İnsan – Bilgisayar Etkileşimi İnsan

1. İnsan – Bilgisayar Etkileşimiİnsan Buket TAŞKIN Human - Computer Interaction (The Human)

2. İçindekiler • Giriş • Giriş-Çıkış Kanalları • İnsan Belleği • Düşünme • Duygu • Kişisel Farklılıklar • Psikoloji ve Etkileşimli Sistem Tasarımı Human - Computer Interaction (The Human)

3. Neden insan? “Inordertodesignsomethingforsomeone, weneedtounderstandtheircapabilitiesandlimitations.” • Etkileşimli sistemlerin merkezinde yer alır. • Bilgisayarlar insanlara yardımcı olması için tasarlanır. • Kullanıcının istekleri tasarımı planlarken ilk önceliktir. Human - Computer Interaction (The Human)

4. Neden bilişsel psikoloji? • İnsan bilgisayar etkileşimi kapsamında insan psikolojisi bilişsel açıdan incelenir. İnsan; • Etrafındaki dünyayı nasıl algılar? • Bilgiyi nasıl saklar ve işler? • Problemleri nasıl çözer? • Fiziksel açıdan nesneleri nasıl manipüle eder? Human - Computer Interaction (The Human)

5. İnsan İşlemci Modeli • İnsan bilgisayar etkileşimi konusunda geliştirilen basitleştirilmiş modellerden biridir. (Card,Moranve Newell; 1983) 3 alt sistem içerir: • Algısal sistem – dış dünyadan alınan duyumsal uyarıcıları kullanma • Motor sistem – hareketleri kontrol etme • Bilişsel sistem – iki sistemi birbirine bağlamak için gerekli işlemleri yapma • Bütün bu sistemlerin her biri kendi işlemci ve belleklerine sahiptir. Human - Computer Interaction (The Human)

6. Giriş – Çıkış Kanalları • İnsanın dış dünyayı algılaması ve algıladığı olaylara tepki vermesine yarar. • İnsan, bu kanallar vasıtasıyla bilgi alır ve cevap verir. • bilgi girişi – duyular • çıkış – efektörlerin hareket kontrolü Human - Computer Interaction (The Human)

7. Duyular ve Efektörler 5 ana duyu Efektörlerden bazıları Human - Computer Interaction (The Human)

8. Bilgi girişi GÖRME 2 1 DUYMA SES TIK SESİ 3 DOKUNMA Human - Computer Interaction (The Human)

9. Görme • Fiziksel ve algısal sınırları olan yüksek düzeyde karmaşık bir eylemdir ve insan için temel bilgi kaynağını sağlar. İki aşamada gerçekleşir: • Dış dünyadan gelen uyarıcıların fiziksel olarak algılanması • Algılanan uyarıcıların işlenmesi ve yorumlanması Human - Computer Interaction (The Human)

10. Göz • Görme eylemi ışıkla başlar. • Göz, bakılan nesneden ışığı alır ve onu elektrik enerjisine dönüştürür. • Algılanan ışıkla gözün arka tarafında retina üzerinde, görüntü ters bir şekilde oluşur. • Gözdeki algılayıcılar, bu görüntüyü beyine iletecek olan elektrik sinyallerine dönüştürür. Human - Computer Interaction (The Human)

11. Görsel algı • Gözün temel işleyişini anlamak için, fiziksel göz mekanizmasından ayrılan yönü ifade eder. • Görsel cihazdan alınan bilgi filtre edilir • Uygun sahneler, göreli uzaklıklar ve farklı renkleri tanımamıza izin veren işlem elemanlarına iletilir • Görsel arayüz tasarımında boyut, derinlik, parlaklık ve renk gibi algıların hepsi önemlidir. Human - Computer Interaction (The Human)

12. Boyut ve derinliği algılamak Görüş açısı, baktığımız nesnenin boyu ve uzaklığına göre değişir • Farklı uzaklıklardaki aynı boyuttaki nesneler farklı görüş açılarına sahiptirler; fakat farklı uzaklıklardaki ve farklı boyuttaki nesneler aynı görüş açısına sahip olabilirler. • Görüş açısı nesnenin büyüklüğünü algılamamızı etkiler. • Görüş açısı küçüldükçe bütünü algılamamız zorlaşır. Görüş keskinliği ise detayları algılama yeteneğidir. Human - Computer Interaction (The Human)

13. Boyut sabitliği kanunu Boyut değişmezlik kanunu: Uzaklaştırılan, dolayısıyla görüş açısı daraltılan nesne daha küçük algılanır. • Gerçekte ise boyutları algılamamızda görüş açısı değişse bile nesnenin boyu aynı kalır. Human - Computer Interaction (The Human)

14. Boyut ve derinliği algılamak • Derinlik, nesnelerin göreli konum ve uzaklıklarının, algıda farklılıklara neden olabilmesine yol açar. • Benzerlik, bir nesnenin boyutunu tahmin etmek ve bulunduğu uzaklığı böylelikle kestirebilmektir. Human - Computer Interaction (The Human)

15. Parlaklık Algısı • Işık düzeylerinegösterilen öznel tepkiyi ifade eder. • Nesnenin yüzeyine düşen ışık miktarı ve oluşan yansımadan yani parlaklığından etkilenir. • Görüş keskinliği, titreşerek değişen parlaklıkla artar ve göz bunu, sabit olarak bir ışığın hızlıca açılıp kapanması olarak algılar. Human - Computer Interaction (The Human)

16. Renk Algısı • Renk ; • yoğunluk(rengin parlaklığı) vedoyumdan (renkteki beyazlık miktarı) oluşur • ışık tayfının dalga boyu tarafından belirlenir (mavi-kısa, yeşil-orta, kırmızı-uzun) • 150 farklı rengi ayırt edebiliriz. • Yoğunluk ve doyumun çeşitlenmesiyle 7 milyon farklı rengi algılayabiliriz. • Renk körlüğü oranı ise erkeklerde %8, kadınlarda %1’dir Human - Computer Interaction (The Human)

17. Görsel İşlemin Yeterlilikleri ve Sınırları • Ön bilgilerimiz ve beklentilerimiz, görme algımızı etkiler. • Bir nesnenin gerçek büyüklüğünü bilirsek, nesnenin algılanma şekli uzaklığına bağlı olarak değişmez. • Görsel algımız;hareket ve parlaklıktaki değişiklikleri eşitler, dengeler ve telafi eder. (görsel yanılsama – fazla telafiden kaynaklı) Human - Computer Interaction (The Human)

18. Belirsizliği çözmek Yorumlama ve beklentiler, nesnelerin görsel özelikleriyle ilgili belirsizliği ortadan kaldırmak için kullanılabilir; fakat boyut algısı güvenilir değildir. Human - Computer Interaction (The Human)

19. Görsel İlüzyonlar Muller – Lyerİlüzyonu Ponzoİlüzyonu Human - Computer Interaction (The Human)

20. Okuma Okuma sürecinin aşamaları: • kelimenin görsel desenini algılama • dilin iç betimlemesine ilişkin şifre çözme • sentaks (söz dizim), semantik (anlamsal) ve pragmatik (yarar)bilgi kullanılarak yorumlama • Okuma sırasında göz, sıçrama (saccade) ve odaklanmalar (fixation) yapar. • Algılama, odaklanma süresince meydana gelir. • Gördüklerini tanımlama için harf şekli önemlidir. • Benzer kelimeler, aşina olunan kelime kalıpları içerisinde kolaylıkla tanınır. Human - Computer Interaction (The Human)

21. Harf sıralaması • Bir ignliizüvnsertsinedeypalınarşaıtramyagröe, kleimleirnhrfalreiinnhnagisrıdaayzalıdkılraıömnelidğeliimş. Oenlmioalnbrinci ve snonucnuhrfainyrenideomlsaımyış. Ardakaihfralirensrısaıkrıaışkosladaouknyuorumş. Çnükükleimlreihrafhrafdğeil bir btüünoalarkoykuorumuşz.Bak nasıl da duzgun okudun, ilginç değil mi? Human - Computer Interaction (The Human)

22. Okuma • Okumayı zorlaştıran faktörler: • bilgisayar ekranından okuma • uzun satırlar • yönlendirme • Okumayı kolaylaştıran faktörler: • açık renk ekran üzerine koyu renk yazılar • uygun parlaklık • negatif kontrast kullanımı ya da pozitif kontrasta göre daha fazla keskinlik Human - Computer Interaction (The Human)

23. Duyma • Duyma ses dalgaları ve havadaki titreşimlerle başlar. • Kulak bu titreşimleri algılar ve onları dış, orta ve iç kulağa iletir. • Duyduğumuz sesler bize çevre hakkında bilgi sağlar • Ses, titreşimlerle ya da hava basıncı ile değişir. Sesi farklılaştıran karakteristik özellikler: • frekans; sesin duyulma sıklığıdır, titreşimle artar • yükseklik (ton); titreşimlerin sayısı yükseldikçe artar, ses tizleşir • tını (tip); ses kaynağına özgüdür • genişlik (şiddet); ses dalgalarının kuvvetidir Human - Computer Interaction (The Human)

24. Kulak Kulak biyolojik bir alettir ve 3 ana bölümden oluşur: • Dış kulak, iç kulağı korur ve sesi yükseltir. • Orta kulak, ses dalgalarını iç kulağa, titreşimler olarak gönderir. • İç kulakda, kimyasal ileticiler serbest bırakılır. Human - Computer Interaction (The Human)

25. İşitmede seçicilik • İnsan duymada seçicidir, arka planda gürültü olsa dahi farklı ve yeni sesleri duyabilir. • Kulak, sesteki ince değişiklikleri ayırt edebilir ve aşina olduğu sesleri konsantre olmadan tanıyabilir. Örn: İsmimizle seslenildiğinde başkasıyla konuşuyor olsak bile dönüp bakarız Human - Computer Interaction (The Human)

26. Arayüz tasarımında ses • Bilgilendirme ve uyarı sesleri ile sınırlıdır Dikkat çekme, durum bilgisi verme, onaylama ve yönlendirme amacıyla kullanılabilir • Çoklu ortamlarda, sıklıkla kullanılmaktadır: • Müzik • Sesli açıklamalar • Efektler Human - Computer Interaction (The Human)

27. Dokunma • Çevre hakkında bilgi ve geri bildirim sağlar; hareketlerimizdeki hız ve doğruluk oranını arttırır. • Görme engelli kişiler için anahtar duyu olabilir. • Uyarıcı ciltteki alıcılarla algılanır: • ısı alıcısı: sıcak ve soğuk • ağrı alıcısı: şiddetli basınç, ısı ve acı • mekanik alıcısı: basınç Human - Computer Interaction (The Human)

28. Dokunma • Vücudumuzdaki bazı bölgelerin dokunma hissi, diğerlerine göre daha duyarlıdır (parmaklar, özellikle başparmak) • Kinesthesis(devinduyum) - bedenin ve eklemlerin durumunun farkında olma • Rahatlık ve performansı etkiler. Örn: Klavyede yazarken parmakların birbirine yakınlığının ve klavyeden gelen dönütlerin farkında olma. Human - Computer Interaction (The Human)

29. Hareket Basit bir hareketin işlem adımları: • Uyarıcının (soru) duyusal alıcılarla alınıp, beyne iletilmesi • Sorunun işlenip, cevap üretilmesi • Beynin cevap vermesi için uygun kaslara emir vermesi Human - Computer Interaction (The Human)

30. Hareket • Uyarıcıyacevapvermesüresi; tepkizamanı ve hareketzamanını ifade eder • Tepkizamanı;uyarıcıtipinebağlıdır ve yaklaşık olarak aşağıdaki gibidir: • Hareketzamanı;yaş, zindelikgibideğişkenlerebağlıdır Human - Computer Interaction (The Human)

31. Hareket Fitts' kanununa görebir ekrandaki hedefe ulaşmada geçen süre: Mt = a + b log2(D/S + 1) (Mt;hareket zamanı, D;uzaklık ,S;hedefin büyüklüğü) • Hedefin özellikleri tasarımlarımızı etkilemektedir. • Kullanıcılar küçük nesneleri manipüle etmekte zorlanırlar. Uzaklık mümkün olduğunca az, hedef boyutu mümkün olduğunca büyük olmalıdır. Human - Computer Interaction (The Human)

32. İnsan belleği Human - Computer Interaction (The Human)

33. Duyusal bellek • Her duyusal kanala hitap eden bir duyusal bellek vardır: • Sürekli olarak üstüne yazılır • Bilginin duyusal kayıtta kalış süresi çok kısadır (yarım saniyeden daha az), bilgi anında işlenmezse çok hızlı bir şekilde kaybolur • Bilgilerin kısa süreli belleğe geçişinde dikkatve seçici algı filtre görevi görür. Human - Computer Interaction (The Human)

34. Kısa süreli bellek • Sınırlı bilgiyi kısa süreli (yaklaşık 200 ms) olarak depolar. • Bilgi, uzun süreli bellek öncesinde burada depolanır. • Bilgiyi uzun süreli bellekten geri getirerek hatırlamak için zihinsel işlemleri yapar. • Yaklaşık 70ms de erişilebilir • Kapasitesi sınırlıdır (7± 2 birim) Human - Computer Interaction (The Human)

35. 2653 Human - Computer Interaction (The Human)

36. Human - Computer Interaction (The Human)

37. 68715 Human - Computer Interaction (The Human)

38. Human - Computer Interaction (The Human)

39. 9176523 Human - Computer Interaction (The Human)

40. Human - Computer Interaction (The Human)

41. 987542563 Human - Computer Interaction (The Human)

42. Human - Computer Interaction (The Human)

43. 984 567 153 Human - Computer Interaction (The Human)

44. Human - Computer Interaction (The Human)

45. Kısa süreli bellek • Bilgiyi gruplayarak okuma, kısa süreli belleğin kapasitesini artırır. 26539760853 265 397 608 53 Telefon numaraları (alan kodu + numara) • Gruplamanın kalıplara göre yapılması hatırlamayı kolaylaştırır. HEC ATR ANU PTH ETR EET THE CAT RUN UP THE TREE • KSB görsel kanal ve işitsel kanaldan oluşur. Bu iki kanal birbirini engellemez. Eğer görev cümlesi aynı kanala hitap ederse engelleme oluşur. Human - Computer Interaction (The Human)

46. Uzun süreli bellek • KSB not defteri ise, USB ana kaynak olarak çalışır. • Tecrübelere dayalı bilgiyi, kuralları, gerçeklere dayanan davranışları kısaca her şeyi burada saklarız. • Sınırsız kapasiteye sahiptir. • Erişim zamanı kısadır, yaklaşık saniyenin 10’da biri kadar. • Unutma USB’de daha yavaş gerçekleşir. • Bilgi, KSB’detekrarlanarak USB’ye geçer. Human - Computer Interaction (The Human)

47. Uzun süreli bellek • İki çeşittir: AnısalBellek: Bir dizi halindeki olaylar ve deneyimleri sunar. Anlamsal Bellek: Elde ettiğimiz gerçekler, kavramlar ve becerilerin yapılandırılmış kaydıdır. • Bilgiyi hem görsel hem de sözel olarak kodlanmış ve birbirlerine bağlanmış olan ağlarda depolar. • Bilgiye erişim sağlar. • Bilgi bitleri arasındaki ilişkileri gösterir. (Şemalar ve önerme ağlarıyla) • Çıkarım yapmayı destekler. Human - Computer Interaction (The Human)

48. Semantik (anlamsal) ağ modeli örneği Human - Computer Interaction (The Human)

49. Çerçeve tabanlı bellek modeli • Nitelikler sıralanır. • Sıralama süreç bilgisini de içerebilir. • Olaylar ya da işlemler bir sıra ile ilişkili olabilir. • Çerçeveler, semantik ağları yapılandırılmış hiyerarşik bilgiler ile genişletir. • Her maddenin birbiri ile ilişkisi açıkça belirtilmiştir. Köpek Değişmez Bacaklar: 4 Varsayılan Gıda: etobur Ses: havlama Değişken Boy:65cm Renk:Kahverengi Human - Computer Interaction (The Human)

50. Senaryo tabanlı bellek modeli • Durumların yorumlanmasında kalıplaşmış bilginin modellenmesidir. • Senaryo bağlam için uygun bilgiyle doldurulabilir elemanlardan oluşmaktadır. Roller: veteriner muayene eder tanıyı koyar tedavi eder sahip köpeği getirir ödemeyi yapar köpeği alır Sahneler: veterinere ulaşma odada bekleme muayene ödeme İzler: köpeğin ilaca ihtiyacı var köpeğin ameliyata ihtiyacı var Giriş koşulları: köpek hasta veteriner açık sahibin parası var Sonuç: köpek daha iyi sahibi biraz daha fakir veteriner daha zengin Destekler: muayene çizelgesi ilaç araçlar Human - Computer Interaction (The Human)