Uzman Yardımcısı

1. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Organize Sanayi Bölgeleri Üst Kuruluşu Yöneticilerini Bilgilendirme Toplantısı Oğuzhan AKINÇ Salih EMİNOĞLU Uzman Yardımcısı Kimya Mühendisi

2. İÇERİK • Tehlikeli Atıkların Yönetimine İlişkin Ulusal Mevzuat • Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği • Atık Politikamız • Atık Tanımı ve Atık Listesi • Görevler ve Yükümlülükler • Atık Beyan Formu • Ulusal Atık Taşıma formu • Atık Yönetim Planı • Taşıma • Geri Kazanım • Bertaraf • Uluslararası Ticaret • Mevcut Durum (Atık Miktarı ve Bertarafı) • Bölgesel Yönetim Planları • Yürütülen AB Projeleri ve Çevresel Yatırımlar

3. GİRİŞ Tehlikeli Atıkların Yönetimine ilişkin Mevzuat: • 2872 sayılı Çevre Kanunu (Değişik 5491) • Tehlikeli Atıkların Sınırlarötesi Taşınımı ve Bertarafının Kontrolüne İlişkin Basel Sözleşmesi - 20.09.1994 • Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği – 14.03.2005 tarih 25755 sayılı Resmi Gazete

4. 2872 sayılı ÇEVRE KANUNU Amaç: Bütün canlıların ortak varlığı olan çevrenin, sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir kalkınma ilkeleri doğrultusunda korunmasını sağlamaktır.

5. BASEL SÖZLEŞMESİ Amaç: • Tehlikeli ve diğer atıkların oluştukları yerde bertaraf edilmesini sağlamak • Atıkların oluşumunu minimize etmek • Tehlikeli ve diğer atıkların sınırötesi hareketlerini azaltmak

6. TEHLİKELİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ Amaç: Tehlikeli atıkların üretiminden nihai bertaraf edilmesine kadar çevreyle uyumlu yönetiminin sağlanması Kapsam: Tehlikeli atıkların toplanması, tesis içinde geçici depolanması, ara depolanması, taşınması, geri kazanılması, nihai bertarafı ile ithalat ve ihracatına ilişkin yasak sınırlama ve yükümlülükleri, alınacak önlemleri yapılacak denetimleri, tabi olunacak hukuki teknik sorumluluklar

7. TEHLİKELİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ Atığın Yönetimine İlişkin İlkeler (1): • Atığın kaynağında en aza indirilmesi esastır. • Atık yönetiminin her safhasında sorumlu kişiler, çevre ve insan sağlığına zarar vermeyecek tedbirler alırlar. • Atıkların yarattığı çevresel kirlenme ve bozulmadan doğan zararlardan dolayı atık üreticileri, taşıyıcıları, bertaraf ediciler kusur şartı aranmaksızın sorumludurlar. • Atıkların yönetiminden kaynaklanan her türlü çevresel zararın giderilmesi için yapılan harcamalar “kirleten öder” prensibine göre atıkların yönetiminden sorumlu olan gerçek ve tüzel kişiler tarafından karşılanır.

8. TEHLİKELİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ Atığın Yönetimine İlişkin İlkeler (2): • Atıkların, Bakanlıktan lisans almış bertaraf tesisleri dışında üçüncü kişiler tarafından ticari amaçlar ile toplanması, satışı ve bertaraf edilmesi, diğer yakıtlara karıştırılarak yakılması yasaktır. • Atıklar fiziksel, biyolojik ve kimyasal ön işlemler haricinde kesinlikle doğrudan başka bir madde veya atıkla karıştırılamaz veya seyreltilemez.

9. ATIK YÖNETİMİ POLİTİKALARIMIZ • Atıkların kaynağında azaltılması, • Kaçınılmaz olarak ortaya çıkan atıkların öncelikle geri kazanılması, • Yeniden kullanılması, geri dönüşümü • Atıkların nihai bertaraf edilmesinin sağlanması

10. ATIĞIN TANIMLANMASI Yeni Yönetmelik Avrupa Birliği Direktifleri de dikkate alınarak hazırlanmıştır. Avrupa Atık Katalogunda yer alan tehlikeli atıklar (A), muhtemelen tehlikeli atık olabilecek muallaklı atıklar(M) yönetmeliğin tehlikeli atık listesini oluşturmaktadır. (A) :Kesin tehlikeli olan atıklar (M): Muhtemelen tehlikeli atık olabilecek atıklar(M)

11. ATIK LİSTESİ 242’ i (M) işaretli 503 tehlikeli atık Atık kodu 20 bölümden oluşur • Bölüm 1 - 12, 17 - 19 kaynağa dayanır (endüstriyel işyeri branşı) • Bölüm 6 - 7 işleme dayalı • Bölüm 13 - 15 madde ve malzemeye dayalı • Bölüm 20 Evsel atıklar • Bölüm 16 Listede başka türlü tanımlanmayan atıklar Atık listesi yaklaşık olarak 242 adet “Muhtemel tehlikeli atık kodu“ içerir. • Ek 6 : H3 ile H8 arasındaki tehlike özellikleriyle H10 ve H11’dekilerin eşik konsantrasyonlarınınaşılması durumunda atığın zararlı olarak sınıflandırılmasını gerektirecek zararlı maddeler için sınır değerleri içerir.

12. TEHLİKELİ ATIK LİSTESİ EK-7 • 20 ana başlık Atığı tanımlamak için; • 1. adım: (01)den (12)ye yada (17)den (20)ye kadar olan bölümlerde uygun bir atık kodu bulunması • 2. adım: 1. adımda bulunamazsa (13), (14) ve (15)ana başlıkları altında verilen bölümlerin incelenmesi • 3. adım: 1. ve 2. adımda bulunamazsa (16) ana başlığı altında verilen bölüm uyarınca tanımlama • 4. adım (16) ana başlığı altında verilen bölümde de bulunamıyor ise (…..99) kodu (başka türlü tanımlanamayan atıklar), ilk adımda tanımlanan liste bölümündeki aktiviteye uygun olarak kullanılmalıdır.

13. EŞİK KONSANTRASYONLARI • Ek 6’da, H3-A (birinci paragraf) ve H3, H4 – H8, H10 ve H11 tehlike özellikleri için eşik değerler belirlenmiştir. • Ek 6’da yer almayan tehlike özelliklerine (H1, H2, H9, H12, H13 ve H14) ait eşik konsantrasyonlar risk ibarelerine göre geliştirilmiştir. Bu tehlikelerin bazılarının eşik değerleri hesaplanabilmekte, bazıları ise fiziksel özelliklerin test edilmesini gerektirmektedir.

14. EŞİK KONSANTRASYONLAR VE MUHTEMEL ATIKLAR • EK 7 Atık Listesinde; • (M) işaretli muhtemelen tehlikeli olan atıkların tehlikeli olup olmadığına nasıl karar verilir? Uygun atık kodunu bul ,(M) ile işaretli ise: • Yeterli bilimsel bilginin mevcut olup olmadığını kontrol et (tehlikeli madde sınıflandırılması, üretim işlemi, MSDS ve ASL formları…) Sonuç vermiyorsa: • Mevcut analitikleri kontrol et ( kimyasal analiz) En kötü durumda: • Bütün analitikleri

15. TEHLİKELİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ GÖREV YETKİ VE SORUMLULUKLAR • Bakanlılığın Görev ve Yetkileri • Mülkü Amirlerce Alınacak Tedbirler • Mahalli İdarelerce Alınacak Tedbirler • Atık Üreticisinin Yükümlülükleri • Bertaraf Edenin Yükümlülükleri (Atık Beyan Formu - Atık Yönetim Planı)

16. BAKANLIĞIN GÖREVLERİ 2872 sayılı Çevre Kanunu gereğince; • Program ve politika saptamak • Bölgesel boyutta atık yönetim planı oluşturmak • Geri Kazanım/Bertaraf tesislerinin yer seçimini onaylamak, lisans vermek, denetlemek

17. ÜRETİCİNİN SORUMLULUKLARI • Atık üretimini en az düzeye indirecek tedbirleri almak, • Üretilen atık tür ve miktarına ilişkin atık beyan formunu her yıl doldurarak Bakanlığa göndermek, • Atıkların tesis içinde yönetmelikte öngörülen kriterlere uygun geçici depolarda bekletilmesi için Valilikten izin almak, • Atıkların insan sağlığı ve çevreye yönelik zararlı etkisini, bu Yönetmelik hükümlerine uygun olarak en aza düşürecek şekilde atık yönetimini sağlamakla, üç yıllık atık yönetim planını bu Yönetmeliğin yürürlüğe giriş tarihinden itibaren altı ay içinde hazırlayarak valilikten onay almakla, • Atıklarını bu yönetmelikteki esaslara uygun olarak kendi imkanları ile veya kurulmuş lisanslı atık bertaraf tesislerinde gerekli harcamaları karşılayarak bertaraf etmek, ve bertaraf işleminin tamamlandığını yetkililere bildirmekle, sorumludur.

18. BERTARAF EDENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ • Bertaraf tesislerini bu Yönetmelikle belirlenen standartlara uygun olarak teşkil etmekle ve proje halinde iken ön lisans almak, • İşletme planını her yıl Bakanlığa sunmak, • Acil önlemlerle ilgili eğitimli personel bulundurmak ve acil durum söz konusu olduğu zaman Bakanlığa bilgi vermek, • Atığın tesise girişinde bertaraf işleminden önce atığın fiziksel ve kimyasal analizini yapmakla,atığın taşıma formunda belirtilen atık tanımına uygunluğunu tespit etmek, • Kabul ettiği atığın taşıma formunu imzalamak ve 30 güniçinde üreticiye göndermek, • Taşıma formu olmaksızın atık kabul etmesi halinde Bakanlığa bilgi vermek, • Faaliyetleri hakkında atığın tesise kabul tarihi, atığın kaynağı, miktarı, taşınım türü ve bertaraf/geri kazanım yöntemi gibi bilgileri içeren raporlarını Valiliğe göndermek ve 5 yıl boyunca saklamakla, yükümlüdür.

19. ATIK BEYAN FORMU ATIK ÜRETİCİSİ, • Ek-8 de yer alan Atık Beyan Formunu her yıl ocak ayında bir önceki yıla ait bilgileri doldurarak, iki ay içerisinde Valiliğe gönderir. • Ek-7 de yer alan atık tanımlama kodunu kullanır. • Bir yıl boyunca bir nüshasını saklar. İL MÜDÜRLÜĞÜ , Atık beyan formunu değerlendirerek, İlde oluşan atık miktarı ve bilançosunu belirleyerek nisan ayında Bakanlığa gönderir.

20. ATIK YÖNETİM PLANI • Atık Üreticileri, üç yıllık Atık Yönetim Planını hazırlayarak Valilikten onay alır. • Mahalli İdareler, evlerden kaynaklanan tehlikeli atıkların yönetimine ilişkin planlarını mahalli çevre kuruluna sunar. • Valilik, atık üreticisinin ve belediyenin atık yönetim planlarını esas alan 3 yıllık “ İl Tehlikeli Atık Yönetim Planını ” hazırlayarak Bakanlığa sunar.

21. TEHLİKELİ ATIKLARIN ULUSAL TAŞINMASI Tehlikeli atıklar • Lisanslı araçlarla taşınmak zorundadır. Valiliklerce; atık taşıyacak araç ve firmalara lisans verilirken; • Araç için TSE uygunluk belgesi, • Şoförler için ADR eğitim sertifikası • Ulaştırma Bakanlığından alınmış yetki belgesi aranmaktadır. Başvurularda istenilen bilgi ve belgeler yönetmelik Ek-18’de yer almaktadır.

22. TEHLİKELİ ATIKLARIN ULUSAL TAŞINMASI C Atık Bertaraf Tesisi Atık Üreticisi D B C1 A2 Taşıyıcı C2 D B A1 İl Müdürlüğü Bakanlık A1 D

23. BERTARAF YÖNTEMLERİ Geri Kazanım Düzenli Depolama Yakma

24. GERİ KAZANIM VE BERTARAF TESİSLERİNİN LİSANSLANDIRILMASI TAKY 27. Madde’ye göre; • ÇED Belgesi • Fizibilite Raporu • Mühendislik Proje ve Raporları • Ek-13 • Ön Lisans projeye verilmektedir. TAKY 28. Madde’ye göre; • Ek-14 Ön Lisans verilen tesis projesinin işletmeye hazır olduğu belirtildikten sonra Bakanlıkça uygun görüldüğünde Geçici Çalışma İzni veya Lisans verilir.

25. GERİ KAZANIM • Bazı durumlarda geri kazanım bir endüstriden çıkan atık, başka bir tesisin üretim prosesinde hammadde olarak kullanılabilir. • Söz konusu durumda gerekenler: • Tesisin kapasite raporunda çıkan atığın, atık olarak değil yan ürün olarak tanımlanması • Yan ürünün ilgili standardının sağlanması • Söz konusu yan ürünü alan tesislerin belirlenmesi ve belgelenmesi

26. DÜZENLİ DEPOLAMA TESİSLERİ

27. DÜZENLİ DEPOLAMA • Depolama işlemi sırasında alınan önlemlerin yeterli olduğu veya atığın özelliği sebebi ile depolama işleminde çevrenin olumsuz yönde etkilenmeyeceğinin ispat edilmesi hallerinde, atıklar depolanabilir veya bu amaçla depo tesisi kurulmasına izin verilebilir. • Depolamada (Ek 11-A) da belirtilen sınır değerler aşılamaz. • Tehlikeli atıklar evsel katı atıklardan ayrı olarak işleme tabi tutulur ve depolanır.

28. DÜZENLİ DEPOLAMA EK 11-A da yapılabilecek limit artırımları ve koşullar: Bakanlık aşağıdaki koşullarda Tabloda verilen değerler için limit artırımına gidebilir. • Belirli atıklar için, düzenli depolama tesisinin alt yapısını ve karakteristiğini göz önünde bulundurarak tek durum bazında izin verebilir. • Sızıntı suyu dahil tüm emisyonların çevreye zararı olmadığı ve tek durum bazında verilen izin kapsamındaki artırımın bu durumu değiştirmeyeceği belgelenmelidir.

29. DÜZENLİ DEPOLAMA İnert atık olarak muamele görecek atıklar

30. DÜZENLİ DEPOLAMA Tehlikesiz atık olarak muamele görecek atıklar * Tehlikeli atıkların tehlikesiz atık depolama alanına depolanması halinde artırım yapılamaz.

31. DÜZENLİ DEPOLAMA Tehlikeli atık olarak muamele görecek atıklar

32. TEHLİKELİ ATIKLARIN ARA DEPOLANMASI • Nihai bertaraf veya geri kazanım için uygun yer bulunamaması durumunda ya da bertaraf / geri kazanım tesislerine ulaştırılmadan önce atık miktarının yeterli kapasiteye ulaşması amacıyla atıklar ara depolarda depolanabilir. • Ara depolama tesisleri için Bakanlıktan ön lisans ve lisans alınması zorunludur.

33. ARA DEPOLAMA TESİSİNİN ÖZELLİKLERİ Ara depolama ve işleme tesislerinde; • Giriş, depolama ve çalışma kısımları, • Yangın söndürme sistemleri, • Boruların, hazne ve kapların temizlenmesi için temizleme sistemleri, • Taşan ve dökülen atıkların toplanması için yeterli absorban, nötralizan, bulunmalıdır.

34. YAKMA • (EK 7) de yer alan tehlikeli atıkların yakılması sırasında uyulması gereken esaslar ve limit değerler Madde 20’ de verilmektedir. • Yakma tesisleri de lisans alınması zorunlu tesisler arasındadır. Lisans alınmadan önce Madde 21 gereğince deneme yakılması yapılması gerekmektedir.

35. ALTERNATİF BERTARAF YÖNTEMLERİ • Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanılmasında Uyulacak Genel Kurallar (22 Haziran 2005 tarih ve 25853 sayılı RG.) • Kullanılmış lastikler, • I ve II Kategori Atık Yağlar • Boya Çamurları • Solventler • Plastik Atıklar • Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından uygun görülecek diğer atıklar

36. ATIKLARIN ULUSLARARASI TİCARETİ BASEL SÖZLEŞMESİ • Sözleşmenin amacı; tehlikeli atıkların oluşumu, taşınımı ve yönetiminden ortaya çıkan olumsuz etkilere karşı çevre ve insan sağlığını korumaktır. • Ülkemiz Sözleşmeye 1994 yılından beri taraftır. Bu amaçla da; Atıkların sınırlarötesi taşınımı için kontrol sistemi ve çevreye duyarlı atık yönetimi sistemi kurulmuştur. • Kontrol sistemi ön bildirim (notifikasyon) sistemine dayanmaktadır.

37. ATIKLARIN ULUSLARARASI TİCARETİ • Tehlikeli atıkların ülkemize ithalatı yasaktır. Ancak, sektör itibari ile ekonomik değere haiz atıkların ithal izinleri yayımlanacak tebliğler doğrultusunda verilir. • Tehlikeli atıkların ihracatı sadece OECD; AB ülkeleri ile Liechtenstein ülkesine yapılabilmektedir. Atık ihracatında, ithalatçı ülke ile transit ülkelerin yazılı onayları alındıktan sonra ihracat işlemine izin verilmektedir.İhracat işleminde bildirim ve taşıma formları kullanılmaktadır. Atık İhracatında Basel Sözleşmesi Notifikasyon Sistemi kullanılmaktadır. Notifikasyon Formu Ek-10’da yer almaktadır. Formlar, atık ihracatçısı tarafından 2 nüsha doldurularak Bakanlığımıza gönderilmektedir.

38. PLANLANAN UYGULAMA

39. MEVCUT DURUM VE UYGULAMA

40. YAKMA VE DEPOLAMA: MEVCUT DURUM

41. LİSANSLI GERİ KAZANIM TESİSİ

42. LIFE06 - Türkiye’de Sanayiden KaynaklananTehlikeli Atıkların İyileştirilmesi Projesi • Proje, tehlikeli atıkların üretiminden bertarafına kadar olan genel düşünceyi geliştirmek ve tehlikeli atık yönetiminin yapısını ve işleyişini geliştirerek ilerletmek için tasarlanmıştır. Proje’de • Tehlikeli atık temel verilerinin geliştirilerek envanter oluşturulması, • Tehlikeli atık geri kazanım ve bertaraf konularının geliştirilmesi, teknolojilerin irdelenmesi • Bakanlığımızın ve atık üreticilerinin tehlikeli atık sınıflandırılması konusunda kapasitelerinin güçlendirilmesi, • Pilot bölgelerde atık kayıt ve izleme sisteminin tanıtılması, • Merkez ve taşra teşkilatlarındaki yetkili otoritelerin kapasitelerinin güçlendirilmesi, hedeflenmektedir.

43. BEYAN SİSTEMİ • Bakanlığımızla – TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) arasında sağlıklı bir atık envanterinin oluşturulması amacıyla 22 Aralık 2003 tarihinde imzalanan protokol dahilinde Tehlikeli Atık Beyan Formu internet üzerinden doldurulabilir şekle getirilmiştir. • 2008 başında sanayicinin online bilgi girişi yapması planlanmaktadır.

44. TEŞEKKÜRLER Detaylı ve Güncel Bilgi: www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr