Duurzame Ontwikkeling en ondernemen

1. Duurzame Ontwikkeling en ondernemen Kleding & Confectie: een keten van innovatie en duurzaamheid Motiv 28 april 2009 Gent Dieter Vander Beke POD Duurzame Ontwikkeling

2. Inhoud • Duurzame ontwikkeling: een nieuw begrip? • De drie dimensies • Ecologische • Economische - technologisch • Sociaal-culturele • Duurzame ontwikkeling en ondernemingen • Definitie • Aandachtspunten • Waarom aan mvo doen als bedrijf • Rol van de overheid • Instrumenten • Labels • Global compact • GRI • overheidsopdrachten • ISO 26000

3. Duurzame ontwikkeling een nieuw begrip? • ‘nachhaltige Entwicklung’ – Von Carlowitz (1713) • Economische vooruitgang moet gemeenschap ten goede komen. Arme onderdanen hadden recht op voldoende voeding en onderhoud • Datzelfde recht komt ook het nageslacht toe • Daartoe:voorzichtig omgaan met de natuur en heeft men een soort verantwoording aan de toekomstige generaties af te leggen Duurzaamheid vanaf begin verbonden met gebruik, behoud en beheer van natuurlijke hulpbronnen ten behoeve van toekomstige generaties.

4. Jaren ’70: discussies mbt economische ontwikkeling en effecten daarvan • 1972: Limits to Growth • 1972: UNCHE in Stockholm (1ste milieuconferentie) • Verklaring en actieplan • Stockholm-problematiek: N/Z-tegenstelling • Tegenstelling O/W • Oprichting UNEP • 1980: World Conservation Strategy (IUCN-UNEP-WWF) • Duurzame ontwikkeling voor het eerst in internationaal verband gedefinieerd • 1982: 2de milieuconferentie in Nairobi • Relatie tussen milieuproblemen en sociaal-economische problemen • Technologische oplossingen zullen niet afdoende zijn voor wereldwijde aanpak milieuproblematiek • Oprichting WCED, met voorzitter Gro Harlem Brundtland

5. 1987: Brundtland rapport: Our Common Future  Definitie van duurzame ontwikkeling: “sustainable development is development that meets the needs of the present without comprimising the ability of future generations to meet their own needs”

6. 1992: UNCED in Rio (Earth Summit) • 178 landen • N/Z • Resultaten: • Rio-Verklaring met beginselen van DO • Agenda 21 met > 100 programma’s mbt DO • Bossenverklaring • Biodiversiteitsvedrag • Klimaatverdrag  Kyoto-protocol is hier een uitvoering van • 2002: WSSD in Johannesburg (Rio+10) • Ook stakeholdergroepen (major groups) • Resultaten vrij mager, wel nadruk op implementatie • Vooral vrijwillige partnerschappen mbt DO • Verklaring – waarin Rio wordt herbevestigd • Plan of Implementation

7. Basisbeginselen van DO • In Rio-Verklaring: 27 beginselen • België: nadruk op 5 (1ste FPDO) • Gedeelde maar gedifferentieerde verantwoordelijkheid • Intra- en intergenerationele billijkheid • Integratie van de componenten (Soc., Milieu en Ec.) van DO • Voorzorgbeginsel en erkenning wetenschappelijke onzekerheden • Participatiebeginsel en goed bestuur

8. De drie dimensies

9. Ecologische dimensie • Essentie: beschermen en behouden van de natuurlijke omgeving dat de gebruiksfuncties die het milieu voor de mens vervult blijven voortbestaan. • Opm.: antropocentrische visie VS ecocentrische visie • Concepten: draagkracht, regeneratiecapaciteit, ecologische voetafdruk, e.a. • Principes: voorzorgprincipe, vervuiler betaalt, e.a. • Thema’s: klimaatverandering, biodiversiteit, natuurlijke hulpbronnen, e.a. • Bel.: vaststellen van ecologische grenzen, waarbinnen mensenlijke activiteit zich kan ontwikkelen

10. Projected impacts of climate change Global temperature change (relative to pre-industrial) 0°C 1°C 2°C 3°C 4°C 5°C Food Falling crop yields in many areas, particularly developing regions Falling yields in many developed regions Possible rising yields in some high latitude regions Water Significant decreases in water availability in many areas, including Mediterranean and Southern Africa Small mountain glaciers disappear – water supplies threatened in several areas Sea level rise threatens major cities Ecosystems Extensive Damage to Coral Reefs Rising number of species face extinction Extreme Weather Events Rising intensity of storms, forest fires, droughts, flooding and heat waves Risk of Abrupt and Major Irreversible Changes Increasing risk of dangerous feedbacks and abrupt, large-scale shifts in the climate system

11. Ecologische voetafdruk

13. Sociaal-culturele dimensie • Essentie: menselijke behoeften, voorkeuren en belangen en de manier waarop samenlevingen georganiseerd zijn. • Thema’s:mensenrechten, welzijn, gezondheid, ontplooiing, gelijke behandeling, sociale verhoudingen culturele diversiteit, e.a. • Uitdagingen: • Bescherming van de mensenrechten • Vrede en veiligheid • Garanderen van arbeidsrechten • Tewerkstelling • Onderwijs • gezondheid • Vrije tijd

14. HDI Worldmap HDI (2007)

15. Economische – technologische dimensie • Essentie: Inzet van schaarse middelen (Arbeid, Milieu en Kapitaal) voor de productie van goederen en diensten ten einde te voldoen aan menselijke behoeften. • Concepten: schaarste, efficiëntie, comparatieve voordelen, concurrentie, productie en consumptie, e.a. • Uitdagingen: • rechtvaardige verdeling van natuurlijke hulpbronnen en resultaten van economische ontwikkeling zowel tussen N en Z als tussen huidige en toekomstige generaties • Economische groei binnen ecologische grenzen • Duurzame productie en consumptie

16. Technologie als brug tussen economische en ecologische dimensie? • Verschillende visies: WTO vs technologie heeft geen oog voor noodzakelijke maatschappelijke veranderingen • Technologie als oplosser maar ook als veroorzaker van problemen • Kloof tussen wat technisch mogelijk is en wat in feite wordt toegepast • meestal lange duurtijd tussen conceptuele idee en aanwending van de ‘full potential of technology’ • Leaping frog technology’s zijn veelal uitzonderingen • Uitdagingen: • technologieën ontwikkelen die duurzaam zijn en in een breder proces van maatschappelijke verandering zijn ingebed: systeem innovatie! • Toegankelijkheid van technologie voor wereldbevolking

17. Grenzen van technologiebenaderingen voor reductie van ongewenste emissies

18. Duurzame ontwikkeling en ondernemingen • Maatschappelijk verantwoord ondernemen = bijdrage van het bedrijfsleven aan duurzame ontwikkeling • Concept “triple bottom line “gelanceerd door John Elkington in “cannibals with forks” (1998) • In België: • Belgisch Referentiekader mvo (2006) • Federaal Actieplan mvo (2006)

19. Definitie mvo MVO is een proces waarbij ondernemingen vrijwillig streven naar verbetering op bedrijfs- en maatschappelijk vlak door op systematische wijzeeconomische, milieu- en sociale overwegingen op een geïntegreerde en coherentie manier in de gehele bedrijfsvoering opnemen, waarbij overleg met stakeholders, of belanghebbenden van de onderneming, deel uitmaakt van dit proces.

20. Onderdelen van de definitie • Een proces, geen toestand • Een vrijwillig engagement: • verder dan het wettelijk verplichte • Vrijwillig is niet vrijblijvend • Systematische en coherente integratie van economische, sociale en milieu-overwegingen in de gehele bedrijfsvoering • Meerwaardecreaties op de drie pijlers • Dimensies staan niet los van elkaar en beïnvloeden elkaar • Bij alle beslissingen, in elke fase van een proces • In het gehele ondernemingsgebeuren integeren (alle aspecten) • Overleg en dialoog met stakeholders

21. Aandachtspunten mbt mvo • MVO vervangt geen wetgeving en normering. • Stakeholderdialoog vervangt geen sociale dialoog. • Transparantie is essentieel. • MVO gaat uit van het langetermijnperspectief. • MVO in de KMO • MVO heeft een internationale dimensie. • MVO hoeft geen last te zijn. • Onafhankelijke verificatie is belangrijk. • MVO gaat uit van een ketenbenadering. • Maatschappelijk Verantwoord Investeren (MVI) als hefboom voor MVO • MVO wordt ondersteund door instrumenten

22. Waarom aan mvo doen als bedrijf? • Interne drijfveren • Ethische overtuiging – good corporate citizens • Externe drijfveren • Vraag stakeholders (afnemers, consumenten, e.a.) • Risco-beheersing – onmaatschappelijk gedrag kan zware gevolgen hebben => bescherming licence to operate • Grotere efficiëntie – besparingen op energie, water grondstoffen, transport, e.a. • vooruitziend • Positieve reputatie en imago • Makkelijkere toegang tot financiële middelen, goed personeel, e.a. • E.a. …

23. Rol van de overheid • Overheid vervult verschillende rollen • Wetgever en controleorgaan, • Werkgever, • ‘Klant’, ‘consument’ • Partner, • Institutioneel belegger, • Internationale speler. • Kan zelf in elk van de rollen voorbeeldfunctie vervullen • Kan vanuit die functies mvo stimuleren, faciliteren en de kwaliteit ervan bevorderen naar ondernemingen en hun stakholders toe

24. Stimuleren, faciliteren en bevorderen van kwaliteit van mvo bij ondernemingen en hun stakeholders • informeren van doelgroepen over de meerwaarde van MVO ; • verzamelen en verspreiden van goede MVO-praktijken ; • voorzien van diverse stimuleringsmaatregelen; • netwerken te bevorderen; • wetenschappelijk onderzoek, onderwijs en vorming te ondersteunen; • een homogeen en coherent kader over de regio’s en de diverse bevoegdheidsniveau’s.

25. Instrumenten • MVO wordt ondersteund door instrumenten zoals • Gedragscodes (oeso-richtlijnen, corporate governance codes, e.a.) • Managementnormen (ISO 9000-reeks, ISO 14000 en EMAS, OHSAS 18001, HACCP en ISO 22000, EFQM, SA8000, e.a.) • Verslaggeving (GRI, High Five, e.a.) • social audit (AA 1000) • Labels • E.a. • Andere: • En best practices in andere ondernemingen, • internationale initiatieven (Global Compact (VN), Ethical Trading Initiative, Fair Wear Foundation,…) • nationale en regionale uitwisselingsplatformen (B&S, VNZ, Kauri, trivisi, e.a.) • Diverse: kenniscentra, werkgroepen, lerende netwerken, enz…

26. Product Labels

27. Waaraan voldoen goeie/kwaliteitsvolle labels • De criteria moeten een meerwaarde zijn op de wet (ze moeten verder gaan dan wat wettelijk verplicht is) • De toekenning van het label moet gebeuren door een onafhankelijke instantie op basis van een controle • De criteria achter de labels moeten transparant zijn: lastenboek vrij raadpleegbaar • De labels moeten identificeerbaar zijn • Criteria waarop labels gebaseerd zijn dienen tot stand te zijn gekomen via een stakeholderoverleg • Wat de milieucriteria betref, dienen deze gebaseerd te zijn op wetenschappelijk onderzoek (bijvoorbeeld op levenscyclusanalyses), sociale criteria bij voorkeur op internationaal erkende normen  Onder deze voorwaarden Bruikbaar in overheidsopdrachten

28. Global Compact • Initiatief van Kofi Annan (2000) • 2 doelstellingen • Integratie van de 10 beginselen in de activiteiten van het wereldwijde bedrijfsleven; • Bevorderen van acties ter ondersteuning van de VN-doelstellingen, met inbegrip van milleniumdoelstellingen • Vrijwillige onderschrijving/engagement vanondernemingen • Bedoeld als leadership initiative: ondertekening door compagny’s chief executive • Integratie in jaarverslag (of duurzaamheidsverslag) • Nov. 2008: 6200 deelnemer, waarvan 4700 bedrijven in 120 landen

29. De Tien Principes van het Global Compact • bedrijven dienen binnen de grenzen van hun invloedssfeer de internationaal uitgevaardigde mensenrechten te eerbiedigen; en • zich er steeds van te vergewissen dat zij niet medeplichtig worden aan schending van de mensenrechten. • bedrijven dienen de vrijheid van vakvereniging en de effectieve erkenning van het recht op collectieve onderhandelingen te handhaven; • de uitbanning van iedere vorm van verplichte en gedwongen arbeid; • de effectieve afschaffing van kinderarbeid; en • de bestrijding van discriminatie in arbeid en beroep. • bedrijven dienen voorzorg te betrachten bij hun benadering van milieu-uitdagingen; • initiatieven te ondernemen om een groter milieubesef te bevorderen; en • de ontwikkeling en de verspreiding van milieuvriendelijke technologieën te stimuleren. • bedrijven moeten elke vorm van corruptie tegengaan, inclusief afpersing en omkoping.

30. Global Reporting Initiative (GRI) • Opgericht in 1997 door CERES & UNEP • Doeltelling: duurzaamheidsverslaggeving tot niveau van financiële verslaggeving verheffen • Geven kader voor duurzaamheidsverslaggeving • Kernindicatoren voor verslaggeving die relevant zijn voor alle organisaties, ongeacht hun grootte, sector of locatie (nu G3-richtlijnen) • Sectorspecifieke suplementen • Protocols (gedetailleerde verslaggevingsrichtlijnen) • Nationale annexen (land-specifiek) • Vrijwillig, maar “in overeenstemming met de GRI-Richtlijnen”, aan een aantal regels gebonden • Kunnen gebruikt worden als benchmark • Meer dan 1500 bedrijven wereldwijd

31. overheidsopdrachten • Europa: • Vernieuwde EU- strategie voor duurzame ontwikkeling: “ Ernaar streven dat in 2010 het EU-gemiddelde voor groene overheidsopdrachten gelijk is aan het niveau dat thans wordt gehaald door de best presterende lidstaten “ • Mededeling mbt ‘green public procurement’ (2008): Lidstaten: 30% groene aankopen tegen 2010, 50% tegen 2015 Lokale administraties: 20% tegen 2010, 50% tegen 2015 • Mbt gebruik van EU-fondsen door lidstaten zou het gaan om 100% groene aankopen • Andere: EU toolkit, studie social conciderations in Public Procurement (2009), gids Public Procurement for Research and Innovation, lead markets initiative (2007), communicatie pre-commercial procurement (2007), e.a.

32. Voorbeeld van Nederland: • Beslissing parlement mbt streefdoelen duurzame overheidsaankopen:  Nationale overheid: tegen 2010: 100% van de overheidsaankopen = duurzaam Provincies en waterschappen: 75% tegen 2010 Lokale overheden: 50% tegen 2010 • Invulling van ‘duurzame overheidsaankopen’ gebeurt door Senter Novem

33. België: • actieplan duurzame overheidsaankopen • Gids duurzame overheidsaankopen • Regionale initiatieven: producttest (ovam), milieukoopwijzer (BBL), achatsverts, studieopdracht VITO mbt duurzaamheidscriteria in overheidsopdrachten (2008), VVSG, e.a. Duurzame ontwikkeling, maatschappelijk verantwoord ondernemen en innovatie gaan steeds meer meegenomen worden in overheidsopdrachten

34. ISO 26000 • Internationale standaard die organisaties zal bijstaan in het opnemen van hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. • Zal praktische richtlijnen geven voor: • Het opzetten en implementeren van maatschappelijke verantwoordelijkheid; • Het identificeren en betrekken van stakeholders; • Het vergroten van de geloofwaardigheid van claims en communicatie op het gebied van maatschappelijke verantwoordelijkheid • Richt zich tot organisaties in het algemeen, ongeacht hun grootte of locatie • Niet bedoeld voor certificatiedoeleinden • Geen managementsysteemstandaard

35. Belang van ISO 26000 • ISO heeft een wereldwijde impact. • ISO 26000 draagt bij tot een breed gedragen begrip aangaande de maatschappelijke verantwoordelijkheid • ISO 26000 zal aansluiten bij, en niet in tegenspraak zijn met, internationale normen • Belangrijkste stakeholdergroepen werken mee aan het tot stand komen, wat bijdraagt tot breed draagvlak • Sterke deelname van landen in ontwikkeling • Ervaring met stakeholderoverleg ihkv ISO 26000 is proefproject voor toekomstige ISO-werkzaamheden  Vermoedelijk tegen september 2010 wordt dit een internationale guidance standaard

36. Vragen?