GENEL TOKSİKOLOJİ TOKSİKOLOJİYE GİRİŞ

1. GENEL TOKSİKOLOJİTOKSİKOLOJİYE GİRİŞ

2. TOKSİKOLOJİ =Zehir Bilgisi Toxicon = Zehir Logos =Bilgi

3. Toksikoloji, kimyasal maddelerin canlı organizmalarda sistemler üzerinde istenmeyen, zararlı, olumsuz sonuçlar oluşturan etkileşmelerini inceleyen bir bilimdir. Toksikoloji, zehirlerin kaynakları, canlı yapıdaki (insan, hayvan, bitki gibi) fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkileri, zehirlerin toksikokinetiği, zehirlenmelerin klinik, kimyasal, biyolojik ve anatomopatolojik tanısı, sağaltımı ve korunmasından bahseden bir bilim dalıdır.

4. Toksikolojinin tarihi gelişimi Zehir kavramının geçmişi insanlık tarihi kadar eskidir. Avlanma, savaş ve suikast için hayvan zehirlerinin ve bitki ekstraktlarının kullanımı ilk insanla başlamıştır. Tarih öncesi insanlar bazı bitkileri zararlı, diğerleri güvenli diye ayırmışlardır. Aynı şekilde yılanlar ve diğer hayvanlar için de benzer doğru sınıflamalar yapılmıştır.

5. Eski Çağlar Ebers Papirüslerinde ilk zehirler (M.Ö. 1500) Arsenik - Akonitin Antimon - Siyanojenik glikozidler Kurşun - Hemlock (baldıran) Opium • Tıbbın babası kabul edilen Hipokrat (MÖ 460-377) birçok zehiri ve bunların tedavilerini tanımlamış, klinik toksikoloji prensiplerinden ilk defa bahsetmiştir. Zehirlenmelerin tedavisinde yapılacaklar konusunda bilgiler vermiştir. Böylece toksikolojinin ilk temel kavramları ortaya konmuştur.

6. Eski Çağlar Socrates baldıran otu zehiri (poison hemlock) ile zehirlenerek öldürüldü (M.Ö. 403). Conium maculatum

7. Eski Çağlar Locusta Roma İmparatoru Nero’nun annesi Agrippina Nero’un üvey babası Claudius’u Amanita phalloides’le zehirledi. • Kleopatra (M.Ö. 69-30), Kobra yılanının zehiriyle intihar girişiminde bulundu

8. Eski Çağlar CO gazından zehirlenen Bizans imparatorları Julian Apostate Jovian (M.S.331-363)(M.S. 334-364)

9. Eski Çağlar (antidotlar) “moli” (en eski antidot datura stromonium gibi zehirli bitkilere karşı kullanılan bir bitki) “alexipharmacia veya theriac” (evrensel antidot, yabani kekik, maydanoz, rezene, meru ve anmi) “mitridatum” örümcek, yılan, akrep ve diğer deniz canlılarına karşı koruyucu “galen”: zehirli yılan eti, ada soğanı, opium alkaloidleri gibi 73 maddeden oluşuyor Antidot hazırlayan ünlü merkezler Kahire, Venedik, Floransa, Cenova ve İstanbul

10. Orta Çağ Paraselsus (1493-1541) “Tüm maddeler zehirdir. İlacı zehirden ayıran dozudur.” Toksikolojinin bilimsel temelleri- Toksisitenin göreceli bir kavram olduğunu, toksik özelliklere ve doza bağlı olduğunu ifade eden rönasans adamıdır. Doz-cevap kavramını, toksik etki-kimyasal yapı ilişkilerinden, çevresel faktörlerden ve mesleki toksikolojiden söz eden ilk kişidir.

11. Orta Çağ (Mesleki Toksikoloji) “Madenci Hastalığı ve Madencilerin Diğer Hastalıkları” (Paraselsus) “Bernardo Ramazzini” tarafından yazılan kitapta (1700) mesleki toksikolojinin standartları kondu “Johnny Depp as The Mad Hatter”

12. 18.-19. Yüzyıl gelişmeleri(Analitik Toksikolojinin Gelişimi) Bonavature Orfila (1787-1853) modern toksikolojinin babası, adli eksper, Traite des Poisons (1814)’un yazarı

13. 18.-19. Yüzyıl gelişmeleri (Analitik Toksikolojinin Gelişimi) Arseniğin analizi ile ilgili araştırmalar Froncois Magendie (1783-1855) emetin, striknin ve siyanürün etki mekanizmaları Claud Bernard (1813-1878) CO ve kürarın etki mekanizmaları • Louis Lewin (1850-1929) farmakolojik ve toksikolojik mekanizmalar arasındaki farklılığı ilk olarak vurgulayan bilim adamı

14. Toksikolojik Eserler • MÖ 370-286- Theophrastus, De Historia Plantarum isimli zehirli bitkilerden de söz eden bir kitap yazmıştır. • Yunanlı doktor Dioscorides, zehirleri bitkisel, hayvansal ve mineral zehirler olmak üzere ilk defa sınıflamıştır. Aynı zamanda zehirlenmelerde kusmanın yararı, korozif ajanlar ve yılan zehirleri ile ilgili tedavi yaklaşımlarından bahsetmiştir.

15. Yunanlı bilim adamı Dioscorides’ e göre (M.S. 40-80) Materia Medica’da zehirlerin kaynaklarına göre sınıflandırılması Hayvan zehirleri Bitki zehirleri Mineral zehirler Toksikolojik Eserler

16. Toksikolojik Eserler • Meşhur tıp bilgini İbni Sina (MS 980-1037) • “Kitap Al Kanun Fıt Tıbb” adlı eserinde ilaç ve zehirlere karşı kullanılabilen antidotları tanımlamış ve arsenik trioksitin özelliklerini açıklamıştır. Ibni-Sina (Avicenna)

17. Toksikolojik Eserler • 1880’lerde kloroform, dietil eter, karbonik asit gibi ~10.000 organik bileşik sentez edilmiştir. • Orfila (1783-1853) doğal ajanların toksisitesi konusunda ilk ana kitabı yazmıştır (1815). Otopsi materyalinin zehirlenmelerde delil olarak kullanılabileceğini ve bu amaçla kimyasal analizleri sistematik olarak ortaya koyan ilk toksikologtur (1818). Toksikolojiyi bağımsız bir disiplin olarak ele alan ilk kişidir.

18. Tarihte ToksikolojikFelaketler (Gazlar) Pompei (M.S. 79), Vezüvün patlaması, 2000 ölü I. Dünya Savaşında klorin, fosfor, hardal gazı, 100,000 ölü, 1.2 milyon yaralı II. Dünya savaşında Zyklon B (HCN) gazı ile milyonlarca insan öldürüldü İran-Irak Savaşında (1982) hardal gazı kullanıldı. Metilizosiyanat, Bhopal, Hindistan (1984) 1984>2000 ölüm, 200,000 yaralı Sarin, Matsumoto, Japonya, 1994, birkaç ölü, çok sayıda yaralı) Sarin, Tokyo, 1995, metroda terörist saldırıda 11 ölü, 5510 yaralı

19. Toksikolojinin alt-bilim dalları • Genel Toksikoloji • Klinik Toksikoloji • ForensikToksikoloji • Mesleki Toksikoloji • Çevresel Toksikoloji • Ekotoksikoloji • Analitik Toksikoloji • İlaç Toksikolojisi • Biyokimyasal Toksikoloji • Gıda Toksikolojisi • Fitotoksikoloji • …

20. Klinik Toksikoloji İlaçlar ve diğer kimyasal maddelerle meydana gelen zehirlenmelerin tedavisi ve yeni tedavi yaklaşımlarının geliştirilmesi ile uğraşır. Mesleki Toksikoloji Çalışma ortamında kişinin maruz kaldığı zararlı maddelerin etkisinden kişiyi korumak ve çalışma ortamını sağlık açısından daha güvenli yapmak amacına hizmet eder. Çalışma ortamındaki kimyasal maddelerin müsaade edilebilir düzeylerini belirler, denetler, risk değerlendirmesini yapar.

21. Analitik Toksikoloji Toksik maddelerin kalitatif ve kantitatif analizi için analitik kimya ve genel toksikoloji amaçlarının ve yöntemlerinin uygulanmasıdır. Forensik Toksikoloji Ölüme yol açan, insana veya mala zarar veren bir ajanın nitel ve nicel olarak tanımlanabilmesi için uğraşır. Kimyasal maddelerin zararlı etkilerinin tıbbi ve yasal yönleri ile ilgilenir. Yasal amaçlarla toksikolojinin kullanımıdır. Adli Toksikoloji olarak da adlandırılır.

22. Çevresel Toksikoloji (Ekotoksikoloji) İnsanlara ve ekolojik çevredeki tüm yararlı organizmalara zararlı etkileri olan çevresel kirlenme etkilerini inceler. Besin, su, hava, toprak kirleticileri ve bunların ekosistemdeki etkileri ile ilgilenir.

23. Toksikoloji ile ilişkili başlıca bilim alanları: Farmakoloji Moleküler biyoloji Genetik Mikrobiyoloji Halk Sağlığı Ekoloji Biyokimya TOKSİKOLOJİ Patoloji Kimya Biyoloji İmmunoloji Fizyoloji Epidemiyoloji Endüstriyel hijyen İstatistik Mühendislik

24. TOKSİKOLOJİ TANIMLAYICI (Descriptive) TOKSİKOLOJİ: Tanımlayıcı, ayırıcı toksisite testleri DÜZENLEYİCİ (Regulatory) TOKSİKOLOJİ: Düzenlemeler MEKANİSTİK (Mechanistic) TOKSİKOLOJİ: Mekanizmaları aydınlatıcı

25. Mekanistik Toksikoloji Canlı organizmalarda toksik etkilere neden olan kimyasalların tanımlanması için hücresel, biyokimyasal ve moleküler mekanizmaların anlaşılmasıyla uğraşır. Mekanistik uygulamaların çalışma sonuçları toksikolojinin pekçok alanında önemlidir. Mekanistik veriler daha güvenilir alternatif kimyasal dizaynı ve üretimi için gereklidir.

26. Tanımlayıcı Toksikoloji Direkt olarak toksisite testleri ile ilgilenir. Güvenirlilik değerlendirmesi ve düzenlemeler için bilgi sağlar. Deney hayvanlarında yapılan toksisite testlerinin dizaynı ile insanda risk değerlendirmesine olanak verir. İnsanda istenmeyen etkileri sınırlar. Mekanistik toksikolojinin geliştirdiği hipotezlere katkıda bulunur. Mekanistik ve tanımlayıcı toksikolojinin düzenleyeci toksikolojide anahtar rolleri vardır.

27. Düzenleyici Toksikoloji Tanımlayıcı ve mekanistik toksikolojiye dayalı verileri kullanarak ilaç veya diğer kimyasallar için yasal düzenlemeler yapar. FDA- Food and Drug Administration Piyasada satılan ilaç, kozmetik ve gıda katkı maddelerinden sorumludur. EPA- Environmental Protection Agency Çevredeki insektisit, fungusit, rodentisit ve diğer kimyasallardan sorumludur. OSHA- Occupational Safety and Health Administration of the Department of Labor İşyerilerinde güvenli ve sağlıklı şartların olmasını sağlar.

28. Zehirli maddelerin sınıflandırılması • Kaynaklarına göre • Bitkisel • Mineral • Hayvansal • Sentetik • Enerjetik • Analitik özelliklerine göre • Uçucu zehirler • Uçucu olamayan organik zehirler • Metalik zehirler • Zehirli anyonlar

29. Kimyasal yapılarına göre • İnorganik • Organo-metalik • Organik • Fiziksel özelliklerine göre • Gazlar • Buharlar • Katı tanecikler • Patlayıcı, parlayıcı, çözücüler ve katkı maddeleri

30. Farmakolojik ve toksikolojik etkilerine göre • MSS’ni uyaranlar ve çırpınmalara sebep olanlar • MSS’ni baskı altına alanlar • Çevresel etkili sinir zehirleri • Protoplazma zehirleri • Kas zehirleri • Karaciğer zehirleri • Böbrek zehirleri • Solunum sistemi zehirleri • Göz zehirleri • Kan ve kan yapıcı organ zehirleri