Duurzame ontwikkeling

1. Duurzame ontwikkeling Samenvatting Colleges Semester 6 Carlo Joosse Klas: 3X Docent: A. Havermans

2. Inleiding duurzame ontwikkeling Wat is duurzame ontwikkeling? • Duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen. • Duurzaamheid gaat over de schaarste van de hulpbronnen waarmee welvaart wordt voortgebracht, zowel nu als in de toekomst. De oppervlakte van de aarde is eindig; grondstoffen kunnen op raken; en de opnamecapaciteit van de atmosfeer en onze natuurlijke omgeving kent haar grenzen. • Bij duurzame ontwikkeling is sprake van een ideaal evenwicht tussen ecologische, economische en sociale belangen. Alle ontwikkelingen die op technologisch, economisch, ecologisch, politiek of sociaal vlak bijdragen aan een gezonde aarde met welvarende bewoners en goed functionerende ecosystemen zijn duurzaam.

3. Duurzame ontwikkeling in Nederland: • Nederland gebruikt verhoudingsgewijs veel grondstoffen uit lage-inkomenslanden in Afrika, Zuid-Azië en Zuid-Amerika en heeft daarmee een grote ecologische voetafdruk. Het aandeel van natuurlijke hulpbronnen uit invoer per persoon behoort tot de hoogste in Europa. Na bewerking tot eindproduct wordt die invoer overigens voor een groot deel weer uitgevoerd naar andere Europese landen. Enerzijds draagt Nederland met deze invoer bij aan de economische ontwikkeling in de landen van waaruit wordt ingevoerd, anderzijds draagt de invoer bij aan verlies aan natuur en wordt klimaatverandering er door bevorderd. Ook zijn er negatieve effecten voor de lokale kwaliteit van lucht, water en bodem. De CO2 uitstoot die het gevolg is van consumptie door Nederlandse huishoudens is naar mondiale maatstaven groot. Ondanks het hoge consumptieniveau is het ruimtegebruik per Nederlander ongeveer gelijk aan het wereldgemiddelde. Dit komt vooral omdat zowel binnen als buiten Nederland gebruik wordt gemaakt van landbouwgronden met een hoge productiviteit. Door de hoge bevolkingsdichtheid is de totale ruimte die nodig is om de consumptie van Nederlanders voort te brengen, toch nog circa drie keer het landoppervlak van Nederland. Om de mondiale problemen van ruimtegebruik, grondstoffen en energie te verkleinen zijn er in theorie drie mogelijkheden: • Consuminderen (minder (luxe)goederen aanschaffen) • Ontwikkeling van duurzamer productiemethoden (technische innovatie) • Afname van de bevolkingsomvang (lager geboorte cijfer)

4. Kredietcrisis 1 • De Kredietcrisis is de aanduiding voor een crisis op de wereldwijde financiële markten die in de zomer van 2007 ontstond. • De crisis werd in belangrijke mate geïnitieerd doordat door de stagnerende huizenmarkt in de Verenigde Staten de als obligaties verpakte gebundelde hypotheken in het laagste segment in een hoog tempo minder waard werden. Hierdoor kwamen financiële instellingen in problemen en werden er uiteindelijk honderden miljarden afgeschreven op gekochte obligaties. Doordat onduidelijk was welke instellingen hierdoor in de problemen zouden komen droogde de interbancaire geldmarkt op, banken leenden elkaar geen geld meer. Verschillende banken zijn genationaliseerd, failliet gegaan of overgenomen.

5. Vanaf 2001 had de Amerikaanse woningmarkt een sterke opleving laten zien, waarvoor diverse oorzaken zijn aan te wijzen. Na de aanslagen van 11 september 2001 dreigde een recessie, wat voor Amerikaanse stelsel van centrale banken aanleiding vormde om de officiële rente in een aantal stappen sterk te verlagen, tot een historisch laag niveau van 0,25%. Hierdoor werden leningen (waaronder hypotheken) duidelijk goedkoper. Dit gold met name voor hypotheken met een variabele rente. DALING VAN WAARDE(!) • Een tweede factor werd gevormd door een toename van de hoeveelheid liquiditeit in het financiële systeem, enerzijds veroorzaakt door injecties door centrale banken en anderzijds door een toevloed van voor belegging beschikbaar kapitaal, met name vanuit Azië. • Een derde factor werd gevormd door de ontwikkeling van een groot aantal nieuwe hypotheekvormen in de VS. Vormen die voor de niet-experts acceptabel leken, maar die hebben achteraf voor flinke problemen gezorgd.

6. Kredietcrisis 2 Voorbeeld van de gevolgen van de kredietcrisis in Nederland: Overname staat Fortis : • Tijdens de wereldwijde kredietcrisis komt de bank in de zomer en herfst van 2008 in een negatieve spiraal terecht. Eind juni wordt de markt opgeschrikt door het bericht van Fortis dat het € 8,3 miljard extra nodig heeft, en het dividend ondanks eerdere toezeggingen geschrapt wordt. De uitgegeven aandelen worden voor 10 euro geplaatst bij onder meer het • In september verlagen kredietbeoordeelaars Moody’s en Standard & Poor hun ratings voor Fortis. Fortis verliest zijn positie in de Dow Jones Euro Stoxx 50, de invloedrijke graadmeter van de 50 belangrijkste Europese aandelen. Eind september stort de koers van het aandeel in tot onder de € 5,50. Interim Fortis-topman Herman Verwilst probeerde om analisten en beleggers geruststellend toe te spreken. Hij komt echter niet met nadere cijfers en doet de uitspraak dat Fortis zeker niet failliet gaat. De koers van het aandeel zakt verder in en sluit op € 5,18, een verlies van 71% sinds 1 januari 2008. Als gevolg daarvan treedt Verwilst af en wordt vervangen door Filip Dierckx.

7. Op 28 september wordt bekend gemaakt dat dat België, Luxemburg en Nederland samen een belang van 49 % in Fortis nemen om de crisis te bezweren. De Nederlandse overheid investeert 4 miljard euro in de Nederlandse tak van Fortis. • Fortis Bank Nederland N.V. is tijdens de splitsing verkocht aan de Nederlandse Staat en maakt sindsdien deel uit van de combinatie Fortis-ABN AMRO.

8. People (Rijk/Arm) • Voor sommigen is rijkdom de toestand van het beschikken over voldoende geld en middelen en is ieder die rijk is, hij die zich geen zorgen behoeft te maken over zijn inkomsten en uitgaven. Toch zullen veel mensen die in een vergelijkbare situatie verkeren zichzelf niet als rijk beschouwen. Op vlak van geld wordt rijkdom eerder geassocieerd met het hebben van meer geld dan men kan uitgeven, of dat kunnen aanschaffen wat men ook wil zonder dat dit financiële gevolgen heeft. • Voor anderen is heeft rijkdom meer te maken met immateriële zaken. Voor hen zijn zaken als gezondheid, vriendschappen/liefde en bijvoorbeeld schoonheid van de natuur en plezier in het leven belangrijker en zien dat als rijkdom. Zij stellen dat tevreden zijn over je leven en alles daarin ook rijkdom is. Zo kent het Bhutan een model ‘Bruto Nationaal Geluk’, wat staat voor de mate waarin de bewoners van het land content zijn met hun leven, los gezien van de materiële zaken die zij bezitten.

9. De Derde Wereld: • De Derde Wereld is een verzamelnaam voor alle ontwikkelingslanden • De meeste derdewereldlanden liggen in Afrika, Zuid-Amerika en Azië. Het zijn vaak naties die in het verleden door een andere natie werden gekoloniseerd. Veel delfstoffen zijn aan het land onttrokken waardoor de landen vrij uitgebuit zijn. Het blijft echter de vraag waarom nooit gekoloniseerde landen als Ethiopië, Liberia, Nepal, Afghanistan en Bhutan nog altijd tot de armste ter wereld behoren en waarom wel gekoloniseerde landen als Maleisië, Singapore, Taiwan, Zuid-Korea zich relatief succesvol hebben ontwikkeld. Redenen voor de slechte ontwikkeling van een land: • Gebrek aan kennis door slechte/geringe scholing • Ongunstig klimaat (weinig landbouwgrond, dus weinig voedsel) • Hoge bevolkingscijfers (men moet het weinige met velen delen)

10. Planet (Biodiversiteit) Wat is biodiversiteit? • De verscheidenheid in genen, soorten en ecosystemen in een bepaald gebied Aantallen verschillende levende organismen: • 4 miljoen soorten organismen zijn ontdekt, onderzocht en beschreven. Dit is naar schatting slechts 10% van het totale aantal organismen op de wereld. Wat zijn uitstervingsgolven? • Uitstervingsgolven zijn periodes waarin bepaalde groepen diersoorten uitsterven. We kennen nu 6 uitstervingsgolven. Namelijk: Ordovician, Devonian, Permian, Triassic, Cretaceous, Quatenary. Wat bepaald biodiversiteit? • Energie, Stability & Area. De mate van de aanwezigheid van de zon, invloeden van buitenaf en de groote van een gebied bepalen de biodiversiteit. We onderscheiden 2 vormen van afname van biodiversiteit: • Uitsterving van soorten: Een soort verdwijnt volledig • Afname van soorten: Er verdwijnen enkele soorten waardoor andere soorten meer overlevingskansen krijgen. Zo wordt de verscheidenheid in een gebied kleiner. Hoe snel neemt het aantal soorten af? • In 2015 sterven diersoorten 1000 keer zo snel uit dan eigenlijk volgens de natuur de bedoeling is. Er sterven per uur 15 tot 40 soorten uit.

11. Wat zijn de oorzaken in de afname van biodiversiteit? • Bevolkingsgroei (meer ruimte voor mensen betekend minder ruimte voor andere organismen), • consumptiegroei (hoe meer we consumeren hoe harder we bezig zijn met uitputting van voedselbronnen voor andere organismen. • Veranderingen in het klimaat (organismen kunnen zich niet goed aanpassen) • Afname kwaliteit leefgebied (boskap, lucht-, grondvervuiling) Zijn er ook lichtpuntjes omtrent biodiversiteit? • Het besef van het probleem groeit • Natuurherstel • Natuurbehoud • Gemeenschappelijke afspraken tussen landen De mens speelt een sleutelrol in het behoud van biodiversiteit. Door te rekening te houden met onze consumptie kunnen we de afname in biodiversiteit terugdringen.

13. Zuid-Afrika Als groep hebben we een powerpoint samengesteld die betrekking heeft tot Zuid-Afrika. We hebben de klas iets verteld over: -Economie -Welvaart -Twee kanten -Toerisme Op de volgende 4 pagina’s staat beknopte informatie die we met de klas hebben gedeeld.

14. ‘Economie’ • Va- Benzi: ruim miljoen zwarte Afrikanen uit de middenstand. Profiteert het meest van de overgang naar democratie. Va- Benzi omdat ze in een dikke Mercedes rijden. • Ontwikkelingsland met naar wereldmaatstaven gemiddeld inkomen en grote hoeveelheid bodemschatten> Enorm verschil tussen arm en rijk, sommigen verdienen miljoenen per jaar andere 1 euro of minder per dag. • Door weinig/betaalbare scholing hebben de armste weinig kans te klimmen op de sociale ladder.

15. ‘Welvaart’ • In 2000 had Zuid-Afrika een stijging in de welvaart, minister van financiën kondigden belasting verlichtingen aan • Hiervan profiteerde vooral de middenstand • De inflatie was op een historisch laagtepunt. Dit betekend dat de producten dus niet veel duurder werden. • Door meer buitenlandse investeringen gingen minder banen verloren. • Met de EU was een akkoord bereikt over het vrijmaken van de handel, van fruit en wijn. • Kritiek hierop was dat de massa’s ( dus de armste) er niet veel mee zouden opschieten, terwijl zij juist diegene zijn die het het meest nodig hebben. Positief voor deze massa: door de belasting verlichting was het mogelijk een omvangrijk armoedebestrijding programma op te zetten. >>Ondermeer aansluiting op water, electriciteit, telefoonnet, pensioenen, lunchpakketten voor miljoenen schoolkinderen, bouw van klinieken en scholen

16. ‘Twee kanten’ • De Zuid- Afrikaanse economie kent twee kanten, de moderne ontwikkelde economie in en rondom de steden staat in sterk contrast met de onderontwikkelde plattelands gebieden waar alleen een soort van overlevingslandbouw plaatsvindt • De economisch meest ontwikkelde gebieden bevinden zich rond Gauteng waar in de 19e eeuw goud en diamanten werden gevonden. Ook rond de zeehavens in Durban Port- Elizabeth en Kaapstad • 1999 >Employment Equity Bill> Bedrijven met meer dan 50 werknemers moeten een plan opstellen om binnen 5 jaar meer zwarten, Indiërs, kleurlingen, vrouwen en gehandicapten te doen toetreden. Hierdoor is er nu een betere regionale interactie> vooruitgang in Zuid- Afrika. Neergang en natuurrampen in buurlanden hebben invloed op de Zuid- Afrikaanse economie.

17. ‘Toerisme’ • Jaarlijks 7.5 miljoen buitenlandse toeristen waarvan 75% uit Afrikaanse landen komt. • Gekeken naar cijfers van 2007 droeg toerisme maar 3.2 procent aan het BBP, er zijn maar 413.000 personen werkzaam in deze sector, daargelaten dat het vaak rijke buitenlanders zijn die de hotels beheren en in eigendom hebben. • Met het WK 2010 wil Zuid- Afrika de toeristische stroom naar het land een impuls geven. Helaas wordt voor het WK wel veel gebruik gemaakt van de armere mensen maar zullen ze tijdens het WK en na het WK weinig profijt ondervinden van dit evenement.

18. Wintergasten Naar aanleiding van de les ‘Wintergasten’ waarbij we (Kim & ik) als een soort interviewer moesten fungeren, hebben we als projectgroep, 6 hoofdvragen opgesteld die we graag beantwoord zouden zien. Ons onderwerp was ‘overbevissing’. Na het zien van een kort fragment over de overbevissing die onze zeeën teistert stelden we enkele prangende vragen. Omdat de vragen wat lang waren heb ik ze kort samengevat.

19. Vragen voor wintergasten: • Vraag 1: Hoe kijkt u aan tegen de huidige ontwikkelingen in de visserij? • Vraag 2: Werkt de visserij in het marktmechanisme niet averechts? • Vraag 3: is overbevissing een aspect van onderontwikkeling? • Vraag 4: Hoe kijkt u aan tegen het Nederlandse visbeleid? • Vraag 5: Is visteelt de oplossing? • Vraag 6: Staat het probleem van overbevissing model voor het algehele biodiversiteitsprobleem?

20. People (consumentisme) • Volgens de Britse econoom Paul Ekinsis de consumptiemaatschappij een samenleving waar het bezit en het gebruik van een toenemend aantal en toenemende diversiteit aan goederen en diensten het belangrijkste culturele doel is, en tevens de verwachte kortste route naar individueel geluk, status en (nationaal) succes. In een samenleving waar succes kan leiden tot welvaart en de mogelijkheid om statusverhogende goederen te kopen, werken die goederen zélf statusverhogend. Daardoor proberen mensen zo veel mogelijk van zulke goederen aan te schaffen, zonder dat er nog een relatie is met een eerdere succesvolle prestatie. • Onder critici van de consumptiemaatschappij zijn met name andersglobalisten, milieu-organisaties, kerken, communitaristen. Zij zijn bang dat er tekorten optreden aan energie grondstoffen en levensruimte voor verschillende organismen.

21. Het consumentisme heeft sterke band met Westerse wereld, maar eigenlijk is multicultureel en nietgeografisch. Mensen die goederen kopen en materialen meer dan hun basisbehoeften de verbruiken zijn zo oud zoals de eerste beschavingen (zie Oud Egypte, Babylon en Oud Rome, bijvoorbeeld). Aangezien het consumentisme begon, hebben de diverse individuen en groepen bewust door naar een alternatieve levensstijl gestreefd het eenvoudige leven. • Het consumentisme is een gevaar gebleken voor de economie (kredietcrisis). De honger naar meer materiële zaken is funest gebleken voor de wereldeconomie. • Ook de natuur gaat hier aan ten onder. Dit is al aanbod gekomen onder het kopje ‘Planet’.

22. Profit (Creativiteit & Innovatie) • Het is noodzaak om slimmer, efficiënter en effectiever te werken. Om kosten te besparen, en het milieu te ontzien. Tegenwoordig zijn bedrijven gedwongen zich bezig te houden met duurzame ontwikkeling. Duurzaamheid is de laatste jaren een groot issue (broeikaseffect, smelten poolkappen, uitsterven van flora & fauna) • Vooral bij bedrijven met aandeelhouders wordt er gestreefd naar domweg de grootst mogelijke winst. Het milieu spreekt een ondergeschikte rol.\ • Mensen over de hele wereld beseffen langzaam maar zeker dat die mentaliteit moet veranderen, omdat we onszelf op deze manier vernietigen. • Onder druk van de publieke opinie zijn steeds meer bedrijven zich aan het richten op duurzame ontwikkeling/mvo. De consument begint dit steeds vaker te zien als een vereiste.

23. Profit mag niet ten koste gaan van people and planet. Dat vraagt om het nemen van strategische duurzame beslissingen die leiden tot anders inrichten van productieprocessen, aanpassingen op en van de werkvloer en een gezonde omgang en benadering van het menselijk kapitaal. Om dit te realiseren zijn forse investeringen noodzakelijk. Veranderingen die positief kunnen zijn met het oog op duurzaamheid/mvo: • Gebruik van duurzame materialen • Gebruik van ‘groene’ energie • Gebruik maken van milieuvriendelijkere machines • Gebruik van gifstoffen vermijden • Recyclen

24. Powerpoint individueel Naar aanleiding van een opdracht (‘Kies 2 begrippen uit de begrippenlijst en presenteer ze in +/- 5 minuten aan de klas’) heb ik een korte powerpointpresentatie gemaakt over de Happy Planet Index en Keurmerken. De powerpoint staat op de volgende 4 sheets.

25. Happy Planet Index • Combinatie welzijn + milieu-impact • BBP, HDI, kent geen factor duurzaamheid • Gelukkig & gezond • HPI • Gemiddelde mate van geluk • Gemiddelde levensverwachting bij de geboorte • Ecologische voetafdruk • Colombia 6, Verenigde Staten 114, Nederland 43 • New Economics Foundation • Denktank • economie, milieu & welzijn

26. Hoe groener het land, des te ‘gelukkiger’ de mensen

27. Keurmerken • Kwaliteitsoordeel • product/dienst • bron • auto’s, hout, apparatuur, collectes, voeding • Waarom? • Extra informatie voor de klant • Goede naam van een product/dienst • Hoe krijg je een keurmerk? • Controle door onafhankelijke keurmeesters • Regelmatige inspectie • Klachten/geschillenregeling • Raad van Accreditatie • Keurmerken niet altijd gecontroleerd • Voldoen niet aan eisen • Geld, moeite • http://www.keurmerk.nl/Certificatie/Catalogus.html

28. Voorbeelden van keurmerken

29. Sport & Duurzaamheid Om sport en duurzaamheid samen te brengen is het belangrijk dat je creatief bent. Creativiteit is afhankelijk van 3 factoren, de zogenaamde ‘creatieve driehoek’: • Creatief proces • Creatieve houding • Creatieve technieken Het loslaten van vaste processen. Standaard paden bewandelen gaat ten koste van creativiteit. Wat is verticaal denken? • Start met 1 vraag en veel informatie  zoek 1 antwoord Wat is lateraal denken? • Start met 1 probleemstelling  houd meerdere opties open  vel op basis van je bevindingen een oordeel

30. Creativiteit; ga er niet naar opzoek. Het komt vanzelf. De creatiefste ideeën komen spontaan in je op. Bijv: onder de douche, op de wc, tijdens het reizen, dromen Regels betreffende creativiteit: • Oordeel niet te snel • Wees niet te snel tevreden • Overleg goed met je collega’s • Werk/voer je ideeën uit. • Go with the flow Creatieve werkwijzen: Brainstorm, Mindmapping, Bloemassociatie, Analogie, Matrix, etc..

31. Duurzame ontwikkeling binnen een bedrijf Ik heb als bedrijf gekozen voor Diergaarde Blijdorp, waar ik abonnementhouder ben en maandelijks heen ga. Diergaarde Blijdorp te Rotterdam is gesticht in 1855 en is 1 van de oudste dierentuinen van Nederland. Ik wil het in het bijzonder hebben over ‘Het Oceanium’. Dit gebouw wekt door middel van zonnepanelen genoeg energie op om alle elektrische apparaten in het gebouw draaiende te houden. Hier onder een kleine sfeerimpressie:

32. Op het dak van het Oceanium bevindt zich de grootste zonne-energiecentrale van Nederland binnen de bebouwde kom. De centrale heeft de naam 'Sunport' gekregen. De 5000 vierkante meter dakoppervlak van het Oceanium bevat rond de 3400 zwart/grijs gekleurde zonnepanelen, met een gezamenlijk vermogen van 510 kilowattpiek. De zonnecentrale levert circa 325.000 kWh elektriciteit per jaar. Blijdorp gebruikt die opgewekte elektriciteit gelijk in het Oceanium zelf, vooral bij de koeling van het verblijf van de koningspinguïns en de filtering van de miljoenen liters zoet, zout en brak water (in totaal meer dan 8 miljoen liter water. De zonne-energiecentrale heeft bijna 3,9 miljoen euro gekost, inclusief de bouw, het onderhoud en een educatief programma. • In het Oceanium bevindt zich een mooi lab waar kleine zeedieren en voedseldieren worden gekweekt. In het lab is er de mogelijkheid om aan vrijwilligers, die dagelijks aanwezig zijn, vragen te stellen met betrekking tot diersoorten en duurzaamheid. Verder hangen er diverse pamfletten die duurzaamheid promoten en worden er handtekeningen verzameld voor bijvoorbeeld de strijd tegen de walvisvangst of het tonijnvissen.

33. Het lab in het Oceanium, te Diergaarde Blijdorp:

34. De koningspinguins in het Oceanium leven in een afgesloten ruimte waar de temperatuur varieert van -5 tot -25 graden Celsius. Zoals gezegd wordt alle energie die voor de koeling nodig is opgwekt door de zonnepanelen op het dak.

35. Ik vind het zeer goed dat Blijdorp zich op deze manier inzet voor duurzaamheid. Ze gebruiken zelf veel groene energie en geven voorlichting over duurzaamheid aan iedereen die geïnteresseerd is. Ik hoop dat dit een voorbeeld is voor andere dierentuinen over de hele wereld.

36. Nawoord Ik hou zelf ontzettend van de natuur en alles wat zich daar in bevindt. Ik vond de lessen duurzaamheid er leuk en leerzaam. Ik vind het in tegenstelling tot sommige anderen uit de klas zeer belangrijk dat dit vak op school wordt gegeven. Wij, als eventuele bestuurders of beleidsbepalers van de toekomst moeten goed beseffen dat we niet op de huidige manier kunnen blijven produceren en consumeren. We zijn op deze manier bezig aan zelfvernietiging. Ik heb zeer een hoop opgestoken van de lessen duurzaamheid en kan wel stellen dat ik dit samen met algemene ontwikkeling het leukste vak van het jaar vond. Ook de manier van lesgeven van dhr. Havermans was erg prettig: Een mix van kennis en eigen ervaring op HBO-niveau.