STAN (NIE) IDEALNY – STAN REALNY CZYLI O RÓWNOŚCI PŁCI W PRAKTYCE EDUKACYJNEJ

1. STAN (NIE) IDEALNY – STAN REALNY CZYLI O RÓWNOŚCI PŁCI W PRAKTYCE EDUKACYJNEJ Zakład Promocji Zdrowia i Psychoterapii Wydział Studiów EdukacyjnychUniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Ewelina Flatow eflatow@gmail.com

2. W związku z szeroko podejmowanym w literaturze problemem schematów rodzaju obecnych w zarówno w szkole, jak i w innych agendach socjalizacji pojawia się pytanie o konsekwencje propagowania, akceptowania, realizowania stereotypowej, spolaryzowanej wersji świata. Jest to podstawa refleksji nad możliwością zmian w tym zakresie, do których zobowiązują powszechnie uznawane wartości (zdrowie, równość, samorealizacja), jak i regulacje prawne o zasięgu krajowym i międzynarodowym. Prezentacja jest próbą skoncentrowanego ujęcia problematyki stereotypów płci, ich obecności w praktyce edukacyjnej i wiążących się z tym reperkusji odnoszących się do wielu sfer ludzkiego funkcjonowania. Podejmowane zagadnienia zmierzają do odpowiedzi na następujące pytania: Jakie zadania dla szkoły – w kontekście przełamywania urodzajowionej socjalizacji – wynikają ze współczesnej koncepcji zdrowia oraz przepisów polskich i międzynarodowych? Jaki jest udział szkoły w konstruowaniu rzeczywistości społecznej opartej na stereotypach płci? Jakie są konsekwencje sztywnego, kategorycznego odbioru i realizacji kulturowych modeli męskości/kobiecości? W jaki sposób stereotypowe postrzeganie, nierówne wartościowanie i opozycjonowanie atrybutów kobiecości/męskości wpływa na rozwój i samourzeczywistnienie jednostki? WPROWADZENIE

3. płeć • BIOLOGICZNY WYMIAR PŁCI (sex) zespół cech wrodzonych: • uwarunkowanych przez działanie • garnituru chromosomów • oraz hormonów płciowych • związanych z reprodukcją • odróżniających (w obrębie gatunku) • osobniki męskie i żeńskie SPOŁECZNO-KULTUROWY WYMIAR PŁCI (gender) zespól cech nabytych w toku wychowania, socjalizacji (Brannon, 2002; Gapik, 1998, 2004, 2006; Imieliński, 1985; Jonczy, 2005; Lew-Starowicz, 1974; Mandal, 2004; Miluska, 1999) OGÓLNY PODZIAŁ STOSOWANY GŁÓWNIE W ANALIZACH DOKONYWANYCH NA GRUNCIE PEDAGOGIKI, PSYCHOLOGII, SOCJOLOGII, FILOZOFII, ANTROPOLOGII KULTUROWEJ

4. płeć MANIFESTACJE (wskaźniki) PŁCI: płeć genotypowa, genitalna, gonadoforyczna, gonadalna hormonalna, metaboliczna, hipotalamiczna (patrz też: płeć mózgu, płeć enzymatyczna), fenotypowa, metrykalna, społeczna, kulturowa, psychiczna (Gapik, 1998, 2004, 2006; Imieliński, 1985; Lew-Starowicz, 1974) SZCZEGÓŁOWY PODZIAŁ PREZENTUJĄCY RÓŻNE ASPEKTY SEKSUALNOŚCI STOSOWANY NA GRUNCIE SEKSUOLOGII ORAZ PSYCHOLOGII ROZWOJOWEJ

5. ODGRYWAMY POPRZEZ: wypełnianie oczekiwań dotyczących powierzchowności, cech, postaw, funkcji i zachowań ucieleśnianie narzucanych przez kulturę (pośrednio przez system edukacji) atrybutów męskości i kobiecości w wyniku internalizacji rola płciowa (rodzajowa) staje się elementem tożsamości płciowej, która jest uznawana za jedną z najważniejszych i najbardziej stabilnych form tożsamości społecznej PŁEĆ KULTUROWA • cechy, zachowania, postawy, role społeczne • nabywane w toku socjalizacji na bazie predyspozycji biologicznych • uznawane (na gruncie danej kultury) za odpowiednie dla danej płci • istotny mechanizm regulacyjny stosunków społecznych ROLE RODZAJOWE (Brannon, 2002; Chomczyńska-Rubacha, 2006; Jonczy, 2005; Mandal, 2004; Miluska, 1996, 1999; Waszyńska, Rękoś, 2004; Wojciszke, 2002)

6. STEREOTYPY PŁCI pewien rodzaj schematów poznawczych, za pomocą których ludzie przetwarzają informacje o sobie/innych, i które pośredniczą w procesach oceny/zachowaniach kategoria wyjaśniająca społeczno-kulturowy wymiar płci zbiór przekonań dotyczących cech i zachowań charakterystycznych dla każdej płci można je analizować na kilku poziomach: • stereotypowe cechy psychiczne • stereotypowe cechy fizyczne • stereotypowe role związane z płcią • stereotypy dotyczące zawodów (Brannon,2002; Mandal, 2000; Miluska, 19996, 1999; Wojciszke, 2002)

7. edukacja powinna respektować i propagować ZASADĘ RÓWNOŚCI PŁCI I ZAKAZ DYSKRYMINACJI ZE WZGLĘDU NA PŁEĆwynikające z regulacji prawnych o zasięgu krajowym i międzynarodowym EDUKACJA WSPIERAJĄCA ZDROWĄ, NIEOGRANICZONĄ KULTUROWYMI WZORCAMI PŁCI JEDNOSTKĘ refleksja nad kierunkiem zmian postulowanych/pożądanych – (por.: Chomczyńska-Rubacha, 2006; Mandal, 2004; Kopciewicz, 2003, 2007; Karkowska, 2006)

8. POWSZECHNA DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA Wszystkie istoty ludzkie rodzą się wolne i równe w godności i prawach KARTA PRAW PODSTAWOWYCH UNII EUROPEJSKIEJ ROZDZIAŁ III – RÓWNOŚĆ Artykuł 23. Równość mężczyzn i kobiet PAKT PRAW GOSPODARCZYCH, SPOŁECZNYCH I KULTURALNYCH (ONZ – 1966 r. - ratyfikowany przez Polskę w 1977r.) KONSTYTUCJA RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z dnia 16 lipca 1997 r.) Artykuł 32. • Wszyscy są wobec prawa równi. (…). 2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.  Artykuł 33. 1.Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym.  2. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń. 

9. Szkoła w projektowaniu i realizowaniu swej edukacyjno-wychowawczej misji jest zobowiązana do przestrzegania ZASADY OBIEKTYWIZMU, PLURALIZMU, KRYTYCYZMU EDUKACJA WSPIERAJĄCA ZDROWĄ, NIEOGRANICZONĄ KULTUROWYMI WZORCAMI PŁCI JEDNOSTKĘ refleksja nad kierunkiem zmian postulowanych/pożądanych – Minimalizowanie stereotypowych, dyskryminujących elementów praktyki edukacyjnej powinno gwarantować pełne urzeczywistnienie potencjału jednostek bez względu na płeć(jej społeczno-kulturowe korelaty) (por.: Chomczyńska-Rubacha, 2006; Mandal, 2004; Kopciewicz, 2003, 2007; Karkowska, 2006; Kasperek., Piorunek, 2000)

10. KONWENCJA O PRAWACH DZIECKA • Artykuł 29. • 1.Państwa-Strony są zgodnie, że nauka dziecka będzie ukierunkowana na: • d) przygotowanie dziecka do odpowiedniego życia w wolnym społeczeństwie, w duchu • zrozumienia, pokoju, tolerancji, równości płci oraz przyjaźni pomiędzy wszystkimi narodami, • grupami etnicznymi, narodowymi i religijnymi oraz osobami rdzennego pochodzenia KONWENCJA W SPRAWIE ZWALCZANIA DYSKRYMINACJI W DZIEDZINIE OŚWIATY (1960 r.) KONWENCJA W SPRAWIE LIKWIDACJI WSZELKICH FORM DYSKRYMINACJI KOBIET (ONZ -1979 r.) Artykuł 10. Państwa Strony podejmą wszelkie stosowne kroki w celu: wyeliminowania wszelkich stereotypowych koncepcji pozycji mężczyzny i kobiety na wszystkich szczeblach nauczania i we wszystkich rodzajach kształcenia poprzez popieranie koedukacji (…) a zwłaszcza przez rewizję podręczników i programów szkolnych oraz dostosowanie metod pedagogicznych

11. CZWARTA ŚWIATOWA KONFERENCJA W SPRAWIE KOBIET – PEKIN (1995) - Platforma Działania - cele strategiczne: Cel strategiczny B. 4: Rozwijać edukację wolną od dyskryminacji. KARTA PRAW SEKSUALNYCH I REPRODUKCYJNYCH MIĘDZYNARODOWEJ FEDERACJI PLANOWANIA RODZICIELSTWA postulaty dostępu do wiedzy o seksualności przedstawionej w sposób: • obiektywny, • merytorycznie poprawny, • krytyczny, pluralistyczny, • daleki od indoktrynacji i wszelkich wypływających z niej zniekształceń PODSTAWA PROGRAMOWA WYCHOWANIA DO ŻYCIA W RODZINIE (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 roku w sprawie podstawy programowej) CELE EDUKACYJNE - POZIOMGIMNAZJUM • Przyjęcie integralnej wizji osoby; wybór i urzeczywistnianie wartości służących osobowemu rozwojowi.

12. EDUKACJA WSPIERAJĄCA ZDROWĄ, NIEOGRANICZONĄ KULTUROWYMI WZORCAMI PŁCI JEDNOSTKĘ - refleksja nad kierunkiem zmian postulowanych/pożądanych - • zrewidowanie podręczników, programów nauczania • minimalizowanie schematyzmu realizatorów/organizatorów procesów edukacyjnych • ograniczanie emisji stereotypowych przekazów tkwiących w „ukrytym programie nauczania” wskazywanie w edukacji alternatywnych modeli ról rodzajowych równe wartościowanie atrybutów kobiecości/męskości podkreślanie podobieństw – bez sztucznego opozycjonowania płci propagowanie partnerstwa, ról wielorakich

13. EDUKACJA WSPIERAJĄCA ZDROWĄ, NIEOGRANICZONĄ KULTUROWYMI WZORCAMI PŁCI JEDNOSTKĘ - refleksja nad kierunkiem zmian postulowanych/pożądanych - • lansowanie emancypacyjnej wizji rzeczywistości społecznej • ograniczenie polaryzacji płci i schematyzmu w zakresie tożsamości (ról) płciowych uświadamianie uczniom społecznych korelatów płci i dezadaptacyjności stereotypów płci kształtowanie w uczniach gotowości do przekraczania mechanizmów związanych z socjalizacja rodzajową propagowanie elastyczności i zmienności w zakresie ról płciowych, właściwości charakterologicznych, modeli życia (odpowiadających wymogom osobowościowym i sytuacyjnym)

14. EDUKACJA RODZAJOWA - refleksja nad rozdźwiękiem między postulatami, a realiami - DUALISTYCZNA, SPOLARYZOWANE WERSJA ŚWIATA SZKOŁA • bagatelizowanie stereotypów płci i dyskryminacji z niej wynikającej • neutralizowanie schematycznych koncepcji męskości/kobiecości (ukrycie w pozorach neutralności, powielanie status quo) • utrwalanie stereotypów płci i wynikających z nich ograniczeń • konformizm wobec stereotypowych wizerunków męskości/kobiecości • wzmacnianie kulturowo narzucanych definicji kobiecości/męskości PRZEKAZY SOCJALIZACYJNE ZREDUKOWANE DO STEREOTYPÓW PŁCIOWYCH

15. SZKOŁA POWIELA I UTRWALA DUALISTYCZNY, SCHEMATYCZNY OBRAZ RÓL PŁCIOWYCH POPRZEZ politykę oświatową i płacową różnice w oczekiwaniach wobec uczniów w zależności od płci • różnice w przydzielaniu zadań • nierówny dostęp do głosu (tzw. REGUŁA 2/3, trening milczenia/pasywności) • różnice w motywowaniu • różnice w ocenianiu kreowanie rodzajowo adekwatnych ścieżek karier podkreślanie różnic międzygrupowych ukryty program edukacji: (hidden curriculum) • w podręcznikach • w komunikacji • w relacjach nauczyciel-uczeń • w organizacji procesu nauczania • w organizacji/wykorzystaniu przestrzeni nierówne wartościowanie atrybutów męskości/kobiecości (Meighan, 1993; Karkowska, 2006; Chomczyńska-Rubacha, 2006; Kopciewicz, 2003, 2007)

16. KONSEKWENCJE KONFORMIZMU SZKOŁY WOBEC STEREOTYPÓW PŁCI OGRANICZANIE POTENCJAŁU JEDNOSTKI, JEJ SZANS I MOŻLIWOŚCI ROZWOJOWYCH • pomijane jest naturalne bogactwo indywidualnych cech, zdolności, możliwości rozwoju • ograniczana jest swoboda wyboru • kreowane są fałszywe, wyolbrzymione różnice międzypłciowe

17. SFERY, W KTÓRYCH MOŻE UJAWNIĆ SIĘ NEGATYWNY WPŁYW STEREOTYPÓW PŁCI sukces edukacyjny/ zawodowy relacje interpersonalne, funkcjonowanie społeczne zdrowie (wskaźniki obiektywne, subiektywna ocena), cielesność

18. A SCHEMATYCZNE POSTRZEGANIE I SZTYWNE WYPEŁNIANIE STEREOTYPOWYCH MODELI KOBIECOŚCI/MĘSKOŚCI sukces edukacyjny/zawodowy • osłabienie sukcesów w dziedzinach tradycyjnie związanych z płcią przeciwną • istniejące w obszarze edukacyjnym i zawodowym różnice w socjalizacji, motywowaniu, oczekiwaniach i standardach doskonałości dla kobiet i mężczyzn • odmienny poziom wykształcenia mężczyzn/kobiet i nieadekwatne do tego wzorce karier • trudności z wypełnianiem/przełamywaniem wymogów stereotypu • mechanizmy dyskryminacyjne: szklany sufit (ściany) szklana winda lepka podłoga tokenizm (Brannon, 2002; Chmura-Rutkowska, Ostrouch, 2007; Dzwonkowska,2004; Mandal, 1992, 2004)

19. A SCHEMATYCZNE POSTRZEGANIE I SZTYWNE WYPEŁNIANIE STEREOTYPOWYCH MODELI KOBIECOŚCI/MĘSKOŚCI relacje interpersonalne • dysproporcje w obciążeniach rolami rodzinnymi/ zawodowymi • przeciążenie, wysokie koszty • niemożność samorealizacji • trudności z komunikacją, otwartością • osłabiona jakość i trwałość związku • agresja wynikająca ze sztywnego wypełniania stereotypu wynikająca z chęci przełamania stereotypu (Brannon,2002; Chomczyńska-Rubacha,2006; Chmura-Rutkowska; Ostrouch,2007; Mandal,2004)

20. A SCHEMATYCZNE POSTRZEGANIE I SZTYWNE WYPEŁNIANIE STEREOTYPOWYCH MODELI KOBIECOŚCI/MĘSKOŚCI zdrowie ZRÓŻNICOWANIE MIĘDZYPŁCIOWE: • zachowań zdrowotnych (pro- i antyzdrowotnych) • subiektywnej oceny stanu zdrowia/ satysfakcji życiowej • wskaźników zachorowalności/ umieralności (Brannon, 2002; Chmura-Rutkowska, Ostrouch, 2007; deGregorio i in, 1980; Hulewska, Ziarko 2002; Jarosz, 1997; Lew- Starowicz, 1991; Mandal, 2004; Oblacińska, 2006; Wycisk, 2002)

21. A SCHEMATYCZNE POSTRZEGANIE I SZTYWNE WYPEŁNIANIE STEREOTYPOWYCH MODELI KOBIECOŚCI/MĘSKOŚCI zdrowie NADREPREZENTACJA KOBIET • depresja • fobie • lekomania • zaburzenia seksualne • zaburzenia odżywiania • próby samobójcze • szkodliwe zabiegi pseudo-kosmetyczne • korzystanie z usług medycznych NADREPREZENTACJA MĘŻCZYZN • choroby sercowo-naczyniowe • uzależnienia • zachowania ryzykowne • współczynniki śmierci gwałtownej • samobójstwa ze skutkiem śmiertelnym • eksploatacja własnego ciała • niechętne korzystanie z usług medycznych

22. Szkoła, wspierając pojmowane holistycznie zdrowie, musi zadbać o kształtowanie wizji człowieka otwartego, przekraczającego stereotypowe wzorce męskości i kobiecości, postrzegającego w sposób krytyczny niespójność przekazów kultury ponowoczesnej, komunikatywnego, tolerancyjnego i zdolnego do współpracy. Do realizacji powyższych postulatów powinna dążyć bez akcentowania, ale z akceptowaniem, różnic płciowych, a także bez sztucznego i nieuprawnionego (choć uprawianego w ramach kultury i obecnego porządku: wolnorynkowego, politycznego) wartościowania i opozycjonowania. Biorąc zatem udział w wyjaśnianiu rzeczywistości, nie powinna jej objaśniać przez pryzmat schematów rodzaju, przygotowując zaś do pełnienia ról w społeczeństwie nie może być ograniczana nakazami ról rodzajowych. PODSUMOWANIE

23. Bober-Pełzowska, M., Małkowska-Zegadło, H., Cichy, P., Koralczyk, A., Odechowska, A., Kirilenko R., M, (2000). Asy z pierwszej klasy. Warszawa: Juka Lorek, M., Sedlaczek, J. (1993). Elementarz pierwszej klasy. Warszawa: WSiP Jamrożek, L., i wsp. (2000). Badam i opisuję. część - Idę do szkoły. Kielce: Wydawnictwo pedagogiczne ZNP Brannon, L. (2002). Psychologia rodzaju. Kobiety i mężczyźni. Podobni czy różni. Gdańsk: GWP Chmura-Rutkowska, I., Ostrouch, J. (2007). Mężczyźni na przełęczy życia: studium socjopedagogiczne. Kraków: Impuls Chomczyńska-Miliszkiewicz, M. (2000). Ukryte przekazy w podręcznikach edukacji psychoseksualnej. Warszawa-Toruń: Forum oświatowe Chomczyńska-Miliszkiewicz, M. (2002). Edukacja seksualna w społeczeństwie współczesnym. Konteksty pedagogiczne i psychospołeczne. Lublin: Wyd. UMCS Chomczyńska-Rubacha, M. (red.) (2006). Role płciowe. Kultura i edukacja. Łódź: Wyd. Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej DeGregorio, E., Carver, Ch. (1980). Type A Behavior Pattern, Sex Role Orientation and Psychological Adjustment, W: Journal of Personality and Social Psychology. Nr 2 (39) (286-293) Dzwonkowska, K. (2004). Problem równości kobiet i mężczyzn w społeczeństwie polskim na początku XXI wieku. W: Malinowska, E. (red.). Sex i gender. Płeć kulturowa i biologiczna. Łódź: Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego Prezentacja przygotowana została na podstawie artykułu „Predyspozycja czy predestynacja? Stereotypy płci i rola szkoły w kontekście rozważań o zdrowiu”, którego tezy zaprezentowane zostały podczas VI Ogólnopolskiego Zjazdu Pedagogicznego „Edukacja - moralność - sfera publiczna ”(Lublin IX.2007) W prezentacji wykorzystano cliparty programu MICROSOFT OFFICE oraz ilustracje z podręczników: BIBLIOGRAFIA:

24. Gapik, L. (1998). Rozwój seksualny człowieka. W: Rzepka, J. (red.). Zagadnienia  prorodzinnej edukacji seksuologicznej i profilaktyki HIV / AIDS. Tom 2. Katowice: Studio Wydawnicze "Agat". Gapik, L. (2004). Zaburzenia rozwoju i funkcjonowania seksualnego. Podstawy diagnostyki i terapii. W: Kościelska, M., Aouil, B. (red.). Człowiek niepełnosprawny. Rodzina i praca, Bydgoszcz: Wyd. Akademii Bydgoskiej Gapik, L. (2006). Funkcjonowanie seksualne w normie i patologii. W: Przegląd Terapeutyczny, Nr1. Uzyskane 20.11.2007: www.ptt-terapia.pl/~ptt/przeglad/01/Gapik_01.pdf Hulewska, A., Ziarko, M. (2002). Zachowania zdrowotne kobiet i mężczyzn – raport z badań. W: Hulewska, A., Ziarko, M., Jasielska, A. (red.). Interdyscyplinarne studia nad płcią. Od polaryzacji płciowej ku depolaryzacji rodzajowej. Poznań: Wyd. Fundacji Humaniora Imieliński, K. (red.) (1985). Seksuologia biologiczna. Warszawa: PWN Jarosz, M. (1997). Samobójstwa. Warszawa: Wyd. PWN Jonczy, M.(2005). Nadłamywanie oczywistości, czyli jak doszło do przygotowania warsztatów genderowych <być kobietą, być mężczyzną>. W: Barska, A., Mandal, E. (red.).Tożsamość społeczno-kulturowa płci. Opole: Wyd. Uniwersytetu Opolskiego Kasperek, E., Piorunek, M., (2000). Promocja zdrowia seksualnego w praktyce oświatowej. W: Gapik L., Woźniak, A. (red.) Terapia w seksuologii - zagadnienia wybrane. Poznań: Interfund Karkowska, M. (2006). Socjalizacja rodzajowa dziewcząt i chłopców a ukryty program edukacji szkolnej. W: Chomczyńska-Rubacha, M. (red.). Role płciowe. Kultura i edukacja. Łódź: Wyd. Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi Kopciewicz, L. (2003). Polityka kobiecości jako pedagogika różnic. Kraków: Impuls Kopciewicz, L.(2007). Rodzaj i edukacja. Studium fenomenograficzne z zastosowaniem teorii społecznej Pierre’a Bourdieu. Wrocław: Wyd. Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP Lew-Starowicz, Z. (1991). Kobieta i Eros. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Lew-Starowicz, z. (1974). Eros, kultura, natura, Warszawa: PZWL Mandal, E.(1992). Wzorce socjalizacji płci a wyjaśnianie przyczyn sukcesu i niepowodzenia zawodowego. W: Psychologia wychowawcza. Nr 4, (218-225)

25. Mandal, E. (2004). Podmiotowe i interpersonalne konsekwencje stereotypów związanych z płcią. Katowice: Wyd. Uniwersytetu Śląskiego • Meighan, R. (1993). Socjologia edukacji. Toruń: Wyd. UMK • Miluska, J. (1996). Tożsamość kobiet i mężczyzn w cyklu życia. Poznań: Wyd. Naukowe UAM • Miluska, J., Boski, P., (red.) (1999). Męskość – kobiecość w perspektywie indywidualnej i kulturowej. Warszawa: Wyd. Instytutu Psychologii PAN • Dokumenty ONZ. Uzyskane 18.11.2007:www.unic.un.org.pl/rownouprawnienie/instrumenty_mn.php • Miluska, J. (2004). Uwarunkowania jakości relacji między kobietami i mężczyznami. W: Kuczyńska, A., Dzikowska, K. (red.). Zrozumieć płeć. Studia interdyscyplinarne II. Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego • Oblacińska, A. (2006). Występowanie otyłości i postrzeganie własnej masy ciała. W: Oblacińska, A., Woynarowska, B. (red.) (2006). Zdrowie subiektywne, zadowolenie z życia i zachowania zdrowotne uczniów szkół ponadgimnazjalnych w Polsce w kontekście czynników psychospołecznych i ekonomicznych. Warszawa: Wyd. Instytutu Matki i Dziecka • Waszyńska, K., Rękoś, M. (2004). Tożsamość płciowa i czynniki ją warunkujące. W: Kuczyńska, A., Dzikowska, K. (red.). Zrozumieć płeć. Studia interdyscyplinarne II. Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego • KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ - Tekst uchwalony w dniu 2 IV 1997 r. przez Zgromadzenie Narodowe. Uzyskane 05.11.2007: www.sejm.gov.pl/prawo/konst/polski/kon.htm • Wycisk, J. (2002). Czy samozniszczenie ma płeć? Autodestruktywne zachowania kobiet i mężczyzn. W: Hulewska, A., Ziarko M., Jasielska, A. (red.). Interdyscyplinarne studia nad płcią. Od polaryzacji płciowej ku depolaryzacji rodzajowej. Poznań: Wyd. Fundacji Humaniora • Wojciszke, B., (red.) (2002). Kobiety i mężczyźni: odmienne spojrzenia na różnice. Gdańsk::GWP • KONWENCJA O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI, zmieniona Protokołem Nr 111, Rzym, 4 XI, 1950 r. Uzyskane 05.11.2007:www.coe.org.pl/re_konw/ETS • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół.

26. (NON) IDEAL STATUS – ACTUAL STATUS ABOUT THE GENDER EQUALITY IN THE EDUCATIONAL PRACTICE The Department of Psychotherapy and Health PromotionFaculty of Educational StudiesAdam Mickiewicz University Poznań Ewelina Flatow eflatow@gmail.com