Woonzorgdecreet: Het ouderenbeleid van de toekomst

1. Woonzorgdecreet:Het ouderenbeleid van de toekomst Steven Vanackere Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin

2. Het woonzorgdecreet: wie maakt het waar? Vraagstelling van de initiatiefnemers van deze studiedag: Timing woonzorgdecreet Toelichting woonzorgdecreet Hoe verloopt de regie van de samenwerking tussen thuiszorgvoorzieningen en de residentiële sector? Welke verwachtingen heeft het beleid t.a.v. de sector? Timing: Het ontwerp van woonzorgdecreet werd definitief goedgekeurd door de Vlaamse Regering op 14 november 2008 en wordt op dit ogenblik behandeld in het Vlaamse Parlement. Vorige dinsdag was er een hoorzitting in de commissie voor welzijn, volksgezondheid en gezin. Na de Kerstvakantie zullen de besprekingen in deze commissie aanvatten. Wellicht zal het decreet kunnen goedgekeurd worden in februari 2009. Het is weliswaar de Vlaamse Regering die bepaalt wanneer het decreet in werking treedt. De Vlaamse Regering kan daarbij gefaseerd te werk gaan, en hoeft niet alle bepalingen in het decreet gelijktijdig in werking te laten treden. De inhoudelijke voorbereiding van een eerste fase van uitvoering van het woonzorgdecreet is reeds aangevat op mijn kabinet. Daartoe vindt er op dit ogenblik heel wat overleg plaats met de sector. De toelichting van het woonzorgdecreet zal het centrale thema zijn van mijn presentatie. Doorheen deze toelichting zal ik ook een reactie geven op de gestelde vragen ivm de regie van de samenwerking en de verwachtingen van het beleid t.a.v. de sector.Timing: Het ontwerp van woonzorgdecreet werd definitief goedgekeurd door de Vlaamse Regering op 14 november 2008 en wordt op dit ogenblik behandeld in het Vlaamse Parlement. Vorige dinsdag was er een hoorzitting in de commissie voor welzijn, volksgezondheid en gezin. Na de Kerstvakantie zullen de besprekingen in deze commissie aanvatten. Wellicht zal het decreet kunnen goedgekeurd worden in februari 2009. Het is weliswaar de Vlaamse Regering die bepaalt wanneer het decreet in werking treedt. De Vlaamse Regering kan daarbij gefaseerd te werk gaan, en hoeft niet alle bepalingen in het decreet gelijktijdig in werking te laten treden. De inhoudelijke voorbereiding van een eerste fase van uitvoering van het woonzorgdecreet is reeds aangevat op mijn kabinet. Daartoe vindt er op dit ogenblik heel wat overleg plaats met de sector. De toelichting van het woonzorgdecreet zal het centrale thema zijn van mijn presentatie. Doorheen deze toelichting zal ik ook een reactie geven op de gestelde vragen ivm de regie van de samenwerking en de verwachtingen van het beleid t.a.v. de sector.

3. “Zo lang mogelijk zo zelfstandig mogelijk blijven” Een omgeving die voldoende veiligheid en kansen op autonomie biedt: Thuis Na verhuis naar een aangepaste woning In een collectieve woonzorgvorm ?Het woonzorgdecreet wil hiertoe bijdragen door stimulansen te bieden en hindernissen weg te nemen De groep ouderen groeit niet alleen maar wordt ook heterogener. Zowel naar leeftijd, gezinssamenstelling, economische status, zorgbehoefte,… zullen ouderen onderling verschillen. Deze verscheidenheid zal zeker ook merkbaar zijn in hun woon- en zorgwensen: van thuis wonen over groepswonen over beschut tot residentieel wonen, al dan niet gecombineerd met het krijgen van hulp en zorg. Het zorgtraject van zorgbehoevende personen en ouderen wordt met het nieuwe decreet minder rechtlijnig dan vroeger (van zelfzorg over mantel- en thuiszorg naar serviceflats, rusthuis en RVT) maar raakt meer geënt op de moderne ‘grillige’ levensloop van mensen (met meer aandacht voor de ondersteuning van de wisselende woon- en zorgwens van ouderen). Misschien neemt de samenleving vandaag te snel zaken uit handen van de ouderen. De combinatie van zorg, wonen en leven die rusthuizen vandaag leveren, is hiervan een voorbeeld. Kiezen voor de verhuis naar een woonzorgcentrum is immers een zwart-wit keuze: het is alles of niets. We zoeken in het nieuwe decreet naar ruimere oplossingen en meer zorg op maat. Door het samenspel van thuiszorg, residentiële zorg en thuiszorgondersteunende zorg wensen we een performant aanbod van behoeftegerichte zorg – dicht bij de mensen – te kunnen aanbieden. Daartoe wil het nieuwe decreet stimulansen bieden en hindernissen wegnemen. De groep ouderen groeit niet alleen maar wordt ook heterogener. Zowel naar leeftijd, gezinssamenstelling, economische status, zorgbehoefte,… zullen ouderen onderling verschillen. Deze verscheidenheid zal zeker ook merkbaar zijn in hun woon- en zorgwensen: van thuis wonen over groepswonen over beschut tot residentieel wonen, al dan niet gecombineerd met het krijgen van hulp en zorg. Het zorgtraject van zorgbehoevende personen en ouderen wordt met het nieuwe decreet minder rechtlijnig dan vroeger (van zelfzorg over mantel- en thuiszorg naar serviceflats, rusthuis en RVT) maar raakt meer geënt op de moderne ‘grillige’ levensloop van mensen (met meer aandacht voor de ondersteuning van de wisselende woon- en zorgwens van ouderen). Misschien neemt de samenleving vandaag te snel zaken uit handen van de ouderen. De combinatie van zorg, wonen en leven die rusthuizen vandaag leveren, is hiervan een voorbeeld. Kiezen voor de verhuis naar een woonzorgcentrum is immers een zwart-wit keuze: het is alles of niets. We zoeken in het nieuwe decreet naar ruimere oplossingen en meer zorg op maat. Door het samenspel van thuiszorg, residentiële zorg en thuiszorgondersteunende zorg wensen we een performant aanbod van behoeftegerichte zorg – dicht bij de mensen – te kunnen aanbieden. Daartoe wil het nieuwe decreet stimulansen bieden en hindernissen wegnemen.

4. Een woon- en zorgconcept als basis voor een Vlaams ouderenbeleid Versterking / vernieuwing thuiszorg Een woonaanbod gerelateerd aan de individuele noden : de assistentiewoning Een woonzorgcentrum met aandacht voor het welzijn van de bewoner Een zorgaanbod in samenspraak : geen verdeelde maar gedeelde zorg Kwaliteitsregulering en erkenning op drie niveaus Aandacht voor betaalbaarheid van de zorg

5. Een woon- en zorgconcept als basis voor een Vlaams ouderenbeleid Versterking / vernieuwing thuiszorg Een woonaanbod gerelateerd aan de individuele noden : de assistentiewoning Een woonzorgcentrum met aandacht voor het welzijn van de bewoner Een zorgaanbod in samenspraak : geen verdeelde maar gedeelde zorg Kwaliteitsregulering en erkenning op drie niveaus Betaalbaarheid van de zorg

6. Versterking/vernieuwing thuiszorg Gezinszorg wordt uitgebreid met aanvullende thuiszorg (oppashulp, karweihulp en schoonmaakhulp door logistiek medewerkers en doelgroepwerknemers) verzorgenden krijgen daardoor meer ruimte voor persoonsverzorging en huishoudelijke ondersteuning de gebruiker verkrijgt op basis van één sociaal onderzoek meerdere vormen van zorgverlening, afgestemd op zijn noden Enkele verwachtingen / bijzondere aandachtspunten van het beleid die ook verder zullen worden geconcretiseerd bij uitvoering: Verzorgenden maximaal inzetten voor activiteiten waarvoor zij bijzonder gekwalificeerd zijn ( weliswaar enkel wanneer de zorgsituatie dit toelaat ?het is immers mogelijk b.v. bij demente personen dat het niet aangewezen is om verschillende personen in eenzelfde zorgsituatie te brengen.) Aandacht voor continuïteit van de zorgverlening - bij ontslag uit ziekenhuis (memo net 5 projecten toegekend voor een bedrag van meer dan 300.000 € met deze specifieke doelstelling bij afwezigheid van de vaste verzorgende (vakantieperiodes, ziektes) zo mogelijk één geïntegreerde intake procedure voor gezinszorg en aanvullende thuiszorg, zodat de gebruiker niet telkens opnieuw wordt blootgesteld aan sociaal onderzoek, meting van de zorgnoden, indicatiestelling, … Transparante gebruikersbijdrage die rekening houdt met de financiële draagkracht (inkomen, gezinslast, zorgintensiteit) zowel in de gezinszorg (waar dit al bestond), als ook in de aanvullende thuiszorg. Enkele verwachtingen / bijzondere aandachtspunten van het beleid die ook verder zullen worden geconcretiseerd bij uitvoering: Verzorgenden maximaal inzetten voor activiteiten waarvoor zij bijzonder gekwalificeerd zijn ( weliswaar enkel wanneer de zorgsituatie dit toelaat ?het is immers mogelijk b.v. bij demente personen dat het niet aangewezen is om verschillende personen in eenzelfde zorgsituatie te brengen.) Aandacht voor continuïteit van de zorgverlening - bij ontslag uit ziekenhuis (memo net 5 projecten toegekend voor een bedrag van meer dan 300.000 € met deze specifieke doelstelling bij afwezigheid van de vaste verzorgende (vakantieperiodes, ziektes) zo mogelijk één geïntegreerde intake procedure voor gezinszorg en aanvullende thuiszorg, zodat de gebruiker niet telkens opnieuw wordt blootgesteld aan sociaal onderzoek, meting van de zorgnoden, indicatiestelling, … Transparante gebruikersbijdrage die rekening houdt met de financiële draagkracht (inkomen, gezinslast, zorgintensiteit) zowel in de gezinszorg (waar dit al bestond), als ook in de aanvullende thuiszorg.

7. Versterking thuiszorg: een veilige en aangepaste woning Verplichte opdrachten voor regionaal dienstencentrum: Advies over hulpmiddelen Advies over aanpassingen aan de woning Toeleiding naar ergotherapeutische begeleiding Uitlenen van personenalarmtoestellen en organiseren van een alarmcentrale Facultatieve opdracht: Begeleiding bij woningaanpassing Daar waar een RDC vroeger diende te kiezen tussen een aantal optionele werkzaamheden worden nu bijna alle activiteiten verplicht gesteld. Het RDC kan weliswaar deze activiteiten in eigen beheer aanbieden of via een samenwerkingsverband. Uitzondering op de verplichte activiteiten is de begeleiding bij woningaanpassing. Het gaat hier om een zeer specifieke opdracht naar een beperkte doelgroep van gebruikers: personen die over onvoldoende (sociale) vaardigheden beschikken om een advies woningaanpassing om te zetten in een daadwerkelijke aanpassing van de woning. Deze personen kunnen ondersteund en begeleid worden in het gehele proces van voorbereiding tot en met uitvoering van de werken. We zijn ons bewust (dit staat ook letterlijk in de memorie van toelichting), dat dit een tijdsintensieve opdracht, waarvoor er op termijn ook de nodige middelen moeten worden voorzien. Daar waar een RDC vroeger diende te kiezen tussen een aantal optionele werkzaamheden worden nu bijna alle activiteiten verplicht gesteld. Het RDC kan weliswaar deze activiteiten in eigen beheer aanbieden of via een samenwerkingsverband. Uitzondering op de verplichte activiteiten is de begeleiding bij woningaanpassing. Het gaat hier om een zeer specifieke opdracht naar een beperkte doelgroep van gebruikers: personen die over onvoldoende (sociale) vaardigheden beschikken om een advies woningaanpassing om te zetten in een daadwerkelijke aanpassing van de woning. Deze personen kunnen ondersteund en begeleid worden in het gehele proces van voorbereiding tot en met uitvoering van de werken. We zijn ons bewust (dit staat ook letterlijk in de memorie van toelichting), dat dit een tijdsintensieve opdracht, waarvoor er op termijn ook de nodige middelen moeten worden voorzien.

8. Versterking thuiszorg: vereenzaming en netwerkvorming Lokale dienstencentra: Preventieve functie: meer gericht op beginnende thuiszorg Recreatieve activiteiten Informatieve en vormende activiteiten Warme maaltijden / hygiënische zorg / hulp bij boodschappen / buurthulp / mobiliteit verhogen Optioneel: Uitlenen van personenalarmtoestellen en organiseren van een alarmcentrale Aandachtspunt vanuit het beleid: We blijven de samenwerking heel belangrijk vinden, o.m. de samenwerking met de socio-culturele verenigingen op het vlak van de recreatieve activiteiten. Daartoe zal worden voorzien dat alle lokale socio-culturele verenigingen en organisaties uitgenodigd worden om een vertegenwoordiging af te vaardigen in de centrumraad van het dienstencentrum. Daarnaast vinden we de band tussen de lokale dienstencentra en het lokaal sociaal beleid zeer belangrijk. Het is niet de bedoeling dat het lokale dienstencentrum in eigen beheer uitbouwt wat er reeds beschikbaar is, maar vooral dat het dienstencentrum het bestaande aanbod versterkt en leemten invult.Aandachtspunt vanuit het beleid: We blijven de samenwerking heel belangrijk vinden, o.m. de samenwerking met de socio-culturele verenigingen op het vlak van de recreatieve activiteiten. Daartoe zal worden voorzien dat alle lokale socio-culturele verenigingen en organisaties uitgenodigd worden om een vertegenwoordiging af te vaardigen in de centrumraad van het dienstencentrum. Daarnaast vinden we de band tussen de lokale dienstencentra en het lokaal sociaal beleid zeer belangrijk. Het is niet de bedoeling dat het lokale dienstencentrum in eigen beheer uitbouwt wat er reeds beschikbaar is, maar vooral dat het dienstencentrum het bestaande aanbod versterkt en leemten invult.

9. Versterking/vernieuwing thuiszorg:uitbreiding tijdelijke opvangmogelijkheden Oppashulp door vrijwilligers Dagopvang / dagverzorging Nachtopvang Kortverblijf Herstelverblijf Opvang in gastgezinnen Nachtopvang wordt in acute situaties ook gefaciliteerd in een dagverzorgingscentrum Herstelverblijf= vorm van tijdelijke opvang die niet leeftijdsgebonden vooral de doelgroep beoogt van personen die een acute medische ingreep hebben ondergaan met ziekenhuisopname of die ten gevolge van en bepaalde aandoening tijdelijk niet in de thuissituatie kunnen verblijven. Herstelverblijf is complementair aan kortverblijf. Opvang in gastgezinnen is tijdelijke opvang (gedurende dag, nacht of meerdere dagen) in de woning van een gastgezin. De zorgboerderijen vormen hier een verbijzondering van. Verwachtingen van het beleid: De bijkomende differentiatie moet vooral bijdragen tot meer zorg op maat en een optimale afstemming op de individuele noden van de gebruiker (opvang en gastgezinnen en herstelverblijf vormen hiervan een voorbeeld), en daarnaast toelaten om in te spelen op acute situaties (nachtopvang is daarvan een uitgesproken voorbeeld). We wensen de sector ook aan te moedigen om voldoende aandacht te hebben voor “onregelmatige prestaties”, d.w.z. tijdens de nacht of in het weekend. Daarbij mogen we ook de kracht van de samenwerking niet uit het oog verliezen, denken we b.v. maar aan het project integrale nachtzorg Antwerpen dat model staat voor een aanbod van nachtopvang via een geïntegreerde samenwerking. Dit intiatief zal binnenkort ook navolging krijgen in 6 andere regio’s via de projecten thuiszorg 2008 (budget van meer dan 400.000 euro voor samenwerking in het kader van nachtopvang). Nachtopvang wordt in acute situaties ook gefaciliteerd in een dagverzorgingscentrum Herstelverblijf= vorm van tijdelijke opvang die niet leeftijdsgebonden vooral de doelgroep beoogt van personen die een acute medische ingreep hebben ondergaan met ziekenhuisopname of die ten gevolge van en bepaalde aandoening tijdelijk niet in de thuissituatie kunnen verblijven. Herstelverblijf is complementair aan kortverblijf. Opvang in gastgezinnen is tijdelijke opvang (gedurende dag, nacht of meerdere dagen) in de woning van een gastgezin. De zorgboerderijen vormen hier een verbijzondering van. Verwachtingen van het beleid: De bijkomende differentiatie moet vooral bijdragen tot meer zorg op maat en een optimale afstemming op de individuele noden van de gebruiker (opvang en gastgezinnen en herstelverblijf vormen hiervan een voorbeeld), en daarnaast toelaten om in te spelen op acute situaties (nachtopvang is daarvan een uitgesproken voorbeeld). We wensen de sector ook aan te moedigen om voldoende aandacht te hebben voor “onregelmatige prestaties”, d.w.z. tijdens de nacht of in het weekend. Daarbij mogen we ook de kracht van de samenwerking niet uit het oog verliezen, denken we b.v. maar aan het project integrale nachtzorg Antwerpen dat model staat voor een aanbod van nachtopvang via een geïntegreerde samenwerking. Dit intiatief zal binnenkort ook navolging krijgen in 6 andere regio’s via de projecten thuiszorg 2008 (budget van meer dan 400.000 euro voor samenwerking in het kader van nachtopvang).

10. Een woon- en zorgconcept als basis voor een Vlaams ouderenbeleid Versterking / vernieuwing thuiszorg Een woonaanbod gerelateerd aan de individuele noden : de assistentiewoning Een woonzorgcentrum met aandacht voor het welzijn van de bewoner Een zorgaanbod in samenspraak : geen verdeelde maar gedeelde zorg Kwaliteitsregulering en erkenning op drie niveaus Betaalbaarheid van de zorg

11. Woonaanbod gerelateerd aan individuele noden: Groep van Assistentiewoningen Groep van assistentiewoningen op de scheidingslijn tussen thuiszorg en residentiële zorg De groep van assistentiewoningen onderscheidt zich: van de thuissituatie door de aanwezigheid van crisiszorg van een woonzorgcentrum doordat het bestaat uit zelfstandige woningen, waarbij de zorg slechts op afroep geboden wordt, door de zorgverlener naar keuze

12. Opdrachten voor de assistentiewoningen Aandacht voor sociaal contact en groepsdynamiek: vormen van groepswonen voor mensen die zich eenzaam voelen: ruimte voor ontmoeten Organiseren van animatie Betrekken van vrijwilligers Aanbieden van crisiszorg: elke bewoner kan in nood- en crisissituaties onmiddellijk hulp en zorg krijgen Organisatie van de hulp en de zorg: Kan aangeleverd worden door derden (ev. middels samenwerkingsverband), contract afsluiten met bevoorrechte partner kan, maar keuzevrijheid gebruiker moet gegarandeerd worden

13. Een woon- en zorgconcept als basis voor een Vlaams ouderenbeleid Versterking / vernieuwing thuiszorg Een woonaanbod gerelateerd aan de individuele noden : de assistentiewoning Een woonzorgcentrum met aandacht voor het welzijn van de bewoner Een zorgaanbod in samenspraak : geen verdeelde maar gedeelde zorg Kwaliteitsregulering en erkenning op drie niveaus Betaalbaarheid van de zorg

14. Het woonzorgcentrum Rusthuis wordt woonzorgcentrum: het woonzorgcentrum wordt een open huis en integreert zich in zijn buurt Verschillende inplantingen: verlaten van de campusidee Legt zich meer toe op het verstrekken van complexe zorg Aanbod van medische, reactiverende, psychosociale en welzijnsbevorderende zorg Mogelijkheid tot specialisatie en differentiatie Aandacht voor palliatieve zorg Aandacht voor de kwaliteit van de zorg

15. :  Ondersteunen van het sociale netwerk; Psychosociale ondersteuning bieden aan gebruikers en desgevallend mantelzorgers; Betrekken van vrijwilligers; Gedifferentieerde en doelgroepengerichte zorg; Aandacht voor ethiek en palliatieve zorg; Inspraak van ouderen verhogen Meer wooncomfort in de residentiële voorzieningen en woningadviesverlening voor de eigen woning