Tarama Sorularına Ne Derece Doğru Yanıtlar Verilir?

1. Tarama Sorularına Ne Derece Doğru Yanıtlar Verilir? • Tarama araştırmalarında insanlar gerçekte yaptıklarını değil, ideal olanları yanıtlayabilirler. Çünkü ideal olan toplumun daha fazla beklediği şeydir. “Boş zamanlarınızda ne yaparsınız?” sorusu, kitap okumadığı halde kitap okuyorum biçiminde yanıtlanabilir. Çünkü insanlar kültürlü, iyi eğitimli olmayı isterler. • Bu sorunu çözmek için şöyle bir formül geliştirilebilir: “İnsanların çoğu günümüz koşullarında zaman ve parasal sıkıntılar yüzünden kitap satın alıp okuyamıyor, opera, bale, tiyatro ve sinema gibi etkinliklere gidemiyor. Boş zamanlarınızda neler yaparsınız?”

2. Sorularda dikkat edilecek başka özellikler Bilgi soruları mutlaka pilot testlerden geçirilmeli. Eğer çoğu soru yanıtlanamıyorsa ya sorunun düzeyi düşürülmeli ya da soru değiştirilmeli. Bağlantılı sorular: Bir soru birden fazla soruyu içermemelidir. İlgili soruları peşi sıra koymak gerekir. Örneğin “televizyon seyrediyor musunuz?” gibi bir sorunun peşinden sırasıyla “hangi programları izliyorsunuz?” sorusu gelebilir. “Hangi programları daha sık takip ediyorsunuz?” sorusu gelemez.

3. Soru tipleri Açık uçlu ve kapalı uçlu sorular Açık uçlu soru, yanıtlayıcının serbest şekilde yanıtladığı sorudur. Örneğin “en sevdiğiniz TV dizisi hangisidir?” Yanıtlayıcılar sorunun yanıtını yazarlar. Kapalı uçlu soru, böyle serbest yanıt verme şansı vermez. Adı üzerinde sizi belli seçeneklere kısıtlar. Yanıtlayıcılar seçenekler arasından tercih bulunurlar. Örneğin, “kitap okuma hakkındaki düşüncenizi aşağıdaki ifadelerden hangisiyle dile getirirsiniz?” a) çok yararlı b) yararlı c) bazen yararlı bazen yararsız ç) yararsız d) çok yararsız

4. Açık ve kapalı uçlu sorular İki tip sorunun kendine göre avantajları ve dezavantajları bulunur. Kapalı uçlu soruların yanıtlanması ve değerlendirilmesi daha hızlı ve kolaydır. İlgisizlik ve karışıklıklar önlenir. Kendini iyi ifade edemeyenler için uygundur. Ancak tercihleri sınırlandırır; katılımcılar ilgisiz yanıt verebilirler; istedikleri seçenekleri göremeyenler savruk yanıtlar verir; seçenekler fazlaysa yanıtlayıcıların kafaları karışır; karmaşık gerçekliği basite indirger. Açık uçlu sorular yanıtlayıcılara daha fazla tercih imkanı sağlar. Denekler kendilerini iyi ifade eder. Yaratıcı potansiyellerini ortaya koyarlar. Ancak dezavantajları da vardır.

5. Açık uçlu soruların dezavantajları Ayrıntıları değerlendirmek çok zordur. İlgisiz yanıtlar arasında araştırmacı boğulabilir. Kendini iyi ifade edemeyenler için olumsuzdur. Daha fazla zaman ve çaba harcanır. Bu nedenle duruma, yere ve zamana göre en uygun sorular sorulur. Mesela denek sayısı çok fazlaysa kapalı uçlu sorular sormak uygundur. Ancak bir ankette az da olsa açık uçlu soru sormak karşılaştırmaya olanak vereceği için yerindedir. Örneğin kişiye cinsel tercihleriyle ilgili kapalı uçlu soru soruyorsunuz. Açık uçlu bir soruyla da bunu test edebilirsiniz.

6. Fikrim yok seçeneği Bu seçenek konulmalı mı? Bu konuda tartışma vardır. Bazıları buna karşıdır. Deneklerin düşünme eyleminden kaçınmak için bu seçeneği işaretlediklerini söylerler. Fikrim yok ya da bilmiyorum gibi seçeneklerin önüne geçmek için birkaç yol vardır. İlk olarak bir yer boş bırakılır, diğer seçeneği yazılır. Yanıtlayıcı burayı doldurur. Yanıtlayıcı bu seçeneğe istediği yanıtı verir. Bazen de filtreleme uygulanır. Örneğin, “Televizyon çocuklara zararlıdır tarzında bir görüş var. Bu konuda sizin görüşünüz var mı?” “Hayır (11. soruya geçin), “Evet” (devam edin), “Katılıyor musunuz, katılmıyor musunuz?”

7. Anket formu tasarlamada sorunlar Anketler, yanıtlayıcının çok zamanını almamalıdır. Buna göre sorular hazırlanmalı. Telefonla anket gerçekleştiriliyorsa 10 dakikayı geçmemeli. Postayla ya da elektronik postayla yapılacaksa 4 sayfayı geçmemeli. Ancak denekler eğitimliyseler 15 sayfa olabilir. Sorular nasıl sıralanmalı? En genelden en özele. Önce yaş, okul v.s. Anket bittiğinde teşekkür edilmeli. Soruları dizerken mantıksal sıra takip edilmeli. Örneğin medyayı sık takip ediyor musunuz? sorusundan önce televizyonu sık takip ediyor musunuz? sorusu gelmemeli. Bu durumda televizyonu medyadan saymamak gibi yanlış ve tuhaf bir durum ortaya çıkar.

8. sorunlar Soruların soruluş sırası yanıtlarda çok etkili olabilmektedir. Örneğin, “sizce Türkiye, İranlı gazetecilerin Türkiye’ye girmesine ve haberleri sansürlemeden kendi ülkelerine göndermelerine izin vermeli midir?” sorusundan sonra “Sizce İran, ……..izin vermeli midir?” sorusu gelebilir. Ancak ikinci soru başa geçerse bu defa yanıtlar çok farklılaşabilir. Ya da sapkınlık konusunda bir araştırma yapılıyorsa en marjinal durumdan, örneğin adam öldürmekten görece daha zararsız bir duruma, örneğin içkili araba kullanma gibi, bir suça doğru sorular sıralanırsa sonrakilerin doğru yanıtlanma olasılığı fazladır.

9. Tarama Türleri Postayla anket. Avantajları: Ucuzdur. Tek bir kişi yürütebilir. Geniş coğrafi birimlerde anket yürütülebilir. Denek, uygun zamanda yanıtlar. Anonimlik sağlar. Dezavantajları: Geri dönme oranı az. Üstelik hatırlatma mektuplarıyla maliyet artar. Araştırmacı, anketi kimin yanıtladığını ve hangi koşulda anketin yanıtladığını deneyimleyemez. Örneğin ankette bilgi sorusu var: Ya, kitapta cevap bulunup gönderilirse? Ya soruyu örneğin eşiyle birlikte yanıtlarsa?

10. Telefonla görüşmeler Avantajları: Günümüzde genellikle bilgisayara kaydedilmiş insan sesleriyle cep telefonlarından yapılmaktadır. Postayla anketten daha pahalı olabilmesine karşın en uzak mesafedeki insanlara ulaşılmaktadır. Yanıtlayıcıların yanıtlama yüzdesi yüksektir. Dezavantajları: Görece yüksek maliyetli ve kısıtlı zamanda görüşme söz konusu. Görüşme uzunluğu kısa. Telefonu olmayanlara ulaşılamaz. Görsel yanıt gerektiren sorular yanıtlanamaz. Açık uçlu soruların kullanılması zordur.

11. Yüzyüze Görüşmeler Avantajları: En yüksek yanıtlama oranına sahip görüşmelerdir. En uzun anketler bile yapılabilir. Görüşmeci ile yanıtlayıcı birbirlerinin tepkilerini görebilir. Her türlü soru sorabilir. Dezavantajlar: Yüz yüze görüşmelerin en büyük dezavantajı yüksek maliyet. Ayrıca görüşmeci ve denek birbirlerini etkileyebilir. İNTERNET Avantajları: En maliyetsiz ve hızlı taramalar arasında alır. Tasarımda esneklik var. Kağıt, postalama masrafları yok. Dezavantajları: Gizlilik ve herkese ulaşma sorunu var. İnternete erişim sağlayamayan en alt kesimlere ulaşılamaz. Yanıtlayıcı gizliliğinde sorunlar var. IP adresiyle yanıtlayıcı bulmak mümkün. Anketlerin yanıtlanmasında teknik sorunlar da yaşanır.

12. Görüşme ve Tarama Görüşmesi Görüşme, genel olarak saha araştırmalarında daha fazla yapılır. Araştırmacılar örneğin bir televizyon dizisinin izlenme alışkanlıkları veya alımlanması üzerine izleyicilerle görüşmeler yapabilir. Ancak görüşme uzun sürdüğü ve derinlemesine bilgi edinildiği için az sayıda kişiyle görüşme yapılır. Bir araştırma ne kadar derinleştirilirse görüşülen kişi sayısı azalır. Tarama görüşmesi biraz daha farklıdır. Hazırlanan anketler kadar kişiyle görüşme yapılır. Ancak herkese aynı sorular sorulur, farklı sorular sorulmaz. Ankete bağlı kalınmak zorunludur. Bu nedenle standart bir sürede görüşme biter. Sıradan, samimi bir sohbet değildir. Sohbet, anket soruları etrafından gider.

13. Tarama görüşmesi Önemli sorun, yanıtlayıcıların kendisinden ne beklendiğine göre hareket edebilmesidir. Her ne kadar araştırmacı profesyonel bir rol benimsese de denekler ankete ve anketçiye farklı bir gözle bakabilirler. Denek, anketçi ile kendisi arasındaki görüşmeyi samimi bir görüşme olarak nitelendirebilir. Bazıları, anketçinin kendilerini kandırmaya çalıştıklarına inanırlar. İşte, denekler bu algılamalarına göre yanıtlar verebilirler. Gerçekten hissettiklerini, gerçek deneyimlerini ve özelliklerini yanıtlamak yerine araştırmaya ve araştırmacıya yönelik algılarına göre cevap verirler.

14. Tarama Görüşmesi Bunu önlemek için araştırmanın amacını baştan açıklaması gerekli. Deneklerin kimliklerinin bilinmediği ve bu nedenle verilen bilgilerin denekler için problem teşkil etmediği vurgulanmalı. Bu, hem anket sorularında hem de sözle dile getirilmeli. Ayrıca, görüşmeci, yanıtlayıcının her türlü ifadesinde yargılayıcı ve sorgulayıcı olmaktan uzak durmalıdır. Örneğin cinsel yaşamla ilgili açık uçlu bir soru var. Soru, sesli olarak soruluyor. Yanıtlayıcı, samimi olarak ve her türlü marjinal davranışlarını ele verecek tarzda yanıtlıyor. Tarama araştırmacısı deneklerin mimiklerine dahi dikkat etmeli, onlara yönelik sorgulayıcı tavır almakta kaçınmalı, yanıtı olduğu gibi yazmalıdır. Şayet denek, araştırmayıcıya anlattıkları hakkında fikrini sorarsa, araştırmacı, bunun bilimsel bir çalışma olduğunu, kendisinin bu konuda bir fikir beyan etmesinin yanlış olduğunu belirtebilir.

15. Tarama Görüşmesi Dışındaki Görüşmeler Peki, tarama araştırması dışında hangi görüşmeler olur? 1) Derinlemesine görüşme: Sahada, doğal ortamda, nitel çalışmalarda. 2) Gazetecilik görüşmesi: Gazetelerde röportaj olarak bildiğimiz görüşmeler. Bazen de haberi tamamlamak için birisiyle görüşme yaparız. Gazeteci, elde ettiği bilgileri kendi bağlamlarında kullanır. 3) İş ve eğitim görüşmesi: İşe girmede veya eğitim alanında ilerlemek isteyenler görüşmeler yaparlar. Yüksek lisans, doktora ve doçentlik ilerlemelerinde de keza görüşmeler olur. Görüşmeler, genellikle yazılı sınava ek olarak ortaya çıkar.

16. Diğer Görüşme Türleri • Yardım Görüşmesi: Burs almak isteyen öğrenciden, değişik sosyal ve iktisadi yardımlar almak isteyen kişilere kadar bir dizi kişiyle yapılan görüşmelerdir. • Eğlence Görüşmesi: Televizyonda talk show programlarında olduğu gibi. Ana amaç seyircide haz uyandırmaktır.

17. Sıradan Sohbet ile Tarama görüşmesi farklıdır • Sıradan sohbet kendi içinde akar. Tarama görüşmesinde sorular görüşmeci tarafından sorulur. • Duygular ve düşünceler sıradan sohbette paylaşılır. Tarama görüşmesinde ise yalnızca yanıtlayan duygularını ve fikirlerini açığa vurur. • Tarama görüşmesinde görüşmeci yargılayıcı değildir ve yanıtlayanın fikirlerini veya inançlarını değiştirmeye çalışmaz. • Görüşmeci, konunun yönünü ve gidişatını kontrol etmeye çalışır tarama görüşmesinde. • Görüşmeci cana yakın olsa bile, ciddi ve tarafsız bir tonu korumaya çalışır.

18. Görüşme safhaları • Önce görüşmenin amacı, nedeni, kapsamı belirtilir. • Sorular deneğe verilir, yanıtlaması istenilir; ya da soruları görüşmeci kendisi sorar ve kodlar. • Eğer görüşmeci yanıtı kendisi yazıyorsa, yanıtı olduğu gibi yazmalıdır. Argo, küfür herşey kağıda geçirilmelidir. Özetlenmemelidir. • Ayrıca açık uçlu yanıtlarda bazı belirsizlikler varsa, araştırmacının sondaj yapma hakkı vardır. • Sondaj, belirsiz bir yanıtın netleştirilmesi, eksik bir yanıtın tamamlanması veya konuyla ilgili bir yanıt için tarafsız bir taleptir. • Bazen duraksayarak, bazen baş eğilerek, kaş çatılarak bu yapılabilir. Soru tekrarlanabilir. Ya da “ne demek istiyorsunuz?” “Biraz açar mısınız?” gibi sorularla eksiklikler tamamlanabilir.

19. Görüşmenin safhaları • Son aşama bitiştir. Teşekkür edilir. • Daha sonra görüşme sırasındaki bazı durumlar not alınabilir. Yanıtlayıcının ruh hali, aniden odaya birisinin girmesi gibi… • Sondaj örnekleri: “Mesleğiniz nedir?” “Serbest” “Tam olarak ne iş yapıyorsunuz?” (Son soru sondaj sorusudur). Başka bir örnek: “Hafta sonları kaçta kalkarsınız?” “Geç kalkarım.” “Tam olarak saat kaçta?” (Son soru sondaj sorusudur.”

20. Görüşmeci taraflılığı • Görüşmeleri etkileyen etmenleri en aza indirmak gerekir. Ancak görüşmeler sadece o sırada gerçekleşen teknik aksaklıklardan etkilenmez, verili etmenler de görüşmeleri etkiler. Örneğin çağımızda insanların zihnine “aptal sarışın” imgesi kazılıdır. Görüşmeci Marilyn Monroe’yu hatırlatan bir bayansa, vereceğimiz yanıtlar da ona göre biçimlenebilir. Bu nedenle görüşmecilerin fiziki görünüşü dahi görüşmeyi etkiler. • Görüşmenin gerçekleştiği yer, bağlam, tonlama, ruh hali yanıtları farklılaştırır. Soruların bahçede kuş cıvıltıları arasında sorulmasıyla, daha loş ve kapalı bir ortamda sorulması arasında farklı sonuçlar çıkacaktır. • Sayfa 448’deki tabloyu inceleyiniz.

21. Anketçi böyle bir bayansa acaba yanıtlar değişebilir mi?

22. Etik Sorunlar • Mahremiyet • Araştırmada hile yapma. Doğru ve açık olunmalı. • Araştırmanın kötüye kullanılması • Sahte tarama: örneğin bir su arıtma cihazı satılacak. Ama bu olmasına karşın su temizliği ile ilgili anket yapmak istenildiği belirtiliyor. • Tarama sonuçları medyada bildirildiğinde, araştırmayı kimin yaptığı, araştırmanın nasıl yapıldığı, örneklemin nasıl seçildiği gibi pek çok bilginin verilmesi gerekir. Verilmez ise etik sorunlar doğar.

23. Anket sorularına örnekler • Bu anket, televizyon dizilerinin etkileri konusunda hazırlanan bir araştırmanın parçasıdır. Araştırmanın bulguları bilimsel amaçlı olarak kullanılacaktır. Deneklerin anketi doğru yanıtlamaları bu açıdan önemlidir. • A) Kişisel özellikler: Yaşınız: Mesleğiniz: Cinsiyetiniz: Oturduğunuz Semt:

24. Anket Soruları • B) Televizyon izleme davranışları • 1) Televizyonda yerli dizi izler misiniz? a) evet b) hayır (yanıtınız evet ise 2.sorudan devam ediniz) • 2) İzlediğiniz diziler hangileridir? • 3) En sık izlediğiniz dizilerden en az izlediğinizi dizilere doğru sıralama yapabilir misiniz? • 4) Dizileri en fazla hangi ortamda izliyorsunuz? a) evde b) halka açık yerlerde (kahve, birahane gibi) c) komşularda d) diğer: …………………. • 5) Dizileri en fazla yalnız mı yoksa başkalarıyla birlikte mi izlersiniz? a) yalnız b) aileyle birlikte c) komşularla birlikte d) tanımadığım kişilerle e) diğer: …….. • 6) Dizilerde beğendiniz karakterlerden beş tanesini belirtebilir misiniz?

25. Ödev • Kitabınızda ilgili yerleri ve derste anlatılanları dikkate alarak herhangi bir konuda anket soruları hazırlayınız. Önümüzdeki derse getiriniz.