W 6. Metody analizy danych jakościowych

1. Dr Joanna Świątkiewicz Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa w Poznaniu W 6. Metody analizy danych jakościowych

2. Rodzaje badań jakościowych

3. Badania biograficzne • Badania biograficzne są sposobem poznawania ludzi i ich świata dzięki studiowaniu różnych rodzaju dokumentów osobistych • Są zgodne z założeniem interakcjonizmu, fenomenologii, hermeneutyki - dokumenty osobiste są właściwym źródłem poznania świata życia • Metoda zbierania danych: wywiad narracyjny, pamiętniki, wspomnienia, listy, dokumenty osobiste (notatki, zdjęcia itp.), dyskusje grupowe, obserwacja etnograficzna • Przedmiot analizy: przebieg życia, historia życia, case study, psychobiografia, autobiografia, biografia literacka, biografia historyczna, trajektoria życia • Sposób analizy: analiza treści, rekonstrukcja, ilustracja • Perspektywa analizy: rozumiejąca, obserwacyjna

4. Badania biograficzne • Zastosowanie badań biograficznych w pedagogice: • biografia jako obszar uczenia się (badania z zakresu oświaty dorosłych, gerontopedagogiki, uczestnictwa społecznego dorosłych, projektów uczenia się ludzi itp.) • biografia i zjawiska patologii społecznej (badania z zakresu resocjalizacji, pedagogiki penitencjarnej, kryminologii, studia indywidualnych przypadków, niedostosowania społecznego, dewiacji, dramatów życiowych ofiar i przestępców itp.) • biografia i zmiana makrospołeczna (badania i analiza indywidualnych losów życiowych w kontekście wielkich procesów historycznych, przemian transformacyjnych, np. zjawisk bezrobocia, emigracji zarobkowej itp.)

5. Badania etnograficzne • Badania etnograficzne dotyczą opisu i wyjaśniania kulturowych warunków życia społeczności, z uwzględnieniem kontekstów towarzyszących codziennym działaniom ludzi • Badacz traktuje badaną społeczność (np. konkretną szkołę) jako naturalne środowisko, do którego nie wprowadza żadnych zmian, a jedynie obserwuje i poznaje kontekst codziennych interakcji, działań • Efektem badań jest poznanie sieci społecznych zależności i kontekstów nadających znaczenie ludzkim działaniom oraz opracowanie na tej podstawie zweryfikowanej teorii ugruntowanej (czyli unikalnej teorii, ograniczonej do zebranych danych) • Typ badań etnograficznych bliski jest klasycznej monografii terenowej (problemowej)

6. Pedagogiczne badania środowiskowe • Perspektywa badań środowiskowych w pedagogice: • Badania mają cechy badań terenowych, polegają na „wejściu w teren” i opisaniu zastanej rzeczywistości, „tego, co jest”, ale mają również swoją specyfikę • Przedmiot badań – relacje zachodzące między środowiskiem życia człowieka a procesem wychowania (obejmuje celowe i planowe działania, a także rozległe wpływy pozaszkolnych środowisk wychowawczych) • Zasady i metody badań – bezpośrednia styczność ze środowiskiem (obserwacja uczestnicząca), dialogiczna relacja badawcza (wywiady), zasada operowania wielostronnym materiałem badawczy, który opisuje się i prezentuje w postaci monografii terenowej (problemowej)

7. Badania historyczno-społeczne • Badanie procesów wychowania i socjalizacji w ścisłej łączności z dziejami życia kulturalnego, społecznego i gospodarczego • Badania tego typu opierają się na koncepcji historii humanistycznej, interpretatywnej • Materiałem badawczym są różne świadectwa historyczne (materialne i niematerialne ślady przeszłości) • Badania uwzględniają problemy badawcze w formie pytań typu faktograficznego („Kiedy?”, „Gdzie?”, „Kto?”, „Co?”) oraz elementy krytyki zgromadzonych materiałów źródłowych, badanie ich autentyczności oraz trafności • Perspektywa historyczno-społeczna w badaniach pedagogicznych uwzględnia tradycyjne pola badawcze (historia doktryn i myśli pedagogicznej, wychowania, oświaty) oraz tematykę mikrohistorii dnia codziennego, zapisanej w pamięci i w doświadczeniach uczestników i świadków określonych wydarzeń (osób, grup społecznych, środowisk lokalnych)

8. Badania w działaniu • Badania w działaniu (action research) – organizacyjna forma badań pomagających w zmianie praktyki, w której praktyk (nauczyciel, pracownik socjalny, lider, animator) jest jednocześnie badaczem i organizatorem działań • Badanie porównujące warunki i efekty różnorodnych form społecznego działania, którego wyniki prowadzą do ulepszenia tego działania (modernizacja, innowacje) • Każdy cykl badawczy składa się z następujących elementów: zdefiniowanie problemu (dostrzeżenie problemu, rozpoznanie go) - planowanie działania (program) – działanie (wdrożenie programu) – rejestracja efektów, rezultatów działań, osiągniętych wyników (ewaluacja)- udoskonalenia planu ... • Wspólną cechą badań w działaniu jest sekwencyjność myślenia i działania oraz cykliczność sekwencji • Zastosowanie: modernizacja lub wypracowanie nowych programów kształcenia i wychowania, polityki oświatowej lub społecznej, pracy socjalnej, szkoleń, form aktywizacji społecznej

9. Wejście/ pomysł Działanie/ przemiana Wyjście/ efekty, ocena PLANOWANIE wstępna diagnoza,zbieranie danych, ocena zebranych wyników PLANOWANIE DZIAŁANIA DZIAŁANIE zmiany interakcji społecznych,organizacja działania REJESTROWANIECZYNNOŚCI REZULTATY zmianyw zachowaniu,kompetencjach, poglądach itp. ZBIERANIE DANYCHMIERZENIE WYNIKÓW rozmnażanie zmienianie zamrażanie Pętla A Pętla B Pętla C • Model badania w działaniu (K. Lewin) • Rozmrażanie – uświadomienie problemu i projektowanie zmian (działań) • Zamrażanie – wprowadzenie działań do praktyki na stałe, jeśli wyniki ewaluacji są satysfakcjonujące

10. Metody badań jakościowych • Obserwacja uczestnicząca – o metoda poznawania zjawisk poprzez zaangażowane uczestniczenie w nich; to osobisty styl badania przyjęty przez badaczy terenowych, którzy, kiedy już zostaną zaakceptowani przez członków badanej zbiorowości, mogą wykorzystywać różne techniki zbierania danych w celu zdobycia wiedzy o badanej grupie i jej sposobie życia. • Otwarty wywiad pogłębiony (indywidualny) polegający na szczegółowej, wnikliwej rozmowie z respondentem, której celem jest dotarcie do głęboko skrywanych potrzeb i motywacji, precyzyjnych informacji, poszerzenia wiedzy związanej z tematem badania (wywiad narracyjny – ekspercki, autobiograficzny, historia mówiona; wywiad skoncentrowany na problemie, wywiad recepcyjny) • Dyskusja grupowa (wywiad zogniskowany, fokus) rodzaj dyskusji prowadzonej przez specjalnie przeszkolonego moderatora na podstawie przewodnika do dyskusji, który wcześniej zostaje przedstawiony badanej grupie (małej, 8-10 osobowej).

11. Metody analizy danych jakościowych

12. Etapy analizy danych • Surowe dane jakościowe istnieją w postaci tekstów (notatek z terenu obserwacji, protokołów z wywiadów, konwersacji, transkrypcji nagrań, opisów analizowanych książek, fotografii, filmów, nagrań wideo). • Analiza danych jakościowych jest procesem przekształcania tekstu z notatek terenowych, wywiadów w tekst w postaci teorii ugruntowanej (teorie ugruntowane w danych, to zbiór twierdzeń wyjaśniających jednostkowe doświadczenie i zjawiska występujące w badanych terenie). • Ogóle etapy analizy danych jakościowych: • 1. redukcja danych, • 2. reprezentacja danych, • 3. weryfikacja danych (teorii ugruntowanej). • Analiza danych jakościowych ma charakter kołowy (etapy analizy przeplatają się wzajemnie).

13. Porządkowanie i grupowanie danych • Matryca – to sposób uporządkowania danych jakościowych, obrazujący wypowiedzi, obserwacje zachowań badanych, podzielonych według określonych kategorii (matryce są skonstruowane w postaci tabel) • Sieci – to sposób obrazowania istniejących połączeń między badanymi zjawiskami; mogą to być sieci obrazujące kolejność zdarzeń (sieci sekwencyjne) lub ilustrujące zależności przyczynowo-skutkowe między badanymi zjawiskami (sieci przyczynowe) • Mapy – graficzne przedstawienie opracowywanego zjawiska, rama pojęciowa (mapa poznawcza); graficzna forma przedstawiania wzajemnych relacji i powiązań międzyludzkich (mapa kontekstowa) • Winieta – opis serii zdarzeń (w krótkim odcinku czasowym lub przestrzennym), które są specyficzne dla badanego przypadku, posiada strukturę narracyjną, uwzględniającą chronologię zdarzeń

14. Opracowanie zebranego materiału • W badaniach jakościowych brakuje proceduralnych ograniczeń i odczytanie tekstów jest możliwe na różne sposoby. • Opracowując materiał wyodrębniamy: • 1. wypowiedzi badanych, • 2. materiał będący opisem zdarzeń, zjawisk, zachowań, • 3. materiały, które zawierają wnioski, opinie, refleksje badacza. • Praca z tekstem polega na doborze kategorii analitycznych: • 1. Jednostki i całości (jednostki lub zespoły jednostek narracji), • 2. Konstrukcje (wątki główne i poboczne wypowiedzi), • 3. Struktury pojęciowe (sposób, w jaki badanych relacjonuje przebieg zdarzeń) • 4. Linia podstawowe i linia recesywna (kontynuowanie przez badanego głównego wątku wypowiedzi i odchodzenie od tego wątku, elementy uzupełniające wypowiedź)

15. Wnioskowanie i weryfikacja • Synteza zebranych danych – dostrzeżenie całokształtu problemu, zrozumienie różnych, zaobserwowanych lub przeżytych w trakcie badania, zdarzeń • Wnioski formułujemy z dużą ostrożnością, powinny być dobrze udokumentowane (uzasadnione stosownie dobranymi materiałami, np. cytatami z wypowiedzi badanych) • Kontrola i weryfikacja zebranego materiału - pomocne są: 1. triangulacja (wielostronne przyglądanie się badanym osobom, sytuacjom, zjawiskom; stosowanie różnych metod zbierania materiałów, korzystaniu z różnych źródeł); • 2. ważenie dowodów – ostrożne podchodzenie do uzyskanych danych, ocena, które informacje mają mocne podstawy (ocena wiarygodności informatora, okoliczności badania, własnych przedzałożeń, które mogą zniekształcać odbiór informacji); • 3. stały kontakt i uzyskiwanie informacji zwrotnych od badanych; • 4. szczegółowa dokumentacja przebiegu badania; • 5. teoretyczna wiedza badacza.

16. Redukcja danych • Redukcja danych polega na ich kodowaniu. • Kodowanie to wyszukiwanie i etykietowanie w tekście wskaźników zmiennych (kategorii analitycznych) oraz nadawanie im znaczenia. • Kodowanie rzeczowe otwarte – wielostronna analiza tekstu w celu znalezienia możliwie największej liczby kategorii analitycznych (zmiennych). • Kodowanie rzeczowe selektywne – wybieranie do dalszej analizy kategorie najbardziej reprezentatywny dla problemu badań. • Kodowanie teoretyczne – formułowanie hipotetycznych wyjaśnień dotyczących zależności między wyselekcjonowanymi kategoriami (kody teoretyczne ujęte w większą całość tworzą noty teoretyczne, z których później buduje się teorię ugruntowaną)

17. Reprezentowanie danych • Reprezentowanie danych - to procedura analityczna zmierzająca do zestawienia kodów (teoretycznych) w celu zbudowania teorii ugruntowanej. • Metody reprezentacji danych: • 1. sekwencyjna analiza dyskursu (reguł, według których uczestnicy interakcji budują własne wersje świata); • 2. sekwencyjna analiza narracji (dotyczy logicznych i treściowych następstw w życiu badanego); • 3. szacowanie współwystępowania – wykrywanie prawidłowości w poszczególnych sekwencjach danych (służy projektowaniu sieci powiązań przyczynowych pomiędzy badanymi kategoriami). • Analiza sekwencyjna to zestawienie opracowanych kodów w kolejności chronologicznej w celu wykrycia ciągłości lub braku ciągłości logicznej.

18. Weryfikacja teorii ugruntowanej • Indukcja analityczna - metoda weryfikacji teorii ugruntowanej, polegająca na konfrontowaniu danego twierdzenia hipotetycznego z każdym przypadkiem w badanym terenie. • Jeśli jakiś przypadek nie jest zgodny z twierdzeniem, należy zmienić twierdzenie lub ograniczyć jego zakres, tak aby ten przypadek ponownie włączyć do analizy. • Cechą tej procedury jest niewykluczanie z analizy przypadków, które przeczą twierdzeniu hipotetycznemu. • Zmusza badacza do tworzenia nowych twierdzeń hipotetycznych oraz do krytycznego spojrzenia na zgromadzone dane.

19. Analiza treści • Analiza treści to metoda kodowania danych, w której kategorie analityczne wyprowadza się z koncepcji badań (nie z materiału badawczego, analizowanego tekstu). • Przebieg analizy: • 1. zdefiniowanie badanych zmiennych, • 2. rozbicie tekstu na jednostki analityczne (zdania, akapity, rozdziały, paragrafy, sekwencje merytoryczne), • 3. wyszukiwanie wskaźników zmiennych (kategorii), • 4. przekształcenie wskaźników w kody analityczne, • 5. zestawienie kodów analitycznych, • 6. wyodrębnienie kodów kontekstowych, • 7. ulokowanie w kontekście kodów analitycznych, • 8. prezentacja znaczeń odczytanych z tekstu, • 9. weryfikacja odczytanych znaczeń (triangulacja).

20. Typy analizy treści • Analiza semantyczna – odkrywa jawną warstwę tekstu, o czym on jest, kto jest bohaterem, jak często się pojawia w porównaniach z innymi bohaterami, w jakim kontekście. • Analiza semiotyczna – okrywanie niejawnych warstw tekstu, ukrytych intencji autora, poprzez interpretację. • Analiza retoryczna – analizie poddaje się figury stylistyczne i interpretuje się ich funkcję w tekście (metafory, ironię, synekdochy)