uyuma uzun bir süreci, özel şartları gerektirir. • 2. uykuya başlama ile ilişkili etkenler çok talepkar ve sorunlu . • 3. bu şartların yokluğunda uyku önemli şekilde gecikir ya da bozulur. • 4. gece uyanmalardan sonra uykuya dalma bakıcının müdhalesini gerektirir • ii. sınır belirleme türü insomnia şunların hepsini içerir: • 1. kişi uykuyu başlatma veya sürdürmekte zorluk çeker • 2. kişi uygun saate yatağa gitmeyi veya uyandktan sonra tekrar yatağa girmeyi reddeder. • 3. bakıcı çocukta uygun uyku davranışına ters veya yetersiz sınır belirleme gözler • C. Başka bir açıklayıcı neden (uyku bozukluğu, sistemik veya nörolojik hastalık ilaç veya madde kullanımı) yok.

16. Medikal bozukluğa bağlı insomnia Tanısal Kriterler: A. İnsomnia kriterlerine uygun yakınmalar. B. İnsomnia en az 1 aydır var. C. Hastanın uykuyu bozduğu bilinen bir tıbbi veya fizyolojik durumu vardır. D. İnsomnia açık şekilde tıbbi veya fizyolojik durumla ilişkilidir. İnsomnia bu durumun başlangıcı veya ilerlemesi ile birliktedir, ve şiddetine, gidişine göre değişkenlik gösterir. Başka bir açıklayıcı neden (uyku bozukluğu, mental bozukluk, ilaç veya madde kullanımı) yok.

17. Fizyolojik insomnia (organik insomnia) • Physiologic Condition, Unspecified (NonOrganic • Insomnia, NOS) • Başka yerde sınıflanamayan insomnia. Altta yatan bir mental bozukluğa, psikolojik etkenlere veya uykuyu bozan edimlere bağlı olduğundan şüphelenilir. Baz durumlarda, insomnia tanısı uygun ancak altta yatan nedeni araştırmak gerekliyse bu taı geçici olarak konabilir. Diğer durumlarda psikolojik veya mental etkenler insomniaya katkıda bulunmasına karşın kişinin insomnia semptomları diğer tanıları karşılamıyorsa bu tanı konabilir.

19. 1.İnsomnialar, 2. Uykuya Bağlı Solunum Hastalıkları, 3. Solunumsal hastalıklara bağlı olmayan hipersomniler, 4. Uykunun Sirkadian Ritm bozuklukları, 5. Parasomniler, 6. Uykuya bağlı hareket bozuklukları, 7. İzole semptomlar,Görünüş olarak normal varyantlar ve çözümlenemeyen konular, 8. Diğer uyku hastalıklarıdır.

20. Hipersomniler Solunumsal Nedenlerle İlişkisiz Aşırı gündüz uykululuk durumlarının bazılarının intrinsik beyin disfonksiyonuna bağlı olduğu düşünülmektedir. • Narkolepsy, yüzyıldan uzun süredir bilinen, aşırı gündüz uykululuk, duygusal anlarda kas güçsüzlüğü (katapleksi), ve uygunsuz REM uykuları. Çoğu durumda bu hipokretin (orexin) nörotransmitter sistemindeki bir bozukluktan kaynaklanır.

21. Hipersomniler Solunumsal Nedenlerle İlişkisiz • İdiopatik hipersomni hipersomni olmasına karşın katapleksi ve uygunsuz REM uykusu yok. • Reküren hipersomni oldukça nadir günler-haftalar süren uyku dönemleri ve sklıkla eşlik eden davranışsal bozukluklar ( Kleine-Levine Sendromu).

22. Hipersomniler Solunumsal Nedenlerle İlişkisiz • yetersiz uyku sendromu istemli uyku yoksunluğu dikkat ve konsantrasyon güçlüğüne yol açar, önemli bir sosyal sorundur • ilaç madde bağımlılığı aşırı gündüz uykuluğa yol açabilir.Hipersomni Parkinson hastalığı veya demans gibi tıbbi durumlara da bağlı olabilir.

23. Narkolepsi • Köpeklerde 1970’lerin başında tanımlandı • İlk kez 1880’de Glinean tarafından direnilemeyen, kısa aralıklarla tekrarlayan uyku nöbetlerini tanımlamak için kuulanıldı (Gelinean, 1880 Gaz Hop Paris).

25. Prevalans: (ABD: 0.02% - 0.18) (NL + Kpx) • Finlandiya: %0.026 (Hublin et al.,1996) • ,ingiltere, Fransa , Çek Cumhuriyeti ve ABD: %0.013- 0.067 (Dauvilliers et al., 2003 ; Mignot, 1998) Afrikan Amerikan: %0.02 ( Solomon, 1945) • Japonya: %0.16- 0.18 (tanıyı doğrılamak için polisomnografi kullanılmamış). (Honda et al., 1979) • Israil: %0.002 (Lavie and Peled, 1987) • güney Çin (Hong Kong): %0.034 (Yun-Kwok Wing et al., 2002) Prevalans (NL + Kpx) Narkoleptiklerin %10-50’sini oluşturduğu düşünülüyor (Chang Gung hastanesi: %45.5). (Rosen et al., 2003) Erişkin toplum: %1- 3’ünde açıklanamayan uykululuk MSLT’de ve SOREMP Adölesanlarda ve genç erişkinlerde daha yüksek sıklıkta: İstemli uyku yoksunluğu nedeniyle Prevalans

26. PSG Kriterleri ve Bulgular • uyku latansı kısa • narkoleptiklerin ~%50’sinde uyku başlangıçlı REM dönemi (SOREMP) görülür • Increased frequency of arousals • evre 1 uykuda artış • katapleksi yoksa uyku bölünmesi ile giden diğer uyku bozukluklarından ayırmak zor

27. Narkolepsi MSLT Kriterleri • uyku latansı ortalam < 8dk • 2 veya daha fazla SOREMP • durumu açıklayabilecek başka bir uyku bozukluğu yok • MSLT yeterli gece uykusundan sonra yapılmalı (en az 6 saat).

28. Katapleksi • çoğunlukla başlangıçtan sonraki ilk 1 yıl içinde • yineleyen, kısa süreli kas güçsüzlüğü, sıklıkla gülme veya şunlardan en az 2’si ile öfke,sürpriz, üzüntü, heyecan, neşe • bir veya daha fazla semptom: dizlerde bükülme, bacaklarda, çenede ve botunda güçsüzlük, hasar olmadan yığılma • yaşam süresince en az 5 nöbet

29. Katapleksi • çoğunlukla bilateral • bilinö en azından nöbetin başlangıcında korunur • çoğu nöbet 2 dk’dan kısa sürer (birkaç saniye-birkaç dakika) • özellikle yüzde seğirme ve tikler oluşabilir (sanki hasta nöbetle mücadele ediyormuş gibi) • Katapleksi şekli, sıklıüı ve şiddeti değişkendir

30. Eşlik eden özellikler:• Hipnagojik halusinasyonlar: 􀂾 tipik olarak uyku başlangıcında olan canlı algısal deneyimlerdir 􀂾 görsel, dokunsal, kinetik, işitsel olabilir. 􀂾 NL + Kpx olgularının %40-80’inde yineleyen hipnagojik halusinasyonlar.

31. Uyku paralizisi • 􀂾 uyku uyanıklık geçişinde genel bşir hareket veya konuşma zorluğu. • 􀂾 NL olgularının %80’inde uyku paralizisi

32. Gee uyku bozukluğu • 􀂾 NL’lerin ~%50’sinde. • 􀂾 çoğunlukla uykuya geçmeden çok sürdürme zorluğu tipi insomnia

33. Bellek kayıpları : • 􀂾 özellikle uykulu durumun farkedilmediği, otomatik davranış döneminde • without awareness of sleepiness. • 􀂾 çevrenin gereklerine uyum zorluğu ve uygunsuz davranış gösterebilir

34. Kpx dışındaki semptomların çoğu uyku yoksunluğu şiddetli olan kişilerde görülebilir.

35. Hipokretin içeren nöronların işlevi: • 􀂾 beslenme • 􀂾 kan basıncının düzenlenmesi • 􀂾 nöro-endokrin düzenleme • 􀂾 vücut ısısının düzenlenmesi • 􀂾 uyku uyanma döngüsü (arousal üzerine etkisi) • Peyron et al., 1998

37. 1.İnsomnialar, 2. Uykuya Bağlı Solunum Hastalıkları, 3. Solunumsal hastalıklara bağlı olmayan hipersomniler, 4. Uykunun Sirkadian Ritm bozuklukları, 5. Parasomniler, 6. Uykuya bağlı hareket bozuklukları, 7. İzole semptomlar,Görünüş olarak normal varyantlar ve çözümlenemeyen konular, 8. Diğer uyku hastalıklarıdır.

42. 1.İnsomnialar, 2. Uykuya Bağlı Solunum Hastalıkları, 3. Solunumsal hastalıklara bağlı olmayan hipersomniler, 4. Uykunun Sirkadian Ritm bozuklukları, 5. Parasomniler, 6. Uykuya bağlı hareket bozuklukları, 7. İzole semptomlar,Görünüş olarak normal varyantlar ve çözümlenemeyen konular, 8. Diğer uyku hastalıklarıdır.

43. Parasomniler • Genellikle uykuda görülen istenmeyen fiziksel olgulardır • uyanma bozuklukları. Uyurgezerlik, uyku terörü, konfüzyonel arousal durumlarında SWS’den ani bir arousal ile tam uyanmaya geçememenin getirdiği anormal davranışlar. • Çocuklukta sıktır. • Erişkin yaşta da görülebilir, zararlı sonuçları olabilir

44. Parasomniler • kabuslar: REM dönemindeki korkutucu rüyalar, uyanmaya yol açar • uyku paralizisi, uyku başı veya uyanıklıkta harket edememe, saniyeler-dakikalar sürer. Uygunsuz gelişen REM uykusunun kas atonisine bağlı olduğu düşünülmekte, normalde de görülebilir, NL hastalarında da görülebilir , • REM davranış bozukluğu REM’in kas atonisi yitirildiğinde, rüyaların “yaşanması”. Kendilerine veya yatak eşlerine zararlı darp, vurma, bağırma. Genellikle yaşlı erkeklerde, sıklıkla nörodejeneratif hastalıklarla birlikte (özellikle Parkinson sendromları) görülür.

45. Parasomniler • Diğer parasomniler (uyku evresiyle ilişkili olmayan): enürezis, mesane kontolünün normalde kazanıldığı yaştan sonra yatak ıslatma • Psikiatrik bozuklupa bağlı parasomniler: posttravmatik bozuklukta panik atak ve kabuslar • tıbbi durumlara bağlı parasomniler: demanslı hastalarda gece konfüzyonel davranış

47. 1.İnsomnialar, 2. Uykuya Bağlı Solunum Hastalıkları, 3. Solunumsal hastalıklara bağlı olmayan hipersomniler, 4. Uykunun Sirkadian Ritm bozuklukları, 5. Parasomniler, 6. Uykuya bağlı hareket bozuklukları, 7. İzole semptomlar,Görünüş olarak normal varyantlar ve çözümlenemeyen konular, 8. Diğer uyku hastalıklarıdır.

48. Uykuya bağlı hareket bozuklukları • huzursuz bacaklar sendromu: yatma veya orutma sırasında bacaklarda huzursuzluk ve hareket etm isteği, bunla rahatlama. İnsomnianın sık bir sebebi. Sıklıkla ailesel ve dopaminerjik disfonksiyona bağlı. , • Periyodik uzuv hareketleri bozukluğu: uyku sırasında ritmik bacak harkektleri. Diğer uyku bozuklukları ile birlikte bulunabilir, tek başına insomnia ve hipersomniye yol açabilir.

49. Uykuya bağlı hareket bozuklukları • Ritmik hareket bozukluğu uykunun her döneminde, en sık dalma döneminde. Büyük, ritmik, aksiyal kaslarda, daha önceden vücutta sallanma ve kafayı vurma gibi tanımlanan hareketleri içerir • Bruksizm (diş gıcırdatma) uykunun her evresinde görülebilir, çenede ağrı ve dişlerde hasara yol açabilir

50. Sleep, Paris Louvre