„Integracja sensoryczna a trudności w uczeniu się.

1. Centrum Diagnostyki i TerapiiIN CORPORE40-750 Częstochowa, ul. Kutnowska 4 tel. +48 608 371 277 czestochowa@centrumincorpore.pl

2. „Integracja sensoryczna a trudności w uczeniu się. Jak rozumieć trudne zachowania u dzieci i pomagać im w szkole/przedszkolu? ”

3. Plan wystąpienia: • Metoda integracji sensorycznej – podstawowe informacje. • Charakterystyka układów zmysłowych, dysfunkcje mogące wystąpić w ich obrębie. • Wskazówki i propozycje dla nauczycieli uczących dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego. • Gdzie szukać pomocy? Kto może skierować dziecko na diagnozę?

4. Metoda integracji sensorycznej – podstawowe informacje. • Twórcą metody Integracji Sensorycznej jest dr A. Jean Ayrespracownik naukowy Uniwersytetu Południowo-Kalifornijskiego w Los Angeles. • Do Polski metoda SI trafiła w 1993 r. a jej rozpowszechnieniem zajęła się jedna z pierwszych współpracownic dr A. Jean Ayres - Violet F. Maas. • Termin integracja sensoryczna określa prawidłową organizację wrażeń sensorycznych (bodźców) napływających przez receptory. Oznacza to, że mózg, otrzymując informacje ze wszystkich zmysłów  dokonuje ich rozpoznania, segregowania i interpretacji oraz integruje je z wcześniejszymi doświadczeniami. • Jeśli występują zaburzenia w odbiorze i integrowaniu bodźców zmysłowych to będą pojawiać się dysfunkcje w rozwoju poznawczym, motorycznym oraz zachowaniu dziecka. • Celem terapii SI jest poprawa jakości przesyłania i organizacji informacji sensorycznej, tj. tego co jest odbierane przez różne zmysły naszego organizmu.

5. Metoda integracji sensorycznej – podstawowe informacje. Zaburzenia SI spowodowane są przede wszystkim niedojrzałością pierwotnych systemów zmysłowych: • układu dotykowego, • układu przedsionkowego, • układu proprioceptywnego. Zaburzenia SI mogą wynikać także ze znacznego ograniczenia lub niedoboru bodźców zmysłowych w pierwszym okresie życia. Podłożem dysfunkcji procesów SI są też mikrouszkodzenia korowe lub opóźnienia rozwoju psychoruchowego dziecka .

6. Niektóre objawy zaburzeń integracji sensorycznej: • opóźnienie lub inne zaburzenia integracji odruchów, • podwrażliwość lub nadwrażliwość na dotyk, ruch, działanie siły grawitacji, hałas, bodźce słuchowe i wzrokowe, • trudności z przekraczaniem linii środkowej ciała, • trudności z odtwarzaniem bodźców wzrokowych,słuchowych, ruchowych, • problemy słuchowo-ruchowe, • problemy dotykowo-ruchowe, • problemy słuchowo-przedsionkowe, • problemy węchowo-pamięciowe, • hiperaktywność, 10. hipoaktywność(słaba lub brak tolerancji na określony rodzaj ruchu, niepewność podczas poruszania się, niechęć do karuzeli i huśtawek na placu zabaw) 11. problem z koncentracją uwagi, 12. nadpobudliwość emocjonalna, 13. obniżony poziom koordynacji wzrokowo-ruchowej, 14. niezdarność ruchowa, 15. zaburzenia mowy, 16. problemy w kontaktach społecznych, 17. problemy z pisaniem, czytaniem, rysowaniem, 18. trudności z samoobsługą, 19. niska samoocena.

7. Charakterystyka układów zmysłowych, dysfunkcje mogące wystąpić w ich obrębie.

8. Układ przedsionkowy – zmysł równowagi. Jego praca jest nieświadoma, nie angażuje myślenia. NADREAKTYWNOŚĆ – „O NIE!” • Energiczny ruch lub możliwość, że dziecko może zostać pobudzone powoduje w nim lęk, • dziecko reaguje bardzo emocjonalnie, czasem staje się nadmiernie pobudzone, • mózg dziecka nie potrafi regulować wrażeń ruchu, • jego system przedsionkowy jest przeładowany. Dwa rodzaje nadreaktywności: 1. nietolerancja na ruch: zła reakcja na ruch liniowy i obrotowy, choroba lokomocyjna, dziecko unika jazdy na rowerze, huśtawek, zjeżdżalni, chodzenia po ulicy, nie może patrzeć na inne kręcące się dzieci, może mieć mdłości, bóle głowy i żołądka, może szybko się męczyć; 2. niepewność grawitacyjna: dziecko czuje się bezradne gdy jego stopy nie czują podłoża, jest to nadmierny niepokój i strach przed upadkiem, są to reakcje negatywne nawet podczas wstawania, ruch nie jest przyjemny, dziecko reaguje walką lub ucieczką. PODREAKTYWNOŚĆ – „ NO I CO Z TEGO?” • Nie ma reakcji negatywnych na ruch, • dziecko nie zauważa ruchu, • w niemowlęctwie bardzo grzeczne, • nie ma popędu do aktywności, nie poszukuje ruchu, a jak już zacznie często nie może przestać, • dziecko nie zważa na upadek, nie wyciąga rąk i nóg, często ma siniaki.

9. Układ przedsionkowy – zmysł równowagi. Jego praca jest nieświadoma, nie angażuje myślenia. POSZUKIWANIE PRZEDSIONKOWE – „WIĘCEJ!” • Ruch który nas satysfakcjonuje, nie jest dla takiego dziecko wystarczający, • duża tolerancja na ruch, • podejmuje dużo energicznych działań by się zaspokoić, • lubi pozycję do góry nogami, staje na głowie, • zeskakuje, wdrapuje się wszędzie i po wszystkim, biega , • uwielbia kołysanie, huśtanie, kręcenie, • dziecko może siedząc kręcić głową, kręcić się na krześle obrotowym, • szybko przechodzi od jednej aktywności w drugą, czas koncentracji jest krótki nawet podczas zajęć które lubi, • dziecko porusza się nieostrożnie, bez dobrej koordynacji.

10. Układ dotykowy Ma duży wpływ na fizyczne, psychiczne i emocjonalne zachowanie. NADREAKTYWNOŚĆ – „O NIE!” • Dziecko jest nadwrażliwe na dotyk, • reaguje negatywnie na niespodziewany lekki dotyk, ale także na ten na który może się przygotować, • dotyk jest dla niego niekomfortowy, niepokojący, przerażający, • reaguje przesadnie, może się mocować, może chcieć uciec, bić się, krzyczeć, nawet gdy ktoś znajduje się zbyt blisko, • może unikać malowania farbami przy pomocy rąk, unikać kontaktu ze zwierzętami i innymi ludźmi, • dziecko może być bierne, unikać niektórych ludzi i przedmiotów, • boi się, unika kąpieli, • dziecko unika jakiegoś rodzaju dotyku, a drugiego poszukuje (unika często pocałunków, lekkiego dotyku, ale uwielbia mocne uściski), • dziecko ma tylko wybraną listę osób, które mogą go dotykać, • często lubi coś trzymać w dłoni lub buzi. PODREAKTYWNOŚĆ – „NUDA” • dziecko lekceważy dotyk,nawet ten bolesny, • nie reaguje na dotyk na tyle skutecznie by się obronić, • czasem nawet nie zdaje sobie sprawy, że jest dotykany. POSZUKIWANIE SENSORYCZNE – „WIĘCEJ!” • Dziecko potrzebuje więcej mocnych ucisków, więcej kontaktów, • może wszystko dotykać, „przebiegać” rękami meble, ściany, • bierze wszystko do rąk, nawet to co się do tego nie nadaje, np. gorąca świeca, • intensywnie i impulsywnie poszukuje szczególnego rodzaju powierzchni i faktur, które dla innych są nieprzyjemne, • często napycha buzię jedzeniem, podchodzi zbyt blisko do innych osób, wpada na nie, obłapuje, • uwielbia brudzące zabawy, • często wpada w kłopoty, zaśmieca salę lekcyjną, dziecko nie potrafi wyjaśnić swojego zachowania, jest nierozumiane.

11. Układ dotykowy Ma duży wpływ na fizyczne, psychiczne i emocjonalne zachowanie. KOMBINACJA SENSORYCZNA - lubię to, nienawidzę tamtego, - może reagować podreaktywnością, jak i nadwrażliwością, - w jednej chwili akceptuje dane wrażenie (np. czesanie włosów), a za chwilę już nie.

12. Układ proprioceptywny.Przetwarzanie wrażeń odbieranych przez mięśnie, skórę i stawy. Niemal zawsze towarzyszą problemy z układem dotykowym i przedsionkowym. NADREAKTYWNOŚĆ – „O NIE!” • Dziecko może unikać rozciągania i kurczenia mięśni, • jest sztywne, napięte, nieskoordynowane, ma słabą świadomość ciała, • unika np. skakania na jednej nodze, biegania, pokonywania przeszkód, przewrotów, • nie chce uczestniczyć w rytmice, udawać zwierząt, ćwiczyć na w-f, • jest niespokojne podczas aktywnego, ale i pasywnego ruchu, • może wybrzydzać podczas jedzenia (trudności z silnym, skoordynowanym żuciem). PODREAKTYWNOŚĆ – „NUDA” • Nie ma wewnętrznego popędu do ruchu i zabawy, • dziecko potrzebuje stabilizacji, np. podczas pisania, • słaba świadomość ciała, niezdarne podczas zabaw klockami, nie zważa na to, że jest długo w jakiejś pozycji, • może mieć kłopoty z ustawieniem ciała do ubrania się, nie przeszkadza mu, że ktoś porusza jego ciałem, • do zorganizowania potrzebna mu ciężka praca. POSZUKIWANIE PROPRIOCEPTYWNE – „WIĘCEJ” • Dziecko takie ciągle na kogoś wpada, o kogoś się obija, • pragnie aktywności, pchania, ciągnięcia, rzuca się przed siebie, ląduje na brzuchu, • uderza o ściany, ludzi, stoły, • uwielbia uciski, ściskanie, naciskanie, przepychanki, • może gryźć, kopać, bić – często postrzegane jako agresywne, • czasem samo dostarcza sobie stymulacji, np. gryzie własną skórę, uderza głową o ścianę.

13. Układ słuchowy • Działanie układów zmysłowych, tzw. „wyższego rzędu” – słuchowego i wzrokowego jest stymulowane przez bodźce sensoryczne płynące z dotyku, propriocepcjii przedsionka. • Nieprawidłowości w uchu zewnętrznym lub środkowym można skutecznie leczyć, jeśli zostały w porę wykryte. Natomiast dysfunkcje i uszkodzenia w uchu wewnętrznym, pniu mózgu i mózgu powodują zwykle nieodwracalne uszkodzenia. • Wśród uczniów klas 0-3 o prawidłowym poziomie słuchu, ale z trudnościami w rozwoju mowy i w uczeniu się obserwuje się problemy z przetwarzaniem bodźców słuchowych. • Z badań Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu (2008) wynika, że 2-3% populacji dzieci z trudnościami szkolnymi ma centralne zaburzenia słuchu.

14. Układ słuchowy CAPD – Centralne Zaburzenia Przetwarzania Słuchowego Charakterystyczne objawy to trudności w zakresie: • lokalizowania i różnicowania dźwięków z otoczenia, • rozumienia złożonych poleceń, • pamięci i uwagi słuchowej, • koncentracji uwagi na wypowiedziach ustnych, • wrażliwości na muzykę, • rozumienia mowy w hałasie, • rozpoznawania i umiejętności odtwarzania struktur dźwiękowych, • integracji słuchowo-wzrokowej, słuchowo-ruchowej, • koordynacji międzypółkulowej. * U dzieci z problemami w uczeniu się dysfunkcje w systemie przedsionkowym są często przyczyną zaburzeń słuchowo-językowych.

15. Układ wzrokowy Symptomy zaburzeń w rozwoju widzenia: • manipulowanie przedmiotami bez kontroli wzroku, • brak zainteresowania układankami, małymi zabawkami, • opóźniony rozwój ruchowy, trudności w samoobsłudze, • unikanie gier i zabaw ruchowych, • trudności w poruszaniu się po schodach, • brak płynnych, śledzących ruchów oczu, • ustawianie książki, zeszytu pod różnym kątem, • przechylanie głowy, tułowia na jedną stronę, • niski poziom koncentracji i uwagi wzrokowej, • zasłanianie lub mrużenie jednego oka, • wolne tempo przepisywania z tablicy, • liczne, niestałe błędy w przepisywaniu, • problemy z oceną odległości, • nienazywanie kolorów, • słaba orientacja w przestrzeni, • pochylanie liter, nie trzymanie się liniatury.

16. Wskazówki i propozycje dla nauczycieli uczących dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego. Uczeń z CAPD: • zmniejszanie akustyki pomieszczeń poprzez stosowanie wykładzin, grubych zasłon w oknach, • formułowanie poleceń w sposób prosty, jednoznaczny, unikać zdań złożonych, • uprzedzanie o zmianach natężenia i rodzaju dźwięków w najbliższym otoczeniu, • zachęcanie do używania zatyczek do uszu, • słuchanie muzyki poprzez słuchawki, • wspieranie komunikatów gestem. Uczeń z nadwrażliwościami: • ścisła współpraca z terapeutą, rodzicami, nauczycielami, • wmiarę możliwości przeorganizować otoczenie (we współpracy z terapeutą), • zwracać uwagę na ilość bodźców wokół dziecka, obserwować jego zachowanie, wygląd (zblednięcie, torsje, bóle głowy), • pomagać w wyciszaniu się, dostarczać potrzebnych bodźców.

17. Wskazówki i propozycje dla nauczycieli uczących dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego. Uczeń z nadpobudliwością psychoruchową z deficytem uwagi: • wiele dzieci z nadpobudliwością psychoruchową ujawnia nadwrażliwość sensoryczną w zakresie jednego lub kilku zmysłów, często występuje obronność dotykowa, • otoczenie dziecka powinno być właściwie zorganizowane, jak najbardziej spokojne, bez nadmiaru bodźców, • oświetlenie klas powinno być umiarkowane, nie nazbyt jasne, • temperatura powinna być neutralna, • należy unikać korzystania ze sprzętu, który wzmaga impulsywność i pobudza aktywność dziecka, • należy zachęcać dziecko by wykonywało czynności wolniej, zachowywało się ciszej, uczyło się kontroli, • dawać uczniowi pozytywne bodźce, unikać kar, system kar i nagród musi być jednolity w domu, szkole i na terapii, • jeżeli dziecko przyjmuje leki bacznie obserwować jego zachowanie, wszelkie zmiany sygnalizować rodzicom, • kontrolujemy co dziecko pije i je.

18. Wskazówki i propozycje dla nauczycieli uczących dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego. Uczeń z nadpobudliwością psychoruchową z deficytem uwagi: • jeśli jest to możliwe, miejsce gdzie uczeń siedzi, powinno być tak usytuowane by siedział w pierwszym rzędzie (by nie widział innych dzieci i czegoś przed sobą co mogłoby go rozpraszać), • telefony komórkowe, dodatkowe przybory, książki, plakaty na ścianach są również bardzo rozpraszające, • siedzenie i krzesło powinno być dostosowane do wielkości ucznia (stopy płasko na podłodze, biodra przylegają do oparcia, postawa wyprostowana, prawe przedramię swobodnie spoczywa na stoliku) – odpowiednia pozycja wpływa na posturalną i bilateralną integrację obydwu stron ciała, • jeśli to możliwe, uczeń powinien pracować przez krótki czas, stopniowo wydłużając go z tygodnia na tydzień, • w przerwach dziecko potrzebuje rozciągania, przejścia się, itp., • czasem tacy uczniowie sami robią hałas, choć sami tego nie tolerują (należy kontrolować poziom hałasu), • zasłony, tablice korkowe, wykładziny koło ławki ucznia pomogą w kontroli bodźców dźwiękowych, • ważny jest spokojny, modulowany głos nauczyciela, • w niektórych przypadkach noszenie stoperów pomaga osłabić odczuwanie hałasu, • niektórym nadaktywnym dzieciom przeszkadza ruch osób i przedmiotów wokół nich, • pomagać w zaplanowaniu i organizowaniu pracy (uczeń może mieć dobry pomysł na 6, ale nie wie jak zacząć, co jest mu potrzebne, tworzy bałagan wokół siebie).

19. Refleksje • Niektórzy rodzice i nauczyciele są zbyt wymagający wobec dziecka, które stara się czegoś nauczyć. Każda osoba pracuje zgodnie z własnymi możliwościami, jeżeli jest mu potrzeba więcej czasu, aby się czegoś nauczyć – dajmy mu to. • Integracja sensoryczna nie jest lekarstwem na wszystko. Może poprawić uczenie się i sprawić by było ono łatwiejsze. • Im wcześniej zostaną rozpoznane deficyty, tym lepsze będą efekty terapii. • Aby mózg dziecka pracował prawidłowo, musi otrzymywać bodźce z 3 podstawowych systemów zmysłowych na równi z bodźcami wzrokowymi, słuchowymi, węchowymi i smakowymi. • Każdy z nas ma różny poziom integracji sensorycznej. • Pamiętajmy, że zachowanie ucznia to emocje, ale przede wszystkim zależy ono od przebiegu procesów neurofizjologicznych. • Niektóre badania podają, że od 15% do 45% populacji ma niezidentyfikowane problemy, które wpływają na możliwości ruchowe, uczenie się oraz rozwój emocjonalny i zachowanie. • Pewne deficyty SI mogą być bardzo subtelne, ale nie mówmy: „on na pewno z tego wyrośnie”, „ja też wolno czytałem”, „gdyby chciał, to by to robił”.

20. Gdzie szukać pomocy? Kto może skierować dziecko na diagnozę?

21. Violet F. Maas „Uczenie się przez zmysły” , WSiP 1998 r. • Violet F. Maas „ Integracja Sensoryczna a neuronauka – od narodzin do starości”, Fundacja Innowacja i Wyższa Szkoła Społeczno-Ekonomiczna 2007 r. • Bożenna Odowska-Szlachcic „Terapia integracji sensorycznej” zeszyt 1 i zeszyt 2, wyd. HARMONIA 2012 r. • Carol Stock Kranowitz „ Nie – zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie” wyd. HARMONIA 2012 r. • www.integracjasensoryczna.org.pl- Polskie Towarzystwo Integracji Sensorycznej • www.pstis.pl – Polskie Stowarzyszenie Terapeutów Integracji Sensorycznej • http://www.centrumincorpore.pl/