Bölüm 9 Piyasa Yapısı ve Eksik (Imperfect) Rekabet

1. Bölüm 9Piyasa YapısıveEksik (Imperfect) Rekabet David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005 PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

2. Birçok piyasa, yapı itibariyle iki ayrı uç olan tekel ve tam rekabetin arasında yeralır. • Eksik rekabet altındaki bir firma • Kendi ürettiği mal üzerimde sınırlı bir tekel gücü olduğunu bilir, dolayısıyla • Negatif eğimli talep eğrisi ile karşı karşıyadır • Satacağı ürünün fiyatının, piyasada üretilen ve satılan ürün miktarına bağlı olduğunu bilir.

3. Eksik Rekabet Çeşitleri • Oligopol • Birkaç üreticiden oluşan endüstriye verilen addır. • Firmalar bilir ki, mallarının fiyatı kendilerinin ve diğer rakiplerin kararlarına bağlıdır. • Tekelci rekabetin (monopolistic competition) olduğu bir piyasada • Birbirinin ikamesi olabilecek mallar üreten birçok satıcı vardır. • Her firma ürettiği malın fiyatı üzerinde sınırlı bir etkiye sahiptir.

4. Piyasa Yapısı

5. £ LAC2 LAC3 LAC1 D çıktı Minimum Etkin Ölçek ve Piyasa Talebi (1) • Minimum Etkin ölçek (MES),firmanın uzun-dönem ortalama maliyet eğrisinin yükselmeye başladığı noktadaki üretim miktarıdır. • MES’in piyasa talebine göre büyüklüğünün piyasa yapısı üzerinde önemli etkileri vardır. • DD, endüstri talep eğrisiyken, firmaların ortalama maliyetleri LAC1 gibiyse, MES q1’de olur ve piyasada çok sayıda firma olabilir. q1 q2 q3

6. £ LAC2 LAC3 LAC1 D çıktı Minimum Etkin Ölçek ve Piyasa Talebi (2) • Eğer, ortalama maliyet LAC3 gibiyse, bu piyasa doğal tekel olacaktır. Bir tek firma üretirken başka hiçbir firma piyasaya girip kâr elde edemez. • İki uç durumun arasında, eğer maliyet yapısı LAC2 gibiyse, endüstri talebi, birden fazla firmanın üretim yapmasına olanak sağlayabilir. Bu durumda oluşan piyasa yapısına oligopol denir. q1 q2 q3

7. Tekelci Rekabet Piyasası • Özellikleri: • Piyasa için üreten birçok firma vardır. • Piyasaya yeni firmaların girişi ve çıkışı serbesttir. • Firmalar ürünlerini farklılaştırmaya çalışırlar (product differentiation) • Dolayısıyla, firma negatif eğimli talep eğrisi ile karşı karşıyadır. • Piyasaya giriş çıkışın serbest olması normal üstü kârın olmayacağı anlamına gelir...

8. Tekelci Rekabet Piyasası Dengesi (1) MC • Kısa dönemde, “tekelci rekabetçi” firma DD talep doğrusu ile karşı karşıyadır. Firma MC=MR olan noktada, Q0 kadar üretim yapar ve Q0*(P0-AC0) alanı kadar NORMAL-ÜSTÜ kâr elde eder. • Normal-üstü kârın varlığı, piyasaya yeni firmaların girmesini teşvik eder ve tekil firmaların piyasadaki payları, dolayısıyla karşıladıkları talep miktarı düşer. • Ve firmanın ürettiği mallara olan talep eğrisi DD’ a kayar. P0 AC AC0 DD MR DD’ Q0 Çıktı

9. Tekelci Rekabet Piyasası Dengesi (2) MC • Bu normal-üstü kâr ortadan kalkana kadar, yani piyasa fiyatı ortalama maliyetlere eşitlenene kadar, piyasaya giriş olur. • Firma F’de dengeye gelir. Bu noktada firma NORMAL kâr elde etmektedir. £ AC F P1=AC1 DD’ MR’ Q1 Çıktı

10. Oligopol Piyasası • Sadece birkaç üreticinin olduğu piyasa yapısını ifade eder.. • Oligopolistik endüstrinin özü, firmaların kendi kararlarının endüstrideki diğer rakiplerin kararlarını nasıl etkileyeceğini hesaba katması gerekliliğidir. • Oligopol piyasa “anlaşmalı” ya da “işbirliği etmeme” yapısında olabilir.

11. Anlaşma ve Karteller • ANLAŞMA (Collusion) • Firmaların, aralarındaki rekabeti sona erdirmek ya da sınırlandırmak için yaptıkları gizli ya da açık sözleşme. • KARTEL • İse firmalar arasında bu tür anlaşmaların yasal olarak mümkün olabildiği duruma işaret eder. • Örneğin: OPEC

12. “Anlaşma” ne zaman zorlaşır? • Endüstrideki üretici sayısı fazlaysa • Ürün standardize değilse • Talep ve maliyet koşulları çok sık değişiyorsa • Piyasaya giriş engeli yoksa • Firmalar kapasite fazlasına sahipse

13. Oyun Teorisi: Bazı anahtar kavramlar • Oyun (Game) • Kişinin bir davranışa karşılık verirken başkalarının o davranışa nasıl tepki vereceğini düşündüğü durum. • Strateji • Oyuncunun karşılaşacağı her davranışa karşı vereceği cevapları içeren oyun planı. • Hakim, Baskın (Dominant) strateji • Oyuncunun, karşıdaki oyuncu ne oynarsa oynasın değişmeden kalan en iyi (best) stratejisi.

14. Mahkumlar Açmazı Oyunu (Prisoners’ Dilemma) “çok” ya da “az” üretmek arasında karar vermesi gereken dupol piyasasındaki iki firmayı ele alalım: İki firma da az üretme konusunda anlaşabilseler daha çok kâr elde edebilirler, ancak iki firmanın da baskın stratejisi birbirlerinden bağımsız çok üretmek olduğundan, Nash dengesi (Çok, Çok), ve kârlar da (1,1) olacaktır.

15. Mahkumlar Açmazı • Heriki firmanın da hakim stratejisi “çok” üretmektir. • Dolayısıyla herbiri 1 birim kâr elde eder. • Ancak “az” üretselerdi ikisi de daha çok kazanacaklardı. • Bu, ancak karşı tarafın da “az” üreteceğinden emin olunduğunda karşılaşılabilecek bir durumdur. • Dolayısıyla “anlaşma” karşılıklı fayda sağlayabilir. • Anlaşmanın uygulanabilmesi için, anlaşmadan sapma halinde devreye girecek bir cezalandırma sisteminin olması gerekir. • Bu cezalandırma olmadığı takdirde her iki firma için de bu anlaşmadan sapmak için yeterli sebep vardır.

16. Anlaşma üzerine • Sözünden dönme (cheating) olasılığı, anlaşmalar ya da inandırıcı tehditlerle azaltılabilir. • Söz Verme (Pre-commitment) • Gönüllü olarak gelecekteki hareket alanını daraltan düzenleme. • İnandırıcı Tehdit (Credible Threat) • Anlaşmanın bozulması halinde uygulanabilmesi optimal olacak kadar inandırıcı tehdit. • Firmalar az üretmeye anlaşırlar, herhangi biri bu anlaşmadan cayıp öteki az üretirken kendisi çok üretirse, ihanete uğrayan taraf sonsuza kadar çok üreteceğini belirterek ihanet etmeye yelteneni tehdit eder. Nasıl?

17. Stratejik Giriş Caydırma (Strategic entry deterrence) • Girişi engelleyen bazı düzenlemeler piyasadaki firmalarca bilinçli olarak yapılmış olabilir. Bunlar: • Yokedici fiyat tehdidi (threat of predatory pricing) • Örnek: Pepsi ve Coca-Cola • Bilinçli atıl kapasite tutulması (spare capacity) • Reklam ve AR&GE • Yeni ürün sürme tehdidi • Potansiyel rakipleri gömülü maliyet (sunk costs) altına girmeye zorlayan hareketler….

18. Özet…. • Birbirine zıt tam rekabet ve tekel gerçek hayatta pek görülmeyen iki piyasa yapısıdır. • Günümüzde yaygın olan piyasa yapısı çoğunlukla EKSİK REKABET’tir.

19. Özet (Devam) • Piyasa yapısı ile firma davranışları birarada şekillenir. • Örneğin, dünyadaki tek bor madenine sahip firma, doğal olarak tekel olacaktır. • Potansiyel rekabet olasılığı, piyasadaki firmaların davranışlarını etkileyebilir. • kâr miktarı yüksekse, endüstriye girişler olabilir, bunu önlemek için firmalar promosyon harcamalarına gidip girişi caydırabilir. • İş alemindeki birçok davranış stratejik rekabet kavramıyla açıklanabilir.