Teoria integracji sensorycznej Jean Ayres

1. Teoria integracji sensorycznej Jean Ayres

2. Metoda Integracji Sensorycznej (SI): • Jest to nowoczesna i bardzo skuteczna forma diagnozy i terapii dzieci. • Integracja Sensoryczna opiera się na neurofizjologicznych podstawach klinicznej obserwacji i standaryzowanych testach.

3. Metoda Sensorycznej Integracji (SI): • To proces w którym następuje organizacja dostarczanych do naszego mózgu wrażeń sensorycznych tak, aby mogły być wykorzystane w celowym działaniu czyli w reakcjach adaptacyjnych, służących do wykonania określonej czynności, przyjęcia odpowiedniej pozycji ciała.

4. Celem terapii SI: • (Od angielskiego sensory integration) jest poprawa jakości przesyłania i organizacji informacji sensorycznej, tj. tego co jest odbierane przez zmysły naszego organizmu. • Głównym zadaniem jest dostarczenie kontrolowanej ilości bodźców sensorycznych: • pzedsionkowych, • proprioceptywnych, • dotykowych w taki sposób aby dziecko odpowiadało reakcją poprawiającą integrację tych bodźców.

5. METODA DIAGNOZY I TERAPII SI: • Powstała w latach 60-tych w Stanach Zjednoczonych. • Twórcą tej metody była A. Jean Ayres - pracownik naukowy Uniwersytetu Południowej Kalifornii w Los Angeles- psycholog i terapeuta zajęciowy. • A. Jean Ayres zajmowała się zagadnieniami dotyczącymi wpływu zaburzeń integracji sensorycznej na osiągnięcia szkolne oraz codzienne życie dziecka. • Przez lata obserwacji oraz zajęć z dziećmi wypracowała teoretyczne podstawy Integracji Sensorycznej, bazujące na wiedzy z dziedziny neuropsychologii oraz metody diagnozy i terapii zaburzeń integracji sensorycznej.

6. A. Jean Ayres Anna Jean Ayres (1920-1989) Ayres urodziła się na farmie w Fresno w Kalifornii w 1920 roku. Jej rodzicami byli Fletcher Ayres i Louise Stamm, którzy byli nauczycielami.

7. KRÓTKA BIOGRAFIA: • A.Jean Ayres była licencjonowanym psychologiem (1961r.) i terapeutą zajęciowym (1954r.). Wykształcenie zdobyła na Uniwersytecie Południowej Kalifornii (University of Southern California). • Jako dziecko miała trudności z nauką podobne do tych, które później stały się celem jej badań. • Jej osobiste doświadczenia wydają się stanowić podstawy przyszłej pracy i badań.

8. Jako naukowiec spędziła prawie 40 lat tworząc hipotezy i rozwijając wiedzę na temat Integracji Sensorycznej (SI). • W prowadzonych przez siebie badaniach skoncentrowała się na grupie dzieci ujawniających problemy percepcyjne, w uczeniu się i zachowaniu. • Do oceny procesów SI opracowała Południowo-Kalifornijskie Testy Integracji Sensorycznej (Southern California Sensory IntegrationTets - SCSIT) oraz Południowo-Kalifornijski Test Oczopląsu Porotacyjnego. Doskonaląc swoją pracę dokonała poprawek w SCSIT i utworzyła Testy Integracji Sensorycznej i Praksji (Sensory Integration and Praxis Tests - SIPT).

9. Przez wszystkie lata współpracowała w wieloma naukowcami. Niestety przez wiele środowisk jej praca była niedoceniana lub podważana. • J.Ayres była autorem około 50 prac i artykułów. Najważniejsze jej książki to: ,Sensory Integration’’, ‘’Learning Disorders’’-Zaburzenia Uczenia, ,,Sensory Integration and the Child’’- Integracja Sensoryczna Dzieci. • Do Terapii Integracji Sensorycznej skonstruowała specjalny sprzęt terapeutyczny. • Nie wyraziła zgody na opatentowanie swoich projektów, uważając, że mogłoby to powodować konflikt interesów.

10. Jej praca w identyfikacji i leczeniu zaburzeń integracji sensorycznej, otrzymała nagrodę od Amerykańskiego Stowarzyszenia Terapii Zajęciowej. • Dr Ayres była honorowym członkiem czterech amerykańskich towarzystw naukowych oraz laureatką wielu nagród. • Otrzymała nagrodę Narodowego Instytutu Zdrowia Psychicznego (National Institute of Mental Health), dwukrotnie przyznano jej najwyższe wyróżnienie Amerykańskiego Stowarzyszenia Terapeutów Zajęciowych (The American OccupationalTherapyAssociation), w 1971 roku była nominowana do tytułu OutstadingEducator of America przyznawanego wybitnym wychowawcom. • W 1976 roku założyła klinikę Ayres w Torrance w Kalifornii dla dzieci leczonych przez terapeutów integracji sensorycznej.

11. Metoda ta, wciąż udoskonalana i aktualizowana w oparciu o najnowsze odkrycia z dziedziny neuroanatomii i neurofizjologii, jest dziś powszechnie znana i stosowana w krajach Europy Zachodniej, Kanadzie, Brazylii, Australii, a także w Japonii. • Do Polski metoda SI trafiła w 1993 r. a jej rozpowszechnieniem zajęła się jedna z pierwszych współpracownic dr A. Jean Ayres - Violet F. Maas

12. INTEGRACJA SENSORYCZNA: • Jest to proces organizujący (integrujący) docierające do mózgu informacje zmysłowe (sensoryczne) płynące zarówno ze środowiska jak i z ciała, tak aby mogły być one użyte do celowego działania. • Na ogół większość z nas zdaje sobie sprawę z istnienia pięciu zmysłów – smaku, zapachu, wzroku, słuchu oraz dotyku, jednak poza tymi zmysłami istnieją jeszcze dwa bardzo istotne zmysły dostarczające nam informacji z naszego ciała, a mianowicie zmysły równowagi oraz czucia głębokiego.

13. Mózg rozpoznaje, interpretuje i segreguje informacje płynące z receptorów: • wzrokowych, • słuchowych, • smakowych, • dotykowych, • proprioceptywnych (czucie głębokie), • przedsionkowych (zmysł równowagi).

14. Aby mogły zostać one użyte w działaniu, będącym odpowiedzią na wymagania otoczenia. • Gdy informacje te płyną bez większych zakłóceń, wcale nie jesteśmy świadomi istnienia owych skomplikowanych procesów rozgrywających się w naszym systemie nerwowym, a mających wpływ na takie codzienne czynności jak np. mowa, planowanie ruchu, napięcie mięśniowe, postawa czy percepcja wzrokowa. • Jednak, gdy z różnych przyczyn, procesy integracji sensorycznej zostają zakłócone możemy zauważyć u dziecka objawy zaburzeń w przetwarzaniu informacji zmysłowych, a co za tym idzie nieadekwatne odpowiedzi na wyzwania otoczenia.

15. Układ przedsionkowy, proprioceptywny i dotykowy, to trzy podstawowe układy sensoryczne. • Układy te ściśle współpracują ze sobą oraz z innymi układami sensorycznymi – słuchowym, wzrokowym i smakowo-zapachowym. • Od współpracy tych wszystkich układów zależy prawidłowe funkcjonowanie w otaczającym nas świecie. 

16. INTEGRACJA SENSORYCZNA przebiegający w obrębie naszego  mózgu. : • Mózg odbiera, przetwarza i organizuje informacje płynące ze wszystkich zmysłów naszego ciała. • Dzięki temu procesowi możemy zachowywać się w sposób celowy i adekwatny do danej sytuacji, np.; z odpowiednią siłą weźmiemy szklankę ze stołu, czy prawidłowo usiądziemy przy biurku, żeby odrobić zadanie. • Jeżeli z jakiegoś zmysłu płynie za dużo bądź za mało informacji, lub informacje te są w zły sposób zintegrowane (połączone)  wówczas mamy do czynienia z sytuacją w której nasze ciało nie wie jak ma się zachować.

17. Jeżeli dziecku przeszkadza w odrabianiu lekcji w domu, to że w kuchni obok leci cicho włączone radio, lub przejeżdżające za oknem samochody, może to świadczyć o tym, że odbiera ono zbyt intensywnie wrażenia płynące ze zmysłu słuchu (może jest nadwrażliwe słuchowo).

18. Informacje zbieramy z różnych zmysłów: Zmysłu Wzroku Zmysłu Słuchu Zmysłu Smaku Zmysłu Węchu Zmysłu równowagi Zmysłu czucia powierzchniowego Zmysłu czucia głębokiego

19. Mózg nieustannie rozpoznaje, segreguje i integruje informacje płynące z tych zmysłów, gdy płynna one w odpowiedniej organizacji, wtedy mózg może użyć ich do sformułowania odpowiedzi adekwatnej do danego bodźca.

20. Jeżeli dziecko jest nadwrażliwe np.: słuchowo to tykający zegar na ścianie, bądź mruczenie kolegi czy przejeżdżający w pobliżu pociąg podczas trwania lekcji zdezorganizuje mu zupełnie pracę. Będzie skupiało cała swoją uwagę na tych dźwiękach, a nie na lekcji. • Dziecko potykające się ciągle, obijające się o kolegów, wchodzące we framugi drzwi nie musi być niezdarą, może po prostu dziecko nie czuje własnego ciała, co wynika z zaburzeń zmysłu czucia głębokiego i nie tylko.

21. GŁÓWNE ZAŁOŻENIE SI: • 1. Plastyczność neuronalna - zakłada zdolność mózgu do zmian i modyfikacji połączeń nerwowych, przez odpowiednia stymulacje systemów sensorycznych ma możliwości, w szczególności dotykowego, przedsionkowego i proprioceptywnego. • 2. Sekwencyjność zakłada, że złożone kompleksowe zachowania powstają na bazie bardziej podstawowych wcześniej wykształconych reakcji na otoczenie. • 3. Integralność systemu nerwowego - mówi nam o tym, że ośrodki korowe maja wpływ na ośrodki podkorowe mózgu i na odwrót.

22. 4. Reakcje adaptacyjne, pojawienie się ich opiera się na doświadczeniach sensoryczno- motorycznych i prowadzi do rozwoju neuronalnej sieci pamięci tego „Jak czuje ruch”. • Ten neuronalny model może być użyty później do planowania bardziej skomplikowanych zachowań adaptacyjnych. • 5. Wewnętrzny popęd sensoryczny. Każdy z nas, a w szczególności dzieci maja taki popęd do dostarczania sobie bodźców sensorycznych, według Ayers są to głownie bodźce z układu przedsionkowego, dotykowego i czucia głębokiego. • Patrząc na dziecko bawiące się w piaskownicy możemy zauważyć, że będzie ściskało piasek, upychało go do wiaderka, tłukło łopatką po wiaderku, wspinało się na drabinki. To są właśnie sposoby dostarczania sobie doświadczeń sensorycznych.

23. I.Układprzedsionkowy (inaczej zmysł równowagi) • Narząd przedsionkowy znajduje się w uchu wewnętrznym i dostarcza nam informacji na temat siły grawitacji oraz ruchu. Pomaga w prawidłowym odbiorze wrażeń przez inne systemy sensoryczne (wzrokowy, słuchowy, proprioceptywny).

24. I.UKŁAD PRZEDSIONKOWY: • odpowiada za: • Odbieranie informacji związanych z działaniem siły grawitacji • Napięcie mięśniowe • Ruch i równowagę • Koordynację ruchową • Utrzymanie stałego pola widzenia w czasie ruchów głowy • Planowanie ruchu • Bezpieczeństwo emocjonalne • Funkcjonowanie społeczne • Ma wpływ na rozwój mowy • Wpływa na autonomiczny układ nerwowy (przewód pokarmowy, odruch wymiotny)

25. II. UKŁAD PROPRIOCEPTYWNY: • Poczucie ciała, odczuwanie ciężaru i poszczególnych jego części w przestrzeni • Poruszanie poszczególnymi częściami ciała bez kontroli wzroku • Swobodne wykonywanie ruchów precyzyjnych • Percepcję kształtów drobnych przedmiotów • Percepcję położenia narządów jamy ustnej podczas mówienia • Świadomość ciała

26. III. UKŁAD DOTYKOWY: • Ma receptory umiejscowione na skórze i na jej powierzchni, odbierające wrażenia lekkiego i głębokiego dotyku, nacisku, ciepła, zimna, bólu. Zmysł dotyku ma wpływ na: • Poznawanie swojego ciała • Wczesne poznawanie przedmiotów • Rozwój emocjonalny • Różnicowanie bodźców dotykowych • Rozpoznawanie przedmiotów bez pomocy wzroku • Umiejętności szkolne • U większości osób proces integracji sensorycznej przebiega automatycznie umożliwiając  odpowiednie reakcje do wymogów otoczenia i warunkuje prawidłowy rozwój sensomotoryczny.

27. Integracja sensoryczna • Integracja sensoryczna nie tylko umożliwia nam odpowiednie zareagowanie na odbierane wrażenia sensoryczne ale również kieruje naszymi reakcjami na otoczenie. • Na przykład, planowanie ruchu (praksja) jest ważną umiejętnością, która zależy od efektywnego procesu integracji sensorycznej. • W proces planowania ruchu wchodzą: pomysł/wyobrażenie tego, co chce się zrobić, zaplanowanie ruchu/aktywności oraz wykonanie ruchu/aktywności.

28. Planowanie nowych aktywności jest możliwe dzięki zdobytym wcześniej doświadczeniom oraz towarzyszącym im wrażeniom sensorycznym. • Wrażenia dotykowe, przedsionkowe oraz proprioceptywne są szczególnie ważne w dostarczaniu informacji dotyczących ruchów ciała i tego, w jaki sposób mogą być one wykorzystane do oddziaływania na otoczenie.

29. Przy prawidłowym planowaniu ruchu jesteśmy w stanie poradzić sobie z nowym zadaniem organizując nową aktywność. • Na przykład, dziecko potrafi wejść i zejść z nowego typu rowerka bez pomocy i podpowiedzi. • Planowanie ruchu wymaga świadomej koncentracji na zadaniu wykorzystując jednocześnie zgromadzone wcześniej bez świadomości wrażenia sensoryczne.

30. Poziomy SI wg Violet F.Maas (na podstawie J.Ayres) Poziom I:  Rozwój percepcji wrażeń: dotykowych, proprioceptywnych, przedsionkowych, wzrokowych i słuchowychPoziom II: Planowanie ruchu - duża motorykaIntegracja dwóch stron ciała

31. Poziom III:Bardziej precyzyjna/różnicująca percepcja wrażeń dotykowych, wzrokowych, planowanie-mała motoryka,Rozwój lateralizacji kinestetycznych i percepcji przestrzeniPoziom IV:  • Czytanie, pisanie, liczenie, myślenie koncepcyjne W przypadku większości dzieci proces integracji sensorycznej rozwija się w sposób naturalny w wyniku typowych aktywności dla wieku dziecięcego. • Planowanie ruchu jest naturalnym efektem tego procesu, podobnie jak umiejętność wykonywania reakcji adaptacyjnych na bodźce sensoryczne. • Niestety u niektórych dzieci integracja sensoryczna nie rozwija się w wystarczającym stopniu. W takich przypadkach mogą pojawić się problemy w nauce, rozwoju lub problemy z zachowaniem. 

32. PROCESY INTEGRACJI SENSORYCZNEJ: • Dokonują się głównie w rdzeniu kręgowym, • w pniu mózgowym, móżdżku i półkulach mózgowych. • Wszystkie procesy mózgowe szczególnie uczenie się zależą od organizacji wrażeń w pniu mózgu. • Po przejściu pnia mózgu następuje szczegółowo opracowanie wrażeń w korze mózgowej i kojarzenie ich a wcześniejszymi doświadczeniami.

33. Ten skrócony proces na wielu poziomach OUN Ośrodkowy układ nerwowy (OUN, łac. systemanervosum centrale, ang. central nervous system (CNS))  prowadzi do rozwoju coraz bardziej skomplikowanych zachowań w tym procesów uczenia się. • Ayes mówi, ze gdy wszystkie procesy sensoryczne i integracyjne przebiegają prawidłowo i kiedy wrażenia są sprawnie organizowane to rozwój ruchowy i poznawczy dziecka dokonuje się bez zakłóceń, gdy dochodzi do zakłóceń procesów integracyjnych pojawiają się dysfunkcje w procesach percepcyjnych i ruchowych oraz w zachowaniu. 

34. MODEL KANAŁU SENSORYCZNEGO:

35. Ayers opracowała hipotetyczny model przebiegu integracji sensorycznej. • Model ten pokazuje jak wiele różnych typów informacji sensorycznej musi być połączonych ze sobą, aby zostały sformułowane funkcje niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka. • Po prawej stronie diagramu znajdują się funkcje, które są końcowym produktem dojrzewania integracji sensorycznej. 

36. ZAŁOŻENIA TEORII INTEGRACJI SENSORYCZNEJ: • Opiera się na założeniach odwołujących się do teorii zachowania i neurologii. • Procesy zachodzące w mózgu wiążą się z zachowaniem człowieka. Na podstawie tego założenia Teoria Integracji Sensorycznej opisuje prawidłowości w funkcjonowaniu procesów integracji zmysłowej. • W oparciu o to definiuje dysfunkcje w zakresie integracji sensorycznej i wskazuje na odpowiednie techniki terapeutyczne.

37. PLASTYCZNOŚĆ NEURONALNA: • Zdolność mózgu do modyfikacji • Terapia SI zakłada możliwość zmian w obrębie systemu nerwowego pod wpływem kontrolowanej stymulacji systemów sensorycznych w szczególności proprioreceptywnego i dotykowego a plastyczność neuronalna ma dla terapii zasadnicze znaczenie. Zależy od: • Motywacji, • Krytycznych okresów rozwojowych dla poszczególnych funkcji i wieku,

38. Rozwój procesów integracji sensorycznej dokonuje się w normalnym rozwoju dziecka . Jeśli pojawiają się dysfunkcje integracji sensorycznej to prawidłowość rozwoju dziecka zostaje zakłócona.  • Integralność systemu nerwowego. Miedzy ośrodkami podkorowymi i korowymi istnieje zależność, działanie jednych zależne jest od funkcjonowania drugich. Mózg funkcjonuje jako jedna całość.

39. METODA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ: • Jest wykorzystywana w pracy z dziećmi: • Mającymi trudności szkolne (trudności z czytaniem pisaniem, ortografią, trudności z koncentracją uwagi), • Wykazującymi opóźnienia w rozwoju mowy, • Wykazującymi opóźnienia w rozwoju ruchowym, • Z grupy ryzyka (zagrożona ciąża, obciążenia okołoporodowe, cesarskie cięcie, wcześniactwo, czynniki dziedziczne) jako działanie profilaktyczne, które podjęte we wczesnym okresie rozwoju dziecka zmniejsza lub eliminuje ryzyko wystąpienia zaburzeń integracji sensorycznej, • Z nadpobudliwością psychoruchową (ADHD), • Z zaburzeniami uwagi (ADD),

40. Zbyt wysoki lub zbyt niski poziom aktywności ruchowej, • Zaburzenia napięcia mięśniowego, • Słaba koordynacja ruchowa (problemy te mogą dotyczyć małej lub dużej motoryki)Niezgrabność ruchowa, • Trudności w koncentracji, impulsywność, • Szybka męczliwość, • Wycofanie z kontaktów społecznych, • Opóźnienie rozwoju mowy, rozwoju ruchowego oraz trudności w nauce, • Słaba organizacja zachowania, brak planowania,

41. Z upośledzeniem umysłowym , • Z zespołem Downa, • Z Autyzmem, • Z zespołem Aspergera, • Z MPDz (Mózgowe Porażenie Dziecięce), • Z kruchym chromosomem X.

42. Autyzm • Dzieci autystyczne wskazują na nieprawidłowe reakcje na bodźce wzrokowe, przedsionkowe i słuchowe. Ayers wyróżnia dwa typy dysfunkcji integracji sensorycznej u dzieci autystycznych. Pierwszy to zaburzenia rejestracji bodźców sensorycznych , drugi to zaburzenia modulacji impulsów sensorycznych. Zaburzenia rejestracji dotyczą przede wszystkim bodźców wzrokowych i słuchowych, węchowych, smakowych, dotykowych i przedsionkowych.

43. Zaburzenia modulacji przejawiają się obronnością dotykową, niebezpieczeństwem grawitacyjnym i nietolerancją ruchu. Mówi się, że przyczyną nieprawidłowych reakcji na bodźce sensoryczne jest słaba współpraca między jądrem migdałowatym, zwojami postawy mózgu i hipokampem w procesach przetwarzania bodźców sensorycznych.

44. ZMYSŁY

45. NIEKTÓRE WSKAŹNIKI ZABURZEŃ U NIEMOWLĄT I MAŁYCH DZIECI :

46. Wysoce skomplikowane procesy korowe, jak percepcja słuchowa, wzrokowa, mowa, zdolność czytania lub pisania, są zależne od prawidłowego rozwoju i integracji w zakresie podstawowych systemów zmysłowych – dotykowego, proprioceptywnego, przedsionkowego i nieco później rozwijających się – wzrokowego i słuchowego.

47. Na podstawie wiedzy neurofizjologicznej J. Ayres opracowała hipotetyczny, 4-etapowy model rozwoju integracji sensorycznej, która dokonuje się w pierwszych latach życia dziecka. • Jeśli rozwój ten przebiega bez zakłóceń, dziecko osiąga dojrzałość w zakresie integracji sensorycznej około 9 roku życia.

48. Wielką zasługą J. Ayres było odkrycie ogromnej roli, jaką odgrywają najwcześniejsze ontogenetycznie, rozwijające się już w życiu płodowym układy: dotykowy, proprioceptywny i przedsionkowy. • Dobra percepcja wzrokowa i słuchowa, do której tak wielką wagę przywiązuje się w procesie edukacyjnym, a także inne funkcje korowe mogą rozwinąć się dopiero na bazie zintegrowanej informacji z tych podstawowych układów.

49. Od nich zależy kształtowanie się właściwego czucia ciała – schematu ciała, koordynacji ruchowej dwóch stron ciała, planowania ruchów, uwagi oraz równowagi emocjonalnej. • Wśród umiejętności będących końcowymi produktami integracji sensorycznej można wymienić: zdolność do koncentracji, do organizacji wrażeń, samoakceptację i samokontrolę, zdolność abstrakcyjnego rozumowania, zdolność do nauki. Są one niezbędne, aby dziecko mogło prawidłowo funkcjonować w codziennym życiu, w szkole, w rodzinie, a z czasem w życiu dorosłym.

50. Żadna z wymienionych funkcji nie dojrzewa w izolacji od pozostałych i nie dzieje się to w jednym określonym roku. Dziecko „pracuje” nad nimi w toku normalnych dziecięcych aktywności (w szczególności podczas zabaw) przez cały okres dzieciństwa. • Proces integracji jest procesem ciągłym – osiągnięcie jednego poziomu umożliwia rozwijanie umiejętności z poziomu następnego, a każda słabość, brak rozwoju czy doświadczeń w zakresie pierwszych trzech stadiów może wpłynąć na zaburzenia w rozwoju stadium ostatniego.