Orð á hreyfingu Orð og orðanotkun tengd samkynhneigð

1. Þóra Björk Hjartardóttir Háskóla Íslands Samtökin ’78 Samkynhneigð í menningu samtímans 14. febrúar 2003 Orð á hreyfinguOrð og orðanotkun tengd samkynhneigð Orð á hreyfingu

2. Frasar Orð eru til alls fyrst Orð eru máttug Af orðunum skuluð þér þekkja þá Orð meiða Orð á hreyfingu

3. Uppbygging • Viðbrögð sem orð geta vakið hjá okkur. • Hverju miðla orð og hvað felst í merkingu orða? • Slangur, bannorð, skrautyrði, málsnið. • Málstýring í hugmyndafræðilegum tilgangi. • Aðgerðir til afnáms gildishlaðinna orða eða orðamerkingar. • Barátta samkynhneigðra til að festa í sessi orðin hommi og lesbía. Orð á hreyfingu

4. Drykkjarílát • bolli, kanna, mál, krús, fantur, dallur • Drykkjarílát með hanka, kringlótt og ekki á fæti. Orð á hreyfingu

5. Dýr • hestur, fákur, gæðingur, meri, bikkja, jór, trunta, tryppi Orð á hreyfingu

6. Samkynhneigðir • samkynhneigður, kynvillingur, kynhverfur, kynhvarfi, hómósexúal, öfugur, hommi, lesbía, lessa, öfuguggi, attaníossi, hýr, á línunni, sódó, hinseginn, ónáttúra, sódómíti, álfur, gei Orð á hreyfingu

7. Viðbrögð • Samfélagsleg • Merkingarmiðið og tilvísunin snertir viðkvæmt svið, jafnvel bannhelgt svið. • Málsamfélagsleg • Slangurorð: ‘ljótari’ orð, ‘ófínni’ eða ‘verri’ heldur en orð sem þykja við hæfi við allar aðstæður. • gemsi, gæi, plana, starta • fax, meila, djóka Orð á hreyfingu

8. Drykkjarílát og dýr • bolli, kanna, mál, krús, fantur, dallur • fantur • Þykkur leir, beinn niður • hestur, fákur, gæðingur, meri, bikkja, jór, trunta, tryppi Orð á hreyfingu

9. Máltákn /h-e-s-t-u-r/ ____________ form _____________ merkingarmið Orð á hreyfingu

10. Form og merkingarmið F hlutlaust ____________ M hlutlaust F ljótt _____________ M hlutlaust F hlutlaust ____________ M ljótt F ljótt ________ M ljótt Orð á hreyfingu

11. Flokkar orða Orð á hreyfingu

12. Slangur • Kraftmikið orðfæri. • Tilfinningaleg skírskotun en laust við viðkvæmni og tepruskap. • Léttúð og kaldhæðni. • Skammur líftími. • Hópamál • Samstaða, samsömun • Einnig almennrari útbreiðsla. • Í óformlegu talmáli - óformlegt málsnið. Orð á hreyfingu

13. Skrauthvörf • Á viðkvæmum sviðum í stað bannyrða. • Bannyrði: • Ekki má nefna hlutina sínu rétta nafni. • Önnur orð til að fela merkingu sem vekur óþægilegar kenndir. • sá guli í stað orðsins þorskur • getnaðarlimur • foli, vinurinn, litlimaðurinn, fugl, skaufi, verkfæri, spjót Orð á hreyfingu

14. Orðanotkun • vera á línunni • Nafngiftir innan hópsins. • Fjólukaffi • Samtökin ’78 • Félag hómósexúal fólks á Íslandi • -> Félag lesbía og homma á Íslandi (1981) Orð á hreyfingu

15. Gildishlaðin orð • Hafa alltaf verið til. • Munu alltaf vera til. • Aðgerðir fyrr og síðar til að útrýma þeim og mynda ný í staðinn. • þroskahamlaður <- fáviti • fáviti -> vangefinn -> þroskaheftur -> þroskahamlaður Orð á hreyfingu

16. Málstýring • Í nýyrðasmíð. • Í málfarsleiðréttingum í skóla og opinberum miðlum. • Í einföldun á stíl á reglugerðum og lögum frá hinu opinbera. • Í opinberri stafsetningu. • Í leiðbeiningum til einstakra hópa um viðeigandi málnotkun. • Í afnámi gildishlaðinna orða. Orð á hreyfingu

17. Afnám gildishlaðinna orð • Almenningur? • Hinn opinberi vettvangur? • Fagaðilar? • Minnihlutahópar? • Allt þetta fernt? • Af sjálfu sér? Orð á hreyfingu

18. Opinber vettvangur • Mismunun ekki leyfð hvorki til orðs né æðis. • Niðrandi tungutak líðst ekki. • Gildishlöðnum orðum hafnað – ný mynduð í staðinn. • brjálaður -> geðveikur -> geðfatlaður • Í kjölfar samfélagsbreytinga fylgir nýr veruleiki. • lausaleikskrói -> barn einstæðs foreldris Orð á hreyfingu

19. Orðakeðja • Ef viðhorf breytast ekki samhliða umskiptum orða verða til ný gildishlaðin orð. • fáviti -> vangefinn -> þroskaheftur -> þroskahamlaður • óþekkt -> ofvirkni -> athyglisbrestur • kalkaður -> gleyminn -> minnistruflaður - > heilabilaður • sjúklingar -> vistmenn -> heimilisfólk • gamall -> aldraður ->fullorðinn Orð á hreyfingu

20. Minnihlutahópar • Knýja sjálfir á um umskipti gildishlaðinna orða. • Réttinda- og sýnileikabarátta. • Skilgreina sig sjálfir – nefna sig sjálfir. • Hafna forsjárhyggjuleiðinni. • Grípa vopnið og varpa því tilbaka. • Nota niðurlægjandi orð sjálfir og fara fram á að aðrir geri það líka => afmá niðrandi aukamerkingar. Orð á hreyfingu

21. hommi og lesbía • Samkynhneigðir vildu nota um sjálfa sig á opinberum vettvangi. • Tvöfaldur ljótleiki: • Merkingarmið: bannhelgt svið • Form: slangur, slettur • “Hommar, lesbíur. Munið fundinn í kvöld. Samtökin ’78” Orð á hreyfingu

22. Ástæður • Ekki bara þöggun eða tepruskapur. • Ríkisútvarpið – opinber vettvangur. • Ákveðinn staðall: efnisstaðall, málstaðall. • Málstaðall • Leyfir ekki tungutak mismunar og niðurlægingar. • Leyfir ekki slettur og slangur. • Leyfir ekki óformlegt málsnið. Orð á hreyfingu

23. Hvað felst í aðgerðinni? • Knúið á um færslu á orðum úr 4. flokki í 1. flokk. • Útvíkkun á hinu formlega málsniði hjá ríkisútvarpinu. • Gera slangur að almennum orðaforða. • Gera slettur að tökuorðum. • Koma á reglu í hugtakanotkun, gera orð að staðalorðum. Orð á hreyfingu

24. Form og merkingarmið F hlutlaust ____________ M hlutlaust F ljótt _____________ M hlutlaust F hlutlaust ____________ M ljótt F ljótt ________ M ljótt Orð á hreyfingu

25. Flokkar orða Orð á hreyfingu

26. Mannlífið Orð á hreyfingu